Χρονικό 20. ΟΙ ΑΙΝΙΓΜΑΤΙΚΟΙ ΛΑΟΙ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ

Χρονικό 20. ΟΙ ΑΙΝΙΓΜΑΤΙΚΟΙ ΛΑΟΙ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ

/ENGLISH/ Chronicle 20. THE ENIGMATIC SEA PEOPLES

● Κατάρρευση Εποχής Μπρούντζου Λόγω Λιμού ● Τρωικός και Λαοί
τής Θάλασσας ● Στήλη Μερνεφθά και Έξοδος ● Χετταίοι και Λούβιοι

του Μιχάλη Λουκοβίκα

Η “Απέραντη Πράσινη” Μεσόγειος, η “Θάλασσα των Ελλήνων”

ΠΡΟΤΟΥ ΝΑ ΠΛΕΥΣΟΥΜΕ προς την Ἑσπερία, λέω να ξανοιχτούμε στο “Απέραντο Πράσινο” της “Θαλάσσης τῶν Ἑλλήνων” (όπως “έβλεπαν” οι Αιγύπτιοι τη Μεσόγειο), εἰς ἀναζήτησιν των Λαών τής Θάλασσας, συναπαντώντας καθ’ ὁδόν διάφορες περιπλανώμενες ομάδες μεταναστών ή προσφύγων. Ταξιδεύοντας στον χώρο και τον χρόνο, στην ιστορία, τον θρύλο ή τον μύθο, πρέπει να πάμε πίσω στο εκρηκτικό φινάλε τού 17ου ΠΚΧ αιώνα, στο “big bang” τής μινωικής ηφαιστειακής έκρηξης στην Θήρα, αφού σχεδόν συμπίπτει με τις πρώτες εμφανίσεις των Λαών τής Θάλασσας στην Αίγυπτο. Αν πάρουμε υπόψη μας πως εκείνην την περίοδο, μαζί με τον μινωικό στόλο, είχε ναυαγήσει και η επιχείρηση αστυνόμευσης των θαλασσών, μπορούμε να υποθέσουμε πως τότε οι άνθρωποι αυτοί θα ήταν πειρατές, ενώ παράλληλα, συνειδητοποιούμε πόσο μεγάλη αλληλεξάρτηση είχαν οι μεγάλες δυνάμεις και στον αρχαίο κόσμο.

Αρχαίο πλοίο, παράσταση σε αιγυπτιακό πάπυρο

Αργότερα, οι Αιγύπτιοι άρχισαν πια να προσδιορίζουν με τον τρόπο τους την ταυτότητα των διαφόρων ομάδων των Λαών τής Θάλασσας, και μια από τις πρώτες που κατέγραψαν ήταν οι Sherden (ή και Shardana). Επρόκειτο για μια μεγάλη ομάδα πειρατών, που δημιούργησε σοβαρά προβλήματα στο εμπόριο, στο τέλος τού 13ου αιώνα, συμβάλλοντας σε μεγάλο βαθμό στην κατάρρευση του μυκηναϊκού κόσμου. Το γεγονός ότι δεν αναφέρονται είτε σε παραδόσεις, ή και σε γραπτά, Ελλήνων ή Χετταίων, υποδηλώνει ότι δεν προέρχονταν από τις επικράτειές τους. Υπάρχουν μελετητές που συνδέουν τους Shardana με τη Σαρδηνία, επειδή μοιάζουν οι λέξεις. Με βάση το ίδιο σκεπτικό, η αρχαιολόγος Margaret Guido πρότεινε την άποψη πως η ἐν λόγῳ φυλή μάλλον καταγόταν από την πεδιάδα των Σάρδεων, στη Λυδία,, και μετανάστευσε, όπως φαίνεται, αργότερα στη Σαρδηνία. Πιθανολογείται ότι πολλοί άνθρωποι, όχι μόνον οι Τρῶες, οι μελλοντικοί Ρωμαίοι, εγκατέλειψαν τη Μικρά Ασία και το Αἰγαῖο, για να εγκατασταθούν τελικά στην ιταλική χερσόνησο και τα νησιά της, λόγω της κατάρρευσης της εποχής τού μπρούντζου μάλλον, παρά προτού από αυτήν. Έχουμε ενδείξεις που καθιστούν μάλλον αξιόπιστη την Αἰνειάδα τού Βιργιλίου – χωρίς ν’ αποκλείεται το ενδεχόμενο και προγενέστερων μεταναστεύσεων. Πρόσφατες γενετικές μελέτες, όντως, δείχνουν πως οι πληθυσμοί όχι μόνον των ανθρώπων, αλλά και των βοοειδών, σε διάφορες περιφέρειες της Ιταλίας, ιδιαίτερα στην Τοσκάνη, συγγενεύουν πρωτίστως με την Ανατολία, κυρίως τα βορειοδυτικά της, παρά με οποιαδήποτε άλλη περιοχή.

Ένα περίφημο απόσπασμα του Ἡροδότου, που επικαλούνται συχνά-πυκνά οι μελετητές, περιγράφει την αποδημία των Λυδών, και την περιπλάνησή τους στη Μεσόγειο, λόγω λιμού:

Ετρούσκοι ἐν χορῷ, επιτύμβια τοιχογραφία

“Ο βασιλιάς τους χώρισε τον λαό στα δυο, έτσι ώστε η μια ομάδα να παραμείνει, και η άλλη να εγκαταλείψει την χώρα. Επικεφαλής αυτών που έφευγαν θα ήταν ο γιος του, Τυρρηνός. Κατηφόρισαν προς την Σμύρνη κι έφτιαξαν καράβια. Πέρασαν από πολλές χώρες, ώσπου έφτασαν στους Όμβρους, όπου ίδρυσαν πόλεις και ονομάστηκαν Τυρρηνοί.”

Να μην ξεχνάμε πως η Μικρασία αντιμετώπιζε το ίδιο οξύτατο πρόβλημα της πείνας και κατά την περίοδο της κατάρρευσης, και ὡς ἐκ τούτου, οι Λαοί τής Θάλασσας, ένας συνασπισμός τότε θαλασσοπόρων μεταναστών-προσφύγων, είχαν βαθμιαία σφυρηλατήσει άρρηκτους δεσμούς, ώστε ν’ ανακουφιστούν από τις τεράστιες ελλείψεις. Η ξηρασία θα μπορούσε κάλλιστα να υποθάλψει κοινωνικοοικονομικές εντάσεις και πολέμους. Ως προς την ιστορία που μας αφηγήθηκε ο Ηρόδοτος, και τη σύνδεσή της με τους Λαούς τής Θάλασσας, υποστηρίζεται από αρκετούς μελετητές ότι εκείνοι που οι Αιγύπτιοι ονόμαζαν Teresh, δεν ήταν άλλοι από τους Τυρρηνούς (ή Τυρσηνούς), οι οποίοι συχνά ταυτίζονται με τους Tusci (ἐξ οὗ Τοσκάνη), δηλαδή το λατινικό εξώνυμο των Ετρούσκων (ή Rasna, όπως αυτοπροσδιορίζονταν). Εκτός τής ετρουσκικής, η τυρρηνική γλωσσική οικογένεια περιλαμβάνει και τη λημνιακή γλώσσα, που μιλιόταν, κατά τα φαινόμενα, στη Λήμνο μέχρι τον 6ο αιώνα ΠΚΧ. Μια άλλη γλώσσα τού Αἰγαίου, συγγενής ίσως της ετρουσκικής, ήταν η μινωική κρητική. Στον χάρτη των πιθανών τόπων καταγωγής των Τυρρηνών, μπαίνει από τον Θουκυδίδη ένα ακόμη αιγαιοπελαγίτικο νησί, δίπλα στη Μικρασία, η Λέσβος. Ως αναγνώστες τού Βιργιλίου, οι Ρωμαίοι ταύτιζαν τους Teresh με τους Τρώες. Υπάρχουν ενδείξεις που ενισχύουν την άποψη αυτή. Και αρκετοί συγγραφείς, ανάμεσά τους και ο Andrea Salimbeti, στο κείμενό του, Η ελληνική εποχή τού μπρούντζου: Λαοί τής Θάλασσας, υποστηρίζουν πως η συσχέτιση των Τρώων με τους Teresh (ή αλλιώς Tursha), θα πρέπει να είναι το πρώτο προς εξέταση ενδεχόμενο:

Ο δικέφαλος αετός, το βυζαντινό βασιλικό σύμβολο,
είχε χρησιμοποιηθεί από Μυκηναίους και Χετταίους,
λ.χ. αυτό το ανάγλυφο του 1400 ΠΚΧ στο Alaca Höyük

“Η Τροία εμφανίζεται σε χεττιτικό έγγραφο ως Taruisa. Μπορούμε λογικά να υποθέσουμε πως οι κάτοικοι της Taruisa ονομάζονταν με κάποια παρόμοια λέξη – χωρίς τα φωνήεντα, για να είναι συγκρίσιμη με την αιγυπτιακή γραφή”.

Η Τρωάδα βρισκόταν εκτός τής επικράτειας, μα μέσα στην σφαίρα επιρροής των Χετταίων. Διαφορετικό ενδεχόμενο προκύπτει από κάποιο άλλο χεττιτικό έγγραφο με κατάλογο πόλεων, μεταξύ των οποίων και η Tarsa, προφανώς η Ταρσός. Τα τοπωνύμια, και οι αντίστοιχες ιθαγένειές τους, θα καταγράφονταν στα αιγυπτιακά ιερογλυφικά, και σε οποιαδήποτε σημιτική, ή άλλη σφηνοειδή γραφή, χωρίς φωνήεντα, ως “Τρσ”, “Τρς”.⁽¹⁾

• ⁽¹⁾ Εξαιρετικό παράδειγμα για το πόσο σημαντική υπήρξε η ελληνική καινοτομία, με την χρήση συμβόλων για τα φωνήεντα. Αν οι ανατολικοί λαοί κατέγραφαν και τα φωνήεντα, τότε ίσως το αίνιγμα των Λαών τής Θάλασσας να είχε προ πολλού λυθεί!

“Οι Λαοί τής Θάλασσας μπορεί κάλλιστα να ήταν η Τροία με τη
συνομοσπονδία των συμμάχων της, κι η λογοτεχνική παράδοση
του Τρωικού μπορεί κάλλιστα ν’ αντανακλά την προσπάθεια των
Ελλήνων ν’ αποκρούσουν τις επιδρομές”. (Eberhard Zangger)

Το αμάλγαμα της Μικρασίας: οι περιοχές και οι λαοί τους

Με τη Μικρασία μάλλον συνδέονται, σύμφωνα με ποικίλες εκδοχές, και άλλοι Λαοί τής Θάλασσας, όπως οι Lukka (Λύκιοι). Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι, στη συντριπτική τους πλειονότητα, φαίνεται πως κατάγονταν από την Τρωάδα. Γι’ αυτό ο Ελβετός γεωαρχαιολόγος,⁽²⁾ Eberhard Zangger, είναι της άποψης πως “οι Λαοί τής Θάλασσας μπορεί κάλλιστα να ήταν η Τροία με τη συνομοσπονδία των συμμάχων της, και η λογοτεχνική παράδοση του Τρωικού πολέμου μπορεί κάλλιστα ν’ αντανακλά την προσπάθεια των Ελλήνων ν’ αποκρούσουν αυτές τις επιδρομές.”⁽³⁾ Αυτό φαίνεται ν’ αντανακλά η Ὁμήρου Ἰλιάς.

• ⁽²⁾ Με την χρήση τεχνικών και του αντικειμένου τής γεωγραφίας, της γεωλογίας, ή και άλλων γεωεπιστημών, η γεωαρχαιολογία εξετάζει θέματα που εμπλουτίζουν την θεωρία και πράξη τής αρχαιολογίας. Οι γεωαρχαιολόγοι μελετούν τις φυσικές διεργασίες που επηρεάζουν τους αρχαιολογικούς χώρους, όπως η γεωμορφολογία, καθώς επίσης το έδαφος και τα ιζήματα, υποβοηθώντας τις αρχαιολογικές έρευνες.

• ⁽³⁾ Κατά το σενάριο αυτό, ο Τρωικός ήταν πόλεμος “δίκαιος”, αμυντικός, από την πλευρά των Ελλήνων, και δεν είχε ως στόχο την κατάκτηση και καταστροφή τής πόλης, που είχε υπό τον έλεγχό της το πέρασμα προς τον Εύξεινο Πόντο.

Η “Ανατολική υπόθεση” του Eberhard Zangger

Eberhard Zangger

● Στην “Ανατολική υπόθεσή” του (πως η Μικρασία και δη η Τροία δίνει το κλειδί για να κατανοήσουμε την εποχή), ο Eberhard Zangger προκάλεσε μεγάλη αίσθηση, αλλά και αντιδράσεις, επειδή ταύτισε την Τροία με την Ατλαντίδα. Η άποψή του είναι πως ο Πλάτωνας χρησιμοποίησε μιαν αιγυπτιακή εκδοχή τής ιστορίας τής Τροίας, όταν έκανε την περίφημη αναφορά του στην Ατλαντίδα. Για να στηρίξει το επιχείρημά του αυτό, συνέκρινε τον μυκηναϊκό πολιτισμό με την αφήγηση του Πλάτωνα σχετικά με την αναμέτρηση των πολιτισμών Ἑλλάδος και Ἀτλαντίδος, και παραλλήλισε τις αναμνήσεις τού Τρωικού πολέμου κι εκείνου που διεξήχθη, υποτίθεται, ανάμεσα στους Έλληνες και τους Άτλαντες (μάλλον παραλλαγή τής Τιτανομαχίας). Κατά την ερμηνεία του, ο θρύλος τού Τρωικού πολέμου είναι η ανάμνηση του κοσμοϊστορικού χάους, που οδήγησε στην κατάρρευση της εποχής τού μπρούντζου. Κατέληξε, μάλιστα, στο συμπέρασμα πως η Τροία θα πρέπει να ήταν πολύ μεγαλύτερη από ό,τι υποθέτουν οι περισσότεροι μελετητές, με τεχνητά λιμάνια μες στη σύγχρονη προσχωσιγενή πεδιάδα τής Τροίας. Για να το αποδείξει, προετοίμασε μια γεωφυσική χαρτογράφηση της πεδιάδας από ελικοπτέρου, ώστε να εντοπίσει στρώματα ανθρώπινης εγκατάστασης και ίχνη τεχνητών λιμανιών, με τεχνικές μελέτης τού υπεδάφους. Όμως, η τουρκική κυβέρνηση, έχοντας δώσει την αποκλειστικότητα ανασκαφής στην Τροία στον Γερμανό αρχαιολόγο Manfred Korfmann, απέρριψε το αίτημα του Zangger. Απογοητευμένος αυτός, περιορίστηκε σε μια διάλεξή του στην Ακαδημία Επιστημών τής Χαϊδελβέργης. Πιστεύω πως το εγχείρημά του υπονομεύτηκε όχι από τα αποκλειστικά δικαιώματα του Korfmann γι’ ανασκαφές στην Τροία [!] (το σχέδιο του Zangger ἐπὶ τῆς οὐσίας δεν προέβλεπε ανασκαφές), αλλά πιθανόν από την απροθυμία τής Τουρκίας να επιτρέψει τυχόν αποκάλυψη ευαίσθητων στρατιωτικών δεδομένων σε παραμεθόρια περιοχή.

Ίλιον/Τροία. Η ευρύτερη περιοχή και, κάτω δεξιά με κόκκινο, η σημερινή ακτογραμμή:
η πεδιάδα τής Τροίας που ενδιέφερε τον Zangger, στα στρατηγικής σημασίας στενά.

Η ιστορικότητα της Ιλιάδας

Σκηνές Τρωικού στην αγγειογραφία

Αν και αρκετοί ιστορικοί αμφισβητούν την ιστορικότητα της Ιλιάδας, φαίνεται πως ο Τρωικός πόλεμος υπήρξε ιστορικό γεγονός, και αποτελεί κλειδί για την κατανόηση των βαθύτερων αιτίων των κοσμοϊστορικών εξελίξεων εκείνη την εποχή. “Σίγουρα, η μετακίνηση των Λαών τής Θάλασσας περιλαμβάνεται στις μεγαλύτερες και σπουδαιότερες μεταναστεύσεις στην Ιστορία, αφού άλλαξε το πρόσωπο του αρχαίου κόσμου, περισσότερο από κάθε άλλο μεμονωμένο γεγονός, πριν από την εποχή τού Μεγάλου Ἀλεξάνδρου”, τονίζει ο Salimbeti. Αυτός ο μακρόχρονος, καταστρεπτικός πόλεμος, μαζί με τον εκτεταμένο λιμό σε όλη την χερσόνησο, δημιούργησαν τις εκρηκτικές συνθήκες που οδήγησαν στην κατάρρευση. Καθώς έτσι είχαν τα πράγματα, πολλοί Τρώες, σύμμαχοι, ή γείτονές τους, κατέληξαν πρόσφυγες, και πολλοί από αυτούς επιβίωσαν χάρη στην ευστροφία, μα και στα ξίφη τους. Αρχαιολογικά ευρήματα οδηγούν στο συμπέρασμα πως οι Λαοί τής Θάλασσας δεν ήταν πλέον ούτε πειρατές, ούτε κι επιδρομείς που λεηλατούσαν και λαφυραγωγούσαν ανυπεράσπιστες πόλεις, αλλ’ αντιθέτως, μια τεράστια ομάδα ανθρώπων, που έψαχναν ένα μέρος να εγκατασταθούν, μια νέα πατρίδα, ένα καλύτερο αύριο. Αυτό ήταν προφανές ήδη κατά την πρώτη τους εκστρατεία στην Αίγυπτο, με Λίβυους επικεφαλής, αφού συνοδεύονταν από τις οικογένειες και τα υπάρχοντά τους. Οι φυλές τής Λιβύης έπαιξαν επίσης σημαντικό ρόλο στις πρώτες εκστρατείες εναντίον τής Αιγύπτου. Αιώνες αργότερα, οι Ηρόδοτος και Ἑκαταῖος αναφέρθηκαν σε μια από τις ἐν λόγῳ φυλές. Ήταν οι Βέρβεροι Μάξυες (ή Μάζυες), οι Mazaces και Mazices των Ρωμαίων, ή οι Meshwesh των Αιγυπτίων, που διατείνονταν και αυτοί με τη σειρά τους πως στις φλέβες τους κυλούσε τάχα τρωικό αίμα…

Peleset αιχμάλωτος στην Αίγυπτο,
και το ἐν λόγῳ σύμβολο του Δίσκου
τής Φαιστού (κάτω δεξιά)

Πελασγοί και Φιλισταίοι (Peleset)

Ένας σημαντικός Λαός τής Θάλασσας υπήρξαν οι Peleset, που ταυτίζονται με τους Φιλισταίους και, με μιαν ευρεία έννοια, τους Παλαιστίνιους:

“Μια από τις θεωρίες τούς συνδέει με τους Πελασγούς, που ήταν σύμμαχοι της Τροίας, και μια ομάδα τους ζούσε στην Θρᾴκη”, πιθανολογεί ο Salimbeti. “Εκείνοι οι Πελασγοί μάλλον θα μετανάστευσαν στα νότια, υπερισχύοντας και καταφέροντας ανεπανόρθωτα πλήγματα κατά του αχαϊκού ελληνικού πολιτισμού. Λίαν συντόμως πολλοί από αυτούς βρέθηκαν ακόμη νοτιότερα, στην Κρήτη.”

Υπάρχουν βιβλικές αναφορές στους Φιλισταίους, ως προερχόμενους από ένα μέρος που προσδιορίζεται με το τοπωνύμιο Caphtor,⁽⁴⁾ το οποίον οὐκ ὀλίγοι μελετητές ταυτίζουν με την Κρήτη:

• ⁽⁴⁾ Wikipedia: “Ο Caphtor είναι τόπος που μνημονεύεται στη Βίβλο και την σχετική βιβλιογραφία. Οι κάτοικοί του καλούνται Caphtorites (ή Caphtorim) και αναφέρονται ως υποδιαίρεση των αρχαίων Αιγυπτίων. Παραδοσιακές εβραϊκές πηγές τοποθετούν τον Caphtor στην περιοχή τού Πηλουσίου [Δέλτα τού Νείλου]. Άλλες πηγές [;] τον συνδέουν με τόπους εκτός Αιγύπτου, όπως Κιλικία, Καππαδοκία, Κύπρο, ή Κρήτη”… Το πιο απίθανο σενάριο είναι “ατράνταχτη αλήθεια” για ορισμένους. Δείγμα τής αξιοπιστίας των μελετητών μας! (Βλέπε Χρονικό 27, υποσημείωση 10).

“Η θεωρία αυτή”, συμπληρώνει ο Salimbeti, “έχει κατά κάποιον τρόπον ενισχυθεί με την ανακάλυψη του Δίσκου τής Φαιστού στην Κρήτη. Ένα από τα σύμβολά του παρουσιάζει το κεφάλι ενός άνδρα στεφανωμένου με φτερά – μοιάζει, δηλαδή, πάρα πολύ με τις φτερωτές στην κορυφή περικεφαλαίες των Peleset, όπως τους απεικονίζουν” οι Αιγύπτιοι στον ναό τού Ραμσή Γ΄.⁽⁵⁾

Δέλτα τού Νείλου: το Πηλούσιον στ’ ανατολικά, η ελληνική αποικία Ναύκρατις δυτικά και, πιο πάνω, η θέση όπου χτίστηκε αργότερα η Αλεξάνδρεια. Φαίνεται και η “Διώρυγα των Φαραώ” που ένωνε Μεσόγειο κι Ερυθρά θάλασσα.

• ⁽⁵⁾ Ήταν, θα έλεγα, σχεδόν αναπόφευκτο: “Η ομοιότητα [της περικεφαλαίας των Peleset] με τα φτερωτά καλύμματα της κεφαλής των Μάγια και των Αζτέκων είναι πράγματι εκπληκτική, δεδομένης τής απόστασης που χώριζε τη μεσοαμερικανική κουλτούρα” από τη μεσογειακή… Καλπάζουσα φαντασία κάπου στη Διαδικτυακή Θάλασσα, ενώ πέρα στον μακρινό ορίζοντα αναδύεται σιγά-σιγά η γη τής Ατλαντίδας…

● Ποια ήταν, άραγε, η γλώσσα των Φιλισταίων; Η Wikipedia μας ενημερώνει για “πιθανές σχέσεις με ινδοευρωπαϊκές γλώσσες, ακόμη και τη μυκηναϊκή ελληνική, ενισχύοντας την θεωρία που έχει διατυπωθεί ανεξάρτητα [;!] πως οι Φιλισταίοι εμφανίστηκαν ως μετανάστες μεταξύ των ‘Λαών τής Θάλασσας’.” Και τι ξέρουμε, αλήθεια, για την γλώσσα (ή τις γλώσσες) των Πελασγών; “Αφού δεν υπάρχει καμιά βεβαιότητα για την ταυτότητα (ή τις ταυτότητες) των Πελασγών, έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες. Καθώς η ελληνική έχει χαρακτηριστεί ως ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, το μείζον προς διερεύνηση ζήτημα είναι αν [και] η πελασγική ήταν γλώσσα ινδοευρωπαϊκή”. Για όλα τα περαιτέρω, μας παραπέμπει στην αιγαιακή γλωσσική οικογένεια, που έχει προτείνει ο Giulio M. Facchetti, λόγω κάποιων υποτιθέμενων ομοιοτήτων ανάμεσα στην ετρουσκική και τη λημνιακή, καθώς και κάποιες άλλες γλώσσες τής περιοχής, όπως οι μινωική, ἐτεοκρητική, ἐτεοκυπριακή, καθώς και φιλισταϊκή. Οι γλώσσες αυτές ίσως να συναπάρτιζαν κάποιο προ-ινδοευρωπαϊκό φῦλον, που εκτεινόταν από την Χαναάν ως τις Άλπεις. Ωστόσο, η ἐν λόγῳ άποψη δεν είναι γενικά αποδεκτή. Υπάρχουν και άλλοι που επιχειρούν να συνδέσουν την ετεοκρητική και την ετεοκυπριακή με τις σημιτικές γλώσσες.

Πελασγικός κυκλαδικός πολιτισμός: στο σχέδιο αυτού του “τηγανιού” (2800 ΠΚΧ) κάποιοι ευφάνταστοι “βλέπουν” χάρτη τής Ατλαντίδας!

Φυσικά, όλα τα παραπάνω δεν είναι παρά υποθέσεις, όπως παραδέχεται και ο Facchetti. Αυτό που μετράει είναι η ιδέα την οποία είχαν οι ίδιοι οι Έλληνες για τους Πελασγούς, που επιβίωναν κατά την κλασική περίοδο σε διάφορα μέρη τής ηπειρωτικής Ελλάδας, της Κρήτης, ή και άλλων νησιών τού Αιγαίου. Πληθυσμοί, οι οποίοι τότε προσδιορίζονταν ως “πελασγικοί”, μιλούσαν γλώσσα, ή γλώσσες, που οι Έλληνες χαρακτήριζαν ως “βαρβαρικές” – ἤτοι τους ήταν ακατανόητες. Πολλά μέρη τής Ελλάδας, σύμφωνα με αρχαία παράδοση, ήταν κάποτε πελασγικά, πριν να εξελληνιστούν. Με όλα αυτά κατά νου, μπορούμε ν’ απολαύσουμε το θέαμα, βλέποντας τις θεωρητικολογίες των μελετητών να καταρρέουν παταγωδώς… (Περί Πελασγών βλέπε Χρονικό 15, υποσημείωση 7).

Ένας άλλος “Τρωαδίτης” Λαός τής Θάλασσας μπορεί να ήταν οι Weshesh. Οι ελάχιστες διαθέσιμες πληροφορίες οδήγησαν… ἐξ ἀνάγκης σε εικασίες για το ενδεχόμενο να σχετίζεται τ’ όνομά τους με το Ἴλιον, όπως ονόμαζαν επίσης οι Έλληνες την πόλη τής Τροίας (Wilusa, ή Wilusiya, οι Χετταίοι), από τον βασιλιά Ἴλο (ἐξ οὗ και Ἰλιάς). “Το W των Weshesh”, γράφει ο Salimbeti, “είναι σύγχρονη επινόηση για την ευκολία τής προφοράς: τα αιγυπτιακά αρχεία αναφέρονται στους Uashesh”. Μελετητές συσχετίζουν αυτόν τον λαό με την Ἄσσο, επίσης στην Τρωάδα, ή με την Ἰασό τής Καρίας, ή και με την Ἰσσό τής Κιλικίας. Άλλοι, πάλι, υποθέτουν πως συνδέθηκε με τον ισραηλιτικό συνασπισμό, ως η φυλή Ασήρ. Ένας ακόμη Λαός τής Θάλασσας σχετιζόμενος με τους Ιουδαίους ήταν οι Tjeker. Φτάνοντας στην Χαναάν, κατέλαβαν την πόλη-κράτος τής Dor, και τη μετέτρεψαν σε μεγάλη και καλά οχυρωμένη πρωτεύουσα του βασιλείου τους. Η Dor καταστράφηκε βίαια, στα μέσα τού 11ου αιώνα ΠΚΧ, από τους επεκτατικούς τότε Φοίνικες, που αρχικά ανακόπηκαν από τους Φιλισταίους, και κατόπιν από τους Εβραίους. Ο βασιλιάς Δαβίδ (αν ήταν κάτι παραπάνω από μυθολογική μορφή) υποτίθεται πως κατέκτησε την Dor, και οι Tjeker δεν ξανακούστηκαν πια.

Τεῦκρος τῆς Τρωάδος καὶ τῆς Σαλαμῖνος

Αχιλλέας και Αίας παίζουν ζάρια: αμφορέας τού
ζωγράφου-αγγειοπλάστη Εξηκία, 540-530 ΠΚΧ

Σύμφωνα με μια θεωρία, οι Tjeker είχαν γλωσσική συγγένεια με τους Tekrur, που δεν ήταν άλλοι από τους Τεύκρους, μια φυλή η οποία κατοικούσε στη βορειοδυτική Μικρασία, στα νότια της Τρωάδας, όπως αναφέρουν αρχαίες πηγές. Η παράδοση προσφέρει δυο ενδεχόμενα ως προς την καταγωγή τους: την Κρήτη και την Ἀττική. Θρύλοι συνδέουν αυτές τις περιοχές, φτάνοντας σε ακόμη πιο μακρινούς τόπους, ακολουθώντας κατά πόδας δύο επώνυμους μα και συνώνυμους ήρωες: ήταν ο Τρωαδίτης βασιλιάς Τεῦκρος, και ο Τεῦκρος ο “νόθος”, Ἕλλην ἐκ Σαλαμῖνος. Σύμφωνα με τον Βιργίλιο, ο πρώτος καταγόταν από την Κρήτη, αλλά εγκατέλειψε το νησί με το ένα τρίτο των κατοίκων στη διάρκεια μεγάλου λιμού (πόσες ανάλογες ιστορίες…), ώσπου εγκαταστάθηκε δίπλα σ’ ένα ποτάμι, που του έδωσε τ’ όνομα του πατέρα του, Σκάμανδρου. Αντίθετα, ο Διονύσιος ὁ Ἁλικαρνασσεὺς υποστηρίζει πως ο ἐν λόγῳ Τεύκρος είχε πάει στην Τρωάδα από την Αττική. Ο Σκάμανδρος (ή Ξάνθος) ήταν, λέει, ποτάμιος θεός, γιος τού Ὠκεανοῦ. Κατά τον Όμηρο, άρχισε να πολεμά στο πλευρό των Τρώων, όταν ο Ἀχιλλεὺς τον προσέβαλε. Ήταν προσωποποίηση του ποταμού που έρεε δίπλα από την Τροία. Οι Έλληνες στρατοπέδευσαν κοντά στις εκβολές του, και οι μάχες τους με τους Τρώες διεξάγονταν στην πεδιάδα του. Χάρη, λοιπόν, στον Τεύκρο, η γη ονομάστηκε αρχικά Τευκρία, αργότερα Δαρδανία, όταν έφτασε εκεί ο Δάρδανος (ἐξ οὗ και Δαρδανέλλια) και, στο τέλος, Τρωάδα (από τον βασιλιά Τρῶα). Παρ’ όλες τις τοπωνυμικές αλλαγές, οι Τρώες συνέχιζαν ν’ αυτοαποκαλούνται Τεύκροι. Έτσι, λ.χ. ο Αἰνείας προσδιορίζεται ως “ο μέγας καπετάνιος των Τεύκρων”.

Η κρίση τού Πάρι (1904), του Enrique Simonet: Η Αφροδίτη μπροστά θριαμβευτικά γυμνή
ως νικήτρια των αρχαίων καλλιστείων, ενώ Ήρα και Αθηνά μένουν ταπεινωμένες πίσω…

Ο νόθος Τεύκρος ήταν Τρωαδίτης κατά το ήμισυ, από τη μητέρα του, Ἡσιόνη, πριγκίπισσα του Ιλίου και παλλακίδα τού βασιλιά Τελαμῶνος, που είχε φτάσει από την Αἴγινα στη Σαλαμίνα, διωγμένος από τον πατέρα του, γιατί σκότωσε κατά λάθος τον αδερφό του. Ο Τεύκρος πήρε μέρος στον Τρωικό στο πλευρό των Ελλήνων, με συμμαχητή τον ετεροθαλή αδελφό του, Αἴαντα, ενώ “εχθροί” του ήταν οι εξάδελφοι Ἕκτωρ και Πάρις, αλλά και ο θείος Πρίαμος. Στο κάτω-κάτω, ο πόλεμος ήταν οικογενειακή υπόθεση – πόσο μάλλον για τον Τεύκρο. Όμως, όταν γύρισε στη Σαλαμίνα, ο πατέρας του τον κατηγόρησε, επειδή δεν φρόντισε να επαναπατριστεί η σορός τού Αίαντα. Τότε, και αυτός με τη σειρά του, αποκληρώθηκε, εξορίστηκε κι αναγκάστηκε να ψάξει για νέα πατρίδα. Τ’ αποχαιρετιστήρια λόγια του, που ο Ὁράτιος μετέτρεψε σε συγκινητική ᾠδή, είναι μια προτροπή προς τους συντρόφους του να μην βυθίζονται “καθόλου σε απελπισία… αύριο θα ξανοιχτούμε στην απέραντη θάλασσα”.⁽⁶⁾ Η ομιλία του αυτή, που συνδέθηκε αργότερα με τα ταξίδια των ανακαλύψεων, βρίσκεται επίσης στην Κόλαση του Δάντη, ή και τον Ulysses τού Tennyson. Ο Τεύκρος συμπαρατάχθηκε αργότερα με τον Φοίνικα βασιλιά Βῆλο, της Τύρου, κατά την εκστρατεία του εναντίον τής Κύπρου, και όταν το νησί κατακτήθηκε, ο Βήλος το παρέδωσε στον Τεύκρο ως ανταμοιβή. Και αυτός ίδρυσε εκεί την πόλη τής Σαλαμίνας, δίνοντάς της τ’ όνομα της γενέτειράς του.

• ⁽⁶⁾ “Όπου η τύχη θα μας φέρει, πιο καλότροπη απ’ τον πατέρα μου, | θα πάμε, ὦ, άνδρες και σύντροφοί μου. | Μην απελπίζεστε με τον Τεύκρο αρχηγό σας και προστάτη· | άδηλο είναι το μέλλον που επιφυλάσσει ο Απόλλων | στη Σαλαμίνα σ’ έναν νέο κόσμο. | Ὦ, άνδρες, που μαζί μου συχνά υπομείνατε | χειρότερες αναποδιές, ξορκίστε τώρα τις έγνοιες σας με το κρασί· | αύριο θα ξανοιχτούμε στην απέραντη θάλασσα.” (Ὁρατίου, ᾨδή).
  Στο λατινικό πρωτότυπο: “Quo nos cumque feret melior fortuna parente, | ibimus, o socii comitesque. | Nil desperandum Teucro duce et auspice Teucro; | certus enim promisit Apollo ambiguam tellure nova Salamina futuram. | O fortes peioraque passi | mecum saepe viri, nunc vino pellite curas; | cras ingens iterabimus aequor.”.

Η Λήδα και ο Κύκνος, από το Ιερό τής Αφροδίτης
στην Παλαιά Πάφο (3ος αιώνας ΚΧ)

Η “χαλκῆ νῆσος”, ζωτικής σημασίας κόμβος των εμπορικών δικτύων, γνώρισε δύο κύματα ελληνικού εποικισμού: Το αρχικό απαρτιζόταν από Μυκηναίους εμπόρους, γύρω στο 1400 ΠΚΧ. Προς τα τέλη αυτής της περιόδου, η Κύπρος παρήγαγε μεγάλες ποσότητες “μυκηναϊκών” αγγείων. Και το δεύτερο μεγάλο κύμα, που συνδέεται με την ιστορία τού Τεύκρου, σημειώθηκε μετά από την κατάρρευση της εποχής τού μπρούντζου, γύρω στο 1100 ΠΚΧ, δίνοντας από τότε έναν πρωτίστως ελληνικό χαρακτήρα στο νησί, λόγω της εισβολής των Ελλαδιτών προσφύγων. Εκτός από τη Σαλαμίνα, o Τεύκρος πιστεύεται πως ίδρυσε και άλλες πόλεις. Ένας τοπικός θρύλος στη Γαλικία, της βορειοδυτικής Ιβηρίας λ.χ. συνδέει την θεμελίωση της Pontevedra με τον “Teucro”. Ο θρύλος μάλλον βασίζεται στην υπόθεση πως Έλληνες έμποροι είχαν φτάσει εκεί κατά την αρχαιότητα. Αν και τα θρυλούμενα απορρέουν πάντα από κάποιαν αιτία, ιστορικοί και αρχαιολόγοι συναινούν πως ο αρχικός οικισμός σχηματίστηκε κατά τον 1ο αιώνα ΠΚΧ, όταν η αρχαία Γαλικία ενσωματώθηκε στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Η Ποντεβέδρα (“παλαιά γέφυρα”, από μια ρωμαϊκή γέφυρα στον ποταμό Lérez), ονομάζεται μερικές φορές ποιητικά “πόλη τού Τεύκρου”, και οι κάτοικοί της “teucrinos” – όπως οι Τρώες!⁽⁷⁾ (Βλέπε Χρονικό 5, Οι Οδύσσειες του Τρωικού).

Λυχνάρι, Tróia, Πορτογαλία

• ⁽⁷⁾ Υπάρχει η εντύπωση πως η Tróia, απέναντι από το Setúbal τής Πορτογαλίας, πήρε τ’ όνομά της από την Τροία, όμως δεν ξέρουμε γιατί. Η χερσόνησος κατοικήθηκε στους προϊστορικούς χρόνους, όταν ήταν νησί και ονομαζόταν Acalá. Η πόλη, που έχτισαν εκεί οι Ρωμαίοι στον 1ο αιώνα ΚΧ, ονομάστηκε Cetóbriga, και αναδείχθηκε σ’ ένα σημαντικό αλιευτικό κέντρο. Όμως καταστράφηκε ολοσχερώς το 412 λόγω σεισμού με τσουνάμι. Αν το αρχικό όνομα ήταν Tróia, θα υποθέταμε πως οι Ρωμαίοι, ως καταγόμενοι από τους Τρώες, αποφάσισαν να χτίσουν μια Τροία δίπλα στην πόλη τού Ὀδυσσέα: το Olisipo, τη Λισαβόνα! Όπως παρατηρεί ο José Pedro Machado, στ’ Ονομαστικό ετυμολογικό λεξικό τής πορτογαλικής γλώσσας, το τοπωνύμιο αυτό δεν βρίσκεται μόνον στην περιοχή τού Setúbal. Υπάρχουν και άλλες Tróia στην Πορτογαλία, ή μια Troya στη Γαλικία. Οι “νονοί” τους, προφανώς, εμπνεύστηκαν από την Ιλιάδα. Βάσει ενός λήμματος της Μεγάλης πορτογαλικής και βραζιλιάνικης εγκυκλοπαίδειας, ο Machado εξέτασε το ενδεχόμενο το ἐν λόγῳ τοπωνύμιο να προέρχεται από την Cetóbriga: > Cetóbria > Cetróbia > Cetróia > Xetróia > Atróia – αν και… παρατραβάει η ιστορία για ένα όνομα! Ή, ενδεχομένως, το τοπωνύμιο να μη συνδέεται με την Τροία, αλλά με την Troyes, ή την Truyes, δύο γαλλικές πόλεις. Ή, τέλος, να προέκυψε από τη λατινική φράση “Trogia (villa)”, που παραπέμπει στο κέλτικο όνομα Trogus, Τρόγος – το πιθανότερο μάλλον.

Ψηφιδωτό στην Conímbriga

Συμπτώσεις Θρᾳκῶν και Κελτῶν

● Μα και το τοπωνύμιο Cetóbriga είναι προφανώς κέλτικο. Επειδή όμως υπάρχουν αναφορές για την παρουσία στην Ιβηρία και Θρᾳκῶν, με την κατάληξη -βριγα στην γλώσσα τους, ας δούμε και το θέμα αυτό. Υπάρχουν στην χερσόνησο πάρα πολλά τοπωνύμια με την κατάληξη -briga. Ίσως η γνωστότερη πόλη αυτής της κατηγορίας να είναι η Conímbriga, ένας από τους μεγαλύτερους ρωμαϊκούς οικισμούς τής Πορτογαλίας. Κατά την προ-ρωμαϊκήν εποχή ζούσαν εκεί οι Κόνιοι (Κυνήτες), που κατόπιν εγκαταστάθηκαν στη νότια Πορτογαλία. Μετά από την καταστροφή τής πόλης από τους Σουηβούς στη δεκαετία 460 ΚΧ, αρκετοί κάτοικοι πήγαν να ζήσουν στο γειτονικό Αιμίνιον, που σταδιακά μετονομάστηκε σε Coimbra. Η λέξη Conímbriga, πάντως, δεν συνδέεται με τους Conii· σχηματίζεται από τον γηγενή όρο conim (βράχος) και την κέλτικη κατάληξη -briga (ακρόπολη). Σχετίζεται με τους Κέλτες Brigantes που ήλεγχαν στα προ-ρωμαϊκά χρόνια την Brigantia στη Β. Αγγλία. Στη Β. Ιβηρία υπήρχε το Brigantium (Coruña, Γαλικία) και το Brigaecium (Αστούριες). Κατά τον Πτολεμαῖο, οι Brigantes ζούσαν και στη ΝΑ Ιρλανδία. Ο Στράβων μιλά για τους Brigantii, ως υποομάδα των Κελτών Vindelici, στις Άλπεις. Υπήρχαν, όμως, και οι Βρίγαντες, ή Βρύγες, που ήταν πολυάριθμος θρακικός λαός, με κοιτίδα, μάλλον, την χώρα των Κικόνων (μεταξύ Έβρου και Νέστου), ή την περιοχή των Βρυγηΐδων λιμνών (Πρέσπες). Ήταν πρόγονοι των Φρυγών (το ‘Β’ έγινε ‘Φ’), που αρχικά κατοικούσαν στη Βαλκανική, κι έπειτα μετανάστευσαν στη Μικρασία. Η χώρα των Κικόνων, κατά τον Ηρόδοτο, λεγόταν αρχικά Βριαντική. Περί το 700 ΠΚΧ, οι Βρύγες εγκαταστάθηκαν στη Β. Ήπειρο, μετά απλώθηκαν στην Παιονία, την Ιλλυρία (όπως λέει ο Σκύμνος ὁ Χίος στην Περιήγησή του), την Αδριατική (όπου βρίσκονται οι Βρυγηΐδες νήσοι), και στη δυτική Ευρώπη, εκστρατεύοντας ως ακόλουθοι του Διονύσου. Χαρακτηριστικό των Βριγάντων, σύμφωνα με τον Ἡσύχιο, ήταν οι καταλήξεις -βρίγα, ή -βρία, στις πόλεις τους (βλέπε και Χρονικό 5, Οι Οδύσσειες του Τρωικού).

Δούρειος Ίππος: η παλαιότερη γνωστή απεικόνιση (πίθος Μυκόνου, ± 670 ΠΚΧ)

ΩΣ ΤΩΡΑ, ΜΕ ΜΟΝΗ ΕΞΑΙΡΕΣΗ ΤΟΝ ΤΕΥΚΡΟ, που επιτέθηκε στην Κύπρο παρέα με Φοίνικες, συμβολίζοντας όσους βρήκαν καταφύγιο εκεί, δεν έχουμε δει κανέναν άλλον Έλληνα να πολεμά στο πλευρό των Λαών τής Θάλασσας, ή συμμάχων τους, αλλά μάλλον εναντίον τους, στον Τρωικό πόλεμο. Μας το είπε ήδη ο Sanford Holst στο προηγούμενο Χρονικό:

“Οι Μυκηναίοι είχαν επιτεθεί κατά των Μικρασιατών από τη μεριά τής θάλασσας. Για την επίλυση του προβλήματος, πολεμιστές και πλοία τής συνομοσπονδίας των Λαών τής Θάλασσας ξεχύθηκαν από την Ανατολία και τον Εύξεινο Πόντο στο Αιγαίο, όπου λεηλάτησαν τους Μυκηναίους”……

Ας προσπαθήσουμε να το επαληθεύσουμε αυτό στην Wikipedia:

“Οι εισβολείς, δηλαδή οι διάδοχες κουλτούρες σε αυτούς τους τόπους [ἤτοι τους μυκηναϊκούς], προφανώς δεν έκαναν καμιά προσπάθεια να διατηρήσουν τον πλούτο των πόλεων, αλλ’ αντίθετα, έχτισαν νέους οικισμούς πάνω στα ερείπια, με απλούστερη υλικά κουλτούρα και σε όχι τόσο περίπλοκο οικονομικό επίπεδο. Για παράδειγμα, κανείς δεν ιδιοποιήθηκε το ανάκτορο και τις πλούσιες αποθήκες τής Πύλου, αλλά τα πάντα κατακάηκαν, και οι διάδοχοι (όποιοι και αν ήταν αυτοί) προχωρούσαν μες στα ερείπια με φτωχικά αγγεία και στοιχειώδη υλικά αγαθά. Αυτό μαρτυρά μια πολιτισμική ασυνέχεια.”

Αυτό ίσως μαρτυρά και μια λογική ασυνέχεια! Το ερώτημα ως προς το ποιοι μπορεί να ήταν αυτοί οι εισβολείς, ο/η συγγραφέας το αφήνει αναπάντητο. Κι όμως τους ταυτίζει με τις “διάδοχες κουλτούρες”, που τα μέλη τους ήταν τόσο ανόητα, ώστε “κατέκαψαν το ανάκτορο και τις πλούσιες αποθήκες”, αντί να τα ιδιοποιηθούν. Απλούστατα, οι ἐν λόγῳ εισβολείς δεν είχαν κανέναν σκοπό να εγκατασταθούν εκεί. Είχαν πάει μόνο για να καταστρέψουν: δεν ήταν οι “διάδοχες κουλτούρες”!

Αιχμάλωτοι μαχητές των Λαών τής Θάλασσας στην Αίγυπτο

Στους κόλπους των Λαών τής Θάλασσας κυριαρχούσαν οι Μικρασιάτες, αλλά σίγουρα δεν ήταν μόνοι τους. Στα αιγυπτιακά αρχεία, αρκετά ονόματα φυλών είναι αμφίβολης, ή άγνωστης, προέλευσης· όπως οι Shekelesh, ίσως οι Siculi, που μετακινήθηκαν από την ηπειρωτική Ιταλία στη Σικελία.

“Υπήρξε μια γιγαντιαία σειρά μεταναστευτικών κυμάτων, που εκτεινόταν σε όλη τη διαδρομή από την κοιλάδα τού Δούναβη ως τις πεδιάδες τής Κίνας”, σχολιάζει ο Michael Grant· και ο Moses Finley γενικά συμφωνεί: “Έχουμε ενδείξεις για μια μεγάλης κλίμακας μετακίνηση ανθρώπων… Το αρχικό κέντρο αναταραχής ήταν στην Καρπαθοδουνάβια περιοχή τής Ευρώπης… πιέζοντας σε διαφορετικές εποχές προς διαφορετικές κατευθύνσεις.”

Αν πιστέψουμε, όμως, τον Michael Wood, ήταν… “ουσιαστικά” [;!] Έλληνες:

“Απαρτίζονταν, όντως, οι Λαοί τής Θάλασσας ἐν μέρει από Μυκηναίους Έλληνες – ξεριζωμένους μετανάστες, ομάδες πολεμιστών και condottieri ἐν κινήσει; Σίγουρα, υπάρχουν υπόνοιες, μάλλον εξαιτίας των ομοιοτήτων στον πολεμικό εξοπλισμό και τις περικεφαλαίες των Ελλήνων και των Λαών τής Θάλασσας”. Περιλαμβάνοντας, επιπλέον, τους Sherden και Shekelesh στους “κακούς”, μας υπενθυμίζει πως “εκείνη την εποχή είχαν γίνει μεταναστεύσεις ελληνόφωνων λαών” προς τη Σαρδηνία και τη Σικελία. Η Τροία, καταλήγει, “λεηλατήθηκε ουσιαστικά από Έλληνες Λαούς τής Θάλασσας”…⁽⁸⁾

• ⁽⁸⁾ Είναι μεγάλο κρίμα που… “ουσιαστικά”, δεν υπήρχαν και Βρετανοί “κοντοτιέροι εν κινήσει”. Αλλιώς, ο… “παίδαρος της σκεφτόμενης γυναίκας” (όπως έχουν περιγράψει χιουμοριστικά κάποιες βρετανικές εφημερίδες τον Wood, λόγω της γοητείας του, που τον έκανε ελκυστικό στο “ασθενές” φύλο) θα είχε βρει ελληνικές αποικίες ακόμη και στον Άρη!

Κυκλαδική κεφαλή: ζει “στα νησιά” με “αλλοιωμένα” χαρακτηριστικά. Άρα
είναι “ύποπτη”!

Ούτε και ο Michael Wood είναι μόνος του. Η ταύτιση των Denyen και Ekwesh, με τους Δαναούς και Αχαιούς, αντίστοιχα, είναι ένα “χρόνιο πρόβλημα” των μελετών τής εποχής τού μπρούντζου, καθώς μάλιστα οι “ύποπτοι” ζούσαν… “στα νησιά”!⁽⁹⁾ Ήταν, άραγε, οι Αιγύπτιοι γραφείς αδαείς και αφελείς, ώστε να χρησιμοποιούν δυο ονόματα για τον ίδιο λαό; Τί μελετητές τής εποχής τού μπρούντζου είναι εάν (προσποιούνται ότι) αγνοούν πως Αχαιοί και Δαναοί είναι όροι συνώνυμοι; Μα δεν μελέτησαν την Ιλιάδα; Ο Όμηρος αναφέρει τ’ όνομα Ἀχαιοὶ 598 φορές, Δαναοὶ 138 φορές, Ἀργεῖοι 182 φορές, και Ἕλληνες μόνο μια φορά. Ήταν οι πρόγονοι των Ελλήνων: σύμφωνα με μιαν εκδοχή τού μύθου, οι Ἕλλην, Γραικός, Μάγνης, και Μακεδών (Μακεδνός), ήταν γιοι τού Δευκαλίωνα και της Πύρρας, οι μόνοι επιζώντες τού κατακλυσμού. Παιδιά τού Έλληνα ήταν οι Δῶρος, Ξοῦθος, και Αἴολος· και παιδιά τού Ξούθου οι Ἴων και Ἀχαιός. Ο Δαναός από την Αίγυπτο, ο Πέλοψ από τη Μικρασία, και ο Κάδμος από την Φοινίκη, κέρδισαν επάξια μια θέση στην Ελλάδα, αφομοιώθηκαν κι εξελληνίστηκαν. Για τους Δαναούς, πιθανόν λόγω… “αιγυπτιακής” καταγωγής, υπάρχει κάποια ελαστικότητα: ή ταυτίζονται με τους κατοίκους των Αδάνων τής Κιλικίας, ή συνδέονται ίσως με τη γη των Danuna, κοντά στην Ουγκαρίτ τής Συρίας, ή λέγεται πως μπορεί να ενώθηκαν μ’ εβραίους, σχηματίζοντας μια από τις αρχικές δώδεκα φυλές τού Ισραήλ, την φυλή Δαν.

• ⁽⁹⁾ Παρ’ όλο που η σύνδεση ακόμη και του χεττιτικού τοπωνυμίου Ahhiyawa (ή Ahhiya), με την Ἀχαΐα, αμφισβητείται εντονότατα (Wikipedia: “η ακριβής σχέση τού όρου Ahhiyawa με τους Αχαιούς, πέρα από μιαν ομοιότητα στην προφορά, προκαλεί έντονες αντιπαραθέσεις μεταξύ των μελετητών”· βλέπε την κατάληξη αυτού τού Χρονικού), οι… “Wikipediστές” έχουν απόλυτη βεβαιότητα για την ταύτιση Αχαιών και Ekwesh. Έτσι, αν αναζητήσεις πληροφορίες για τους δεύτερους, ανακατευθύνεσαι στους πρώτους! Ως προς την επίμαχη φράση “στα νησιά”, που οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούν αναφερόμενοι σε Λαούς τής Θάλασσας, και την επικαλούνται οι μελετητές ως επιχείρημα, καταντά να σημαίνει:“Πας μη στεριανός ύποπτος”!

ΚΟΡΥΦΑΙΟ ΓΕΓΟΝΟΣ τής βασιλείας τού Μερνεφθά (1213–1203 ΠΚΧ) ήταν η μάχη ενάντια στα λεγόμενα “Εννέα Τόξα”, μια συνομοσπονδία υπό την ηγεσία τού βασιλιά τής Λιβύης. Ο φαραώ διακηρύσσει με καμάρι ότι συνέτριψε την εισβολή, σκοτώνοντας 6.000 πολεμιστές, κι αιχμαλωτίζοντας άλλους 9.000. Για να είναι σίγουρος ως προς τους αριθμούς, διέταξε, μεταξύ άλλων, να κοπούν τα πέη όλων των νεκρών δίχως περιτομή, και οι παλάμες όσων είχαν κάνει περιτομή.⁽¹⁰⁾ Αναφέρω – σκόπιμα – αυτήν την ανατριχιαστική λεπτομέρεια, επειδή, όπως αποδείχθηκε, οι Ekwesh (οι… “Αχαιοί”) ήταν μεταξύ των περιτετμημένων, γεγονός που θα υποχρέωνε οπωσδήποτε κάθε σοβαρό μελετητή τής εποχής τού μπρούντζου να εκδώσει… “απαλλακτικό βούλευμα” για τους Έλληνες Αχαιούς!⁽¹¹⁾

• ⁽¹⁰⁾ Φανταστείτε εκείνους τους καημένους φαντάρους να μετρούν αυτά τα πέη και τις παλάμες!

• ⁽¹¹⁾ … “γεγονός που αναγκάζει ορισμένους ν’ αμφιβάλλουν για το αν ήταν Έλληνες”, είναι αυτό που όντως διαβάζουμε στη Wikipedia! Ίσως να έκαναν περιτομή για… καμουφλάζ! Ή απλώς για να… μπερδέψουν τους μελετητές μας! Αυτό που δεν ξεχνούν ποτέ οι τελευταίοι, είναι ο αφορισμός τού Βιργιλίου: “Timeo Danaos et dona ferentes”· “Φοβοῦ τοὺς Δαναοὺς καὶ δῶρα φέροντας” – στην περίπτωσή μας: και… περιτομὴν φέροντας! Τουλάχιστον οι μελετητές μας μελέτησαν την Αἰνειάδα… Σημειωτέον πως όχι μόνον οι Ekwesh, αλλά και οι Shekelesh και Shardana ήταν περιτετμημένοι, όπως αποσαφηνίζουν οι Αιγύπτιοι (κρίμα, δεν ενημέρωσαν τον… Michael Wood)! Άρα, αυτοί οι δυο λαοί είχαν επίσης ανατολική καταγωγή, και μόνον αργότερα εγκαταστάθηκαν στη Σικελία και τη Σαρδηνία. Εκείνοι που δεν είχαν περιτομή ήταν οι Peleset… (“Αχά!”, σας ακούω να καγχάζετε, φίλτατοί μου μελετητές!)

Η Στήλη τού Μερνεφθά που σφετερίστηκαν οι σιωνιστές ως “Στήλη τού Ισραήλ”…

Στήλη τού Μερνεφθά και Έξοδος

● Οι νίκες τού φαραώ, σε βάρος των Λιβύων και των συμμάχων τους, Λαών τής Θάλασσας, δοξάζονται στην “Στήλη τού Μερνεφθά”, μια μαύρη πλάκα γρανίτη πάνω από τρία μέτρα ύψος, που ανακάλυψε ο Flinders Petrie στις Θήβες το 1896. Υπάρχει, όμως, ένα είδος υποσημείωσης στις τελευταίες δυο αράδες από τις 28, όπου γίνεται λόγος για μια ξεχωριστή εκστρατεία του στην Χαναάν. Εκεί ο φαραώ καυχιέται πως νίκησε και κατέστρεψε τέσσερις πόλεις, η τέταρτη από τις οποίες ήταν πιθανότατα μια πόλη, σε ομώνυμη κοιλάδα τής βόρειας Χαναάν: η Ιεζρήλ (Jezreel) – μια λέξη τόσο όμοια με το… Ισραήλ! Σίγουρα αυτό θα ήταν πολύ πιο βολικό κι επωφελές για όλους: την εβραϊκή διασπορά, τον ανερχόμενο σιωνισμό, που ιδρύθηκε επίσημα ως κίνημα την επόμενη χρονιά τής ανακάλυψης, πολλούς χριστιανούς, κυρίως τον κλήρο, μα και φυσικά, τον ίδιο τον Petrie! Εκείνη τη μέρα αναρωτήθηκε: “Δεν θα ευχαριστηθούν οι αιδεσιμότατοι;”· και μετά προφήτεψε: “Η στήλη αυτή θα γίνει περισσότερο γνωστή στον κόσμο από ό,τι άλλο έχω βρει.” Δεν ήταν βέβαια ανόητος: αν αυτό το σύμπλεγμα των ιερογλυφικών, στην γραμμή 27, μπορούσε να διαβαστεί αντί για “Ιεζρήλ”, ως… “Ισραήλ”, τότε θα επρόκειτο για την πρώτη καταγεγραμμένη μνεία τού ονόματος αυτού στα ιστορικά χρονικά, και την μοναδική στην αρχαία Αίγυπτο!

Παρά το γεγονός ότι τα σύμβολα σε πολλά σημεία είναι δυσανάγνωστα, λόγω της τραχιάς επιφάνειας και της κακής κοπής (στη μετάφραση του κειμένου από τον ίδιο τον Petrie υπάρχουν δεκάδες ερωτηματικά· μόνο δίπλα στην αμφιλεγόμενη λέξη δεν υπάρχει τίποτε…), οι περισσότεροι βιβλικοί αρχαιολόγοι αποδέχονται την ερμηνεία τού Petrie. Έτσι, το εύρημά του “βαπτίστηκε” ως… “Στήλη τού Ισραήλ”· βάσει μιας αμφισβητούμενης λέξης, στην προτελευταία γραμμή ενός κειμένου που ασχολείται με άλλο θέμα!⁽¹²⁾ Τι ντροπή για τον Μερνεφθά: ο υπερήφανος φαραώ να επαίρεται για θρίαμβο σε βάρος μιας χούφτας φτωχών χωρικών! Το πολύ-πολύ να υπήρχαν τότε 25 χωριά στα υψίπεδα της Χαναάν. Αρχαιολόγοι και ιστορικοί προσπαθούν να ιχνηλατήσουν την καταγωγή αυτών των χωρικών, αλλά στάθηκε αδύνατο να εντοπιστούν τυχόν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που θα μπορούσαν να προσδιοριστούν κατηγορηματικά ως ισραηλιτικά. Όπως λέει η αρχαιολόγος Paula McNutt: “Είναι πιθανόν… κατά την πρώιμη εποχή τού σιδήρου [1200–1000 ΠΚΧ] ν’ άρχισε ένας πληθυσμός να αυτοπροσδιορίζεται ως ‘ισραηλιτικός’.” Θα περνούσε αρκετός καιρός, ώσπου το βασίλειο του Ισραήλ ν’ αναδειχθεί ως σημαντική και αξιομνημόνευτη τοπική δύναμη κατά τον 9ο αιώνα ΠΚΧ, πριν να καταρρεύσει από τους Ασσύριους το 722. Επομένως, δεν υπήρχε κανένα “Ισραήλ” να μνημονεύσει ο Μερνεφθά – εκτός κι αν ήταν… προφήτης, σαν τον Petrie!

• ⁽¹²⁾ Μα φταίει και ο Μερνεφθά που ιδιοποιήθηκε την στήλη από τον προκάτοχό του, Αμένωφι Γ’: τη γύρισε ανάποδα και στην τραχιά επιφάνειά της έγραψε ό,τι έγραψε. Πού νά ’ξερε…

Η αναχώρηση των Ισραηλιτών, του David Roberts (1829)

● Κατά κάποιον τρόπο, η “κομπίνα” αυτή ήταν η “επανόρθωση” του ιστορικού “λάθους” των Αιγυπτίων να μην μνημονεύσουν καθόλου ούτε τις “Δέκα πληγές”, ούτε καν την περιβόητη “Ἔξοδο”… Οι αρχαιολόγοι είναι εξίσου “υπεύθυνοι”, αφού δεν μπόρεσαν να βρουν κάποια στοιχεία που να επιβεβαιώνουν την “ιστορία” των Ιουδαίων στην Αίγυπτο, ή και το Σινά. Οι μελετητές τής Βίβλου γενικά συμφωνούν πως δεν υπήρξε ποτέ “έξοδος” των διαστάσεων που περιγράφονται εκεί. Κατά το βιβλίο τής Εξόδου, αναμφισβήτητα το σπουδαιότερο της Βίβλου, ο πληθυσμός που έφυγε από την χώρα θα πρέπει να αριθμούσε περίπου 2 εκατομμύρια άτομα, ένα νούμερο, το οποίο οφείλουμε να το συγκρίνουμε με το σύνολο του πληθυσμού τής Αιγύπτου, που θα κυμαινόταν ανάμεσα στα 3 με 3,5 εκατομμύρια το 1250 ΠΚΧ! Προχωρώντας ανά δέκα, και χωρίς να παίρνουμε υπόψη τα ζώα, θα πρέπει να είχαν σχηματίσει πορεία μήκους 240 χιλιομέτρων! Όμως, δεν υπάρχουν καθόλου ενδείξεις πως η Αίγυπτος υπέστη ποτέ τέτοια δημογραφική, αλλά και οικονομική, καταστροφή, ή πως τάχα η έρημος του Σινά φιλοξένησε ποτέ (ή θα μπορούσε να φιλοξενήσει) αυτά τα εκατομμύρια των ανθρώπων, μαζί με τα κοπάδια τους… Η ημερομηνία περί το 1450 ΠΚΧ, που προτάθηκε αρχικά για την Έξοδο, είναι επίσης προβληματική: ανασκαφές που έγιναν στη δεκαετία τού 1930, δεν κατάφεραν να εντοπίσουν ίχνη ταυτόχρονης καταστροφής των πόλεων της Χαναάν γύρω στο 1400 ΠΚΧ – στην πραγματικότητα, πολλές από αυτές, όπως η Ιεριχώ, η πρώτη που κατά τη Βίβλο έπεσε στους Ισραηλίτες, ήταν ακατοίκητες εκείνη την εποχή. Ένας αιώνας ερευνών δεν έχει οδηγήσει σε κανένα αποδεικτικό στοιχείο, το οποίο να συνδέεται με την αιχμαλωσία, την φυγή, και τις περιπλανήσεις μέσα στην έρημο, και οι περισσότεροι αρχαιολόγοι έχουν πάψει να ψάχνουν πλέον για τον Μωυσή, ή και την Έξοδο, θεωρώντας πως πρόκειται για “άκαρπη αναζήτηση”. Όπως λέει επίσης ο αρχαιολόγος William Dever, “δεν υπάρχουν περιθώρια Εξόδου από την Αίγυπτο, ή κάποιου σαραντάχρονου προσκυνήματος μέσα στην έρημο του Σινά.”

Η κατά Petrie “εκλεκτή, καυκάσια, δυναστική φυλή”
έτοιμη ν’ αποβιβαστεί στην Αίγυπτο…!

● Ο Petrie που, ενδεχομένως, θα μπορούσε να “επιληφθεί του θέματος”, έχει προ πολλού πεθάνει, και θάφτηκε στον λόφο Σιών, στην Παλαιστίνη. Άλλωστε, είναι άκρως αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, ως φανατικός υπέρμαχος τής “ευγονικής”, μα και της “ανωτερότητας” των βορείων λαών, απέναντι στους νότιους και τους λατινογενείς, καθώς και για τη σύνδεσή του με διάφορες φασιστικές ομάδες, ή την αντιδημοκρατική ιδεολογία στην Αγγλία. Οι απόψεις του σε αρχαιολογικά θέματα ήταν εξίσου ρατσιστικές. Ισχυριζόταν πως ο αιγυπτιακός πολιτισμός προήλθε από “εκλεκτή, καυκάσια [λευκή], δυναστική φυλή” εισβολέων, που είχε κατακτήσει την Αίγυπτο κατά την προδυναστική εποχή, στα τέλη τής προϊστορίας, εισάγοντας τον φαραωνικό δυναστικό πολιτισμό στην “κατώτερη” φυλή των “μιγάδων”, που ζούσαν τότε στην χώρα. Οι απόψεις του ήταν η αιτία να ξεσπάσουν οι αντιδικίες του με τον E. A. Wallis Budge. Ο αιγυπτιολόγος τού Βρετανικού Μουσείου τόνιζε πως οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ήταν ένας αφρικανικός λαός, με ρίζες στην ανατολική Αφρική, και θρησκεία που ήταν ουσιαστικά ταυτόσημη μ’ εκείνες των λαών τής βορειοανατολικής και κεντρικής Αφρικής. Ωστόσο, όλοι οι συνάδελφοί του, πλην ελαχίστων, ασπάζονταν τις απόψεις τού Petrie – γεγονός αποκαλυπτικό ως προς την κυρίαρχη ιδεολογία τής εποχής, τουλάχιστον στους κύκλους τής διανόησης. Έτσι, ο Petrie και οι οπαδοί του χλεύαζαν τις ιδέες τού Budge ως αδιανόητες και “αντιεπιστημονικές”…

Ο ΕΠΟΜΕΝΟΣ ΓΥΡΟΣ τού παρατεταμένου πολέμου, που σημάδεψε την κατάρρευση της εποχής τού μπρούντζου, απέναντι στους Λαούς τής Θάλασσας, έγινε περίπου τρεις δεκαετίες αργότερα, κατά τη βασιλεία τού Ραμσή Γ΄ (1186–1155 ΠΚΧ), του τελευταίου μεγάλου Αιγύπτιου φαραώ. Οι επιγραφές του επισημαίνουν ότι τα “Εννέα Τόξα” επανεμφανίστηκαν, με μια “συνωμοσία στα νησιά τους”… Αρκετές από τις φυλές που προαναφέρθηκαν ήταν και πάλι εκεί. Μαθαίνουμε επίσης πως έγιναν τουλάχιστον δυο μεγάλες μάχες, μια στην θάλασσα, και η άλλη στην στεριά.

Ο μέγας Φαραώ παρουσίασε με καμάρι τούς αιχμαλώτους του:
κατά σειρά ο Λίβυος, ο Νούβιος, ο Σύριος, ο Shasu, και ο
Χετταίος (ο… Έλληνας Αχαιός προφανώς απέδρασε!)

“Όταν όλα τέλειωσαν”, γράφει η Wikipedia για τους Λαούς τής Θάλασσας, “αρκετοί αρχηγοί ήταν αιχμάλωτοι: της Χετταίας, του Αμορού, και των Shasu, μεταξύ των ‘λαών τής στεριάς’, και των Tjeker, των ‘Sherden τής θάλασσας’, των ‘Teresh τής θάλασσας’, και των Peleset ή Φιλισταίων (στ’ όνομα των οποίων κάποιοι [;!] βλέπουν το αρχαίο ελληνικό όνομα, που σημαίνει λαός τής θάλασσας: Πελασγοί)”…⁽¹³⁾

• ⁽¹³⁾ Πελασγός: συσχετίζεται με το πελός (μελαψός) και Πέλοψ, ή το πέλας (ο πλησίον, ο άλλος άνθρωπος) και πελάζω-πλάζω, ή το περάω και πέρα (ως μεταναστευτικό φύλο). Σφάλλουν κι εδώ οι μελετητές, αφού δεν υπάρχει σχέση με το πέλαγος (< πλήσσω ή πλήττω, ήτοι χτυπώ).

Άραγε, τι συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε; Κατ’ αρχάς, μας εκπλήσσει το γεγονός πως οι μελετητές μας δεν… εξεπλάγησαν καθόλου όταν διάβασαν ότι αιχμαλωτίστηκε κι ένας Χετταίος αρχηγός, με δεδομένο πως η Χετταία υπήρξε ένας από τους άσπονδους εχθρούς των Λαών τής Θάλασσας – κι ένα από τα μεγαλύτερά τους θύματα. Οι μελετητές, θα μου πείτε, τα ξέρουν αυτά και δεν εκπλήσσονται. Το ίδιο, άλλωστε, είχε ξανασυμβεί, και είχαν προηγηθεί σχετικές διαμαρτυρίες τού φαραώ στον Χετταίο μονάρχη – για όσο ακόμη υπήρχε Χεττιτική Αυτοκρατορία. Ναι, αλλά γιατί δεν μπαίνουν στον κόπο να το εξηγήσουν, αντί ν’ αναλώνονται στην προσπάθειά τους να εμπλέξουν τους Έλληνες σε αυτήν την… “θεωρία συνωμοσίας”;

Ο Ραμσής Γ΄ κόντρα στους
Λαούς τής Θάλασσας

Αλλά, επιτέλους, συνειδητοποιούμε το εξής: η καταστροφή των κατεστημένων πολιτισμών, πρωτίστως των Χετταίων και Μυκηναίων, ήταν προμελετημένη, κι ενταγμένη στην τακτική των Λαών τής Θάλασσας, έτσι ώστε ν’ αποκτήσουν μεγαλύτερο ναυτικό, κι επιπλέον, να στρατολογήσουν μαζικά στις χερσαίες τους δυνάμεις. Στο κάτω-κάτω, οι αυτοκρατορίες ανήκαν στις αριστοκρατίες, Χετταίων και Μυκηναίων. Τι άλλο θα μπορούσε να κάνει ένας απελπισμένος Έλληνας, ή κάποιος φουκαράς Μικρασιάτης, υπό αυτές τις συνθήκες, παρά ν’ ακολουθήσει τους ανθρώπους με τους οποίους μοιραζόταν την ίδια λαχτάρα για μια καλύτερη ζωή;

Όμως, τι κρίμα για τους μελετητές μας: οὐδεὶς Ἕλλην μεταξύ των αιχμαλώτων αρχηγών. Το πιο πιθανό είναι ότι μπόρεσε ν’ αποδράσει! Οι άλλοι αιχμάλωτοι ήταν αρχηγοί των Αμοριτών, που ζούσαν στη Συρία και τη Μεσοποταμία, κι ενδεχομένως κάποιας φυλής εβραίων: Shasu ήταν ένας αιγυπτιακός όρος για περιπλανώμενους νομάδες, και τουλάχιστον μια από τις φυλές τους λάτρευε τον εβραϊκό θεό Γιαχβέ. Οι υπόλοιποι ήταν ναύαρχοι.

Τι άλλο θα μπορούσε να κάνει ένας απελπισμένος Έλληνας, ή κάποιος
φουκαράς Μικρασιάτης, παρά ν’ ακολουθήσει τους ανθρώπους με
τους οποίους μοιραζόταν την ίδια λαχτάρα για μια καλύτερη ζωή;

Ο φαραώ έκλεινε την έκθεσή του ὡς ἑξῆς: “Έσφαξα τους Denyen στα νησιά τους, έκαψα” τους Tjeker και Peleset… Άφηνε να εννοηθεί πως ακολούθησαν κάποιες θαλάσσιες επιδρομές του, μερικές εκστρατείες καταστολής, κάπου αλλού στη Μεσόγειο. Στο Αιγαίο; Πού, ποια, και ποιων ήταν αυτά “τα νησιά”; Όποιες και αν είναι οι απαντήσεις, οι αλυσιδωτές αντιδράσεις συνεχίστηκαν μ’ επιθέσεις αντεκδίκησης. Ήταν η σειρά των Αιγυπτίων να καταστρέψουν – μα η καταστροφή δεν φέρει υπογραφή…

Η κυρία των Μυκηνών (νωπογραφία)

Ο Όμηρος αναφέρεται σε κάποια επίθεση των Αχαιών ενάντια στο Δέλτα τού Νείλου, με τον Μενέλαο να το θίγει αυτό στην Ὀδύσσεια,, όταν αφηγείται τα της επιστροφής του στην Σπάρτη από τον Τρωικό. Και δεν ήταν η μοναδική ανάλογη ενέργεια των Μυκηναίων κατά της Αιγύπτου, όπου πήγαιναν για… “πλάκα” – μετά του ωφελίμου, ασφαλώς! Παίρνοντας υπόψη τούς συνεχείς τσακωμούς ανάμεσα στις μεγάλες μυκηναϊκές βασιλικές οικογένειες, αλλά και μέσα στους κόλπους τους, η υπόθεση πως πιθανόν ν’ αυτοκαταστράφηκαν ολοσχερώς έχει διατυπωθεί από παλιά, και υπέρ της φαίνεται να συνηγορεί και ο έγκριτος ιστορικός Θουκυδίδης:

“Σε παλαιούς γαρ καιρούς, οι Έλληνες και οι βάρβαροι των ακτών και των νησιών… υπέκυπταν στον πειρασμό να στραφούν στην πειρατεία, υπό την καθοδήγηση των πιο επιφανών ανδρών τους… Εξαπέλυαν επιδρομές σε πόλεις απροστάτευτες από τείχη… και τις λεηλατούσαν… αφού τέτοιου είδους κατορθώματα δεν θεωρούνταν τότε ατιμωτικά, αλλ’ αντίθετα μπορούσαν να χαρίσουν και κάποια δόξα”……

Οι “Αχαιοί” από την σκοπιά των Χετταίων

Χεττιτικό άρμα

ΧΕΤΤΙΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ, από την περίοδο περί το 1400–1220, αναφέρουν μια χώρα στα δυτικά τής Μικράς Ασίας, ὀνόματι Ahhiyawa (ή Ahhiya). Κατά τα φαινόμενα, πρόκειται για την χεττιτική απόδοση της λέξης “Ἀχαΐα”, με την ευρύτερη έννοια της “γης των Αχαιών”. Η άποψη αυτή αμφισβητήθηκε έντονα από άλλους χεττιτολόγους (βλέπε υποσημείωση 9). Επιπλέον, με βάση τα ἐν λόγῳ κείμενα, η γεωγραφική θέση τής Ahhiyawa/Ahhiya δεν μπορεί να προσδιοριστεί επακριβώς. Όπως και να έχει το θέμα, φαίνεται πως η “Αχαΐα” και η Χετταία είχαν τότε διπλωματικές σχέσεις, μα και στρατιωτικές εμπλοκές. Έχει βρεθεί επιστολή τού Χετταίου μονάρχη προς τον “Αχαιό” ομόλογό του, όπου τον χαρακτηρίζει “Μεγάλο Βασιλέα”, ισότιμο των σπουδαίων ηγεμόνων τής εποχής τού μπρούντζου, όπως οι βασιλείς τής Αιγύπτου, της Βαβυλωνίας και της Ασσυρίας. Αναφερόμενος στη Millawanda – ή Milawata: Μίλητο; – ως μια πόλη στην επικράτεια των “Αχαιών”,⁽¹⁴⁾ ο Χετταίος μονάρχης κάνει λόγο για ένα “επεισόδιο Wilusa”, σε περιοχή ελεγχόμενη από τον ίδιο, όπου οι “Αχαιοί” συντάχθηκαν με τους εχθρούς του. Wilusa ήταν μάλλον η Τροία. (Παραβάλετε λ.χ. το αρχαϊκόν Ϝίλιον, μετέπειτα Ἴλιον, όπως λεγόταν η τρωική ακρόπολη). Το “επεισόδιο” αυτό δεν αποκλείεται να έχει σχέση με τον Τρωικό πόλεμο.⁽¹⁵⁾

Οι ερωτευμένοι Ελένη και Πάρις,
του Jacques-Louis David (1788)

• ⁽¹⁴⁾ Οι Μινωίτες είχαν δημιουργήσει στη Μίλητο ίσως τη σημαντικότερη εγκατάστασή τους σε μικρασιατικό έδαφος. Οι Μυκηναίοι την κληρονόμησαν, όταν υποκατέστησαν τους Κρήτες ως ηγέτιδα δύναμη στο Αιγαίο περί το 1450 ΠΚΧ. Η πόλη μεγάλωσε κι απέκτησε ευημερία, όπως φαίνεται όχι μόνον από τ’ αρχαιολογικά ευρήματα, αλλά και από τα χεττιτικά κείμενα, που την αναφέρουν ως το σπουδαιότερο ορμητήριο των “Αχαιών” κατά τις επιχειρήσεις τους στη Μικρασία, επεκτείνοντας έτσι την παρουσία τους στην Ἰασό, την Ἔφεσο (Apasa), και αλλού.

• ⁽¹⁵⁾ Η διασταύρωση στοιχείων, δυστυχώς, είναι αδύνατη αφού, αντίθετα από τους Χετταίους, οι Μυκηναίοι δεν φαίνεται να κατέγραφαν τέτοιες… “λεπτομέρειες”! Τ’ αρχεία που διαθέτουμε σε Γραμμική Β αναφέρονται μόνο στη διοικητική γραφειοκρατία των ανακτόρων. Ακόμη και το εμπόριο απουσιάζει από τ’ αρχεία! Έτσι, είναι αδύνατο ν’ ανασυστήσουμε από τα κείμενά τους τις πολιτικές εξελίξεις στην όψιμη εποχή τού μπρούντζου. (Χετταίοι – Μυκηναίοι: 1–0!)

Στο δεύτερο μισό τού 13ου αιώνα, ξέσπασε μια μακροχρόνια εξέγερση κατά των Χετταίων, με την στήριξη των “Αχαιών”, κι επικεφαλής τον Piyama-Radu, που είχε παντρέψει την κόρη του με τον υποτελή ηγεμόνα τής “Μιλήτου”. Η ιστορία του έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς φαίνεται να συνδέεται μ’ εκείνην του Τρωικού πολέμου. Είναι μια εξέγερση αξιοσημείωτη, γιατί διήρκεσε πάνω από 35 χρόνια, και απετέλεσε σοβαρή απειλή για τρεις διαδοχικούς Χετταίους βασιλιάδες· προκάλεσε μεγάλη αναταραχή στις περιοχές Wilusa, Arzawa,⁽¹⁶⁾ και Seha, και οδήγησε σε μια εισβολή στη Lazpa (Λέσβο;), που πέρασε στον έλεγχο των “Αχαιών”. Η προαναφερθείσα επιστολή στάλθηκε εκείνην την εποχή, σε μιαν απόπειρα του Χετταίου μονάρχη να πείσει τον “Αχαιό” ομόλογό του ν’ αποκαταστήσει την ειρήνη. Μεταξύ άλλων, αναφέρει κάποιον αδερφό τού “Αχαιού” άνακτα, ονόματι Tawagalawa, που αρκετοί ευφάνταστοι “διαβάζουν” ως “Ἐτεοκλῆς”…⁽¹⁷⁾ Πιο αμφιλεγόμενη είναι ίσως η “ταυτοποίηση” του Piyama-Radu: εικάζεται πως “ανταποκρίνεται στο αρχέτυπο” του Τρωαδίτη βασιλιά Πριάμου… Έτσι όπως πάνε, μάλλον θα ξαναγράψουν την Ιλιάδα!

• ⁽¹⁶⁾ “Αχαΐα” και Arzawa συνασπίστηκαν αρκετές φορές εναντίον των Χετταίων. Η Arzawa ήταν βασίλειο, ή ομοσπονδία τοπικών ηγεμόνων, στη δυτική Μικρασία, με πρωτεύουσα την Έφεσο.

• ⁽¹⁷⁾ Η ιστορία τού γιού τού Οἰδίποδος, βασιλιά τής Θήβας, εντάσσεται στον Θηβαϊκό κύκλο, όχι στον Τρωικό με τις ιστορίες των Ατρειδών. Αδερφός τού Ετεοκλή δεν ήταν κάποιος βασιλιάς των Μυκηνών, αλλά ο Πολυνείκης, με τον οποίο μονομάχησε για τον θρόνο, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν και οι δυο. Εδώ εμπλέκεται και η ιστορία τής Ἀντιγόνης.

Μέρη που αναφέρονται σε αυτό το Χρονικό (αριστερόστροφα): Wiluša, Lazpa, Apaša, Millawanda, Seha, Mira, Arzawa, Hapalla, Lukka, Alašiya, Tarša, Ugarit, Amurra, Hatti, Hattuša.

Οι εχθροπραξίες “Αχαιών” και Χετταίων αρχίζουν περί το 1400 ΠΚΧ. Χεττιτικά αρχεία αναφέρονται στις επιχειρήσεις τού “Αχαιού” πολέμαρχου Attarsiya στη νοτιοδυτική Μικρασία, πιθανότατα στη Λυκία, ενάντια σε ηγεμόνες υποτελείς στους Χετταίους. Πρόκειται, μάλλον, για την πρώτη εκστρατεία “Αχαιών” στη μικρασιατική ενδοχώρα: συνδυάζεται με τα όλο και περισσότερα μυκηναϊκά ευρήματα στη Μίλητο αυτήν την περίοδο (αρχές 14ου αιώνα ΠΚΧ), γεγονός που υποδηλώνει πως αρκετοί Έλληνες εγκαταστάθηκαν στην περιοχή. Η πόλη χρησιμοποιήθηκε από τον Ατταρσία ως στρατιωτική βάση. Οι εχθροπραξίες συνεχίστηκαν ως το 1250 ΠΚΧ περίπου. Οι “Αχαιοί” αναμιγνύονταν στη Μικρά Ασία, στηρίζοντας αντιχεττιτικές εξεγέρσεις, ή μέσω ντόπιων υποτελών, που ο “Αχαιός” άναξ εκμεταλλευόταν για να επεκτείνει την επιρροή του. Οι εικασίες, φυσικά, δεν λείπουν κι εδώ. Αρκετοί μελετητές υποθέτουν πως ο πολέμαρχος δεν ήταν άλλος από τον Ἀτρέα, τον μυθικό βασιλιά των Μυκηνών, και πατέρα τού Ἀγαμέμνονος. Άλλοι, επισημαίνοντας πως οι Χετταίοι δεν μιλούν για τον “μεγάλο βασιλέα τής Αχαΐας”, υποστηρίζουν πως θα ήταν κάποιος στρατηγός, συνώνυμος του Ατρέα ή με παρόμοιο όνομα, ή τέλος, πως Ατταρσίας σημαίνει “Ἀτρείδης”, άρα, ήταν μέλος τής βασιλικής δυναστείας.

Παρεμβαίνοντας στις υποθέσεις τής Ανατολίας, ώστε να υπονομεύσει τους Χετταίους, ο πολέμαρχος επέλεξε να πλήξει υποτελείς τους ηγεμόνες, όπως ο Madduwatta, από την Arzawa (Luwia),⁽¹⁸⁾ που τον νίκησε επανειλημμένα, καθώς μάλιστα, ο στρατός του διέθετε εκατό πολεμικά άρματα. Όμως, αποσύρθηκε τελικά από τη Μικρασία, για να προετοιμάσει μιαν εκστρατεία με στόχο την Alashiya (Κύπρο;). Στο πλευρό του είχε τους Lukka (“Λύκιους”), που παρείχαν την αναγκαία ναυτική υποστήριξη, όπως και αρκετούς άλλους Μικρασιάτες συμμάχους του – ως και τον Madduwatta (Μαδυάττη;), που αποφάσισε τελικά ν’ αλλάξει στρατόπεδο. Οι Χετταίοι ανησύχησαν σφόδρα, καθώς θεωρούσαν το νησί υποτελές σε αυτούς. Τελικά, οι εισβολείς τούς νίκησαν, κι έτσι το νησί πέρασε στον έλεγχό τους. Η μυκηναϊκή παρουσία στην Κύπρο επιβεβαιώνεται, όπως είδαμε, και με αρχαιολογικά ευρήματα από τις ανασκαφές.

Μικρασιάτικα ιερογλυφικά

• ⁽¹⁸⁾ Οι Λούβιοι ζούσαν στην κεντρική, δυτική, ή νότια Μικρασία, αλλά και στο βόρειο Λεβάντε, κατά τις εποχές τού μπρούντζου και του σιδήρου. Μιλούσαν τη λουβική γλώσσα, που ανήκε στις ινδοευρωπαϊκές τής Ανατολίας. Η γραφή τους ήταν σφηνοειδής ἐκ Μεσοποταμίας, ή μια γηγενής ιερογλυφική γραφή, που ενίοτε χρησιμοποιούσαν και οι γλωσσικά συγγενείς Χετταίοι.

Οι επόμενες δεκαετίες (γύρω στο 1380–1320 ΠΚΧ) ήταν περίοδος μυκηναϊκής επέκτασης στις ακτές τής Μικράς Ασίας. Το 1320–1315 εκδηλώθηκε άλλη μια εξέγερση κατά των Χετταίων στην Arzawa, σε σύμπραξη με τη “Μίλητο” και με την υποστήριξη των “Αχαιών”, που φαίνεται πως κατείχαν στο Αιγαίο αρκετά νησιά, εντύπωση που επίσης στηρίζεται σε αρχαιολογικά ευρήματα. Τελικά, οι Χετταίοι επιβλήθηκαν περί το 1300 ΠΚΧ. Ο βασιλιάς τής Arzawa κατάφερε να διαφύγει στα ελεγχόμενα από τους “Αχαιούς” εδάφη, και τότε το βασίλειό του τριχοτομήθηκε: η νότια επαρχία, Mira, έγινε γνωστή ως Καρία, η βόρεια, Seha, ως Λυδία· ενώ η ανατολική ονομάστηκε Hapalla (η Πισιδία των Ελλήνων). Έτσι γράφτηκε το τέλος τής ιστορίας τού ἐν λόγῳ βασιλείου, που πέρασε στη λήθη, και βγήκε στην επιφάνεια χάρη στ’ αρχεία των Χετταίων.

Αν όντως οι πληροφορίες των αρχείων αυτών αποδίδουν ως έναν βαθμό την πραγματικότητα, τότε φαίνεται πως οι ανακτορικοί πολιτισμοί Μυκηναίων και Χετταίων, Αιγαίου και Ανατολίας, κατατρώγονταν από το ίδιο σαράκι…

Λούβιοι: ο ελλείπων κρίκος τής εποχής τού μπρούντζου στο Αιγαίο

ΈΣΤΩ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΜΕΝΑ, ΜΕΛΕΤΗΣΑ το βιβλίο τού Eberhard Zangger, The Luwian Civilization / The Missing Link in the Aegean Bronze Age (2016). Είναι επιτακτικό να παραθέσω τα βασικά για το θέμα μας σημεία του:

The Luwian Civilization / The Missing Link in the Aegean Bronze Age. Εξώφυλλο: μάλλον αναπαράσταση της Τροίας, της κορυφαίας λουβικής πόλης, όπως την φαντάζεται ο Eberhard Zangger.

“Εδώ και είκοσι χρόνια, έχω προτείνει την χρονολογική αναθεώρηση των πολιτικών και οικονομικών εξελίξεων στις χώρες τής ανατολικής Μεσογείου κατά τον 13ο αιώνα ΠΚΧ, συνδέοντας περιστασιακά τρεις πολέμους… Πρώτα έγιναν οι εισβολές των Λαών τής Θάλασσας, όταν το ναυτικό των συμμαχικών λουβικών κρατιδίων κινήθηκε από την ανατολική ακτή τού Αιγαίου προς τα νοτιοανατολικά. Μετά από μερικά χρόνια, οι Λούβιοι δέχτηκαν την επίθεση των συνασπισμένων ελληνικών δυνάμεων, που έμεινε στην ιστορία ως ο Τρωικός πόλεμος. Τέλος, ξέσπασε στην Ελλάδα εμφύλιος πόλεμος.”

“Οι Λούβιοι συμμάχησαν κι έφτιαξαν στόλο με γρήγορα, ευκίνητα πλοία… φτάνοντας στην καίριας σημασίας χεττιτική μεθόριο – Κύπρο και Συρία. Οι μισθοφορικοί στρατοί των Lukka και Sherden… δεν πολεμούσαν πια στο πλευρό τού Χετταίου βασιλιά, αλλά ενάντιά του, ως ο συνασπισμός των Λαών τής Θάλασσας… Η πρωτεύουσα Χαττούσα έσβησε από προσώπου γης ἐν μιᾷ νυκτί – και μαζί της η Χεττιτική Αυτοκρατορία.”

Η Πύλη τής Σφίγγας στην Hattusa,
πρωτεύουσα των Χετταίων

“Αἴφνης, τα κρατίδια της δυτικής Μικράς Ασίας ήλεγχαν μια τεράστια περιοχή που εκτεινόταν από τη Μακεδονία, μέσω της Ανατολίας, ως τη Συρία και την Χαναάν… Τόσο η πρόσβαση στον Εύξεινο, όσο και η σύνδεση μέσω Κύπρου και Συρίας με τη Μεσοποταμία, ήταν τώρα υπό τον έλεγχό τους… Μετά από δέκα περίπου χρόνια, οι ενωμένες ελληνικές δυνάμεις επιτέθηκαν στη δυτική Μικρά Ασία – και η ανάμνηση αυτών των γεγονότων ήταν ο ‘Τρωικός πόλεμος’… που, άρα, αποτελούσε αντεπίθεση ενάντια στους έως τότε νικηφόρους Λαούς τής Θάλασσας.”

“Ενώ οι Μυκηναίοι βασιλείς πολεμούσαν στην Τροία, οι σύζυγοί τους, και κάποιοι όχι και τόσο άξιοι υπασπιστές τους, είχαν καταλάβει τούς θρόνους. Όταν οι επιζώντες νικηφόροι βασιλείς επέστρεψαν, πολλοί από τους ἐν λόγῳ υπασπιστές δεν ήθελαν να εγκαταλείψουν την εξουσία. Ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος που κατέκαψε σταδιακά τη μιαν ακρόπολη μετά από την άλλη.” (Ο λουβικός πολιτισμός, Eberhard Zangger.⁽¹⁹⁾ Βλέπε επίσης Χρονικό 5, Οι Οδύσσειες του Τρωικού).

• ⁽¹⁹⁾ Το 2014, ο Eberhard Zangger ίδρυσε το διεθνές μη κερδοσκοπικό ίδρυμα Luwian Studies (Λουβικές σπουδές).

Επόμενο Χρονικό 21. ΙΒΗΡΙΚΟ “EL DORADO” ● Μινωίτες, Μυκηναίοι, Φοίνικες στην Ιβηρία ● Ἑσπερίδες, Μακάρων Νῆσοι ● Σαρδηνία ● Ὀδυσσεύς, Καλυψώ, Οφιούσα ● Ταρτησσός

• >> Χρονικό 21. ΙΒΗΡΙΚΟ “EL DORADO”
• << Χρονικό 19. ΦΟΙΝΙΚΗ: Η ΕΥΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΥΧΗΣ

Μυκηναϊκό χρυσό διάδημα

Chronicle 21. IBERIAN “EL DORADO”

Chronicle 21. IBERIAN “EL DORADO”

/ΕΛΛΗΝΙΚΑ/ Χρονικό 21. ΙΒΗΡΙΚΟ “EL DORADO”

● Minoans, Mycenaeans, Phoenicians
in Iberia ● Fortunate Isles, Hesperides
● Sardinia ● Odysseus, Calypso,
Ophiussa ● Tartessos

Michales Loukovikas

“ONE FREQUENTLY MEETS CLAIMS that there was contact between the far western coasts of present Spain and Portugal, and Crete of Minoan times”, comments Dan Stanislawski in his Study in Historical-Political Geography: The Individuality of Portugal, and specifically in Chapter 7 about Contacts Βetween the Ancient Civilizations of the Eastern Mediterranean and Iberia.

“It is not only a seductive idea but it makes a reasonable hypothesis, for the Minoans were good navigators, traders, and seekers of metals. Had they known anything of the Iberian Peninsula they might well have been attracted; however, while it is quite possible that the Mediterranean island route to the west was used by them (Rhys Carpenter, The Greeks in Spain), as yet there is no convincing evidence that it was. The excavations of Almerían culture at Los Millares, which may be dated as of 2000–1800 BC, presented certain items reminiscent of Aegean cultures, but there is no evidence that would clearly demonstrate connection. Such items may represent nothing more than casual parallelism. Other finds of a somewhat later period in Spain make better evidence of contact with the eastern Mediterranean lands, for they can be neatly equated with materials of the Egyptian Tell-el-Amarna of 1400–1200 BC. The Egyptian trade items of this period of time are well known to Spanish archaeology and almost surely may be associated with Phoenician intermediaries. As of the present date, such items may be taken as the earliest evidence of direct contact between Iberia and the eastern Mediterranean navigators.”

Where did the Bronze Age Mediterranean find tin to produce bronze?
Who transported this rare and precious metal to the Mediterranean?

A model of Los Millares with its walls

Voilà! Here is a “neat” example of the established historians’ “classic” mentality: reserved if they write or talk about Minoans, even Hellenes, but garrulous when they lecture about Phoenicians. Indeed, why was it so difficult for the peoples of the Aegean to reach Iberia? They were certainly not inferior to the Phoenicians in seamanship and, furthermore, the Aegean was far closer to Iberia in comparison to Phoenicia. Besides, who controlled then (“1400–1200 BC”) the Mediterranean trade? The Phoenicians, or the Mycenaeans – whom Stanislawski “fails to bring in mind”?(!) Why should the Egyptian trade items of this period found in Spain “almost surely may be associated with Phoenician intermediaries”? The crucial question, however, this mentality does not answer is: Where did the Bronze Age Mediterranean obtain tin to produce bronze? Who were established then as sea traders to transport this profitable metal to the Mediterranean? Most obviously, the Mycenaeans. That is why the evidence about the Aegean peoples’ presence in Iberia is anything but “convincing”… Regarding the “opposite point of view”, there are detailed descriptions of Minoans extracting metals from the area of the Lake Superior and carrying them through the Mississippi River to the Gulf of Mexico destined for the Mediterranean! Although we cannot exclude this, we do not intend to take you that far. It is better to remain on Iberian soil…

Los Millares, by Marianne Weil, cast bronze (2008)

Some “non-established” historians link the distinctive culture of Los Millares in Almería with The Early Minoan Colonization of Spain (W. Sheppard Baird). Far more interesting is the following El Argar culture, which flourished in Almería, as well, in today’s eastern Andalusia, between 1800 and 1300 BCE. This Argaric culture was characterized by the early adoption of bronze, which allowed local dominance over “copper age” (chalcolithic) neighbours. That people’s mining and metallurgy were quite advanced, with silver, gold, and bronze being mined or worked for weapons and jewelry. They developed sophisticated techniques, and traded with other tribes.

Argaric gold sword

The ancient collective burial tradition, typical of European Megalithic Culture, was abandoned in favour of individual burials; the tholos or “beehive” tombs in favour of small cists. This innovative trend seems to have come from the eastern Mediterranean, most likely the Mycenaeans – skipping Sicily and Italy, where the collective burial tradition remained for some time yet. In the next phase of this culture, beginning c. 1500 BCE, burial in pithoi (large jars) became most frequent. Again this custom – that never reached beyond the Argarians’ circle – must have come from Hellas, where it was used after c. 2000 BCE. During the Mycenaean era, cultural exchanges are very clear in the Mediterranean, with the Argarians adopting Grecian funerary customs, while the Hellenes also imported the Iberian tholos for the same purpose.

Note that whoever arrived at Iberia could easily find the way to the tin ores of Brittany and Cornwall, through the Western Iberian Bronze cultures that had some degree of interaction, not just among them, but also with other Atlantic cultures in Britain, France, etc. It is the so-called Atlantic Bronze Age complex of c. 1300–700 BCE that consisted of different civilizations in Andalusia, Portugal, Galicia, Armorica (the part of Gaul that included Brittany), and the British Isles. The Atlantic Bronze Age was marked by economic and cultural exchange, which led to a high degree of cultural affinity manifested in the coastal communities from Galicia to Scotland, while commercial contacts extended from Scandinavia to the Mediterranean.

Heracles fighting Geryon, ca 540 BCE

Next notable culture was that of Tartessos, a harbour city and the surrounding region in southern Iberia (in Andalusia). It was the first organized polity of the peninsula, developed culturally and politically by the end of the 2nd millennium BCE. The area is mentioned in the Greek mythology of this era as a reminder of the Mycenaean campaigns and presence in Iberia. Heracles went to perform two labours there: to kill Geryon and obtain his cattle; and to steal the golden apples of the Hesperides. Geryon dwelt in the “Far West” of antiquity, on an island of the Hesperides, Erytheia (Erytheis); that was the name of one of the Hesperides, and also the fearsome giant’s daughter. The Occident, and more precisely Iberia, was called Hesperia. “Geryon was killed by the great strength of Heracles at sea-circled Erytheis”, sang Hesiod in his Theogony. Heracles set up two massive stone spires to stabilize all this area and ensure the safety of ships sailing through the Gibraltar Strait, called the Pillars of Heracles. He also founded colonies; among others, Gádeira, on Geryon’s island, where the Phoenicians would later establish their headquarters: Gadir (now Cádiz). A tumulus nearby Gádeira was associated with Geryon’s final resting-place; and there are legends about Heracles as being buried in Spain, as well.

Geryon is also mentioned among the mythical kings of Tartessos. His grandson, Norax (Norace), conquered the south of Sardinia, founding the city of Nora, and becoming a hero of the Nuragic mythology. He dictated the first laws, divided the society into “seven classes” and forced the aristocrats to work. Later Gárgoris introduced commerce, beekeeping, and new agricultural tools such as the plow. The agricultural innovations are also credited to his (grand)son, Habis (Habido, Abido, Abidas, Abidis, Gabis, or Gabid, as he is mentioned in various variations of the legend), who succeeded him on the throne. Later generations of Hellenes linked the area to Tartessos. They thought the Garden of the Hesperides and the Fortunate Isles, i.e. Isles of the Blessed, or Elysium, could be found somewhere outside the Pillars of Heracles.

Heracles, Hesperides, Fortunate Isles, Sardinia

Medusa Bronze Plaque

● Heracles was great-grandson of Perseus, the legendary founder of Mycenae, who killed the Gorgon Medusa. To achieve that, he had to find the Hesperides who would give him the necessary weapons. Finally, cutting off her head, from her neck sprang Pegasus and Chrysaor (gold + sword), the result of her meeting with Poseidon. Later Chrysaor became king of Iberia. Geryon, his son and heir, dwelt on the Hesperides island of Erytheia, the “red island” of the Vesper, so called because it lay under the sunrays in the sunset. It was identified with Gadir, there were also alternatives, such as one of the Balearics, or even the Delta in the estuary of the Tartessos river (Guadalquivir; see Chronicle 26, Tartessos and the Phoenicians). Heracles, on his way to this area, according to Herodotus, crossed the desert of “Libya” (Maghreb) and became so frustrated at the heat that he shot an arrow at Helios, i.e. the Sun. The god, “in admiration of his courage”, gave Heracles the golden cup (boat) he used to sail across the sea from West to East each night. Heracles reaching Erytheia on it was a favourite motif of the vase-painters. Diodorus Siculus, on the contrary, claimed that Heracles raised a large fleet in Crete to sail against Chrysaor, the wealthy king of Iberia, and his three sons. Stesichorus, in the 6th century BCE, composed a Song of Geryon (Γηρυονηΐς), where he made the first reference to Tartessos, with the Hesperides nearby. Later Strabo reported the same location in his Geographica.

Heracles with nymphs, a satyr, and Pan in the Garden of the Hesperides, by Hesperides Painter, hydria (water jar),
ca early 4th century BCE

Heracles’ way back home with the cattle was eventful. He crossed the Pyrenees that he himself had created when his beloved Pyrene bore a serpent and was so terrified that she fled to the woods where she died. Heracles created a tomb for her by piling up rocks, thus forming the mountain range. Arriving at Gaul, in the Monaco area, he turned away the previous gods. As a result, the temple of Heracles Mónoecos (single + house) was constructed on a promontory – called thus as it was the sole temple in what is now the Côte d’Azur. The Phocaeans built the colony Mónoecos there in the 6th century BCE. The only deep-water port in Monaco is dedicated to the great hero: Port Hercule. Heracles also founded the cities Alesia and Nemausus and became the father of the Celts. Reaching Liguria, two giants, Al(e)bion and Bergion, Poseidon’s sons, attempted to carry off his oxen, but the hero killed them. In this fight, he was assisted by Zeus with a shower of stones. The Italian route was rather uneventful as far as the tip of the peninsula, near Rhegium, where an ox jumped into the sea and swam to Sicily. Eryx, another son of Poseidon, king of the homonymous city and also excellent boxer, appropriated it. Heracles fought with him and killed him in order to take the animal back. The only problem afterwards was when Hera made the cattle mad in Thrace. Heracles was obliged to go as far as the Hellespont to recover the oxen, and take them to king Eurystheus, who sacrificed them to Zeus’ sister-wife.

● The Hesperides (Ἑσπερίδες) in Hellenic mythology were nymphs, aficionadas of singing, who tended a blissful garden in a far western corner of the world, near the Atlas Mountains in northwestern Africa, at the edge of the Oceanus encircling the Oecumene. They were three daughters of Hesperus, the Evening Star of the planet Venus or Vesper (just like other Greek triads, such as the Graces and Moerae, Fates): Aegle (“dazzling light”), Arethusa (“waterer”), Erytheia (“red one”). The Garden of the Hesperides was Hera’s orchard in the Occident, where either a single tree or a grove of immortality-giving “golden apples” grew. In later years, it was thought that they might have actually been oranges, a fruit unknown to Europe and the Mediterranean before the Middle Ages. Under this assumption, the Hellenic botanical name for all citrus species is ἑσπεριδοειδῆ (“hesperidoids”) – implying that they have come from the Occident, while in reality their origin is in the Orient (Southeast Asia).⁽¹⁾

A traditional Rabelo boat in the Douro used for centuries
to transport people and goods, mainly wine

• ⁽¹⁾ In some languages, the orange is named after Portugal, the former main source of imports: Greek portokali (πορτοκάλι), Bulgarian and Slav-Macedonian portokal, Romanian portocală, Georgian phortokhali, South Italian dialectic portogallo or purtualle. Related names are found in non-European languages, as well: Turkish portakal, Arabic al-burtuqal, Persian porteghal, and Amharic (the Ethiopian language) birtukan.

Portugal’s name derives from the Roman Portus Cale that evolved into Portugale during the 7th and 8th centuries. Cale was an early settlement located at the mouth of the Douro River, in the north of what is now Portugal. The etymology of the name Cale is mysterious, as is the identity of the town’s founders. Some historians have argued that Hellenes were the first to settle Cale and the name derives from the Hellenic word callos (κάλλος, beauty), referring to the beauty of the Douro valley. However, the mainstream explanation is that it is an ethnonym derived from the Callaeci, or Gallaeci, who lived there. The same applies to the names Galicia and Gaia, the twin city of Porto, at the Douro mouth. (On Greek colonies there, see Chronicle 26, Odysseys in the Aftermath of the Trojan War: Colonization of Iberia).

Macaronesia: the Azores, Madeira,
the Canaries and Cape Verde

● In the Fortunate Isles, or Isles of the Blessed, heroes and other favoured mortals in the Greek and Celtic mythologies were received into a winterless blissful paradise. These islands were thought to lie in the “Western Ocean”, near the “Oceanus River” encircling the earth. Strabo located them opposite “Maurusia” (Mauritania, Western Sahara and Morocco), beyond the end of the world, where neither snow nor heavy rains ever fell, with the beneficially invigorating cool breath of Zephyrus constantly blowing. Plutarch, referring to these isles several times in his writings, located them firmly in the Atlantic a few days’ sail from Iberia:

“The islands are said to be two in number separated by a very narrow strait and lie [2,000 kilometers] from Africa… A firm belief has made its way even to the barbarians that here are the Elysian Fields and the abode of the Blessed of which Homer sang.”

Geography now names these islands as Macaronesia (from the Greek name Makárōn nēsoe (Μακάρων νῆσοι, Isles of the Blessed): the Azores and Madeira (Portugal), the Canaries (Spain) and Cape Verde.

Metallic model of a Nuragic ship

● Close relations between Iberia and Sardinia implied by mythology are confirmed by archaeological, architectural, linguistic, cultural and historical finds. The Sardinians had also contacts with the Mycenaeans, who traded in the western Mediterranean, and the Cretans, e.g. with Cydonia, modern Chaniá, as shown from pottery recovered in excavations in Sardinia. But influences may have been even wider. The stepped pyramid of Monte d’Accoddi, near Sassari, is somehow similar to the monumental complex of Los Millares in Andalusia and some later edifices in the Balearics. Certain scholars see similarities even with Mesopotamian structures and attribute them to migrations, particularly of Sumerians, to the Occident. Ancient Greek historians and geographers described the mysterious megalithic nuraghe as daedaleia, implying there was a connection with Daedalus who, after working in Crete, where he built the Labyrinth, settled in Sicily and then in Sardinia.

During the Chalcolithic period, in the dawn of the Nuragic civilization of the 18th century BCE, copper was used to make weapons and other items. Soon the island, rich in mines, notably copper and lead, saw the construction of numerous furnaces for the production of alloys traded across the Mediterranean, possibly by Minoans, later on by Mycenaeans, and perhaps even Sardinians. The Nuragic culture acquired skilled metal workers who were among the main metal producers in Europe. Passing to the Bronze Age, they used this new alloy to make a wide variety of products, such as weapons, tools, even votive offerings, e.g. bronze vessels that indicate their close relationship with the sea. Sardinia was not on the vital map of tin sources and trade in ancient times (Cornwall-Devon, Brittany, Iberia, Bohemia–Saxony). But because of its other mineral wealth, it served as a centre for metals trade at that time and likely actively imported tin from Iberia for export to the rest of the Mediterranean. Traders from the Aegean, therefore, and other areas where tin was scarce, went there very often. This fact explains cultural influences on the Nuragic civilization from Mycenae, Crete and Cyprus, as well as the presence of late Bronze Age Mycenaean, Cretan and Cypriot ceramics, and locally made replicas, in half a dozen findspots that seem to have functioned as “gateway” communities.

Sardinian and Corsican tribes

The late Bronze Age (15th–13th centuries BCE; see also previous Chronicles) saw vast population migrations, e.g. those of the Sea Peoples, who destroyed the Mycenaean and Hittite worlds and also attacked Egypt. Some scholars connect the Sherden, one of the Sea People tribes, with the Nuragic Sardinians, who might have settled on the island before or after the failed invasion of Egypt. These theories are controversial to most archaeologists and historians. But Simonides of Ceos, in a lost work reported by Zenobius, spoke of Sardinian attacks against Crete during the Sea Peoples’ raids in Egypt. This would at least confirm that Nuragic Sardinians frequented the eastern Mediterranean at the time. Further proof comes from 13th century Nuragic ceramics found at Tiryns and at the Sicilian Agrigento (Acragas) area, along the sea route that linked the Occidental to the Oriental part of mare nostrum.

The second largest island in the Mediterranean after Sicily was called Ichnussa by the Hellenes. It was most probably named Sardinia after a legendary hero of the Nuragic pantheon, Sardus, who colonized the island from Libya. His father was Makeris, who might be connected with the Phoenician Melqart, also identifiable with the Libyan Heracles. So, Sardus is also associated with the Heracleidae that settled there led by Iolaus, a nephew of Heracles, according to Diodorus Siculus. Iolaus may have given rise to the tribe of Iolei, Iolaensi, or Iliensi,⁽²⁾ who were repeatedly checked by Punics and Romans, but they were never subdued. He also founded many cities from the Black Sea area to Sicily and Sardinia, requesting the assistance of Daedalus. Some of the latter’s edifices were still standing in Diodorus’ time (1st century BCE). Finally, the Phoenicians appeared in this area for the very first time around 1000 BCE, and began visiting Sardinia with increasing frequency. Later, from the 8th century onwards, they started founding (or appropriating) strongholds and cities primarily on the strategic southwestern coast of the island. Common ports of call, where they dropped anchor, were Caralis, Nora, Bithia, Sulcis, Tharros, and Olbia (mostly Hellenic toponyms).⁽³⁾

• ⁽²⁾ Sardinian and Corsican tribes: the Corsi (perhaps from Liguria) moved to Corsica from North Sardinia; the Balearic Balares (from Iberia or South France, perhaps related with the Basques), settled in the north-central of Sardinia; the Iolei (from North Africa, East Mediterranean, or West Sicily) settled in the central-south area. The Gallurese, Logudorese and Campidanese dialects may correspond to these tribes.

Launeddas

• ⁽³⁾ Sardinia and neighbouring Corsica constitute a special case in terms of music, too, cultivating one of the oldest forms of vocal polyphony, as ancient as the polyphony of Epirus and Albania. Unesco classed this kind of song, called cantu a tenore, as intangible world heritage in 2005. A similar style, cantu a cuncordu, corresponds to the Corsican paghjella and is liturgic in nature.

The polyphonic tradition extends to the musical instruments. A typical polyphonic woodwind instrument made of three pipes is the launeddas (also called “triple clarinet” or “triplepipe”). The pipes are played with circular breathing and the sound may be continuous. One of the pipes functions as a drone and the other two play the melody in thirds and sixths. Predecessors of the launeddas can be traced back to approximately 2700 BCE in Egypt, where reed pipes, depicted on tomb reliefs and pyramids, were called memet. The launeddas date back to at least the 8th century BCE and are still played in religious ceremonies and dances (su ballu). The musicians use extensive variations on a few melodic phrases, and a single tune can last over an hour, creating some of the “most elemental and resonant sounds in European music”, as Alessio Surian said.

Legendary Odyssean Lisbon

Cynetic writing with a human figure (8th century BCE)

GÁRGORIS IS MENTIONED AS A LEGENDARY KING of one of the peoples of Tartessos, who lived in today’s Algarve and Low Alentejo of southern Portugal. They were called Cynetes, Cynesioi, or Conii, the westernmost dwellers of Europe, according to Herodotus, who distinguished them from the Celts. Gárgoris, as the legend goes, had incestuous relations with his daughter, whose name has not survived. The… “fateful act” happened one day when a bee strung her; Gárgoris, wishing to heal the wound, massaged her with his mouth, and thus they were overwhelmed by passion (it’s unclear exactly where the bite was)! After she had got pregnant, he ordered that she should be locked up and the child be killed. The boy was abandoned on a hill very close to a lair of wild beasts, which instead breast-fed and protected him. When Gárgoris learned that his (grand)son was still alive, he ordered that he should be taken away from the cave and put to death in another way: in a stampede of cows, devoured by dogs or hungry pigs, or thrown to the sea. Protected by Fortune, Habis managed to survive against all adversities: the animals nursed him, or a sea wave carried him ashore. Raised by a hind (Habis in the Cynete language means fawn), and grown up like a savage, he became a skilful bandit, but was captured by peasants who led him to the king. The boy’s birthmarks made Gárgoris realize that he was his (grand)son. Impressed by his miraculous survival of all ordeals, he named him heir to the throne. Recorded by the Gallo-Roman historian Pompeius Trogus (1st century BCE), the legend was narrated in verse by Jerónimo de Arbolanche in his poem Abidas (1566).

Perseus and Andromeda (1870), by Gustave Moreau

According to Justin, a Latin historian who wrote the Epitome of Pompeius Trogus Philippic Histories, Habis, as a king, made revolutionary social reforms, “dividing the citizens among seven cities”, and forbidding slavery because of debt, which was a common phenomenon in ancient times. Justin also commented on some parallels of the legend with similar stories on other progenitors, such as Perseus, Moses, Romulus and Remus, expressing the view that Habis was superior to the founders of Rome, who were just obliged to milk a she-wolf, without passing all those adversities to demonstrate a similar or superior ability to survive.⁽⁴⁾ With so charismatic a king, the area between the Guadalquivir and the Sado estuary, in Setúbal, was spectacularly transformed, for Habis introduced agriculture, with cereals and cattle farming, thus improving the nutrition of his subjects. The land was ruled by his descendants for centuries. His legislative work was also great, with the laws in rhyme he introduced, which, in the years of Tartessian acme, numbered “six thousand verses”, according to Strabo. This tradition of laws in verse seems to have begun in archaic times, when writing was not widespread, so that people could memorize and observe the laws.⁽⁵⁾ Such laws were obviously written in the Southwest, or Tartessian script,⁽⁶⁾ the oldest of the Paleohispanic scripts (7th – 5th century BCE). It extended between the Guadalquivir and Sado estuaries, even in the interior of Iberia, reaching Alicante and Murcia in the East, where a Graeco-Iberian alphabet was used. There is no agreement about how these scripts originated; some researchers claim their origin is linked only to the Phoenician abjad, while others believe that the Greek alphabet contributed, too. It seems that no one gives priority to the Hellenic script. Alas! All these “Philo-Phoenicians” were unable to find any “Phoenico-Iberian” script!

Odysseus and Calypso, by Max Beckmann

• ⁽⁴⁾ I have commented on the parallels with “baby Moses” (see Chronicle 5, footnote 5): Habis’ stamina was supreme! As regards Perseus, when he was a baby, his grandfather, Acrisius, cast his mother, Danaë, and him into the sea, in a wooden chest, fearful of an oracle that his grandson would kill him. During his trials when he grew up (he beheaded Medusa and saved the Aethiopian princess Andromeda from Cetus), he could not be victorious if he was not the son of Zeus – hence, he was the foremost of all!

• ⁽⁵⁾ More about the ancient Greek musical nomoi, i.e. the age-old tradition of laws in verse meant to be sung in order to be memorized and observed, see Chronicle 11, footnote 1, and Chronicle 16, footnote 10.

• ⁽⁶⁾ Or South Lusitanian, or Bastulo–Turdetanian, or escrita conia (script of the Conii or Cynetes).

There are also other versions of this legend. Gárgoris is identified with Cronus eating his children, while Habis-Abidas is presented as persecuted because he introduced agriculture in pastoral Tartessos. Another version, which found quite unexpectedly its way into a book about fado, is a later adaptation to make the story morally acceptable by covering up the incest factor. Thus it combines the legend with the myth of Lisbon foundation, and the Odyssey, embellishing the story with our cherished Homeric heroes. In this version, as related by Augusto Mascarenhas Barreto in his numerous mythological and historical digressions in the book Fado – Lyrical Origins and Poetic Motivation, Gárgoris is renamed as Gregoris, the Iberian king, while his daughter is none other than Calypso; in this way, her son’s father is, of course, Odysseus, and Ogygia is no longer an island but a location at the estuary of Tagus, the future Lisbon. According to Barreto, the Ithacan king walled the settlement and named it Ulissea (Odyssey) – whence the word Olisipo(na) – while the son he had from Calypso, named Abidis, after passing the aforementioned ordeals, founded Scalabis (Santarém), and some other cities (e.g. Astorga, Astigi; see also Chronicle 5. Iberia’s Odyssey).

Map of the Lisbon area: Olisipo, Sintra, Scalabis, and Salacia, present-day Alcácer do Sal

There are many versions of the Lisbon foundation myth, as well. In one of them, a thunderbolt lit the skies and exploded into flame in an unknown land. Then Odysseus was instructed by Zeus (the great god of Thunder and Lightning) to build a city on the point of impact. This land, says another version, was ruled by charming Ophiussa, who had a huge snake tail instead of legs. The queen fell madly in love with Odysseus and, in order to keep him there, offered him the throne. Our cunning hero pretended to accept the proposal, fearing for his life; but all the while, he was secretly filling up his boat with supplies; and one night, while the queen was asleep, he and his crew fled into the darkness. Outraged the next morning, Ophiussa hit her tail so hard on the ground that she created the seven hills where Lisbon is built. This story introduces us to Ophiussa, the Land of Serpents, a name given by the ancient Greeks to Atlantic Iberia, what is now Portugal and Galicia, and specifically the area around the Tagus estuary.

A female Uraeus Serpent, one of the forms in which Isis is depicted (Ophiussa’s sister perhaps?)

● The land the Hellenes called Ophiussa was the Oestriminis (Extreme or Far West) for the Romans, something like Finis terrae (“end of the earth”, from a Mediterranean perspective). Rufus Avienus Festus, a Roman poet of the 4th century CE, in his Ora Maritima (Sea Coast), inspired by the Massaliote Periplus (6th century BCE), a Greek mariner’s log, wrote that the Oestrimni, a people who had been living in this area for a long time, had to flee after an invasion of serpents. In fact, these serpents were not snakes but people linked to the Saephes, or Ophis (People of the Serpents), and the Dragani (People of the Dragons), who came to colonize this land. The Saephes were neighbours of the Cynetes, living in an upland region near the Tagus estuary, close to an island Avienus called Poetanion; along with another tribe, the Cempsi, they had taken that territory by force from the Oestrimni. The newcomers were most probably proto-Celts or Celtiberians, while the Oestrimni were the Paleolithic inhabitants of Atlantic Iberia.

The Ophis, who worshiped serpents, lived mainly on inland mountains of northern Portugal and Galicia, or by the mouths of the rivers Douro, Cávado, Tagus and Sado. The Saephes lived in Cynetic land (in the Algarve and Low Alentejo, where Gárgoris reigned), together with the Cempsi. The latter, perhaps with strong Germanic and Ligurian influences, entered Iberia c. 650 BCE and finally settled in the Tagus valley and in the peninsula of Setúbal, where Avienus located the lugum cempsicum, the current Cabo Espichel. Finally, the Dragani, who settled in the north-western Iberia (Cantabria, Asturias, Galicia, Beira), must have come from Liguria, a region of north-western Italy, with strong Celtic influences, that is, they were Celto-Ligurians. Their name shows that they may have introduced the dragons into Iberia, where the locals must have already had their own griffins in their cults.

Another supernatural being in the Portuguese and Galician mythical tales is Moura Encantada (Enchanted Moura). A legend relates that on the summer solstice a maiden-serpent, a chthonic goddess, revealed hidden treasures to people journeying through forests. This maiden lived, as they said, in the area of Porto. Festivities related to this goddess occurred during the solstice. She would change into a snake during the rest of the year, living under rocks, and shepherds would set aside some milk from their flocks as an offering to her.

Calypso and Odysseus, by William Russell Flint

Calypso, according to Greek mythology, was not a princess but a nymph on the island of Ogygia, daughter of Atlas, hence she was also called Atlantis (Homer), or an Oceanid, that is, a daughter of Oceanus (Hesiod). However, both versions are linked with either the Pillars of Heracles area or the Atlantic Ocean. Atlas, the Titan who held up the celestial sphere, was identified with the Atlas Mountains in northwest Africa. Scholars who have examined Homer’s work and geography, among them Strabo and Plutarch, have suggested that Ogygia and/or Scheria, the Phaeacians’ island, were located in the Atlantic,⁽⁷⁾ and some have identified either or both with Atlantis. Besides he makes clear that

“an Ogygian isle lies far out at sea, distant five days’ sail from Britain, going westwards”.⁽⁸⁾

Deucalion and Pyrrha, by Andrea del Minga, throwing stones behind to recreate mankind

• ⁽⁷⁾ On the geography of the Odyssey, see Chronicle 15. Sailing to Rio de Janeiro!, Appendix: An Atlantic Odyssey

• ⁽⁸⁾ Ogygia is linked to the Ogygian deluge and the mythical king of Attica and/or Boeotia, called Ogyges, in the sense that Ogygian means “primeval, primal, at earliest dawn”. This means that Calypso’s island was very ancient. So, when Aeschylus calls the Nile Ogygian, he doesn’t suggest that the island was in Egypt, as some thoughtlessly thought.

● The Hellenic mythology mentions three deluges: those of Ogyges, Deucalion, and Dardanus.

Plutarch additionally mentions “the great continent”, which was interpreted as a reference to either America, or an allusion to Plato’s Atlantis. Many traits of the Phaeacians, including their seamanship, are suggestive of either Minoan Crete or Atlantis. The description of their palace is that of a very advanced civilization. Above all, their ships were superb, quite different from the galleys of the Trojan War, and… steered by thought!⁽⁹⁾ Hence the view that it was Homer before Plato who first spoke of Atlantis.

• ⁽⁹⁾ Computerized ships: the best a “Periplus in the Archipelagos” can have! Of course, with this technology in mind among other things, the idea that Scheria-Phaeacia could be Corcyra-Corfu must be ruled out. It appears far more plausible that the Phaeacians were after all the Minoans with the palace of Knossos and their amazing ships!

Homer

● Homer described the ships as faster than falcons, while King Alcinous explained to Odysseus what sort of information the ships required in order to take him home:

“Tell me your country, nation, and city, so that our ships may shape their purpose accordingly and take you there. For the Phaeacians have no pilots; their vessels have no rudders as those of other nations have, but the ships themselves understand what it is that we are thinking about and want; they know all the cities and countries in the whole world, and can traverse the sea just as well even when it is covered with mist and cloud, so that there is no danger of being wrecked or coming to any harm.”

“Fairy tales”… As with the foundation of Lisbon, the refrain we can hear in chorus over and over again after all these stories is that they are myths; it’s not reality. Again and again, traditions about Hellenes are “legends”, those concerning the Phoenicians “history”… Possibly true, there were no Grecian settlements west of the Pillars of Heracles; only voyages of discovery. Olisipo’s foundation myth by Odysseus is nothing but a myth. On the other hand, there is not the slightest evidence to support the “history” of a Phoenician foundation of Lisbon “around 600 BC”, or as far back as 1200, under the name of Alis Ubbo (“Safe Harbour”), even if there were some organized settlements in Ulissea-Olissipona with clear Mediterranean influence, either at that distant time or later; it’s nothing but a myth, as well.⁽¹⁰⁾ Likewise, except the voyages of discovery, there is no record of Phoenician or Punic colonies beyond the Algarve, namely Balsa–Tavira, close to the Portuguese-Spanish border,⁽¹¹⁾ with substantial Phoenician settlement and influence since the 8th century BCE. Essentially, Phoenician influence in today’s Portugal was due to cultural and commercial exchange with Tartessos.

• ⁽¹⁰⁾ Such a Copper Age settlement is the Castro Zambujal, the most important in the peninsula of Lisbon. The locals, probably together with Eastern Mediterranean settlers, based their economy on intensive farming, and were also part of an economic network importing minerals like gold, copper, amphibolit stone, and ivory, between 3000 and 1700 BCE. It is a site with relatively good conservation – some walls still exist up to a height of 4 meters, as the community constructed a wall around to protect itself from attacks.

Balsa: a coin depicting a horse and a fish (50 BCE)

• ⁽¹¹⁾ Tavira’s origins date back to the late Bronze Age (1000-800 BCE). The Phoenicians took hold of the town in the 8th century BCE, when it became one of their first settlements in the Iberian West, creating “a colonial urban centre, with massive walls, two harbours, at least two temples, and a regular urban structure”. This last characteristic, however, reminds ancient Hellenic city planning, and not that of Phoenician or other Semitic settlements (see in Chronicle 22, in the beginning, a comparison made by Strabo between the Greek Maenaca and Phoenician Malaca, in the area of today’s Málaga). The original Phoenician name of the town was perhaps Baal Saphon, or Baal Shamin, after the NW Semitic and Mesopotamian Thunder and Sky gods. It was later shortened to Balsa. Others, on the contrary, insist that the term Balsa is of Iberian, perhaps Basque, origin. It can be found now in other parts of the world.

The town was violently destroyed by conflict, at the end of 6th century BCE and was deserted for a century. This probably happened while Tartessos was devastated by the Punics. During the post-Tartessian, or Turdetanian period, the Iberian colonies seceded from Punic hegemony (410 BCE). As a result, Tavira recovered, during the urban bloom of the area, and became bigger than ever. But this renaissance did not last long: the city was destroyed and abandoned again by the end of the 4th century BCE. After Carthage was razed to the ground, in the mid-1st century BCE, the Romans created a new port, some 7 kilometres from Tavira, which inherited the name Balsa.

“The Tartessian fortunate city.” (Herodotus)

Arganthonios

RETURN TO TARTESSOS. The legendary polity appears, circa the middle of the 1st millennium BCE, in Greek and Near Eastern sources. Homer must have been again the first one to sing in the Iliad of a gold-bearing land in the western limits of the world (Iberia), before the Great (Atlantic) Ocean, where people lived happily for many years. The “Tartessian fortunate city”, according to Herodotus, was just outside the Pillars of Heracles, at the estuary, or precisely οn the Delta, of the homonymous river, and governed by a centenarian king named Arganthonios – a name that certainly referred to his great wealth.

Another historian, Ephorus, described in the 4th century BCE

“a very prosperous market called Tartessos, with much tin carried by river, as well as gold and copper from Celtic lands.”

Around the end of the millennium, however, there are indications that the name fell out of use creating the impression that the city might have been lost due to natural or other causes. Apart from Thera, Tartessos is a strong candidate for the site of Atlantis. They must have had more in common due to Minoan influence. The Andalusians, just like the Hellenes, may have benefited from the Cretans not only economically, but culturally, as well. Archaeological finds in Tartessos have built up a picture of a widespread culture, with the core area extending from the Guadalquivir valley to Huelva, but also covering the entire southern Iberia, from the Tagus estuary to the southern land of Valencia. Pausanias, writing in the 2nd century CE, identified the river and gave details on the location of the city:

“They say that Tartessos is a river in the land of the Iberians, running down into the sea by two mouths,⁽¹²⁾ and that between these two mouths lies a city of the same name. The river is the largest in Iberia, and tidal, that of a later day called Baetis” – named Guadalquivir (“Great River”) even later by the Moors.⁽¹³⁾

View of the river Guadalquivir (1854), by Manuel Barrón y Carrillo

• ⁽¹²⁾ Strabo also spoke of two mouths, creating a Delta at the river’s estuary, while describing the region and estimating its size. In this passage, which is like a periplus of the Pillars of Heracles area, he doesn’t refer to Tartessos city (non-existent in his time) – though it is mentioned by the later Pausanias. The land, says Strabo, has its “natural borders” drawn by the riverbeds of Ana (Guadiana) and Baetis (Guadalquivir), eloquently nicknamed “the silver river”. Tartessis was the toponym referring to the land, while the capital was called Tartessos, like the river.

• ⁽¹³⁾ Aristotle’s idea about the river was even grander, as he thought it rose from the Pyrenees! You see, even a genius can fail miserably! But Pausanias also erred, because the Guadalquivir is just the fifth longest river of Iberia, after the Tagus, Ebro, Douro and Guadiana. According to Livy, the local (Tartessian and Turdetanian) names for the Guadalquivir were Kertis and Rerkes.

The eastern mouth of the river, the only one existing now, was much wider at that time. The western mouth does not exist anymore, but it is thought that it was located near Huelva. In this area we now find only a number of lakes. At that time, between these two river arms, there was a large lagoon with at least one island in it where the legendary city was probably located. The landscape is completely different now. Some findings lead to the conclusion that there must have been two natural disasters (tsunamis) that caused the islands and the dry areas to sink, one that happened around 1500 BCE, and the other in 200 CE.⁽¹⁴⁾ Therefore, none of them is linked with the demise of Tartessos, between the late 6th and early 5th centuries BCE, when most sites were inexplicably abandoned…

Geography of Tartessos and Iberia; 7th-5th century BCE. N to S: Dragani, Oestrimni, Ophiussa, Saephes, Cempsi, Cynetes.

• ⁽¹⁴⁾ These natural disasters are significant, as they give us some clues about the city of Tartessos – its founding and disappearance. The first catastrophe, around 1500 BCE, implies that the city was apparently founded in the following period, i.e. at some point during the second half of the 2nd millennium BCE. As for the second disaster, ca 200 CE, it must have changed so dramatically the topography of the area that it has not been possible to locate the city until now. Moreover, we do not know the extent of the destruction caused by the Punics when they set out to raze the Tartessian civilization from the face of the earth. That is why Tartessos remains a legendary city to this day.

The Tartessians were excellent in engineering and had created a sophisticated system to regulate the water flow of a tidal river. Strabo described an advanced, urbanized society with many flourishing, wealthy cities along the banks of the Tartessos-Baetis-Guadalquivir River:

“They are considered to be the most educated of the Iberians, they have a scripture, even historical chronicles, poems, and laws in 6,000 verses”, he wrote.

Treasure of Tartessos, El Carambolo

Tartessian culture is divided mainly into two periods: The first is characterized as “geometric” and coincides with the late Bronze Age ranging from 1200 to 750 BCE – corresponding somehow to the Greek geometric art (Parallel Lives in art? Who knows)… The second is termed “oriental”, influenced by Phoenicians and Hellenes alike, ranging from 750 to 550 BCE, when it was gradually superseded by the classic Iberian culture. A similar shift to the Lusitanian culture occurred in the southern Portuguese territory, mainly in the Algarve and Low Alentejo, with littoral extensions up to the Tagus mouth. Significant elements of the period were the introduction of the potter’s wheel, and several other major advances in craftsmanship, e.g. architecture, and also in agriculture. Another noticeable and notable element was the increase in specialization and stratification. Writing was a very important development. With the arrival of the Hellenes, whose influence extended far beyond their colonies,⁽¹⁵⁾ this “orientalism” began to transform itself into the Iberian culture, especially in the South East. Greek influence is visible in the gradual change of the style of the monuments approaching more and more the architectural models of the Hellenic world. The Iberian script evolved from the Tartessian with noticeable Greek influence. A variant of the Hellenic alphabet (Ibero-Ionian script) was also used to write Iberian texts.

• ⁽¹⁵⁾ There are maps showing only one Greek colony in the entire Iberia: Emporion. All other cities
  are shown as local or Phoenician. Even Acra Leucá (a toponym made up of two Hellenic words) is shown as a Phoenician colony! By what magic wand did the Greek cultural influence spread? How could it penetrate even the Phoenician sphere of influence?

Culture (from Cicero’s “cultura animi”) is also material, denoting the artifacts a society creates and their connection to social relations. Civilization is certainly inconceivable without division of labour and technology. Culture and civilization necessitate an economic base in order to thrive. In the case of Iberia, it was the metals that opened the way to the dawn of the Bronze Age, sped up later when some Easterners arrived there. But mining and smelting preceded the coming of Minoans, Greeks, or Phoenicians. Alluvial tin was panned in the Iberian streams from an early date. The Río Tinto mines, along the river that flows into the Gulf of Cádiz at Huelva, are estimated at 8,000 to 10,000 years old. They have been mined for copper, silver, gold, and many other minerals, by Iberians, Tartessians, Phoenicians, Hellenes, Romans, Visigoths, Moors and Spaniards, for such a long time that the place has turned into an environmental disaster zone.⁽¹⁶⁾

Río Tinto: beautiful colours but… poisonous!

• ⁽¹⁶⁾ After its exploitation for ten millennia, the Tínto area looks like a “lunar landscape”, or even worse. Recently it has gained scientific interest due to the presence of so-called extremophile aerobic bacteria that dwell in the water. The extreme conditions there may be analogous to other locations in the solar system thought to contain liquid water, such as subterranean Mars, or Jupiter’s moon Europa, where an acidic ocean of water is theorized to exist under its frozen ice surface.

El Corazón de la Tierra: the Heart of the Earth (uprooted…)

Thus the river is of interest to astrobiologists. Based partially on research done near the Río Tinto, two NASA scientists reported in 2005 they had found strong evidence of present life on Mars! They may have been obliged to retract, but who knows? The Americans may one day employ… Martians as slaves! That is the reason why Europe, eternally in the role of a satellite, is being transmuted into… Europa, moving inexorably towards the gates of El Dorado vigilantly guarded by Cerberus!

Giant geysers of water vapour are thought to eject off the frigid, icy surface of the Jovian moon Europa.

The invention of coinage intensified the search for bronze and silver in the 7th century BCE. Consequently, trade links, formerly largely in elite goods, assumed a broader economic role. By that time, silver extraction in Huelva Province had reached industrial proportions. Huelva city was certainly connected to Tartessos; it contains the largest accumulation of imported elite goods and should have been an important centre. Excavations in the heart of the town revealed a great industrial and commercial emporium that lasted several centuries. Some 90,000 ostraca (ceramic fragments), indigenous and imported (Phoenician and Greek), were exhumed. All these vessels, dated from the 10th to the 8th centuries BCE, precede finds from other Phoenician emporia. The existence of foreign produce and materials together with local ones permits us to imagine its old harbour as a major hub for the reception, manufacture and shipping of diverse products of various and distant origins and destinations. Finds in other parts of the city help us estimate its habitat in some 20 hectares, which constitutes a sizable extension for a site in Iberia during that period. The analysis of written sources and the products exhumed, including thousands of Hellenic ceramics, some of which are works of excellent quality by known potters and painters, tends to identify this habitat with the lost city of Tartessos.

• >> Chronicle 22. AN IBERIAN PERIPLUS REVIVAL
• << Chronicle 20. THE ENIGMATIC SEA PEOPLES

Next Chronicle 22. AN IBERIAN PERIPLUS REVIVAL ● Tartessos (B) ● Colonies in Provence, Iberia, Maurusia ● Tin and Silver Routes ● Democritus and Plato ● Topography of the Area Beyond the Pillars of Heracles

Oceanus, Roman mosaic at Ossonoba, modern Faro, Algarve, Portugal.

Chronicle 20. THE ENIGMATIC SEA PEOPLES

Chronicle 20. THE ENIGMATIC SEA PEOPLES

/ΕΛΛΗΝΙΚΑ/ Χρονικό 20. ΟΙ ΑΙΝΙΓΜΑΤΙΚΟΙ ΛΑΟΙ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ

● Bronze Age Collapse Due to Famine ● Trojan War and Anatolian
Sea Peoples ● Merneptah Stele and Exodus ● Hittites and Luwians

Michales Loukovikas

The “Great Green” Mediterranean, the “Sea of Hellenes”

BEFORE WE VOYAGE WEST, we need to sail off onto the “Great Green” of the “Sea of Hellenes” (Egyptian terms referring to the Mediterranean), in search of the Sea Peoples, meeting more migrant-refugee bands on the way. Voyaging in space and time, in history, legend or myth, let us go back to the explosive finale of the 17th century BCE, i.e. the “big bang” of the Minoan volcanic eruption on Thera, as it occurred very close to the period that the Sea Peoples initially appeared in Egypt. If we take into account the wrecking of the Minoan navy policing the seas, we can presume that these peoples were then nothing but pirates, and we also realize how interdependent the great powers were in the ancient world, as well.

Ancient ship, Egyptian papyrus painting

Later the Egyptians started identifying various bands of Sea Peoples in their own style, and one of the first they mentioned were the Sherden, or Shardana, a large group of pirates. They disrupted trade in the late 13th century and contributed greatly to the collapse of the Mycenaean civilization. Nonetheless, they are not mentioned in either Hellenic or Hittite legends or documents, suggesting that they did not originate from either sphere of influence. Many scholars relate the Shardana to Sardinia due to the similarity between the two words. Based on the same principle, the archaeologist Margaret Guido proposed that the Shardana might have ultimately derived from Sardis, and the Sardinian plain nearby, in Lydia, and perhaps migrated later to Sardinia. It seems that many people, and not only the Trojans that would become Romans, left Anatolia and the Aegean for the Italian peninsula and its islands due to the Bronze Age collapse rather than before. There is evidence that gives credit to Virgil’s Aeneid – but without excluding the possibility of earlier migrations. Recent genetic studies indicate that the populations not only of people, but even of cattle, in several Italian regions, especially in Tuscany, are more related to Asia Minor, and mainly in the northwest, than to anywhere else.

A famous passage from Herodotus, quoted by scholars quite often, portrays the migration and drifting of Lydians in the Mediterranean because of famine:

Etruscans dancing, painting on a tomb

“Their king divided the people into two groups, so that the one should remain and the other leave the country. His son, Tyrrhenus, was to be the head of those who departed. They went down to Smyrna and built themselves ships. After sailing past many countries they came to the Umbri, where they founded cities and called themselves Tyrrhenians.”

We can’t but remember that Anatolia faced the same acute problem of famine in the time of the collapse and, as a result, the Sea Peoples, then a coalition of seagoing migrants, closed ranks seeking relief from scarcity. Drought could have easily precipitated socio-economic problems and wars. As regards the story told by Herodotus and its link to the Sea Peoples, some scholars contend that those people called Teresh by the Egyptians were none others than the Tyrrhenians, or Tyrsenians, who are often identified with the Tusci (hence Tuscany), the Latin exonym for the Etruscans, or Ras(en)na, as they called themselves. The Tyrsenian linguistic family, together with Etruscan, includes the Lemnian language, spoken on the Aegean island of Lemnos to the 6th century BCE. Another Aegean tongue possibly related to the Etruscan was the Minoan Cretan. A third Aegean island close to Asia Minor mentioned as their possible origin by Thucydides is that of Lesbos. The Romans, as Virgil’s readers, identified the Teresh with the Trojans. There are clues to support this view. Several writers, e.g. Andrea Salimbeti in The Greek Age of Bronze: Sea Peoples, comment that a Trojan connection in the case of the Teresh (or Tursha) should be at first taken under consideration:

The double-headed eagle, the Byzantine symbol of Empire, was used before by Mycenaeans and Hittites, e.g. this relief at Alaca Höyük (1400 BCE)

“Troy appears in a Hittite record as Taruisa. It is a reasonable assumption that the people of Taruisa called themselves by some name close to this; stripped of vowels so that it can be compared to the Egyptian spelling”.

The Troad (or Troas) was outside the territory but within the sphere of influence of Hatti. Nevertheless, another Hittite record points to a different location, for it contains a list of cities, among them Tarsa, most likely Tarsus. These toponyms and corresponding ethnicities would be written down in Egyptian hieroglyphs, or in any cuneiform script, as “T-r-s” or “T-r-sh” – i.e. without vowels.⁽¹⁾

• ⁽¹⁾ A very good example of how important the Greek innovation with the vowels in the alphabet has been. If the Egyptian script had vowels, as well, the enigma of the Sea Peoples might have long since been solved!

“The Sea Peoples may well have been Troy and its confederated
allies, and the literary tradition of the Trojan War may well reflect
the Greek effort to counter those raids.” (Eberhard Zangger)

Anatolian amalgam: the most important regions and peoples

Anatolian connections have been suggested for other Sea Peoples, too, such as the Lukka (Lycians). Most striking is that they mostly seem to have descended from the Troad. Thus the Swiss geoarchaeologist,⁽²⁾ Eberhard Zangger, thinks that “the Sea Peoples may well have been Troy and its confederated allies, and the literary tradition of the Trojan War may well reflect the Greek effort to counter those raids.” This is what the Iliad seems to reflect.⁽³⁾

• ⁽²⁾ Geoarchaeology uses techniques and subject matter of geography, geology, and other Earth sciences, to examine topics which inform archaeological knowledge. Geoarchaeologists study the natural processes that affect archaeological sites, such as geomorphology, as well as soil and sediments, to contribute to archaeological studies.

• ⁽³⁾ According to this scenario, the Trojan War was “just” and defensive on the part of the Greeks, not intended for conquest and destruction of the city controlling the passage to the Black Sea.

Ilium/Troy: the wider area and, below on the right, the modern coastline in red and, therefore,
the floodplain that interested Zangger – on the strategic straits and close to the border area.

Eberhard Zangger

Eberhard Zangger’s Anatolian Hypothesis

● In his Anatolian hypothesis, Eberhard Zangger caused a sensation because of his controversial identification of Troy as Atlantis. Zangger’s point of view is that Plato used an Egyptian version of the story about Troy for his famous report on Atlantis. He based his argument on comparisons between the Mycenaean culture and Plato’s account of the Hellenic civilization facing Atlantis, as well as parallels between the recollections of the Trojan War and the one supposedly fought between Greeks and Atlanteans (a Titanomachy variation). He interpreted the legend of the Trojan War to be the memory of the momentous chaos leading to the Bronze Age collapse, and arrived at the conclusion that Troy must have been much bigger than scholars had presumed, with artificial harbours inside the modern floodplain. In order to prove it, he prepared a helicopter-based geophysical exploration of the plain to locate layers of settlement and artificial port basins, using ground-penetrating techniques. Having granted an “exclusive excavation license” for Troy to Manfred Korfmann, a German archaeologist, the Turkish government rejected Zangger’s request. Disappointed, the latter summed up his theory giving a lecture in the Heidelberg Academy of Science. In my view, his ambitious project was undermined not by Korfmann’s… exclusive rights to excavate for Troy (! – Zangger’s plan did not entail any real excavations) but rather by Turkey’s unwillingness to authorize any disclosure of sensitive military data in an area close to the border for the sake of science.

The historicity of the Iliad

Trojan War scenes on pottery

Despite the attempts of several historians to discredit the historicity of the Iliad, the Trojan War is considered a historical event; in addition, it is a key to grasp the underlying causes of all these epoch-making developments. “For sure, the Sea Peoples’ movement was one of the largest and most important migrations in history that changed the face of the ancient world more than any other single event before the time of Alexander the Great”, remarks Andrea Salimbeti. This long, ravaging war, in combination with the widespread famine in the entire peninsula, created the explosive conditions leading to the collapse. Under the circumstances, many Trojans, allies or neighbours, became refugees, and some survived by their wits or swords. Archeological evidence leads to the conclusion that the Sea Peoples were not pirates anymore, nor raiders plundering and pillaging established cities, but instead a mass of people looking for a place to settle, in search of a home. This was obvious since their first invasion of Egypt under Libyan leadership, when they were accompanied by their families and belongings. The Libyan tribes also played a role in the first campaigns against Egypt. Herodotus and Hecataeus mentioned one of them centuries later. It was the Berber tribe of the Maxyes or Mazyes, the Mazaces to the Romans, or the Meshwesh to the Egyptians – who claimed to have Trojan blood in their veins…

A Peleset headdress, and a similar (?) Phaestos disc symbol (below on the right)

Pelasgians and Philistines (Peleset)

An important Sea People have been the Peleset, identified with the Philistines, or in a broad sense, the Palestinians:

“One of the theories”, says Salimbeti, “links them to the Pelasgians who were allies of Troy and one group of them lived in Thrace. Those Pelasgians would have migrated south, overrunning and fatally damaging Achaean Greek civilization. Shortly after, many would have gone farther south to Crete.”

There are also Biblical references to the Philistines as coming from a place called Caphtor, identified by several scholars with Crete:⁽⁴⁾

• ⁽⁴⁾ According to Wikipedia: “Caphtor is a locality mentioned in the Bible and related literature. The people of Caphtor are called Caphtorites (Caphtorim) and are named as a division of the ancient Egyptians. Traditional Hebrew sources place Caphtor in the region of Pelusium [in the Nile Delta]. Other sources [?] associate Caphtor with localities outside Egypt e.g. Cilicia, Cappadocia, Cyprus or Crete.” The least probable scenario is “hard truth” for some scholars… (See Chronicle 27, footnote 10).

The Nile Delta with Pelusium in the East, the Hellenic colony Naucratis in the West, and further on the location Alexandria was to be built. The ancient canal linking the Mediterranean and the Red Seas is also shown.

“This theory”, adds Salimbeti, “has been somewhat strengthened by the discovery in Crete of the Phaestos disc. One of the symbols shows the head of a man crowned with feathers – very similar to the feather-topped helmets of the Peleset depicted” at the Temple of Ramses III.⁽⁵⁾

• ⁽⁵⁾ Well, it was certainly unavoidable: “The similarity [of the Peleset helmet] with Maya and Aztec feather headdresses is truly amazing, given the distance that separated the Mesoamerican culture” from the Mediterranean… Galloping imagination somewhere in the Internet Sea, while far in the distant horizon the land of Atlantis is gradually emerging…

● Well, what about the language of the Philistines? Wikipedia informs us of “possible relations to Indo-European languages, even Mycenaean Greek, [which supposedly] support the independently-held [?!] theory that immigrant Philistines originated among ‘Sea Peoples’.” And what do we know about the Pelasgian language(s)? “In the absence of certain knowledge about the identity (or identities) of the Pelasgians, various theories have been proposed. Since Greek is classified as an Indo-European language, the major question of concern is whether Pelasgian was an Indo-European language”. For more information, we are forwarded to the Aegean language family, proposed by Giulio M. Facchetti, due to some alleged similarities between Etruscan, Lemnian, and some other languages of the area, such as Minoan Cretan, Eteocretan, Eteocypriot, and Philistine. These languages could constitute a pre-Indo-European phylum stretching from Canaan to the Alps. But this is not a view held in common; there are attempts to link Eteocretan and Eteocypriot with Semitic.

Pelasgian Cycladic civilization: on this “frying pan”’s design (2800 BCE), some imaginative people see a map of Atlantis!

Surely, all the above are nothing but hypotheses, as Facchetti himself admits. What counts is the idea the ancient Hellenes had about the Pelasgians, who had survived even in the classical period in several locations of mainland Greece, Crete and other Aegean islands. People identified as “Pelasgian” spoke a language or languages that the Hellenes described as “barbaric” – that is, they were incomprehensible to them. A tradition also survived that many parts of Greece had once been Pelasgian before being Hellenized. Hence, we can relish watching all scholarly theorizations crumbling and crashing down… (On the Pelasgians see Chronicle 15, footnote 7).

Another “Trojan” Sea People might have been the Weshesh. Again, the scarcity of information led… “necessarily” to speculation about possible links between their name and that of Ilion, as the city of Troy was also called by the Greeks – Wilusa (or Wilusiya) by the Hittites – after king Ilus (thence the Iliad). “The W of Weshesh”, notes Salimbeti, “is a modern invention for ease of pronunciation; the Egyptian records refer to Uashesh.” Some scholars associate this people with Assos, also in the Troad, or with Iassos in Caria, or with Issus (Issos) in Cilicia. Others have theorized that they became part of the Israelite confederacy as the tribe of Asher. Another people connected with the Hebrews were the Tjeker. Moving to Canaan, they captured the city-state of Dor and turned it into a large, well-fortified capital of their kingdom. Dor was violently destroyed in the mid-11th century BCE by the expanding Phoenicians, who were initially checked by the Philistines, and then by the Hebrews. King David (if he was something more than just a mythological figure) supposedly conquered Dor and the Tjeker were mentioned no more.

Teucer (Teucrus) of the Troad and Salamis

Achilles and Ajax playing a dice game: an amphora
by painter-potter Exekias, ca 540-530 BCE

A possible linguistic connection has been proposed between the Tjeker and the Tekrur, identified with the Teucri, a tribe described by some ancient sources as inhabiting northwest Anatolia to the south of Troy. Tradition offers basically two candidates for their homeland: Crete or Attica. Legend links all three places and goes even further, following two heroes with the same name: Teucer (Teucrus). According to Virgil, the older Teucer was from Crete but left the island with a third part of its inhabitants during a great famine (how many such stories…). They eventually settled near a river, named Scamander after his father. On the contrary, Dionysius of Halicarnassus claims Teucer had gone to the Troad from Attica. Scamander (or Xanthos) was a river-god, a son of Oceanus. According to Homer, he fought on the side of the Trojans after Achilles insulted him. He was the personification of the river that flowed by Troy. The Hellenes had set up their camp near its mouth, and their battles with the Trojans were fought on its plain. The land was initially called Teucria, after Teucer. When Dardanus arrived there, it was renamed as Dardania (thence Dardenelles), and later Troad (from king Tros). But these toponymic changes would not deter the Trojans to often call themselves Teucrians. Aeneas e.g. is described as “the great captain of the Teucrians”.

The Judgement of Paris (1904), by Enrique Simonet: Aphrodite, the winner in this ancient beauty pageant, stepping forward triumphantly naked, while Hera and Athena stay behind humiliated…

Teucer the younger, or “bastard”, was half-Trojan because his mother, Hesione, a concubine of king Telamon, was a princess of Ilion. His father had arrived from Aegina to Salamis, as he was sent away by his own father for he had accidentally killed his brother. Teucer also fought in the Trojan War, but on the side of the Hellenes, having his half-brother, Ajax, as a co-fighter, while his cousins, Hector and Paris, and his uncle Priam, were “enemies”. After all, war was a family affair – let alone for Teucer Jr. On his return to Salamis, however, his father accused him for not bringing Ajax’s body back home. He was in his turn disowned, exiled and set out to find a new home. With his departing words that Horace turned into a moving ode, he exhorted his companions to “despair in no way… tomorrow we shall set out upon the boundless sea”.⁽⁶⁾ This speech, related later to the theme of voyages of discovery, is also found in Dante’s Inferno and Tennyson’s Ulysses. Teucer eventually joined king Belus of Tyre in a Phoenician campaign against Cyprus, and when the island was seized, the king handed it over to Teucer as a reward. He founded there the city of Salamis, named after his homeland.

• ⁽⁶⁾ Horace, Odes: “Wherever fortune may bear us, kinder than my father, | We shall go, o men and comrades! | Despair in no way with Teucer as your leader and as protector, | Surely resolved Apollo has promised uncertain | Future to Salamis in a new world. | O men, who with me often have endured | Worse fortunes, now, banish cares with wine; | Tomorrow we shall set out upon the boundless sea!”
  (Quo nos cumque feret melior fortuna parente, | ibimus, o socii comitesque. | Nil desperandum Teucro duce et auspice Teucro; | certus enim promisit Apollo ambiguam tellure nova Salamina futuram. | O fortes peioraque passi | mecum saepe viri, nunc vino pellite curas; | cras ingens iterabimus aequor.”)

Leda and the Swan, from the Sanctuary of Aphrodite,
Paphos, Cyprus (3rd century CE)

The “copper island”, a vital node in the trade networks, experienced two waves of Grecian settlement: the initial wave consisted of Mycenaean traders, c. 1400 BCE. Towards the end of this period, great amounts of Mycenaean pottery were produced in Cyprus. A major second wave, connected with Teucer’s story, took place after the Bronze Age collapse, c. 1100 BCE, with the island’s predominantly Hellenic character dating from this era, due to the invasion of Helladic refugees. Apart from Salamis, Teucer is credited as a founder of other cities, too. A local legend in Galicia, in northwestern Iberia, relates the foundation of Pontevedra to “Teucro”. The legend seems to be based on the conjecture that Greek traders might have arrived there in ancient times. Though legends appear for a certain reason, historians and archaeologists tend to agree that the initial settlement was probably formed when Gallaecia was integrated into the Roman Empire (1st century BCE). Pontevedra, i.e. “old bridge”, in reference to an old Roman bridge across the Lérez river, is sometimes poetically called “The City of Teucro”, and its inhabitants teucrinos – just like the Trojans!⁽⁷⁾ (See Chronicle 26, Odysseys in the Aftermath of the Trojan War: Colonization of Iberia).

Oil lamp, Tróia

• ⁽⁷⁾ It seems as if Tróia, across Setúbal, Portugal, was named after Troy but we do not know why. Tróia peninsula has been inhabited since prehistoric times when it was an island called Acalá. In the 1st century CE, the Romans built a town and named it Cetóbriga. It served as a fishery centre until 412, when it was destroyed completely by an earthquake with tsunami. If the town’s initial name had been Tróia, we could think that the Romans, as originating from the Trojans, decided to build a “Troy” in the vicinity of the city of Odysseus – Olisipo, Lisbon! According to José Pedro Machado, Tróia – in the Onomastic-Etymologic Dictionary of the Portuguese Language – is not a toponym found exclusively in the area of Setúbal. There are more Tróias in Portugal and a Troya in Galicia. Their “godfathers” were probably inspired by the Iliad. Based on an article in the Great Portuguese and Brazilian Encyclopedia, Machado expressed the idea this name to originate from Cetóbriga: > Cetóbria > Cetróbia > Cetróia > Xetróia > Atróia – though it seems too much of an adventure for a toponym… Or perhaps the name comes not from Troy but from either Troyes or Truyes, two cities of France; or its origin is the Latin phrase “Trogia (villa)”, from the Celtic name Trogus – which is the most likely explanation.

Mosaic in Conímbriga

Thracian and Celtic Coincidences

● Cetóbriga is apparently a Celtic toponym, too. But because of the reports on the presence of even Thracians in Iberia, who also had the suffix –briga in their tongue, let’s have a look at that possibility, too. This suffix is very common in several toponyms of the peninsula. The most well-known city with such a name is Conímbriga, one of the greatest Roman settlements in Portugal. During pre-Roman times, the Conii (or Cynetes, who settled later in southern Portugal) occupied the settlement. After the town was destroyed by Suebi c. 465-468 CE, several of its inhabitants went to live in the neighbouring Aeminium that was gradually renamed as Coimbra. The word Conímbriga is not related to the Conii; it is formed by the native term conim (rock) and the Celtic suffix –briga (citadel), deriving from the Celtic Brigantes, who had Brigantia, N. England, under their control in pre-Roman times. Ptolemy wrote that the Brigantes also lived in SE Ireland, while Strabo mentioned the Brigantii as a subtribe of the Vindelici on the Alps. There was a Brigantium (Coruña) in Galicia, and a Brigaecium in Asturias. But there were also the Bryges, or Brigantes, a numerous Thracian people, whose cradle was perhaps the land of the Cicones, a Homeric tribe, between the Hebrus (Maritsa) and Nestos rivers, or the area around the Prespes or Brygeides lakes. The Bryges were ancestors of the Phrygians (‘B’ turned into ‘Ph’), who originally lived in the Balkans, and then settled in Asia Minor. The land of the Cicones, according to Herodotus, was initially called Briantica. The Bryges spread to N. Epirus (c. 700 BCE), to Paeonia, to Illyria (as Scymnus of Chios wrote in his Periēgēsis), to the Adriatic (in the area of the Brygeides islands), and later to West Europe, campaigning as followers of Dionysus. According to Hesychius, the suffixes –briga, or –bria, were typical in the names of the Thracian Brigantes’ towns (See Chronicle 26, Odysseys in the Aftermath of the Trojan War: Colonization of Iberia).

Trojan Horse: its oldest known depiction
on the Mykonos vase; ca 670 BCE

UP TO NOW, excluding Teucer, who attacked Cyprus in collaboration with the Phoenicians, representing all those who found refuge there, we have seen no Hellenes fighting alongside the Sea Peoples, or their allies, but rather against them in the Trojan War. It is what Sanford Holst already told us in the previous Chronicle:

“The Mycenaeans attacked the Anatolian people from the seaward side. To deal with this problem, warriors and ships in the Sea Peoples confederacy poured from Anatolia and the Black Sea into the Aegean, where they ravaged the Mycenaeans.”

Let us try to verify this in Wikipedia:

“The invaders, that is, the replacement cultures at those [Mycenaean] sites, apparently made no attempt to retain the cities’ wealth but instead built new settlements of a materially simpler cultural and less complex economic level atop the ruins. For example, no one appropriated the palace and rich stores at Pylos, but all were burned up, and the successors (whoever they were) moved in over the ruins with plain pottery and simple goods. This demonstrates a cultural discontinuity.”

This may demonstrate a logical discontinuity, as well! The question of who the invaders might have been is left open. However, the author identifies them with “the replacement cultures”, who were stupid enough to “burn up the palace and rich stores”, instead of appropriating them. Quite simply, those invaders had no intention to settle there; they went there just to destroy: for sure, they were not “the replacement cultures”!

Captive Sea Peoples in Egypt

The Anatolians were prevalent among the Sea Peoples but they were not alone. Several tribe names in the Egyptian files have a dubious or unknown origin – i.e. the Shekelesh, perhaps the Siculi, who moved to Sicily from the Italian mainland.

“There was a gigantic series of migratory waves”, Michael Grant remarks, “extending all the way from the Danube valley to the plains of China”; and Moses Finley agrees: “A large-scale movement of people is indicated… The original centre of disturbance was in the Carpatho-Danubian region of Europe… pushing in different directions at different times.”

But if we have faith in Michael Wood, they were… “essentially” [?!] Hellenes:

“Were the Sea Peoples in part actually composed of Mycenaean Greeks – rootless migrants, warrior bands and condottieri on the move? Certainly there seem to be suggestive parallels between the war gear and helmets of the Greeks and those of the Sea Peoples”. Moreover, he reminds us that “there were migrations of Greek-speaking peoples to [Sardinia and Sicily] at this time”, and therefore, he includes the Sherden and Shekelesh among the “villains”. Troy, he concludes, “was sacked by essentially Greek Sea Peoples”…⁽⁸⁾

• ⁽⁸⁾ It’s a pity there were “essentially” no Britannic “condottieri on the move”. Or else this… “thinking woman’s crumpet” (as Wood was humorously dubbed by British newspapers for his good looks most appealing to women) would have found Hellenic colonies even on Mars!

Cycladic head: a Pelasgian who is suspect as an “islander”: he has deformed his features!

Michael Wood is not alone, either. The identification of the Denyen and Ekwesh with the Danaans and Achaeans respectively are long-standing issues in Bronze Age scholarship, as the “suspects” also lived “in the isles”…⁽⁹⁾ Were the Egyptian scribes so naïve to use two names for one and the same people? What species of Bronze Age scholars are they if they (pretend to) ignore that Achaeans and Danaans are synonymous terms? Have they not been schooled in the Iliad? Homer mentions the name Achaeans 598 times; Danaans 138 times; Argives 182 times; and Hellenes only once. According to a version of the myth, they were ancestors of the Greeks and their tribes: Hellen, Graecus, Magnes, and Macedon (Makednós) were sons of Deucalion and Pyrrha, the only survivors of the Great Flood. Sons of Hellen were Dorus, Xuthus, and Aeolus; sons of Xuthus were Ion and Achaeus. Danaus, coming from Egypt, Pelops, from Anatolia, and Cadmus, from Phoenicia, gained a foothold in Greece, were assimilated and Hellenized. At least for the Danaans, perhaps due to their “Egyptian” origin, there is some “flexibility”: they are identified with the people of Adana in Cilicia, or possibly related to the land of the Danuna, near Ugarit, in Syria, or it is rumoured they joined Hebrews to form one of the original 12 tribes of Israel, that of Dan.

• ⁽⁹⁾ Although the connection of the Hittite toponym Ahhiyawa, or Ahhiya, with Achaea is strongly disputed (cf. Wikipedia: “the exact relationship of the term Ahhiyawa to the Achaeans beyond a similarity in pronunciation is hotly debated by scholars”; see also the conclusion of this Chronicle), the… “Wikipedists” are absolutely sure about the identification of the Achaeans with the Ekwesh. So, if you search for the entry “Ekwesh”, you are redirected to the “Achaeans”… As for the phrase “in the isles”, used by the Egyptians when referring to Sea Peoples and quoted by scholars as an argument, it ends up meaning: “Whoever is not a landsman is a suspect”!

THE MAJOR EVENT DURING PHARAOH Merneptah’s reign (1213–1203 BCE) was a war against a confederacy, termed the “Nine Bows”, under the leadership of the king of Libya. The pharaoh declared that he defeated the invasion, killing 6,000 soldiers and taking 9,000 prisoners. To be certain of the numbers, among other things, he took the penises of all uncircumcised dead and the hands of all the circumcised.⁽¹⁰⁾ We mention this macabre detail because, as it turned out, the so-called “Achaeans”, the Ekwesh, were circumcised, a fact that would certainly have obliged any serious Bronze Age scholar to “acquit” the Grecian Achaeans!⁽¹¹⁾

• ⁽¹⁰⁾ Imagine those poor soldiers who were assigned to count all these penises and hands…

• ⁽¹¹⁾ …“a fact causing some to doubt they were Greek,” is what we actually read in Wikipedia! They were circumcised as a… camouflage! Or just to baffle our Bronze Age scholars! What they do remember is Virgil’s aphorism: “Timeo Danaos et dona ferentes”; i.e. “Beware of Greeks bearing gifts” – in this case: bearing circumcision! Our scholars have been schooled in the Aeneid, at least… Note that not only the Ekwesh, but also the Shekelesh and Shardana were circumcised, as the Egyptians made clear (pity, they did not inform… Michael Wood)! Thus these two peoples had also been Oriental in origin and settled in Sicily and Sardinia only later. Those who were not circumcised were the Peleset. (“Aha!”, I can hear you chuckling, my dear scholars…)

Merneptah stele: the Zionist usurpers… usurped it from
another usurper!

Merneptah Stele and Exodus

● The pharaoh’s victories over the Libyans and their Sea People allies are glorified on the Merneptah Stele, a black granite slab over three meters high, that Flinders Petrie discovered in Thebes in 1896. There is, however, a kind of footnote in the final two of the 28 lines, which refers to a separate campaign in Canaan. There the king boasts of defeating and destroying four cities, the fourth one being most probably a city and valley in northern Canaan, called Jezreel – a word so similar to… Israel! For sure, that would be far more convenient and beneficial for all: the entire Jewish diaspora, the emerging Zionism, formally established as a movement the next year after the discovery, for many Christians, especially the clergy, and of course, for Petrie himself! That day he wondered: “Won’t the reverends be pleased?” and then he prophesied: “This stele will be better known in the world than anything else I have found.” He was not a fool: if this set of hieroglyphs on Line 27 could be read as… “Israel”, instead of “Jezreel”, it would present the first documented instance of this name in the historical record, and the only mention in ancient Egypt!

Although the readings in many places are illegible due to the rough surface and the poor cutting (Petrie’s own translation of the text contains dozens of question marks; only next to the controversial word the mark is missing…), most biblical archeologists accept Petrie’s version. So, his find was also proclaimed as… “Israel Stele”;⁽¹²⁾ based on a disputed word in the penultimate line of a text dealing with another subject! What a disgrace for Merneptah: a proud pharaoh boasting of a triumph over a handful of poor villagers! There were no more than about 25 villages then on the highlands of Canaan. Archaeologists and historians have attempted to trace the origins of these villagers but it’s been impossible to identify any distinctive features that could define them as specifically Israelite. “It is probably… during Iron Age I” (1200–1000 BCE), says archaeologist Paula McNutt, that “a population began to identify itself as ‘Israelite’.” The Kingdom of Israel emerged as an important, worth-mentioning local power even later, by the 9th century BCE, before falling to the Assyrians in 722. Thus, there was no “Israel” for Merneptah to mention – unless he was as prophetic as Petrie himself!

• ⁽¹²⁾ Merneptah is also to blame: he “appropriated” the stele from his predecessor, Amenhotep III, turned it round and wrote his controversial text on its rough surface. He could never imagine how this text would be distorted. For sure, he was not a prophet like Petrie!

Departure of the Israelites, by David Roberts (1829)

● This “misspelling” trick was some kind of “compensation” for the historical “error” of the Egyptians to mention neither the notorious Exodus nor the calamitous Biblical plagues. The archeologists are equally “guilty”, as they failed to find any evidence to support the “story” of the Jews in Egypt and the Sinai. The consensus among biblical scholars is that there was never any exodus of the proportions described in the Bible. According to the book of Exodus, arguably the most important in the Bible, the Jews leaving the country would have numbered some 2 million – compared with an entire Egyptian population of around 3 to 3.5 million in 1250 BCE! Marching ten abreast and without accounting for livestock, they would have formed a line 240 kilometers long! No evidence has been found that Egypt ever suffered such a demographic and economic catastrophe, or that the Sinai desert ever hosted (or could have hosted) these millions of people and their herds… The date proposed initially of an Exodus around 1450 BCE is also problematic: digs in the 1930s had failed to find traces of the simultaneous destruction of Canaanite cities c. 1400 BCE – and in fact many of them, such as Jericho, the first one to fall to the Israelites according to the Bible, were then uninhabited. A century of research by archaeologists and Egyptologists has found no evidence that can be directly related to the captivity, and the escape and travels through the wilderness, and most archaeologists have abandoned their investigation of Moses and the Exodus as “a fruitless pursuit”. Archaeologist William Dever says that there is “no room for an Exodus from Egypt or a 40-year pilgrimage through the Sinai wilderness.”

Flinders Petrie’s “fine, Caucasian, dynastic race” invading Egypt…!

● Flinders Petrie, who could possibly “address the issue”, died a long time ago and was buried on Mount Zion, in Palestine. Besides, he remains a controversial figure as a committed advocate of “eugenics” and of the “superiority” of the white, Northern peoples over the Latinate and Southern peoples, as well as for his affiliation with a variety of fascist groups and anti-democratic thought in England. His archaeological views were equally racist: he contended that the Egyptian civilization was derived from a “fine”, invading “Caucasian Dynastic Race”, which had conquered Egypt in pre-dynastic times of late prehistory and introduced the pharaonic, dynastic culture to the “inferior” “mulatto” race then inhabiting the country. These views spilled over into disputes with E. A. Wallis Budge. The British Museum‘s Egyptologist declared that the ancient Egyptians were an African people with roots in eastern Africa and their religion was essentially identical to the religions of the peoples of northeastern and central Africa. However, all but some of his colleagues followed Petrie – a most revealing fact about the dominant ideology at the time, at least among intellectuals. Thus Petrie and his followers derided Budge’s ideas as impossible and “unscientific”…

NEXT ROUND in this protracted war against the Sea Peoples, marking the Bronze Age collapse, took place some three decades later, during the reign of Ramses III (1186–1155 BCE), the last great pharaoh of Egypt. His inscriptions state that the “Nine Bows” re-appeared as another “conspiracy in their isles”… Most Sea People tribes were there again; we are also informed that at least two great battles were fought, one on the sea, and the other on land.

The pharaoh proudly presented his captives (from L to R): the Libyan, Nubian, Syrian, Shasu, and Hittite (the… Hellene probably escaped!)

“When it was over”, says the Wikipedia article on the Sea Peoples, “several chiefs were captive: of Hatti, Amor, and Shasu among the ‘land peoples’, and the Tjeker, ‘Sherden of the sea’, ‘Teresh of the sea’ and Peleset or Philistines (in whose name some [?] have seen the ancient Greek name for sea people: Pelasgians)”…⁽¹³⁾

• ⁽¹³⁾ Pelasgian is related to πελός and Πέλοψ (Pelops: dark-skinned), or to πέλας (the fellow man, or the one nearby) and πελάζω-πλάζω (approach), or to περάω and πέρα (cross to the other side, as a migrant tribe). Once more, the scholars are wrong, as there is no connection with the sea, specifically πέλαγος (pelagos < πλήσσω or πλήττω, i.e. hit).

What conclusions can we draw? We are surprised, first of all, since our scholars were not… surprised at all when they read about a Hittite chief among those captive. Hatti had been a Sea Peoples’ arch-enemy – and one of their greatest victims. But scholars are usually aware of such “details” and are not taken by surprise. Besides, the same thing happened before and the pharaoh’s official complaints were forwarded to the Hittite monarch – as long as this empire still existed. OK, but why don’t they bother to explain, instead of wasting their time trying to involve the Greeks in this… “conspiracy theory”?

Ramses III vs the Sea Peoples

Eventually, we realize that the destruction of the established civilizations, mainly the Hittite and Mycenaean, was a deliberate tactic of the Sea Peoples to garner more strength at sea and amass land forces, as well. After all, the empires were of the aristocracies, Hittite or Mycenaean. What else could a desperate Hellene or a destitute Anatolian do, under the circumstances, but follow and stand by the peoples with whom he shared the same aspirations for a better life?

What else could a desperate Hellene or a destitute Anatolian do but follow the peoples with whom he shared the
same aspirations for a better life?

But what a pity for our scholars: not even one Greek among the captive chiefs… He probably escaped! The other captives were chiefs of the Amorites, who lived in Syria and part of Mesopotamia, and possibly of the Hebrews: Shasu is a term for nomad wanderers, and at least one of the tribes worshipped the Jewish god Yahweh. The rest were sea captains.

The pharaoh concluded his report as follows: “I slew the Denyen in their isles” and “burned” the Tjeker and Peleset… Therefore, he implied some maritime raids of his own, or some punitive expeditions elsewhere in the Mediterranean. In the Aegean? Where, what and whose were these “isles”? Whatever the answers, the chain reaction of the raids went on; it was the Egyptians’ turn to destroy – but destruction bears no signature…

Lady of Mycenae (fresco)

Homer mentions an Achaean attack upon the Nile delta, while Menelaus speaks of that in the Odyssey, recounting his voyage back home from the Trojan War. It was not, however, the only such marauding action by Mycenaeans against Egypt where they went “just for the fun of it” – and some gain, of course!

Taking into account the continuous turbulence among or within the sovereign Mycenaean royal families, the hypothesis that they may have utterly destroyed themselves is long-standing, and seems to find support by the reputable Greek historian Thucydides:

“For in early times the Hellenes and the barbarians of the coast and islands… were tempted to turn to piracy, under the conduct of their most powerful men… They would fall upon a town unprotected by walls… and would plunder it… no disgrace being yet attached to such an achievement, but even some glory”…

Hittite chariot

The “Achaeans” through Hittite eyes

VARIOUS HITTITE ACCOUNTS, from c. 1400 to c. 1220 BCE, mention a land in western Anatolia, named Ahhiyawa (or Ahhiya). The term is thought to be a Hittite rendition of the word “Achaea”, with the broader meaning of “the Achaeans’ land”. This idea was strongly disputed by other Hittitologists (see e.g. footnote 9). In addition, a precise geographical location of this land cannot be drawn from the texts. In any case, it seems that “Achaea” and Hatti evidently dealt with each other both on a diplomatic and a military level. We can read a letter that the Hittite king sent to his “Achaean” counterpart, where the latter is recognized as a “Great King”, and of equal status with the other contemporary great Bronze Age rulers: the kings of Egypt, Babylonia and Assyria. Referring to Millawanda (or Milawata: Miletus?) as a city within the “Achaean” domain,⁽¹⁴⁾ the Hittite monarch mentions an earlier “Wilusa episode”, within his own area, where the “Achaeans” lined up with his enemies. We have seen that Wilusa was most probably Troy (cf. the archaic Ϝίλιον, and later Ilion, i.e. the Trojan acropolis). This “episode” is possibly connected with the Trojan War.⁽¹⁵⁾

The Love of Helen and Paris, by
Jacques-Louis David (1788)

• ⁽¹⁴⁾ The Minoans had created in Miletus perhaps their most important settlement on Anatolian soil. The Mycenaeans inherited it, when they replaced the Cretans as the leading power in the Aegean. The city grew and became prosperous, as it is attested not only from the archaeological evidence, but also these Hittite records, which indicate that Miletus was the most important base for “Achaean” activity in Asia Minor ultimately reaching Iassos, Ephesus, and other cities.

• ⁽¹⁵⁾ Unfortunately, we cannot cross-check the available evidence because the Mycenaeans, unlike the Hittites, did not bother to write down such… “details”! The records in Linear B just refer to administrative bureaucratic issues of the palace. Even commerce is curiously absent from the written sources in Linear B! That’s why it’s impossible to reconstitute from texts in Linear B the late Bronze Age’s political developments. (Hittites vs. Mycenaeans: 1–0!)

In the second half of the 13th century, a long anti-Hittite revolt broke out with “Achaean” support, and headed by Piyama-Radu, who married his daughter to the vassal ruler of “Miletus”. His case is of particular interest since it appears to intertwine with that of the Trojan War. It was a remarkable revolt for its duration, having spanned at least 35 years, during which time he posed a considerable threat to three consecutive Hittite kings; it caused a great deal of turmoil in the areas of Wilusa, Arzawa,⁽¹⁶⁾ and Seha, and led to an invasion of Lazpa (Lesbos?), which passed under “Achaean” control. The aforementioned letter was sent in this period, as the Hittite king tried to persuade his “Achaean” counterpart to restore peace. Among other things, he mentions a brother of the “Achaean” monarch, named Tawagalawa, or… Eteocles,⁽¹⁷⁾ according to several imaginative scholars! Much more controversial is the “identification” of Piyama-Radu: it is speculated that he “corresponds to the archetype” of the Trojan king Priam… What’s next? They will probably… rewrite the Iliad!

• ⁽¹⁶⁾ “Achaea” and Arzawa joined forces several times against the Hittites. Arzawa was a kingdom, or a confederacy of local rulers, in western Anatolia, with Apasa, later Ephesus, as a capital.

• ⁽¹⁷⁾ The story of Oedipus’ son and king of Thebes is part of the Theban Cycle that is unrelated to the Trojan (Epic) Cycle and the Atreides. Eteocles’ brother was Polynices, with whom he fought for the throne and both were killed. The tragedy culminated with their sister Antigone’s death.

Places mentioned in this Chronicle (counter-clockwise): Wiluša, Lazpa, Seha, Mira, Apaša, Millawanda, Arzawa, Hapalla, Lukka, Alašiya, Ugarit, Amurra,Tarša, Hatti, Hattuša.

Warfare between “Achaeans” and Hittites began c. 1400 BCE. Hittite records mention the operations of the “Achaean” warlord Attarsiya in southwestern Asia Minor, possibly in Lycia, against Hittite vassals. It is the first recorded “Achaean” military activity on the Anatolian mainland, and is associated with an increase of Mycenaean findings in Miletus in this period (early 14th century BCE), indicating that a number of Greeks moved from mainland Hellas to this region. Attarsiya used the city as a military base, and hostilities continued until circa 1250 BCE. “Achaean” activity was to interfere in Asia Minor, with the support of anti-Hittite uprisings, or through local vassal rulers that the “Achaean” king used as agents for the extension of his influence. Speculation, of course, is also present here: It has been suggested by several scholars that the warlord was none other than Atreus, a mythical king of Mycenae, and father of Agamemnon. Others, noting that the Hittites do not speak of the “high king of Achaea”, argue that he should have been some general, named Atreus, or with a similar name, or finally that Attarsiya means Atreidēs, i.e. he was a member of the royal dynasty.

In order to undermine the Hittites, the warlord intervened in Anatolian affairs attacking Hittite vassals, such as Madduwatta from Arzawa (Luwia),⁽¹⁸⁾ whom he repeatedly defeated, as the army he deployed included 100 war chariots. But he eventually withdrew from Asia Minor to prepare a campaign against Alashiya (Cyprus?). He had the Lukka (“Lycians”) on his side, providing him the necessary naval support, together with a number of his Anatolian allies, even Madduwatta, who decided to switch camps. This worried the Hittites, since they considered the island one of their dependencies. The invaders finally defeated them, and thus Alashiya passed under their control. The Mycenaean presence in Cyprus is also corroborated by archaeological evidence, as we have seen, for Mycenaean finds dating from that time were unearthed there.

Anatolian hieroglyphs

• ⁽¹⁸⁾ The Luwians lived in central, western, or southern Asia Minor, as well as the northwestern part of the Levant, in the Bronze and Iron Ages. They spoke the Luwian language, an Indo-European Anatolian tongue written in cuneiform of Mesopotamian origin, or a unique native hieroglyphic script, which was sometimes also used by the linguistically related Hittites.

The following decades were a period of Mycenaean expansion on the Anatolian coast (c. 1380–1320 BCE). In 1320-1315, there was another anti-Hittite rebellion in Arzawa, in cooperation with “Miletus”, and supported by the “Achaeans”, who appeared to be in control of a number of islands in the Aegean, an impression also supported by archaeological evidence. Finally, the Hittites were victorious. The king of Arzawa managed to escape to “Achaean”-controlled territory, and his land was split into three provinces: a southern province, Mira, would later become known as Caria; a northern province, Seha, would be renamed as Lydia; and an eastern province called Hapalla (the Grecian Pisidia). That was the finale of this kingdom’s history, which had passed into oblivion, and came back on the surface thanks to the Hittite texts.

If, indeed, the information contained in these archives corresponds up to a point to historical facts, it seems that the Mycenaean and Hittite palatial civilizations of the Aegean and Anatolia were “bored” (to death) by the same woodworms…

The Luwian Civilization: The Missing Link in the Aegean Bronze Age

ALBEIT BELATEDLY, I’VE STUDIED Eberhard Zangger’s book,⁽¹⁹⁾ The Luwian Civilization / The Missing Link in the Aegean Bronze Age (2016). I feel it is useful to outline his main points regarding the Sea Peoples:

• ⁽¹⁹⁾ Since 1994 Zangger has been advocating the view that a Luwian civilization existed in Western Asia Minor during the 2nd millennium BCE. In 2014 he established the international non-profit foundation Luwian Studies.

The Luwian Civilization / The Missing Link in the Aegean Bronze Age. Cover: probably an Atlantis-like reconstruction of Troy, the most prominent Luwian city, as Eberhard Zangger imagined it.

“Over twenty years ago, I proposed a chronological reconstruction of the political and economic development in the countries around the Eastern Mediterranean during the 13th century BCE. It causally links three wars comprised of reciprocal attacks. First, the so-called Sea Peoples’ invasions took place, during which the navy of allied Luwian petty states from the eastern shore of the Aegean Sea advanced to the southeast. The Luwians were then attacked a few years later by allied Greek forces – and this is memorialized in the tradition of the so-called Trojan War. And finally, a civil war… broke out in Greece.”

“Perhaps the trigger for the [Luwians’] decision to engage in war was [Hatti’s] conquest of Cyprus… possibly to get access to its copper resources. The Luwians in western Asia Minor played an active role in long-distance trade and may have depended on Cyprus as a port of call. Therefore they entered into a military alliance and built a fleet of fast, agile vessels for invasions. Instead of moving against the Hittite forces over land, they dashed across the sea and reached the important Hittite borderlands of Cyprus and Syria. The acclaimed mercenary armies of the Lukka and Sherden had become marine forces which no longer fought alongside the Hittite king but against him – they had formed the coalition known as the Sea Peoples… [Eventually] the capital Hattuša was wiped out overnight – and with it the Hittite Empire.”

Sphinx Gate at Hattusa

“The petty states from western Asia Minor suddenly controlled an area stretching from Macedonia across Anatolia to Syria and Canaan, where it touched upon the Egyptian dominion… Together with this vast territory, the Luwians now dominated almost all ore deposits in the Eastern Mediterranean, as well as the trade routes on land and at sea… Both the access to the Black Sea region as well as the connection through Cyprus and Syria to Mesopotamia were now under Luwian control. Considering the distribution of mineral resources, arable land, the path of the perennial rivers and of the trade routes, the Mycenaeans were about to face a superior force for an extended period of time. To avoid complete dependence… they engaged in a coalition themselves with the ultimate purpose to raid western Asia Minor… About ten years later, united Greek forces attacked western Asia Minor – and this was later remembered as the ‘Trojan War’… which was thus a counterattack against the previously victorious Sea Peoples.”

“While the Mycenaean kings were fighting at Troy, their wives and less competent deputies had taken their thrones. When the surviving victorious kings returned, many of these deputies did not want to give up their power. A civil war broke out and consumed progressively one citadel after another… Pylos – and later Ithaca – may have been among the last palaces to fall into the hands of the insurgents.” (Eberhard Zangger, The Luwian Civilization / The Missing Link in the Aegean Bronze Age; see Chronicle 26, Odysseys in the Aftermath of the Trojan War: Colonization of Iberia).

• >> Chronicle 21. IBERIAN “EL DORADO”
• << Chronicle 19. PHOENICIA’S STROKE OF FORTUNE

Next Chronicle 21. IBERIAN “EL DORADO” ● Minoans, Mycenaeans, Phoenicians in Iberia ● Fortunate Isles, Hesperides ● Sardinia ● Odysseus, Calypso, Ophiussa ● Tartessos

Mycenaean gold diadem