Hélia Correia
A Terceira Miséria • Η Τρίτη Αθλιότητα
(excertos • αποσπάσματα)
Hélia Correia recebeu o Prémio Camões, o mais importante prémio literário do espaço lusófono; e dedicou-o à Grécia, “de onde vem a poesia, sem ela não seríamos nada e sem ela não teríamos nada”. “Viva a Grécia!”, disse no fim do seu discurso.
•
Η Hélia Correia τιμήθηκε με το Βραβείο Camões, την πιο σημαντική λογοτεχνική διάκριση στον πορτογαλόφωνο κόσμο, αφιερώνοντας το στην Ελλάδα, “όπου γεννήθηκε η ποίηση, χωρίς την οποία δεν θα είμαστε τίποτε και χωρίς την οποία δεν θα είχαμε τίποτε”. “Ζήτω η Ελλάδα!”, είπε τελειώνοντας την ομιλία της.
•
A Terceira Miséria
1.
Para quê, […] para que servem
Os poetas em tempo de indigência?
6.
[…] passada
História abundante e tanta literatura
Por sobre estes lamentos, quando a mesma
Palavra, a indigência, nos ocorre
Sem que nos atrevamos a usá-la,
Porque sem deuses, sem o sentimento
Sequer da sua falta, nós nascemos,
E incapazes de lembrar, secando,
Sugando tudo, até aquilo que não
Nos serve de alimento, o que circula
Nas entranhas da terra, a sua linfa,
Essa que os argonautas ainda viram
Exsudar, como um sangue, dos rochedos
Quando tudo cantava e era ferido.
7.
Nós, os ateus, nós, os monoteístas,
Nós, os que reduzimos a beleza
A pequenas tarefas, nós, os pobres
Adornados, os pobres confortáveis,
Os que a si mesmos se vigarizavam
Olhando para cima, para as torres,
Supondo que as podiam habitar,
Glória das águias que nem águias tem,
Sofremos, sim, de idêntica indigência,
Da ruína da Grécia.
8.
Onde está ela,
A tua bela Atenas, a que viu
Aparecer entre os homens a justiça
E a livre palavra e, ainda mais,
A visibilidade, as contas públicas,
Uma altivez de iguais. […]
9.
Para quê, […] para que servem
Os poetas em tempo de indigência?
10.
Só mais tarde […]
O que desconhecia a mansidão […]
Se apercebeu do uivo que soltavam
As ilhas todas, com as suas praias
E os seus bosques vazios. […]
11.
[…] o homem, com a sua
Mortalidade rigorosa, a sua
Narrativa imparável, o pavor
E a exaltação, o rito[…]:
O que produz ao mesmo tempo a dança
E o significado, acto e poema,
Gozo e horror, e as doces, fulgurantes
Cordas onde se entrança o pensamento
Como um ramo maior da natureza,
Algo que o céu não pode desprezar.
18.
[…] foi essa
A primeira miséria, a deserção
Dos deuses. A segunda, a sua morte,
Já na morte de Pã anunciada
Pelo lamento dos bosques, o clamor
Lutuoso das ilhas do Egeu. […]
19.
[…] A morte, uma falência quotidiana
Da limpidez, da arte e da divina
Coloquialidade com o mistério
E com o semelhante […]
20.
E veio outra miséria, em interlúdio:
A miséria da interpretação
Que tudo trai. […]
23.
A terceira miséria é esta, a de hoje.
A de quem já não ouve nem pergunta.
A de quem não recorda. E, ao contrário
Do orgulhoso Péricles, se torna
Num entre […] os que se entregam,
Nos que vão misturar-se como um líquido
Num líquido maior, perdida a forma,
Desfeita em pó a estátua.
25.
Sim, falamos de sombras. Vendo bem,
Incendiámos tudo: Alexandria
E os sábios, as mulheres, […]
O grande coração. Temos aos ombros
O apetrecho dos destruidores,
[…]: essa arrogância
Pela qual o ocidente se perdeu.
32.
Estão as praças,
Como ágoras de outrora, estonteadas
Pela concentração dos organismos,
Pelo uso da palavra, a fervilhante
Palavra própria da democracia,
Essa que dá a volta e ilumina
O que, por um instante, a empunhou. […]
33.
De que armas disporemos, se não destas
Que estão dentro do corpo: o pensamento,
A ideia de polis, resgatada
De um grande abuso, uma noção de casa
E de hospitalidade e de barulho
Atrás do qual vem o poema, atrás
Do qual virá a colecção dos feitos
E defeitos humanos, um início.
•
Η Τρίτη Αθλιότητα
1.
Σε τι άραγε, […] σε τι χρησιμεύουν
οι ποιητές στις εποχές τής ένδειας;
6.
[…] Πλούσια ιστορία κι άλλη τόση γραμματεία
έχουν αυτοί οι θρήνοι, καθώς η ίδια
λέξη, ένδεια, μας έρχεται στον νου
χωρίς ποτέ να την προφέρουμε,
γιατί γεννιόμαστε δίχως θεούς, χωρίς
έστω να νιώθουμε την απουσία τους,
κι έχοντας μείνει δίχως μνήμη, τα πάντα
αποξηραίνουμε κι απομυζούμε, ακόμη
κι αν είμαστε χορτάτοι, ό,τι υπάρχει
στα σπλάχνα αυτής της γης, τη λέμφο της,
εκείνη που κι οι Αργοναύτες είδαν
να εκκρίνεται, σαν αίμα, από τα βράχια
όταν όλα τραγουδούσαν και λαβώνονταν.
7.
Εμείς, οι άθεοι, εμείς, οι μονοθεϊστές,
εμείς, που υποβαθμίζουμε το κάλλος
σε κακοτεχνίες, εμείς, φτωχοί μεν
μα λουσάτοι, φτωχοί μα πάντως βολεμένοι,
που κοροϊδεύουμε τον εαυτό μας
κοιτάζοντας ψηλά, στους πύργους,
με τ’ όνειρο να ζούμε εμείς εκεί,
αετοί δοξασμένοι, μα αετοί χωρίς φτερά,
πάσχουμε, όντως, απ’ την ίδιαν ένδεια
του ολέθρου τής Ελλάδας.
8.
Πού να ’ναι κείνη,
η όμορφή σου Αθήνα, που είδε
να γεννιέται μεταξύ ανθρώπων η δικαιοσύνη
κι ο ελεύθερος ο λόγος, κι ακόμη,
η διαφάνεια, οι δημόσιες υποθέσεις,
το καύχημα των ίσων πολιτών. […]
9.
Σε τι άραγε, […] σε τι χρησιμεύουν
οι ποιητές στις εποχές τής ένδειας;
10.
Μόνον αργότερα […]
αυτός που ήταν σαν αγρίμι […]
αντιλήφθηκε το ουρλιαχτό που εξέπεμπαν
όλα τα νησιά, με τις ακρογιαλιές τους
και τ’ άδεια τους τα δάση. […]
11.
[…] Ο άνθρωπος,
αμετάκλητα θνητός,
με το αέναο αφήγημά του, τις φοβίες του
και την ανάταση, την τελετή […]:
αυτήν που ταυτόχρονα δημιουργεί τον χορό
και το νόημα, πράξη και ποίημα,
ηδονή και φρίκη, και τις γλυκές, αστραφτερές
χορδές με την πλοκή τής σκέψης
σαν κλάδο μέγιστο της φύσης,
που κι ο ουρανός αδυνατεί να αγνοήσει.
18.
[…] Ήταν αυτή
η πρώτη αθλιότητα, η εγκατάλειψή μας
από τους θεούς. Η δεύτερη, ο θάνατός τους,
που ήδη ανήγγειλε ο θάνατος του Πάνα
με των δασών το μοιρολόι, την οιμωγή
τού θρήνου των νήσων τού Αιγαίου. […]
19.
[…] Ο θάνατος, συνηθισμένη πτώχευση
της διαύγειας, της τέχνης και της θεϊκής
συνομιλίας με το μυστήριο
και με τους συμπολίτες. […]
20.
Κι ήρθε και άλλη αθλιότητα, σαν ιντερλούδιο:
η αθλιότητα της ερμηνείας
που τα πάντα τα προδίδει. […]
23.
Η τρίτη αθλιότητα είναι αυτή, η τωρινή.
Εκείνων π’ ούτε ακούν ούτε ρωτούν.
Που ούτε πια θυμούνται. Κι αντίθετα
απ’ τον περήφανο τον Περικλή, γίνονται
ένα με […] αυτούς που παραδίνονται,
με όσους θ’ ανακατευτούν σαν ένα υγρό
σε κάποιο μεγαλύτερο υγρό, χάνοντας τη μορφή τους,
κομμάτια-θρύψαλα το άγαλμα.
25.
Ναι, μιλάμε για σκιές. Ξεκάθαρο πια είναι
πως κάψαμε τα πάντα: την Αλεξάνδρεια
και τους σοφούς, τις γυναίκες, […]
την υπέροχη καρδιά. Στους ώμους κουβαλάμε
τα σύνεργα των ολετήρων,
[…]: εκείνην την αλαζονεία
απ’ την οποία η Δύση αφανίστηκε.
32.
Είναι οι πλατείες
σαν τις αλλοτινές τις αγορές, σαστισμένες
απ’ τη σύναξη των έμβιων των όντων,
από το άκουσμα της λέξης, της παθιασμένης
τούτης λέξης τής δημοκρατίας,
εκείνης που περιστρεφόμενη φωτίζει
όποιον την κατακτά, έστω και στιγμιαία. […]
33.
Τα όπλα μας ποια θα ’ναι, αν όχι αυτά
που έχουμε εντός μας: η σκέψη,
η ιδέα τής πόλεως, απελευθερωμένη
απ’ την υπερκατάχρηση, η έννοια της εστίας
και φιλοξενίας και κοσμοβοής
μετά απ’ την οποία έρχεται το ποίημα, μετά
απ’ την οποία θα ’ρθουν όλοι οι άθλοι
κι οι αδυναμίες τού ανθρώπου, μια αφετηρία.
Απόδοση: Μιχάλης Λουκοβίκας
Hélia Correia nasceu em Lisboa em fevereiro de 1949, e cresceu em Mafra, terra da família materna. Seu pai foi um anti-fascista preso pela ditadura de Salazar antes de ela ter nascido. Estudou Filologia Românica na Universidade de Lisboa. Concluíu mas tarde uma pós-graduação em Teatro Clássico.
A sua carreira literária começou em 1981 e obteve rapidamente um apreciado sucesso junto do público e da crítica especializada. A partir de 1990 começa a publicar peças de teatro, reinterpretando mitos gregos da antiguidade clássica do ponto de vista das heroínas femininas como Antígona, em Perdição, e Helena em O Rancor. A Terceira Miséria, publicada em 2012, é um tributo à Grécia.
-
♪ ♫ Deixa brilhar: Hélia Correia cantando o Epitáfio de Seikilos (200 a.C. – 100 d.C.) em grego antigo, no CD Periplus de Amélia Muge e Michales Loukovikas.
•
Η Hélia Correia γεννήθηκε στη Λισαβόνα τον Φλεβάρη τού 1949, και μεγάλωσε στη Μάφρα, τη γενέθλια πόλη τής μητέρας της. Ο πατέρας της ήταν αντιφασίστας και συνελήφθη από τη δικτατορία Σαλαζάρ πριν η ίδια γεννηθεί. Σπούδασε Ρομανική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Λισαβόνας κι αργότερα έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Κλασικό Θέατρο.
Η συγγραφική της δραστηριότητα άρχισε το 1981 και γρήγορα αναγνωρίστηκε τόσο από το κοινό όσο και από τους κριτικούς. Από τη δεκαετία τού 1990 ασχολήθηκε και με τη θεατρική συγγραφή, “βλέποντας” τους αρχαίους ελληνικούς μύθους από τη σκοπιά ηρωίδων, όπως η Αντιγόνη και η Ελένη στα έργα Perdição και O Rancor αντίστοιχα. Στο ποίημά της A Terceira Miséria, που εκδόθηκε το 2012, αποτίει φόρο τιμής στην Ελλάδα.
•
-
Obra • Έργα
Ficção • Μυθοπλασία
• 1981 – O Separar das Águas
• 1982 – O Número dos Vivos
• 1983 – Montedemo
• 1985 – Villa Celeste
• 1987 – Soma
• 1988 – A Fenda Erótica
• 1991 – A Casa Eterna
• 1996 – Insânia
• 2001 – Lillias Fraser
• 2001 – Antartida de mil folhas
• 2002 – Apodera-te de mim
• 2008 – Contos
• 2010 – Adoecer
• 2014 – Vinte degraus e outros contos
Poesia • Ποίηση
• 1986 – A Pequena Morte / Esse Eterno Canto
• 2012 – A Terceira Miséria
Teatro • Θέατρο
• 1991 – Perdição, Exercício sobre Antígona
• 1991 – Florbela
• 2000 – O Rancor, Exercício sobre Helena
• 2005 – O Segredo de Chantel
• 2008 – A Ilha Encantada
Para a Infância • Παιδική Λογοτεχνία
• 1988 – A Luz de Newton (7 Histórias de Cores – 7 Ιστορίες για Χρώματα)
Prémios • Βραβεία
• 2000 – Prémio Máxima de Literatura (A Casa Eterna)
• 2001-2002 – Prémio do Pen Club, & Prémio D. Dinis (Lillias Fraser)
• 2006 – Prémio Máxima de LIteratura (Bastardia)
• 2010 – Prémio Inês de Castro (Adoecer)
• 2012 – Prémio Casino da Póvoa (A Terceira Miséria)
• 2013 – Prémio Virgílio Ferreira, Universidade de Évora (pelo conjunto da sua obra – για το σύνολο του έργου της)
• 2013 – Prémio Literário Correntes d’Escritas (A Terceira Miséria)
• 2015 – Grande Prémio Camilo Castelo Branco (Vinte Degraus e Outros Contos)
• 2015 – Prémio Camões (pelo conjunto da sua obra – για το σύνολο του έργου της)
Periplus CD 