Χρονικό 20. ΟΙ ΑΙΝΙΓΜΑΤΙΚΟΙ ΛΑΟΙ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ

Χρονικό 20. ΟΙ ΑΙΝΙΓΜΑΤΙΚΟΙ ΛΑΟΙ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ

/ENGLISH/ Chronicle 20. THE ENIGMATIC SEA PEOPLES

● Κατάρρευση Εποχής τού Μπρούντζου Λόγω Λιμού ● Τρωικός Πόλεμος
και Μικρασιάτες Λαοί τής Θάλασσας ● Στήλη τού Μερνεφθά και Έξοδος

του Μιχάλη Λουκοβίκα

Η “Απέραντη Πράσινη” Μεσόγειος, “Θάλασσα των Ελλήνων”

ΠΡΟΤΟΥ ΝΑ ΠΛΕΥΣΟΥΜΕ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΣΠΕΡΙΑ, λέω να ξανοιχτούμε στο “Απέραντο Πράσινο” της “Θάλασσας των Ελλήνων” (όπως “έβλεπαν” οι Αιγύπτιοι τη Μεσόγειο), εις αναζήτησιν των Λαών τής Θάλασσας, συναπαντώντας καθ’ οδόν διάφορες περιπλανώμενες ομάδες μεταναστών και προσφύγων. Ταξιδεύοντας στον χώρο και τον χρόνο, στην ιστορία, τον θρύλο ή μύθο, πρέπει να πάμε πίσω στο εκρηκτικό φινάλε τού 17ου ΠΚΧ αιώνα, στο “big bang” τής μινωικής ηφαιστειακής έκρηξης στην Θήρα, αφού σχεδόν συμπίπτει με τις πρώτες εμφανίσεις των Λαών τής Θάλασσας στην Αίγυπτο. Αν πάρουμε υπόψη μας πως εκείνη την περίοδο, μαζί με τον μινωικό στόλο, είχε ναυαγήσει και η επιχείρηση αστυνόμευσης των θαλασσών, μπορούμε να υποθέσουμε πως οι άνθρωποι αυτοί τότε ήταν πειρατές, ενώ, παράλληλα, συνειδητοποιούμε πόσο μεγάλη αλληλεξάρτηση είχαν οι μεγάλες δυνάμεις και στον αρχαίο κόσμο.

Αρχαίο πλοίο, παράσταση σε αιγυπτιακό πάπυρο

Αργότερα, οι Αιγύπτιοι άρχισαν να προσδιορίζουν με τον δικό τους τρόπο την ταυτότητα των διαφόρων ομάδων των Λαών τής Θάλασσας, και μια από τις πρώτες που κατέγραψαν ήταν οι Sherden (ή και Shardana). Επρόκειτο για μια μεγάλη ομάδα πειρατών, που δημιούργησε σοβαρά προβλήματα στο εμπόριο, στο τέλος τού 13ου αιώνα, συμβάλλοντας σε μεγάλο βαθμό στην κατάρρευση του μυκηναϊκού κόσμου. Το γεγονός ότι δεν κατονομάζονται σε παραδόσεις, ή γραπτές πηγές, Ελλήνων ή Χετταίων, υποδηλώνει ότι δεν προέρχονταν από τις επικράτειές τους. Ουκ ολίγοι μελετητές συσχετίζουν τους Shardana με τη Σαρδηνία, επειδή μοιάζουν οι λέξεις. Με βάση το ίδιο σκεπτικό, η αρχαιολόγος Margaret Guido πρότεινε την άποψη πως η εν λόγω φυλή, ίσως καταγόταν από την πεδιάδα των Σάρδεων, στη Λυδία, και μετανάστευσε, όπως φαίνεται, αργότερα στη Σαρδηνία. Πιθανολογείται ότι πολλοί άνθρωποι, όχι μόνον οι Τρώες, οι μελλοντικοί Ρωμαίοι, εγκατέλειψαν τη Μικρά Ασία και το Αιγαίο, για να εγκατασταθούν τελικά στην ιταλική χερσόνησο και τα νησιά της, λόγω της κατάρρευσης της εποχής τού μπρούντζου μάλλον, παρά πριν από αυτήν. Έχουμε ενδείξεις που καθιστούν μάλλον αξιόπιστη την Αινειάδα τού Βιργιλίου – χωρίς ν’ αποκλείεται το ενδεχόμενο και προγενέστερων μεταναστεύσεων. Πρόσφατες γενετικές μελέτες, όντως, δείχνουν πως οι πληθυσμοί όχι μόνο των ανθρώπων, αλλά και των βοοειδών, σε διάφορες περιφέρειες της Ιταλίας, ιδιαίτερα στην Τοσκάνη, συγγενεύουν πρωτίστως με την Ανατολία, κυρίως τα βορειοδυτικά της, παρά με οποιαδήποτε άλλη περιοχή.

Ένα περίφημο απόσπασμα του Ηροδότου, που επικαλούνται οι μελετητές, περιγράφει την αποδημία των Λυδών και την περιπλάνησή τους λόγω λιμού:

Ετρούσκοι εν χορώ, επιτύμβια τοιχογραφία

“Ο βασιλιάς τους χώρισε τον λαό στα δυο, προκειμένου η μια ομάδα να παραμείνει, και η άλλη να εγκαταλείψει την χώρα. Ο γιος του, ο Τυρρηνός, θα ήταν επικεφαλής αυτών που έφευγαν. Κατηφόρισαν προς την Σμύρνη κι έφτιαξαν καράβια. Πέρασαν από πολλές χώρες, ώσπου έφτασαν στους Όμβρους, όπου ίδρυσαν πόλεις και ονομάστηκαν Τυρρηνοί.”

Να μην ξεχνάμε πως η Μικρασία αντιμετώπιζε το ίδιο οξύτατο πρόβλημα της πείνας και κατά την περίοδο της κατάρρευσης, και ως εκ τούτου, οι Λαοί τής Θάλασσας, ένας συνασπισμός τότε θαλασσοπόρων μεταναστών-προσφύγων, είχαν πλέον σφυρηλατήσει άρρηκτους δεσμούς, θέλοντας ν’ ανακουφιστούν από τις τεράστιες ελλείψεις. Η ξηρασία θα μπορούσε κάλλιστα να υποθάλψει κοινωνικοοικονομικές εντάσεις και πολέμους. Ως προς την ιστορία που μας αφηγήθηκε ο Ηρόδοτος, και τη σύνδεσή της με τους Λαούς τής Θάλασσας, διάφοροι μελετητές υποστηρίζουν πως εκείνοι που οι Αιγύπτιοι ονόμαζαν Teresh, δεν ήταν άλλοι από τους Τυρρηνούς (ή Τυρσηνούς), οι οποίοι συχνά ταυτίζονται με τους Tusci (εξ ου και Τοσκάνη), ήτοι το λατινικό εξώνυμο των Ετρούσκων, των Rasna, όπως αυτοπροσδιορίζονταν. Εκτός τής ετρουσκικής, η τυρρηνική γλωσσική οικογένεια περιλαμβάνει και τη λημνιακή γλώσσα, που μιλιόταν στο αιγαιοπελαγίτικο νησί τής Λήμνου μέχρι τον 6ο αιώνα ΠΚΧ. Μια άλλη γλώσσα τού Αιγαίου, συγγενική ίσως της ετρουσκικής, ήταν η μινωική κρητική. Στον χάρτη των πιθανών τόπων καταγωγής των Τυρρηνών, μπαίνει από τον Θουκυδίδη κι ένα ακόμη αιγαιοπελαγίτικο νησί, δίπλα στη Μικρασία, η Λέσβος. Ως αναγνώστες τού Βιργιλίου, οι Ρωμαίοι ταύτιζαν τους Teresh με τους Τρώες. Η εκδοχή αυτή εξυπηρετούσε και τα συμφέροντά τους, καθώς οι Ετρούσκοι ήταν αντίπαλοί τους. Αν φαινόταν πως είχαν κοινή προέλευση, οποιαδήποτε περαιτέρω εχθρότητα μεταξύ τους θα μπορούσε να θεωρηθεί “αδελφοκτόνος”. Υπάρχουν ενδείξεις για να στηρίξει κανείς την άποψη αυτή. Αρκετοί συγγραφείς, λ.χ. ο Andrea Salimbeti στο κείμενό του Η ελληνική εποχή τού μπρούντζου: Λαοί τής Θάλασσας, υποστηρίζουν πως η συσχέτιση των Τρώων με τους Teresh (ή και Tursha), πρέπει να είναι το πρώτο προς εξέταση ενδεχόμενο:

Ο δικέφαλος αετός, το βυζαντινό αυτοκρατορικό σύμβολο, είχε χρησιμοποιηθεί από Μυκηναίους και Χετταίους, λ.χ. αυτό το ανάγλυφο του 1400 ΠΚΧ
στο Alaca Höyük

“Η Τροία εμφανίζεται σε χεττιτικό έγγραφο ως Taruisa. Μπορούμε λογικά να υποθέσουμε πως οι κάτοικοι της Taruisa ονομάζονταν με κάποια παρόμοια λέξη – χωρίς τα φωνήεντα, για να είναι συγκρίσιμη με την αιγυπτιακή γραφή”.

Η Τρωάδα βρισκόταν εκτός τής επικράτειας, αλλά μέσα στην σφαίρα επιρροής των Χετταίων. Διαφορετικό ενδεχόμενο προκύπτει από κάποιο άλλο χεττιτικό έγγραφο με κατάλογο πόλεων, μεταξύ των οποίων και η Tarsa, προφανώς η Ταρσός. Αυτά τα τοπωνύμια, και οι αντίστοιχες ιθαγένειες, θα καταγράφονταν στα αιγυπτιακά ιερογλυφικά, και σε οποιαδήποτε σημιτική, ή άλλη σφηνοειδή γραφή, χωρίς φωνήεντα, ως “Τρσ”, “Τρς”.^(α)

• ^(α) Εξαιρετικό παράδειγμα για το πόσο σημαντική υπήρξε η ελληνική καινοτομία, με την χρήση συμβόλων για τα φωνήεντα. Αν οι ανατολικοί λαοί κατέγραφαν και τα φωνήεντα, τότε ίσως το αίνιγμα των Λαών τής Θάλασσας να είχε προ πολλού λυθεί!

Το αμάλγαμα της Μικρασίας: οι σπουδαιότερες περιοχές και οι λαοί τους

Με τη Μικρασία μάλλον συνδέονται, σύμφωνα με ποικίλες εκδοχές, και άλλοι Λαοί τής Θάλασσας, όπως οι Lukka (Λύκιοι). Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι, στη συντριπτική τους πλειονότητα, φαίνεται πως κατάγονταν από την Τρωάδα. Έτσι, ορισμένοι ερευνητές, σαν τον Ελβετό γεωαρχαιολόγο Eberhard Zangger,^(β) έχουν προτείνει την άποψη πως “οι Λαοί τής Θάλασσας μπορεί κάλλιστα να ήταν η Τροία με τη συνομοσπονδία των συμμάχων της, και η λογοτεχνική παράδοση του Τρωικού Πολέμου [λ.χ. η Ιλιάδα] μπορεί κάλλιστα ν’ αντανακλά την προσπάθεια των Ελλήνων ν’ αποκρούσουν αυτές τις επιδρομές.”^(γ)

• ^(β) Με την χρήση τεχνικών και του αντικειμένου τής γεωγραφίας, της γεωλογίας, και άλλων γεωεπιστημών, η γεωαρχαιολογία εξετάζει θέματα που εμπλουτίζουν την αρχαιολογική γνώση και σκέψη. Οι γεωαρχαιολόγοι μελετούν τις φυσικές διεργασίες που επηρεάζουν τους αρχαιολογικούς χώρους, όπως είναι η γεωμορφολογία, καθώς επίσης το έδαφος και τα ιζήματα, υποβοηθώντας τις αρχαιολογικές έρευνες.

• ^(γ) Κατά το σενάριο αυτό, ο Τρωικός ήταν πόλεμος “δίκαιος”, αμυντικός, από την πλευρά των Ελλήνων, και δεν είχε ως στόχο την κατάκτηση και καταστροφή τής πόλης, που ήλεγχε το πέρασμα προς τον Εύξεινο Πόντο.

“Οι Λαοί τής Θάλασσας μπορεί κάλλιστα να ήταν η Τροία με τη συνομοσπονδία των συμμάχων της, και η λογοτεχνική παράδοση του Τρωικού πολέμου μπορεί κάλλιστα ν’ αντανακλά την προσπάθεια των Ελλήνων ν’ αποκρούσουν αυτές τις επιδρομές.” (Eberhard Zangger)

Σκηνές Τρωικού στην αγγειογραφία

● Στην “Ανατολική υπόθεσή” του (την θεωρία πως η Μικρασία και δη η Τροία δίνει το κλειδί για να κατανοήσουμε την εποχή), ο Eberhard Zangger προκάλεσε μεγάλη αίσθηση, αλλά και αντιδράσεις, επειδή ταύτισε την Τροία με την Ατλαντίδα. Η άποψή του είναι πως ο Πλάτωνας χρησιμοποίησε μιαν αιγυπτιακή εκδοχή τής ιστορίας τής Τροίας, όταν έκανε την περίφημη αναφορά του στην Ατλαντίδα. Για να στηρίξει το επιχείρημά του αυτό, συνέκρινε τον μυκηναϊκό πολιτισμό με την αφήγηση του Πλάτωνα, σχετικά με την αναμέτρηση των πολιτισμών Ελλάδας και Ατλαντίδας, και παραλλήλισε τις αναμνήσεις τού Τρωικού πολέμου κι εκείνου που διεξήχθη, υποτίθεται, ανάμεσα στους Έλληνες και τους Άτλαντες (μια παραλλαγή τής Τιτανομαχίας). Κατά την ερμηνεία του, ο θρύλος τού Τρωικού πολέμου είναι η ανάμνηση του κοσμοϊστορικού χάους, που οδήγησε στην κατάρρευση της εποχής τού μπρούντζου. Κατέληξε, μάλιστα, στο συμπέρασμα πως η Τροία θα πρέπει να ήταν πολύ μεγαλύτερη από ό,τι υποθέτουν οι περισσότεροι μελετητές, με τεχνητά λιμάνια μες στη σύγχρονη προσχωσιγενή πεδιάδα τής Τροίας. Για να το αποδείξει, προετοίμασε μια γεωφυσική χαρτογράφηση της πεδιάδας από ελικοπτέρου, ώστε να εντοπίσει στρώματα ανθρώπινης εγκατάστασης και ίχνη τεχνητών λιμανιών, χρησιμοποιώντας τεχνικές μελέτης τού υπεδάφους. Όμως, η τουρκική κυβέρνηση, έχοντας χορηγήσει αποκλειστική άδεια ανασκαφής για την Τροία στον Γερμανό αρχαιολόγο Manfred Korfmann, απέρριψε το αίτημα του Zangger· και τότε αυτός αποφάσισε ν’ αποσυρθεί από την επιστήμη, με μια διάλεξή του στην Ακαδημία Επιστημών τής Χαϊδελβέργης. Ήταν το “κύκνειο άσμα” του ως επιστήμονας, πριν να στραφεί σε πιο “προσοδοφόρες” δραστηριότητες ως σύμβουλος επιχειρήσεων, ειδικός στο image-making και τις δημόσιες σχέσεις. Θεωρώ πως το τελευταίο του εγχείρημα υπονομεύτηκε όχι από τα… αποκλειστικά δικαιώματα του Korfmann γι’ ανασκαφές στην Τροία [!] (το σχέδιο του Zangger δεν προέβλεπε πραγματικές ανασκαφές), αλλά μάλλον από την απροθυμία τής Τουρκίας να επιτρέψει τυχόν αποκάλυψη ευαίσθητων στρατιωτικών δεδομένων (σε περιοχή παραμεθόρια), χάριν τής επιστήμης.

Ίλιον/Τροία. Η ευρύτερη περιοχή και, κάτω δεξιά με κόκκινο, η σημερινή ακτογραμμή: η πεδιάδα
τής Τροίας που ενδιέφερε τον Zangger, στα στρατηγικής σημασίας στενά και τα ελληνικά σύνορα…

Αρκετοί ιστορικοί αμφισβητούν την ιστορικότητα της Ιλιάδας·
όμως, φαίνεται πως ο Τρωικός πόλεμος υπήρξε ιστορικό γεγονός.

Παρ’ όλο που αρκετοί ιστορικοί αμφισβητούν την ιστορικότητα της ιστορικότητα της Ιλιάδας, φαίνεται πως ο Τρωικός πόλεμος υπήρξε ιστορικό γεγονός, και αποτελεί κλειδί για την κατανόηση των βαθύτερων αιτίων των κοσμοϊστορικών εξελίξεων της εποχής. “Σίγουρα, η μετακίνηση των Λαών τής Θάλασσας περιλαμβάνεται στις μεγαλύτερες και σπουδαιότερες μεταναστεύσεις στην Ιστορία, αφού άλλαξε το πρόσωπο του αρχαίου κόσμου, περισσότερο από κάθε άλλο μεμονωμένο γεγονός, πριν από την εποχή τού Μεγάλου Αλεξάνδρου”, σημειώνει ο Salimbeti. Αυτός ο μακρόχρονος, καταστρεπτικός πόλεμος, μαζί με τον εκτεταμένο λιμό σε όλη την χερσόνησο, δημιούργησαν τις εκρηκτικές συνθήκες που οδήγησαν στην κατάρρευση. Καθώς έτσι είχαν τα πράγματα, πολλοί Τρώες, σύμμαχοι, ή γείτονές τους, κατέληξαν πρόσφυγες, και αρκετοί από αυτούς επιβίωσαν χάρη στην ευστροφία, ή και τα ξίφη τους. Αρχαιολογικά ευρήματα οδηγούν στο συμπέρασμα πως οι Λαοί τής Θάλασσας δεν ήταν πλέον πειρατές, ούτε κι επιδρομείς που λεηλατούσαν ή λαφυραγωγούσαν πόλεις ανυπεράσπιστες, αλλ’ αντίθετα, μια τεράστια ομάδα ανθρώπων, που έψαχναν ένα μέρος να εγκατασταθούν, μια νέα πατρίδα, ένα καλύτερο αύριο. Αυτό ήταν προφανές ήδη κατά την πρώτη τους εισβολή στην Αίγυπτο, με Λίβυους επικεφαλής, καθώς συνοδεύονταν από τις οικογένειες και τα υπάρχοντά τους. Οι φυλές τής Λιβύης έπαιξαν και αυτές τον ρόλο τους στις πρώτες εκστρατείες κατά της Αιγύπτου. Οι Ηρόδοτος και Εκαταίος αναφέρθηκαν, αιώνες αργότερα, σε μια από τις εν λόγω φυλές. Ήταν οι Βέρβεροι Μάξυες (ή Μάζυες), οι Mazaces των Ρωμαίων, ή οι Meshwesh των Αιγυπτίων, που υποστήριζαν και αυτοί πως στις φλέβες τους κυλά τρωικό αίμα…

Peleset αιχμάλωτος στην Αίγυπτο, και το εν λόγω σύμβολο του Δίσκου τής Φαιστού
(κάτω δεξιά)

Ένας σημαντικός Λαός τής Θάλασσας υπήρξαν οι Peleset, που ταυτίζονται με τους Φιλισταίους, τους Παλαιστίνιους:

“Μια από τις θεωρίες τούς συνδέει με τους Πελασγούς, που ήταν σύμμαχοι της Τροίας, και μια ομάδα τους ζούσε στην Θράκη”, λέει ο Salimbeti. “Εκείνοι οι Πελασγοί μάλλον θα μετανάστευσαν στα νότια, υπερισχύοντας και καταφέροντας ανεπανόρθωτα πλήγματα κατά του αχαϊκού ελληνικού πολιτισμού. Λίαν συντόμως, πολλοί από αυτούς βρέθηκαν ακόμη νοτιότερα, στην Κρήτη.” Υπάρχουν, επιπλέον, βιβλικές αναφορές στους Φιλισταίους, ως προερχόμενους από κάποιο μέρος που λεγόταν Caphtor, και το οποίο αρκετοί μελετητές ταυτίζουν με την Κρήτη.^(δ) “Η θεωρία αυτή”, προσθέτει ο Salimbeti, “έχει κατά κάποιον τρόπο ενισχυθεί με την ανακάλυψη του Δίσκου τής Φαιστού στην Κρήτη. Ένα από τα σύμβολά του παρουσιάζει το κεφάλι ενός άνδρα στεφανωμένου με φτερά – μοιάζει, δηλαδή, πάρα πολύ με τις φτερωτές στην κορυφή περικεφαλαίες των Peleset, όπως απεικονίζονται” στον ναό τού Ραμσή τού Γ΄.^(ε)

Δέλτα τού Νείλου: το Πηλούσιον στ’ ανατολικά, η ελληνική αποικία Ναύκρατις δυτικά και, πιο πάνω, η θέση όπου χτίστηκε αργότερα η Αλεξάνδρεια. Φαίνεται επίσης η αρχαία διώρυγα
που ένωνε Μεσόγειο κι Ερυθρά θάλασσα.

• ^(δ) Wikipedia: “Ο Caphtor είναι τόπος που μνημονεύεται στη Βίβλο και την σχετική βιβλιογραφία. Οι κάτοικοί του καλούνται Caphtorites (ή Caphtorim) και αναφέρονται ως υποδιαίρεση των αρχαίων Αιγυπτίων. Παραδοσιακές εβραϊκές πηγές τοποθετούν τον Caphtor στην περιοχή τού Πηλουσίου [στο Δέλτα τού Νείλου]. Άλλες πηγές [;] τον συνδέουν με τόπους εκτός Αιγύπτου, σαν την Κιλικία, την Κύπρο, ή την Κρήτη”… Το λιγότερο πιθανό σενάριο αποτελεί “ατράνταχτη αλήθεια” για ορισμένους. Δείγμα τής αξιοπιστίας των μελετητών μας!
• ^(ε) Ήταν, θα έλεγα, σχεδόν αναπόφευκτο: “Η ομοιότητα [της περικεφαλαίας των Peleset] με τα φτερωτά καλύμματα της κεφαλής των Μάγια και των Αζτέκων είναι όντως εκπληκτική, δεδομένης τής απόστασης που χώριζε τη μεσοαμερικανική κουλτούρα” από τη μεσογειακή… Καλπάζουσα φαντασία κάπου στη Διαδικτυακή Θάλασσα, ενώ πέρα στον μακρινό ορίζοντα αναδύεται σιγά-σιγά η γη τής Ατλαντίδας…

● Ποια ήταν η γλώσσα των Φιλισταίων; Η Wikipedia μας “ενημερώνει” για “πιθανές σχέσεις με ινδοευρωπαϊκές γλώσσες, ακόμη και τη μυκηναϊκή ελληνική, ενισχύοντας την θεωρία που έχει διατυπωθεί ανεξάρτητα [;!] πως οι Φιλισταίοι εμφανίστηκαν ως μετανάστες μεταξύ των ‘λαών τής θάλασσας’.” Και τι ξέρουμε για την γλώσσα (ή τις γλώσσες) των Πελασγών; “Αφού δεν υπάρχει καμιά βεβαιότητα για την ταυτότητα (ή τις ταυτότητες) των Πελασγών, έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες. Καθώς η ελληνική έχει χαρακτηριστεί ως ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, το μείζον προς διερεύνηση ζήτημα είναι αν [και] η πελασγική ήταν ινδοευρωπαϊκή γλώσσα”. Για περαιτέρω πληροφορίες, μας παραπέμπει στην αιγαιακή γλωσσική οικογένεια, που πρότεινε ο Giulio M. Facchetti, λόγω κάποιων υποτιθέμενων ομοιοτήτων ανάμεσα στην ετρουσκική και τη λημνιακή, καθώς και κάποιες άλλες γλώσσες τής περιοχής, όπως οι μινωική, ετεοκρητική, ετεοκυπριακή, καθώς και φιλισταϊκή. Οι γλώσσες αυτές ενδεχομένως να συναπάρτιζαν ένα προ-ινδοευρωπαϊκό φύλον, που εκτεινόταν από την Χαναάν ως τις Άλπεις. Ωστόσο, η εν λόγω άποψη δεν είναι κοινά αποδεκτή. Υπάρχουν άλλοι που επιχειρούν να συνδέσουν την ετεοκρητική και την ετεοκυπριακή με τις σημιτικές γλώσσες…

Αιγαιακός κυκλαδικός πολιτισμός, από τις κορυφαίες πελασγικές κουλτούρες: στο σχέδιο αυτού του “τηγανιού” (2800 ΠΚΧ) κάποιοι ευφάνταστοι “βλέπουν” χάρτη τής Ατλαντίδας…

Φυσικά, όλα τα παραπάνω δεν είναι παρά υποθέσεις, όπως παραδέχεται και ο ίδιος ο Facchetti. Αυτό που πράγματι μετράει είναι η ιδέα την οποία είχαν οι ίδιοι οι αρχαίοι Έλληνες για τους Πελασγούς, που επιζούσαν ακόμη κατά την κλασική περίοδο, σε διάφορα μέρη τής ηπειρωτικής Ελλάδας, της Κρήτης, όπως και άλλων νησιών τού Αιγαίου. Πληθυσμοί οι οποίοι τότε προσδιορίζονταν ως “πελασγικοί”, μιλούσαν γλώσσα, ή γλώσσες, που οι Έλληνες χαρακτήριζαν ως “βαρβαρικές” – ήτοι τους ήταν ακατανόητες. Σύμφωνα με μιαν αρχαία παράδοση, πολλά μέρη τής Ελλάδας ήταν κάποτε πελασγικά, προτού να εξελληνιστούν. Έχοντας όλα αυτά κατά νου, μπορούμε ν’ απολαύσουμε το θέαμα βλέποντας τις θεωρητικολογίες των μελετητών να καταρρέουν παταγωδώς…

Ένας άλλος “Τρωαδίτης” Λαός τής Θάλασσας μπορεί να ήταν οι Weshesh. Οι ελάχιστες διαθέσιμες πληροφορίες οδήγησαν… εξ ανάγκης σε εικασίες για το ενδεχόμενο να σχετίζεται τ’ όνομά τους με το Ίλιον, όπως ονομαζόταν επίσης η πόλη τής Τροίας από τους Έλληνες (Wilusa, ή Wilusiya, από τους Χετταίους), λόγω του βασιλιά Ίλου (εξ ου και Ιλιάδα). “Το W των Weshesh”, παρατηρεί ο Salimbeti, “είναι σύγχρονη επινόηση για την ευκολία τής προφοράς: τα αιγυπτιακά αρχεία αναφέρονται στους Uashesh”. Μελετητές συσχετίζουν αυτόν τον λαό με την Άσσο, επίσης στην Τρωάδα, ή με την Ιασό τής Καρίας, ή και με την Ισσό τής Κιλικίας. Άλλοι, πάλι, υποθέτουν πως εντάχθηκε στον ισραηλιτικό συνασπισμό, ως η φυλή Ασήρ. Ένας ακόμη Λαός τής Θάλασσας που συνδέθηκε με τους Ιουδαίους ήταν οι Tjeker. Φτάνοντας στην Χαναάν, κατέλαβαν την πόλη-κράτος τής Dor, και τη μετέτρεψαν σε μεγάλη και καλά οχυρωμένη πρωτεύουσα του βασιλείου τους. Η Dor καταστράφηκε βίαια, στα μέσα τού 11ου αιώνα ΠΚΧ, από τους επεκτατικούς τότε Φοίνικες, που αρχικά ανακόπηκαν από τους Φιλισταίους, και στη συνέχεια από τους Εβραίους. Ο βασιλιάς Δαβίδ (αν ήταν κάτι παραπάνω από μυθολογική μορφή) υποτίθεται πως κατέκτησε την Dor, και οι Tjeker δεν ξανακούστηκαν πια.

Αχιλλέας και Αίας παίζουν ζάρια: αμφορέας
τού ζωγράφου-αγγειοπλάστη Εξηκία, 540-530 ΠΚΧ

Σύμφωνα με μια θεωρία, οι Tjeker, είχαν γλωσσική συγγένεια με τους Tekrur, που δεν ήταν άλλοι από τους Τεύκρους, μια φυλή η οποία κατοικούσε στη βορειοδυτική Μικρασία, στα νότια της Τρωάδας, όπως αναφέρουν αρχαίες πηγές. Η παράδοση προσφέρει δυο ενδεχόμενα ως προς την καταγωγή τους: την Κρήτη και την Αττική. Θρύλοι συνδέουν αυτές τις περιοχές, φτάνοντας σε ακόμη πιο μακρινούς τόπους, ακολουθώντας δύο επώνυμους και συνώνυμους ήρωες: είναι ο Τρωαδίτης βασιλιάς Τεύκρος, και ο Τεύκρος ο “νόθος”, Έλλην εκ Σαλαμίνας. Σύμφωνα με τον Βιργίλιο, ο πρώτος καταγόταν από την Κρήτη, αλλά εγκατέλειψε το νησί με το ένα τρίτο των κατοίκων στη διάρκεια μεγάλου λιμού (πόσες ανάλογες ιστορίες…), ώσπου εγκαταστάθηκε δίπλα σ’ ένα ποτάμι, που του έδωσε τ’ όνομα του πατέρα του, Σκάμανδρου. Αντίθετα, ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς υποστηρίζει πως ο εν λόγω Τεύκρος είχε πάει στην Τρωάδα από την Αττική. Ο Σκάμανδρος (ή Ξάνθος) ήταν, λέει, ποτάμιος θεός, γιος τού Ωκεανού. Κατά τον Όμηρο, άρχισε να πολεμά στο πλευρό των Τρώων, όταν ο Αχιλλέας τον προσέβαλε. Ήταν προσωποποίηση του ποταμού που έρεε δίπλα από την Τροία. Οι Έλληνες στρατοπέδευσαν κοντά στις εκβολές του, και οι μάχες τους με τους Τρώες διεξάγονταν στην πεδιάδα του. Χάρη, λοιπόν, στον Τεύκρο, η γη ονομάστηκε αρχικά Τευκρία, αργότερα Δαρδανία, όταν έφτασε εκεί ο Δάρδανος (εξ ου και Δαρδανέλλια), και στο τέλος Τρωάδα (από τον βασιλιά Τρώα). Παρ’ όλες αυτές τις τοπωνυμικές αλλαγές, οι Τρώες συνέχιζαν ν’ αυτοαποκαλούνται Τεύκροι. Έτσι, λ.χ. ο Αινείας προσδιορίζεται ως “ο μέγας καπετάνιος των Τεύκρων”.

Η κρίση τού Πάρι (1904), του Enrique Simonet: Η Αφροδίτη μπροστά θριαμβευτικά γυμνή
ως νικήτρια των αρχαίων καλλιστείων, ενώ Ήρα και Αθηνά μένουν ταπεινωμένες πίσω…

Ο νόθος Τεύκρος ήταν Τρωαδίτης κατά το ήμισυ, από τη μητέρα του, Ησιόνη, πριγκίπισσα του Ιλίου, και παλλακίδα τού βασιλιά Τελαμώνα, που είχε φτάσει από την Αίγινα στη Σαλαμίνα, διωγμένος από τον πατέρα του, γιατί σκότωσε κατά λάθος τον αδερφό του… Ο Τεύκρος πήρε μέρος στον Τρωικό στο πλευρό των Ελλήνων, με συμμαχητή τον ετεροθαλή αδελφό του, Αίαντα, ενώ “εχθροί” του ήταν οι εξάδελφοι Έκτωρ και Πάρις, αλλά και ο θείος Πρίαμος. Στο κάτω-κάτω, ο πόλεμος ήταν οικογενειακή υπόθεση – πόσο μάλλον για τον Τεύκρο. Όμως, όταν γύρισε στη Σαλαμίνα, ο πατέρας του τον κατηγόρησε, επειδή δεν φρόντισε να επαναπατριστεί η σορός τού Αίαντα. Τότε, και αυτός, με τη σειρά του, αποκληρώθηκε, εξορίστηκε, και αναγκάστηκε να βρει νέα πατρίδα. Τ’ αποχαιρετιστήρια λόγια του, που ο Οράτιος μετέτρεψε σε συγκινητική ωδή, είναι μια προτροπή προς όλους τους συντρόφους του να μην βυθίζονται “καθόλου σε απελπισία… αύριο θα ξανοιχτούμε στην απέραντη θάλασσα”.^(ς) Η ομιλία του αυτή, που συνδέθηκε αργότερα με τα ταξίδια των ανακαλύψεων, βρίσκεται επίσης στην Κόλαση του Δάντη, και τον Οδυσσέα τού Tennyson. Ο Τεύκρος συμπαρατάχθηκε αργότερα με τον Φοίνικα βασιλιά Βήλο, της Τύρου, κατά την εκστρατεία του εναντίον τής Κύπρου, και όταν το νησί κατακτήθηκε, ο Βήλος το παρέδωσε στον Τεύκρο ως ανταμοιβή. Και αυτός ίδρυσε εκεί την πόλη τής Σαλαμίνας, δίνοντάς της τ’ όνομα της πατρίδας του.

• ^(ς) “Quo nos cumque feret melior fortuna parente, / ibimus, o socii comitesque. / Nil desperandum Teucro duce et auspice Teucro; / certus enim promisit Apollo ambiguam tellure nova Salamina futuram. / O fortes peioraque passi / mecum saepe viri, nunc vino pellite curas; / cras ingens iterabimus aequor.” (Ορατίου, Ωδή).

Η Λήδα και ο Κύκνος, από το Ιερό τής Αφροδίτης
στην Παλαιά Πάφο (3ος αιώνας ΚΧ)

Η “χαλκή νήσος”, ζωτικής σημασίας κόμβος των εμπορικών δικτύων, γνώρισε δύο κύματα ελληνικού εποικισμού: το αρχικό απαρτιζόταν από Μυκηναίους εμπόρους, γύρω στο 1400 ΠΚΧ. Προς τα τέλη αυτής της περιόδου, η Κύπρος παρήγαγε μεγάλες ποσότητες “μυκηναϊκών” αγγείων. Το δεύτερο πολύ μεγάλο κύμα, που συνδέεται με την ιστορία τού Τεύκρου, σημειώθηκε μετά από την κατάρρευση της εποχής τού μπρούντζου, γύρω στο 1100 ΠΚΧ, δίνοντας από τότε έναν πρωτίστως ελληνικό χαρακτήρα στο νησί, λόγω της εισβολής των Ελλαδιτών προσφύγων. Εκτός από τη Σαλαμίνα, o Τεύκρος πιστεύεται πως ίδρυσε και άλλες πόλεις. Ένας τοπικός θρύλος στη Γαλικία, της βορειοδυτικής Ιβηρίας λ.χ., συνδέει την θεμελίωση της Pontevedra με τον “Teucro”. Ο θρύλος φαίνεται να βασίζεται στην υπόθεση πως Έλληνες έμποροι είχαν φτάσει εκεί κατά την αρχαιότητα. Αν και τα θρυλούμενα απορρέουν πάντα από κάποιαν αιτία, ιστορικοί και αρχαιολόγοι συναινούν, μάλλον, πως ο αρχικός οικισμός σχηματίστηκε κατά τον 1ο αιώνα ΠΚΧ, όταν η αρχαία Γαλικία ενσωματώθηκε στην Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Η Ποντεβέδρα, που σημαίνει “παλιά γέφυρα”, λόγω μιας ρωμαϊκής γέφυρας στον ποταμό Lérez, ονομάζεται μερικές φορές ποιητικά “πόλη τού Τεύκρου”, και οι κάτοικοί της “teucrinos” – ακριβώς όπως οι Τρώες!^(ζ)

Λυχνάρι, Tróia, Πορτογαλία

• ^(ζ) Υπάρχει η εντύπωση πως η Tróia, απέναντι από το Setúbal τής Πορτογαλίας, πήρε τ’ όνομά της από την Τροία, όμως δεν ξέρουμε τον λόγο. Η χερσόνησος πρωτοκατοικήθηκε στους προϊστορικούς χρόνους, όταν ήταν νησί και ονομαζόταν Acalá. Η πόλη, που έχτισαν εκεί οι Ρωμαίοι στον 1ο αιώνα ΚΧ, ονομάστηκε Cetóbriga, και αναδείχθηκε σε σημαντικό αλιευτικό κέντρο. Όμως καταστράφηκε ολοσχερώς το 412 λόγω σεισμού συνοδευόμενου από τσουνάμι. Αν το αρχικό όνομα ήταν Tróia, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε πως οι Ρωμαίοι, θεωρώντας ότι κατάγονται από τους Τρώες, αποφάσισαν να χτίσουν μια Τροία κοντά στην πόλη τού Οδυσσέα – το Olisipo, τη Λισαβόνα! Όπως γράφει και ο José Pedro Machado στ’ Ονομαστικό-Ετυμολογικό Λεξικό τής Πορτογαλικής Γλώσσας, το τοπωνύμιο αυτό δεν βρίσκεται μόνο στην περιοχή τού Setúbal. Υπάρχουν και άλλες Tróia στην Πορτογαλία, και μια Troya στη Γαλικία. Οι “νονοί” τους, προφανώς, εμπνεύστηκαν από την Ιλιάδα. Βάσει ενός λήμματος της Μεγάλης Πορτογαλικής και Βραζιλιάνικης Εγκυκλοπαίδειας, ο Machado εξέτασε το ενδεχόμενο το εν λόγω τοπωνύμιο να προέρχεται από την Cetóbriga: > Cetóbria > Cetróbia > Cetróia > Xetróia > Atróia – αν και φαίνεται να… παρατραβάει η ιστορία για ένα όνομα! Ή, ίσως τ’ όνομα να μην προέρχεται από την Τροία, αλλ’ από την Troyes, ή την Truyes, δύο γαλλικές πόλεις. Ή, τέλος, να προέκυψε από τη λατινική φράση “Trogia (villa)”, που μας παραπέμπει στο κέλτικο όνομα Trogus, Τρόγος – που είναι και το πιθανότερο.

Δούρειος Ίππος: η παλαιότερη γνωστή απεικόνισή του στον πίθο τής Μυκόνου
(± 670 ΠΚΧ)

ΩΣ ΤΩΡΑ, με μοναδική εξαίρεση τον Τεύκρο, που επιτέθηκε στην Κύπρο παρέα με τους Φοίνικες, συμβολίζοντας όσους βρήκαν καταφύγιο εκεί, δεν έχουμε δει κανέναν Έλληνα να πολεμά στο πλευρό των Λαών τής Θάλασσας, αλλά μάλλον εναντίον τους, στον Τρωικό πόλεμο. Μας το είπε ήδη ο Sanford Holst στο προηγούμενο Χρονικό:

“Οι Μυκηναίοι είχαν επιτεθεί εναντίον των Μικρασιατών από τη μεριά τής θάλασσας. Για την επίλυση του προβλήματος, πολεμιστές και πλοία τής συνομοσπονδίας των Λαών τής Θάλασσας ξεχύθηκαν από την Ανατολία και τη Μαύρη Θάλασσα στο Αιγαίο, όπου λεηλάτησαν τους Μυκηναίους”…

Ας προσπαθήσουμε να το επαληθεύσουμε αυτό στην Wikipedia:

“Οι εισβολείς, δηλαδή οι διάδοχες κουλτούρες σε αυτούς τους τόπους [τους μυκηναϊκούς], προφανώς δεν έκαναν καμιά προσπάθεια να διατηρήσουν τον πλούτο των πόλεων, αλλ’ αντίθετα, έχτισαν νέους οικισμούς πάνω στα ερείπια, με απλούστερη υλικά κουλτούρα και σε όχι τόσο περίπλοκο οικονομικό επίπεδο. Για παράδειγμα, κανείς δεν ιδιοποιήθηκε το ανάκτορο και τις πλούσιες αποθήκες τής Πύλου, αλλά τα πάντα κατακάηκαν, και οι διάδοχοι (όποιοι και αν ήταν αυτοί) προχωρούσαν μες στα ερείπια με φτωχικά αγγεία και στοιχειώδη υλικά αγαθά. Αυτό μαρτυρά μια πολιτισμική ασυνέχεια.”

Αυτό ίσως μαρτυρά και μια λογική ασυνέχεια! Το ερώτημα ως προς το ποιοι μπορεί να ήταν οι εισβολείς, ο/η συγγραφέας το αφήνει αναπάντητο. Παρ’ όλα αυτά, τους ταυτίζει με τις “διάδοχες κουλτούρες”, που τα μέλη τους ήταν τόσο ανόητα, ώστε να “κατακάψουν το ανάκτορο και τις πλούσιες αποθήκες”, αντί να τα ιδιοποιηθούν. Απλούστατα, οι εισβολείς δεν είχαν κανέναν σκοπό να εγκατασταθούν εκεί. Είχαν πάει μόνο για να καταστρέψουν: δεν ήταν οι “διάδοχες κουλτούρες”!

Αιχμάλωτοι μαχητές των Λαών τής Θάλασσας στην Αίγυπτο

Οι Μικρασιάτες κυριαρχούσαν στους κόλπους των Λαών τής Θάλασσας, αλλά δεν ήταν μόνοι τους. Στα αιγυπτιακά αρχεία, αρκετά ονόματα φυλών είναι αμφίβολης, ή άγνωστης προέλευσης· όπως οι Shekelesh, πιθανόν οι Siculi, που μετακινήθηκαν από την ηπειρωτική Ιταλία στη Σικελία.

“Υπήρξε μια γιγαντιαία σειρά μεταναστευτικών κυμάτων, που εκτεινόταν σε όλη τη διαδρομή από την κοιλάδα τού Δούναβη ως τις πεδιάδες τής Κίνας”, σχολιάζει ο Michael Grant· και ο Moses I. Finley συμφωνεί: “Έχουμε ενδείξεις για μια μεγάλης κλίμακας μετακίνηση ανθρώπων… Το αρχικό κέντρο αναταραχής ήταν στην Καρπαθοδουνάβια περιοχή τής Ευρώπης… πιέζοντας προς διαφορετικές κατευθύνσεις σε διαφορετικές εποχές.”

Αν πιστέψουμε, όμως, τον Michael Wood, ήταν Έλληνες:

“Απαρτίζονταν όντως οι λαοί τής θάλασσας εν μέρει από Μυκηναίους Έλληνες – ξεριζωμένους μετανάστες, ομάδες πολεμιστών και condottieri εν κινήσει; Σίγουρα, υπάρχουν υπόνοιες, μάλλον εξαιτίας των ομοιοτήτων στον πολεμικό εξοπλισμό και τις περικεφαλαίες των Ελλήνων και των Λαών τής Θάλασσας”. Περιλαμβάνοντας, επιπλέον, τους Sherden και Shekelesh στους “κακούς”, μας υπενθυμίζει πως “εκείνη την εποχή είχαν γίνει μεταναστεύσεις ελληνόφωνων λαών” προς τη Σαρδηνία και τη Σικελία. Η Τροία, καταλήγει, “λεηλατήθηκε ουσιαστικά [;!] από Έλληνες Λαούς τής Θάλασσας”…^(η)

• ^(η) Μεγάλο κρίμα που… “ουσιαστικά” δεν υπήρχαν Ίβηρες, ή Βρετανοί “κοντοτιέροι εν κινήσει”. Αλλιώς ο… “παίδαρος της σκεφτόμενης γυναίκας” (όπως έχουν περιγράψει χιουμοριστικά κάποιες βρετανικές εφημερίδες τον Wood, λόγω της γοητείας του, που τον έκανε ελκυστικό στο “ασθενές” φύλο) θα είχε βρει ελληνικές αποικίες ακόμη και στον Άρη!

Κυκλαδική κεφαλή: Πελασγός “ύποπτος” ζώντας “στα νησιά” με “αλλοιωμένα” χαρακτηριστικά!

Ούτε και ο Michael Wood είναι μόνος του. Η ταύτιση των Denyen και Ekwesh, με τους Δαναούς και Αχαιούς, αντίστοιχα, είναι ένα “χρόνιο πρόβλημα” των μελετών τής εποχής τού μπρούντζου, καθώς μάλιστα οι “ύποπτοι” ζούσαν… “στα νησιά”!^(θ) Ήταν, άραγε, οι Αιγύπτιοι γραφείς αδαείς και αφελείς, ώστε να χρησιμοποιούν δυο ονόματα για τον ίδιο λαό; Τι μελετητές τής εποχής τού μπρούντζου είναι αν (προσποιούνται ότι) αγνοούν πως Αχαιοί και Δαναοί είναι όροι συνώνυμοι; Δεν μελέτησαν την Ιλιάδα; Ο Όμηρος αναφέρει τ’ όνομα Αχαιοί 598 φορές, Δαναοί 138 φορές, Αργείοι 182 φορές, και Έλληνες μόνο μια φορά. Ήταν οι πρόγονοι των Ελλήνων και των φυλών τους: σύμφωνα με μια εκδοχή τού μύθου, οι Έλλην, Γραικός, Μάγνης και Μακεδών (Μακεδνός) ήταν γιοι τού Δευκαλίωνα και της Πύρρας, οι μόνοι επιζώντες τού κατακλυσμού. Παιδιά τού Έλληνα ήταν οι Δώρος, Ξούθος κι Αίολος· και παιδιά τού Ξούθου οι Ίων και Αχαιός. Ο Δαναός από την Αίγυπτο, ο Πέλοψ από τη Μικρασία, και ο Κάδμος από την Φοινίκη, κέρδισαν μια θέση στην Ελλάδα, αφομοιώθηκαν κι εξελληνίστηκαν. Για τους Δαναούς, πιθανόν λόγω “αιγυπτιακής” καταγωγής, υπάρχει κάποια ελαστικότητα: ή ταυτίζονται με τους κατοίκους των Αδάνων τής Κιλικίας, ή συνδέονται ίσως με τη γη των Danuna, κοντά στην Ουγκαρίτ τής Συρίας, ή λέγεται πως μπορεί να συνενώθηκαν μ’ Εβραίους, σχηματίζοντας μια από τις αρχικές δώδεκα φυλές τού Ισραήλ, την φυλή Δαν.

• ^(θ) Παρ’ όλο που η σύνδεση ακόμη και του χεττιτικού τοπωνυμίου Ahhiyawa (ή Ahhiya), με την Αχαΐα, αμφισβητείται εντόνως (Wikipedia: “η ακριβής σχέση τού όρου Ahhiyawa με τους Αχαιούς, πέρα από μια ομοιότητα στην προφορά, προκαλεί έντονες αντιπαραθέσεις μεταξύ των μελετητών”· βλέπε και στο τέλος αυτού τού Χρονικού), οι… “Wikipediστές” έχουν απόλυτη βεβαιότητα για την ταύτιση Αχαιών και Ekwesh. Έτσι, αν αναζητήσεις πληροφορίες για τους δεύτερους, ανακατευθύνεσαι στους πρώτους… Όσο για την φράση “στα νησιά”, που οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούν αναφερόμενοι σε Λαούς τής Θάλασσας, και την επικαλούνται οι μελετητές ως επιχείρημα, καταντά να σημαίνει: “Πας μη στεριανός ύποπτος”!

Το σημαντικότερο γεγονός τής βασιλείας τού Μερνεφθά (1213-1203 ΠΚΧ) ήταν η μάχη του ενάντια στα λεγόμενα “Εννιά Τόξα”, μια συνομοσπονδία υπό την ηγεσία τού βασιλιά τής Λιβύης. Ο φαραώ αναφέρει ότι συνέτριψε την εισβολή, σκοτώνοντας 6.000 πολεμιστές, κι αιχμαλωτίζοντας άλλους 9.000. Για να είναι σίγουρος ως προς τους αριθμούς, διέταξε, μεταξύ άλλων, να κοπούν τα πέη όλων των νεκρών δίχως περιτομή, και οι παλάμες όσων είχαν κάνει περιτομή. Αναφέρω σκόπιμα αυτήν την ανατριχιαστική λεπτομέρεια, επειδή, όπως αποδείχθηκε, οι Ekwesh (οι… “Αχαιοί”) ήταν περιτετμημένοι, γεγονός που θα υποχρέωνε σίγουρα κάθε σοβαρό μελετητή τής εποχής τού μπρούντζου να εκδώσει “απαλλακτικό βούλευμα” για τους Έλληνες Αχαιούς!^(ι)

• ^(ι) … “γεγονός που αναγκάζει ορισμένους ν’ αμφιβάλλουν για το αν ήταν Έλληνες”, είναι αυτό που όντως διαβάζουμε στη Wikipedia! Ίσως να έκαναν περιτομή για… καμουφλάζ! Ή απλώς για να… μπερδέψουν τους μελετητές μας! Αυτό που δεν ξεχνούν ποτέ οι τελευταίοι είναι ο αφορισμός τού Βιργιλίου: “Timeo Danaos et dona ferentes”; “Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντας” – στην περίπτωσή μας: και… περιτομήν φέροντας! Τουλάχιστον οι μελετητές μας μελέτησαν την Αινειάδα… Σημειωτέον πως όχι μόνον οι Ekwesh, αλλά και οι Shekelesh και Shardana ήταν περιτετμημένοι, όπως αποσαφηνίζουν οι Αιγύπτιοι (δυστυχώς δεν ενημέρωσαν τον… Michael Wood!) Άρα, και αυτοί οι δυο λαοί είχαν ανατολική καταγωγή, και μόνον αργότερα εγκαταστάθηκαν στη Σικελία και τη Σαρδηνία. Εκείνοι που δεν είχαν περιτομή ήταν οι Peleset… (“Αχά!”, σας ακούω να καγχάζετε, φίλτατοί μου μελετητές!)

Η Στήλη τού Μερνεφθά που σφετερίστηκαν οι σιωνιστές
ως “Στήλη τού Ισραήλ”…

● Οι νίκες τού φαραώ, σε βάρος των Λιβύων και των συμμάχων τους Λαών τής Θάλασσας, δοξάζονται στην “Στήλη τού Μερνεφθά”, μια μαύρη πλάκα γρανίτη πάνω από τρία μέτρα ύψος, που ανακαλύφθηκε από τον Flinders Petrie στις Θήβες το 1896. Υπάρχει, όμως, ένα είδος υποσημείωσης στις τελευταίες δυο αράδες από τις 28, όπου γίνεται λόγος για μια ξεχωριστή εκστρατεία του στην Χαναάν. Εκεί ο φαραώ καυχιέται πως νίκησε και κατέστρεψε τέσσερις πόλεις, η τέταρτη από τις οποίες ήταν πιθανότατα μια πόλη, σε ομώνυμη κοιλάδα τής βόρειας Χαναάν: η Ιεζρήλ (Jezreel) – μια λέξη τόσο παρόμοια με το… Ισραήλ! Σίγουρα αυτό θα ήταν πολύ πιο βολικό κι επωφελές για όλους: το σύνολο της εβραϊκής διασποράς, τον ανερχόμενο σιωνισμό, που ιδρύθηκε επίσημα ως κίνημα την επόμενη χρονιά τής ανακάλυψης, πολλούς χριστιανούς, κυρίως τον κλήρο, και, φυσικά, τον ίδιο τον Petrie! Εκείνη τη μέρα αναρωτήθηκε: “Δεν θα ευχαριστηθούν οι αιδεσιμότατοι;”· και μετά προφήτεψε: “Η στήλη αυτή θα γίνει περισσότερο γνωστή στον κόσμο από ό,τι άλλο έχω βρει.” Φυσικά, δεν ήταν ανόητος: αν αυτό το σύμπλεγμα των ιερογλυφικών, στην γραμμή 27, μπορούσε να διαβαστεί αντί για “Ιεζρήλ”, ως… “Ισραήλ”, τότε θα επρόκειτο για την πρώτη καταγεγραμμένη μνεία τού έθνους αυτού στα χρονικά, αλλά και τη μοναδική στην αρχαία Αίγυπτο!

Παρά το γεγονός ότι τα σύμβολα σε πολλά σημεία είναι δυσανάγνωστα, λόγω της τραχιάς επιφάνειας και της κακής κοπής (στη μετάφραση του κειμένου από τον ίδιο τον Petrie υπάρχουν δεκάδες ερωτηματικά· μόνο δίπλα στην αμφιλεγόμενη λέξη δεν υπάρχει τίποτε!), οι περισσότεροι βιβλικοί αρχαιολόγοι αποδέχονται την ερμηνεία τού Petrie. Έτσι, το εύρημά του “βαπτίστηκε” ως… “Στήλη τού Ισραήλ”: βάσει μιας αμφισβητούμενης λέξης, στην προτελευταία γραμμή ενός κειμένου που ασχολείται με άλλο θέμα!^(ια) Τι ντροπή για τον Μερνεφθά: ένας υπερήφανος φαραώ να επαίρεται για θρίαμβο σε βάρος μιας χούφτας φτωχών χωρικών! Το πολύ-πολύ να υπήρχαν τότε 25 χωριά στα υψίπεδα της Χαναάν. Αρχαιολόγοι και ιστορικοί προσπαθούν να ιχνηλατήσουν την καταγωγή αυτών των χωρικών, αλλά στάθηκε αδύνατο να εντοπιστούν τυχόν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που θα μπορούσαν να προσδιοριστούν κατηγορηματικά ως ισραηλιτικά. Όπως λέει η αρχαιολόγος Paula McNutt: “Είναι πιθανόν… κατά την πρώιμη εποχή τού σιδήρου [1200-1000 ΠΚΧ] ν’ άρχισε ένας πληθυσμός ν’ αυτοπροσδιορίζεται ως ‘ισραηλιτικός’.” Θα περνούσε αρκετός καιρός, ώσπου το βασίλειο του Ισραήλ ν’ αναδειχθεί ως σημαντική και αξιομνημόνευτη τοπική δύναμη κατά τον 9ο αιώνα ΠΚΧ, πριν να καταρρεύσει από τους Ασσύριους το 722. Συνεπώς, δεν υπήρχε κανένα “Ισραήλ” να μνημονεύσει ο Μερνεφθά – εκτός κι αν ήταν… προφήτης, σαν τον Petrie!

• ^(ια) Φταίει και ο Μερνεφθά που ιδιοποιήθηκε την στήλη από τον προκάτοχό του, Αμένωφι Γ’: τη γύρισε ανάποδα και στην τραχιά επιφάνειά της έγραψε ό,τι έγραψε. Πού να ’ξερε…

Η αναχώρηση των Ισραηλιτών, του David Roberts (1829)

● Κατά κάποιον τρόπο, η “κομπίνα” αυτή ήταν η “επανόρθωση” του ιστορικού “λάθους” των Αιγυπτίων να μην μνημονεύσουν καθόλου ούτε τις “Δέκα πληγές”, ούτε καν την περιβόητη “Έξοδο”… Οι αρχαιολόγοι είναι εξίσου “υπεύθυνοι”, αφού δεν μπόρεσαν να βρουν κάποια στοιχεία που να επιβεβαιώνουν την “ιστορία” των Ιουδαίων στην Αίγυπτο και το Σινά. Οι μελετητές τής Βίβλου γενικά συμφωνούν, πως δεν υπήρξε ποτέ “έξοδος” των διαστάσεων που περιγράφεται εκεί. Κατά το βιβλίο τής Εξόδου, αναμφισβήτητα το σπουδαιότερο της Βίβλου, ο πληθυσμός που έφυγε από την χώρα θα πρέπει ν’ αριθμούσε περίπου 2 εκατομμύρια άτομα, ένα νούμερο, το οποίο οφείλουμε να το συγκρίνουμε με το σύνολο του πληθυσμού τής Αιγύπτου, που θα κυμαινόταν ανάμεσα στα 3 και 3,5 εκατομμύρια το 1250 ΠΚΧ! Προχωρώντας ανά δέκα, και χωρίς να παίρνουμε υπόψη τα ζώα, θα πρέπει να είχαν σχηματίσει πορεία μήκους 240 χιλιομέτρων! Όμως, δεν υπάρχουν καθόλου ενδείξεις, πως η Αίγυπτος υπέστη ποτέ τέτοια δημογραφική, αλλά και οικονομική καταστροφή, ή πως τάχα η έρημος του Σινά φιλοξένησε ποτέ (ή θα μπορούσε να φιλοξενήσει) αυτά τα εκατομμύρια των ανθρώπων, μαζί με τα κοπάδια τους… Η ημερομηνία περί το 1450 ΠΚΧ, που προτάθηκε αρχικά για την Έξοδο, είναι επίσης προβληματική: ανασκαφές που έγιναν στη δεκαετία τού 1930, δεν κατάφεραν να εντοπίσουν ίχνη ταυτόχρονης καταστροφής των πόλεων της Χαναάν γύρω στο 1400 ΠΚΧ – στην πραγματικότητα, πολλές από αυτές, όπως η Ιεριχώ, η πρώτη που κατά τη Βίβλο έπεσε στους Ισραηλίτες, ήταν ακατοίκητες εκείνη την εποχή. Ένας αιώνας ερευνών, από αρχαιολόγους κι αιγυπτιολόγους, δεν οδήγησε σε κανένα αποδεικτικό στοιχείο, το οποίο να συνδέεται με την αιχμαλωσία, την φυγή, και τις περιπλανήσεις μέσα στην έρημο, και οι περισσότεροι αρχαιολόγοι έχουν πάψει να ψάχνουν για τον Μωυσή, ή και την Έξοδο, θεωρώντας πως πρόκειται για “άκαρπη αναζήτηση”. Όπως λέει ο αρχαιολόγος William Dever, “δεν υπάρχουν περιθώρια Εξόδου από την Αίγυπτο, ή κάποιου σαραντάχρονου προσκυνήματος μέσα στην έρημο του Σινά.”

Η κατά Petrie “εκλεκτή, καυκάσια, δυναστική φυλή”
έτοιμη ν’ αποβιβαστεί στην Αίγυπτο…!

● Ο Petrie, που, ενδεχομένως, θα μπορούσε να “επιληφθεί του θέματος”, έχει πεθάνει προ πολλού, και θάφτηκε στον λόφο Σιών, στην Παλαιστίνη. Παραμένει, άλλωστε, μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, ως φανατικός υποστηρικτής τής “ευγονικής” και της “ανωτερότητας” των βορείων λαών, σε βάρος των νοτίων και των λατινογενών, καθώς και για τη σύνδεσή του με διάφορες φασιστικές ομάδες, ή την αντιδημοκρατική ιδεολογία στην Αγγλία. Οι απόψεις του σε αρχαιολογικά θέματα ήταν εξίσου ρατσιστικές: Ισχυριζόταν πως ο αιγυπτιακός πολιτισμός προήλθε από “εκλεκτή, καυκάσια [λευκή], δυναστική φυλή” εισβολέων, που είχε κατακτήσει την Αίγυπτο κατά την προδυναστική εποχή, στα τέλη τής προϊστορίας, εισάγοντας τον φαραωνικό, δυναστικό πολιτισμό, στην “κατώτερη” φυλή των “μιγάδων”, που κατοικούσαν τότε στην χώρα. Οι απόψεις του αυτές ήταν η αιτία να ξεσπάσουν οι αντιδικίες του με τον E. A. Wallis Budge. Ο αιγυπτιολόγος τού Βρετανικού Μουσείου τόνιζε πως οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ήταν ένας αφρικανικός λαός, με ρίζες στην ανατολική Αφρική, και πως η θρησκεία τους ήταν ουσιαστικά ταυτόσημη μ’ εκείνες των λαών τής βορειοανατολικής και κεντρικής Αφρικής. Ωστόσο, όλοι οι συνάδελφοί του, πλην ελαχίστων, ασπάζονταν τις απόψεις τού Petrie – γεγονός άκρως αποκαλυπτικό ως προς κυρίαρχη ιδεολογία τής εποχής, τουλάχιστον στους κύκλους τής διανόησης. Έτσι, ο Petrie και οι οπαδοί του χλεύαζαν τις ιδέες τού Budge ως αδιανόητες και “αντιεπιστημονικές”…

Ο ΕΠΟΜΕΝΟΣ ΓΥΡΟΣ αυτού του παρατεταμένου πολέμου έγινε περίπου τρεις δεκαετίες αργότερα, κατά τη διάρκεια της βασιλείας τού Ραμσή τού Γ΄ (1186-1155 ΠΚΧ), του τελευταίου μεγάλου φαραώ τής Αιγύπτου. Οι επιγραφές του αναφέρουν πως τα “Εννιά Τόξα” επανεμφανίστηκαν, με μια “συνωμοσία στα νησιά τους”… Αρκετές από τις φυλές που προαναφέρθηκαν ήταν και πάλι εκεί. Μαθαίνουμε επίσης πως έγιναν τουλάχιστον δυο μεγάλες μάχες, μια στην θάλασσα, και η άλλη στην στεριά.

Ο μέγας Φαραώ παρουσίασε με καμάρι τούς αιχμαλώτους του:
κατά σειρά ο Λίβυος, ο Νούβιος, ο Σύριος, ο Shasu, και ο Χετταίος
(ο… Έλληνας Αχαιός προφανώς απέδρασε!)

“Όταν όλα τέλειωσαν”, διαβάζουμε στο λήμμα τής Wikipedia για τους Λαούς τής Θάλασσας, “αρκετοί αρχηγοί ήταν αιχμάλωτοι: της Χετταίας, του Αμουρρού, και των Shasu, μεταξύ των ‘λαών τής στεριάς’, και των Tjeker, των ‘Sherden τής θάλασσας’, των ‘Teresh τής θάλασσας’, και των Peleset ή Φιλισταίων (στ’ όνομα των οποίων κάποιοι [;!] βλέπουν το αρχαίο ελληνικό όνομα, που σημαίνει λαός τής θάλασσας: Πελασγοί)”…^(ιβ)

• ^(ιβ) Πελασγός: συσχετίζεται με το πελός (μελαψός) και Πέλοψ, ή το πέλας (ο πλησίον, ο άλλος άνθρωπος) και πελάζω-πλάζω, ή το περάω και πέρα (ως μεταναστευτικό φύλο). Σφάλλουν κι εδώ οι μελετητές, αφού δεν υπάρχει σχέση με το πέλαγος (< πλήσσω ή πλήττω, ήτοι χτυπώ).

Άραγε, τι συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε; Κατ’ αρχάς μας εκπλήσσει το γεγονός πως οι μελετητές μας δεν… εξεπλάγησαν καθόλου όταν διάβασαν ότι αιχμαλωτίστηκε κι ένας Χετταίος αρχηγός, δεδομένου πως η Χετταία υπήρξε ένας από τους άσπονδους εχθρούς των Λαών τής Θάλασσας – κι ένα από τα μεγαλύτερά τους θύματα. Οι μελετητές, θα μου πείτε, τα ξέρουν αυτά και δεν εκπλήσσονται. Το ίδιο, άλλωστε, είχε ξανασυμβεί, και είχαν προηγηθεί σχετικές διαμαρτυρίες τού φαραώ στον Χετταίο μονάρχη – για όσο ακόμη υπήρχε χεττιτικό βασίλειο. Ναι, αλλά γιατί δεν μπαίνουν στον κόπο να το εξηγήσουν, αντί ν’ αναλώνονται στην προσπάθεια να εμπλέξουν τους Έλληνες σε αυτήν την… “θεωρία συνωμοσίας”;

Τι άλλο θα μπορούσε να κάνει ένας απελπισμένος Έλληνας, ή κάποιος φουκαράς Μικρασιάτης, παρά ν’ ακολουθήσει τους ανθρώπους με τους οποίους μοιραζόταν την ίδια λαχτάρα για μια καλύτερη ζωή;

Ο Ραμσής Γ΄ κόντρα στους
Λαούς τής Θάλασσας

Αλλά, τελικά, συνειδητοποιούμε το εξής: η καταστροφή των κατεστημένων πολιτισμών, πρωτίστως των Χετταίων και Μυκηναίων, ήταν προμελετημένη, κι ενταγμένη στην τακτική των Λαών τής Θάλασσας, έτσι ώστε ν’ αποκτήσουν μεγαλύτερο ναυτικό, κι επιπλέον, να στρατολογήσουν μαζικά στις χερσαίες τους δυνάμεις. Στο κάτω-κάτω, οι αυτοκρατορίες ανήκαν στις αριστοκρατίες, Χετταίων, ή Μυκηναίων. Τι άλλο θα μπορούσε να κάνει ένας απελπισμένος Έλληνας, ή κάποιος φουκαράς Μικρασιάτης, υπό αυτές τις συνθήκες, παρά ν’ ακολουθήσει τους ανθρώπους με τους οποίους μοιραζόταν την ίδια λαχτάρα για μια καλύτερη ζωή;

Όμως, τι κρίμα για τους μελετητές μας: ουδείς Έλλην μεταξύ των αιχμαλώτων αρχηγών… Το πιο πιθανό είναι ότι κατάφερε να ξεφύγει! Οι άλλοι αιχμάλωτοι ήταν αρχηγοί των Αμοριτών, που ζούσαν στη Συρία και τη Μεσοποταμία, κι ενδεχομένως κάποιας φυλής Εβραίων: Shasu ήταν ένας αιγυπτιακός όρος για περιπλανώμενους νομάδες, και τουλάχιστον μια από τις φυλές τους λάτρευε τον εβραϊκό θεό Γιαχβέ. Οι υπόλοιποι ήταν ναύαρχοι. Ο φαραώ ολοκλήρωνε την έκθεσή του ως εξής: “Έσφαξα τους Denyen στα νησιά τους, έκαψα” τους Tjeker και Peleset… Άφηνε έτσι να εννοηθεί πως ακολούθησαν κάποιες δικές του θαλάσσιες επιδρομές, μερικές εκστρατείες καταστολής, κάπου αλλού στη Μεσόγειο. Στο Αιγαίο; Πού, ποια, και ποιων ήταν αυτά “τα νησιά”; Όποιες και αν είναι οι απαντήσεις, οι αλυσιδωτές αντιδράσεις συνεχίστηκαν μ’ επιδρομές αντεκδίκησης. Ήταν, λοιπόν, η σειρά των Αιγυπτίων να καταστρέψουν – αλλά η καταστροφή δεν φέρει υπογραφή…

Η κυρία των Μυκηνών (νωπογραφία)

Ο Όμηρος αναφέρεται σε κάποια επίθεση Αχαιών ενάντια στο δέλτα τού Νείλου, ενώ και ο Μενέλαος το θίγει αυτό στην Οδύσσεια, όταν αφηγείται την επιστροφή του στην Σπάρτη από τον Τρωικό πόλεμο. Και δεν ήταν η μόνη ανάλογη ενέργεια των Μυκηναίων κατά της Αιγύπτου, όπου πήγαιναν για… “πλάκα” – μετά του ωφελίμου, ασφαλώς! Παίρνοντας υπόψη τούς συνεχείς τσακωμούς ανάμεσα στις μεγάλες μυκηναϊκές βασιλικές οικογένειες, αλλά και μέσα στους κόλπους τους, η υπόθεση πως ίσως ν’ αυτοκαταστράφηκαν ολοσχερώς έχει διατυπωθεί από παλιά, και υπέρ της φαίνεται να συνηγορεί και ο έγκριτος ιστορικός Θουκυδίδης:

“Σε παλαιούς γαρ καιρούς, οι Έλληνες και οι βάρβαροι των ακτών και των νησιών… υπέκυπταν στον πειρασμό να στραφούν στην πειρατεία, υπό την καθοδήγηση των πιο επιφανών ανδρών τους… Εξαπέλυαν επιδρομές σε πόλεις απροστάτευτες από τείχη… και τις λεηλατούσαν… αφού τέτοιου είδους κατορθώματα δεν θεωρούνταν τότε ατιμωτικά, αλλ’ αντίθετα μπορούσαν να χαρίσουν και κάποια δόξα”…

Οι “Αχαιοί” από την Σκοπιά των Χετταίων (εικοτολογίες εικοτολόγων)

Χεττιτικό άρμα

ΧΕΤΤΙΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ, της περιόδου περί το 1400–1220, αναφέρουν μια χώρα στα δυτικά, ονόματι Ahhiyawa (ή Ahhiya). Πιστεύεται γενικά, πως πρόκειται για χεττιτική απόδοση της λέξης “Αχαΐα”, με την ευρύτερη έννοια της “γης των Αχαιών”. Βάσει των κειμένων, ωστόσο, η περιοχή δεν μπορεί να προσδιοριστεί γεωγραφικά. Επιπλέον, η ιδέα αυτή αμφισβητήθηκε έντονα από άλλους χεττιτολόγους (βλέπε υποσημείωση θ). Όπως και να έχει το θέμα, φαίνεται ότι τότε, “Αχαΐα” και Χετταία είχαν διπλωματικές σχέσεις, μα και στρατιωτικές συγκρούσεις. Μάλιστα, ο Χετταίος μονάρχης, σ’ επιστολή του στον “Αχαιό” ομόλογό του, τον αναγνωρίζει ως “Μεγάλο Βασιλέα”, ισότιμο των συγχρόνων μεγάλων ηγεμόνων τής εποχής τού μπρούντζου, όπως οι βασιλείς τής Αιγύπτου, της Βαβυλωνίας και της Ασσυρίας. Αναφερόμενος στη Millawanda (ή Milawata· Μίλητο) ως πόλη ελεγχόμενη από τους “Αχαιούς”,^(ιγ) ο Χετταίος μονάρχης μιλά για ένα “επεισόδιο Wilusa”, ήτοι σε πόλη ελεγχόμενη από τον ίδιο, όπου οι “Αχαιοί” συντάχθηκαν με τους εχθρούς του. Είπαμε πως Wilusa ήταν μάλλον η Τροία. (Παραβάλετε το αρχαϊκό Ϝίλιον, μετέπειτα Ἴλιον, όπως λεγόταν η τρωική ακρόπολη). Όσο για το παραπάνω “επεισόδιο”, δεν αποκλείεται να έχει σχέση με τον Τρωικό πόλεμο.^(ιδ)

Οι ερωτευμένοι Ελένη και Πάρις,
του Jacques-Louis David (1788)

• ^(ιγ) Οι Μινωίτες είχαν δημιουργήσει στη Μίλητο ίσως τη σημαντικότερη εγκατάστασή τους σε μικρασιατικό έδαφος. Οι Μυκηναίοι την κληρονόμησαν, όταν υποκατέστησαν τους Κρήτες ως ηγέτιδα δύναμη στο Αιγαίο περί το 1450 ΠΚΧ. Η πόλη μεγάλωσε κι απέκτησε ευημερία, όπως φαίνεται όχι μόνον από τ’ αρχαιολογικά ευρήματα, αλλά και από τα χεττιτικά αρχεία, που αναφέρουν τη Μίλητο ως το σπουδαιότερο ορμητήριο των “Μυκηναίων” για τις επιχειρήσεις τους στη Μικρασία, επεκτείνοντας έτσι την παρουσία τους στην Ιασό, την Έφεσο, και αλλού.

• ^(ιδ) Η διασταύρωση στοιχείων, δυστυχώς, είναι αδύνατη αφού, αντίθετα από τους Χετταίους, οι Μυκηναίοι δεν φαίνεται να κατέγραφαν τέτοιες… “λεπτομέρειες”! Τ’ αρχεία που διαθέτουμε σε Γραμμική Β αναφέρονται μόνο σε διοικητικά θέματα των ανακτόρων, κι έτσι είναι αδύνατο ν’ ανασυστήσουμε από αυτά τις πολιτικές εξελίξεις στην όψιμη εποχή τού μπρούντζου.

Στο δεύτερο μισό τού 13ου αιώνα, ξέσπασε μια μακροχρόνια εξέγερση κατά των Χετταίων, με την στήριξη των “Αχαιών”, κι επικεφαλής τον Piyama-Radu, που είχε παντρέψει την κόρη του με τον υποτελή ηγεμόνα τής “Μιλήτου”. Ο στασιαστής προκάλεσε μεγάλη αναταραχή, διαρκείας τουλάχιστον 35 χρόνων, στις περιοχές Wilusa, Arzawa, και Seha, εισβάλλοντας μετά στη Lazpa (Λέσβο;), που πέρασε στον έλεγχο των “Αχαιών”. Η αντιπαράθεση “Αχαιών” – Χετταίων στην “Τροία”, μπορεί ν’ αποτελεί το ιστορικό υπόβαθρο της παράδοσης του Τρωικού πολέμου, σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις. Η προαναφερθείσα επιστολή στάλθηκε τότε, σε μια προσπάθεια του Χετταίου βασιλιά να πείσει τον “Αχαιό” ομόλογό του ν’ αποκαταστήσει την ειρήνη. Αναφέρεται, μεταξύ άλλων, και σ’ έναν αδερφό τού “Αχαιού” άνακτα, ονόματι Tawagalawa, που ορισμένοι “διαβάζουν” ως “Ετεοκλής”. Περισσότερο αμφιλεγόμενη είναι η “ταυτοποίηση” του Piyama-Radu. Κάποιοι εικάζουν ότι “ανταποκρίνεται στο αρχέτυπο” του βασιλιά Πριάμου τής Τροίας, εντοπίζοντας ομοιότητες στα ονόματά τους. Θα πρέπει, μάλλον, να… ξαναγράψουν την Ιλιάδα!

Μέρη που αναφέρονται σε αυτό το Χρονικό (αριστερόστροφα): Wiluša, Lazpa, Apaša, Millawanda,
Seha, Mira, Arzawa, Hapalla, Lukka, Alašiya, Tarša,
Ugarit, Amurra, Hatti, Hattuša.

Οι εχθροπραξίες “Αχαιών” – Χετταίων αρχίζουν γύρω στο 1400 ΠΚΧ. Χεττιτικά αρχεία αναφέρονται στις επιχειρήσεις τού “Αχαιού” πολέμαρχου Ατταρσίγια στη νοτιοδυτική Μικρασία, πιθανόν στη Λυκία, ενάντια σε ηγεμόνες υποτελείς στους Χετταίους. Πρόκειται μάλλον για την πρώτη εκστρατεία “Αχαιών” στο έδαφος της Ανατολίας. Συνδυάζεται με την αυξημένη παρουσία Ελλήνων στη Μίλητο και τη γύρω περιοχή την ίδια εποχή. Οι εικασίες δεν λείπουν κι εδώ. Διάφοροι μελετητές πιθανολογούν πως ο πολέμαρχος δεν ήταν άλλος από τον Ατρέα, μυθικό βασιλιά των Μυκηνών, και πατέρα τού Αγαμέμνονα. Άλλοι, πάλι, επισημαίνοντας πως οι Χετταίοι δεν μιλούν για τον “μεγάλο βασιλέα τής Αχαΐας”, υποστηρίζουν πως θα ήταν κάποιος στρατηγός, συνώνυμος του Ατρέα, ή με παρόμοιο όνομα, ή, τέλος, πως Ατταρσίγιας σημαίνει “Ατρείδης”, άρα, ήταν μέλος τής δυναστείας τού άνακτα. Ο πολέμαρχος, παρεμβαίνοντας στις υποθέσεις τής Ανατολίας, ώστε να υπονομεύσει τους Χετταίους, επέλεξε να πλήξει υποτελείς τους ηγεμόνες, μεταξύ άλλων, τον Madduwatta, από την Arzawa (Luwia),^(ιε) που τον νίκησε επανειλημμένα. Όμως, τελικά, αποσύρθηκε από τη Μικρασία, για να προετοιμάσει μια εκστρατεία με στόχο την Alashiya (Κύπρο;). Στο πλευρό του είχε “Λύκιους” (Lukka), που παρείχαν την αναγκαία ναυτική υποστήριξη, όπως και αρκετούς άλλους Μικρασιάτες συμμάχους του – ως και τον Madduwatta, που αποφάσισε ν’ αλλάξει στρατόπεδο. Οι εισβολείς νίκησαν τις χεττιτικές δυνάμεις στο νησί, που έτσι πέρασε στον έλεγχό τους. Η μυκηναϊκή παρουσία στην Κύπρο την εποχή εκείνη, όπως ανέφερα ήδη, επιβεβαιώνεται και από αρχαιολογικά ευρήματα.

Η Πύλη τής Σφίγγας στην Hattusa,
πρωτεύουσα των Χετταίων

• ^(ιε) “Αχαΐα” και Arzawa συνασπίστηκαν αρκετές φορές εναντίον των Χετταίων. Η Arzawa ήταν βασίλειο, ή ομοσπονδία τοπικών ηγεμόνων, στη δυτική Μικρασία, με πρωτεύουσα την Apasa, τη μετέπειτα Έφεσο.

Οι επόμενες δεκαετίες (γύρω στο 1380–1320 ΠΚΧ) ήταν περίοδος μυκηναϊκής επέκτασης στις ακτές τής Μικράς Ασίας. Το 1320–1315 εκδηλώθηκε άλλη μια εξέγερση κατά των Χετταίων στην Arzawa, με την υποστήριξη των “Αχαιών”, και σε σύμπραξη με τη “Μίλητο”. Οι Χετταίοι τελικά επιβλήθηκαν περί το 1300 ΠΚΧ. Ο βασιλιάς τής Arzawa κατάφερε να διαφύγει στα ελεγχόμενα από τους “Αχαιούς” εδάφη. Τότε οι Χετταίοι τριχοτόμησαν την Arzawa: η νότια επαρχία, Mira, έγινε αργότερα γνωστή ως Καρία· η βόρεια, Seha, μετονομάστηκε ως Λυδία· ενώ υπήρξε και η ανατολική επαρχία, Hapalla. Έτσι γράφτηκε, λοιπόν, το τέλος αυτού του βασιλείου, που πέρασε στη λήθη, και ξαναβγήκε στην επιφάνεια χάρη στα γραπτά των Χετταίων.

Αν, όντως, οι πληροφορίες των χεττιτικών αρχείων ανταποκρίνονται ως έναν βαθμό στην πραγματικότητα, τότε φαίνεται πως οι ανακτορικοί πολιτισμοί Αιγαίου και Ανατολίας, Μυκηναίων και Χετταίων, κατατρώγονταν από το ίδιο σαράκι…

• >> Χρονικό 16. ΙΒΗΡΙΚΟ “EL DORADO”
• << Χρονικό 14. ΦΟΙΝΙΚΗ – Η ΕΥΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΥΧΗΣ

Μυκηναϊκό χρυσό διάδημα

Chronicle 20. THE ENIGMATIC SEA PEOPLES

Chronicle 20. THE ENIGMATIC SEA PEOPLES

/ΕΛΛΗΝΙΚΑ/ Χρονικό 20. ΟΙ ΑΙΝΙΓΜΑΤΙΚΟΙ ΛΑΟΙ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ

● Bronze Age Collapse Due to Famine ● Trojan War and Anatolian
Sea Peoples ● Merneptah Stele and Exodus ● Hittites and Luwians

Michales Loukovikas

The “Great Green” Mediterranean, “Sea of Hellenes”

BEFORE WE VOYAGE WEST, we need to sail off onto the “Great Green” of the “Sea of Hellenes” (Egyptian terms referring to the Mediterranean), in search of the Sea Peoples, meeting more migrant-refugee bands on the way. Voyaging in space and time, in history, legend or myth, let us go back to the explosive finale of the 17th century BCE, i.e. the “big bang” of the Minoan volcanic eruption on Thera, as it occurred very close to the period that the Sea Peoples initially appeared in Egypt. If we take into account the wrecking of the Minoan navy policing the seas, we can presume that these peoples were then nothing but pirates, and we also realize how interdependent the great powers were in the ancient world, as well.

Ancient ship, Egyptian papyrus painting

Later the Egyptians started identifying various bands of Sea Peoples in their own style, and one of the first they mentioned were the Sherden, or Shardana, a large group of pirates. They disrupted trade in the late 13th century and contributed greatly to the collapse of the Mycenaean civilization. Nonetheless, they are not mentioned in either Hellenic or Hittite legends or documents, suggesting that they did not originate from either sphere of influence. Many scholars relate the Shardana to Sardinia due to the similarity between the two words. Based on the same principle, the archaeologist Margaret Guido proposed that the Shardana might have ultimately derived from Sardis, and the Sardinian plain nearby, in Lydia, and perhaps migrated later to Sardinia. It seems that many people, and not only the Trojans that would become Romans, left Anatolia and the Aegean for the Italian peninsula and its islands due to the Bronze Age collapse rather than before. There is evidence that gives credit to Virgil’s Aeneid – but without excluding the possibility of earlier migrations. Recent genetic studies indicate that the populations not only of people, but even of cattle, in several Italian regions, especially in Tuscany, are more related to Asia Minor, and mainly in the northwest, than to anywhere else.

A famous passage from Herodotus, quoted by scholars quite often, portrays the migration and drifting of Lydians in the Mediterranean because of famine:

Etruscans dancing, painting on a tomb

“Their king divided the people into two groups, so that the one should remain and the other leave the country. His son, Tyrrhenus, was to be the head of those who departed. They went down to Smyrna and built themselves ships. After sailing past many countries they came to the Umbri, where they founded cities and called themselves Tyrrhenians.”

We can’t but remember that Anatolia faced the same acute problem of famine in the time of the collapse and, as a result, the Sea Peoples, then a coalition of seagoing migrants, closed ranks seeking relief from scarcity. Drought could have easily precipitated socio-economic problems and wars. As regards the story told by Herodotus and its link to the Sea Peoples, some scholars contend that those people called Teresh by the Egyptians were none others than the Tyrrhenians, or Tyrsenians, who are often identified with the Tusci (hence Tuscany), the Latin exonym for the Etruscans, or Ras(en)na, as they called themselves. The Tyrsenian linguistic family, together with Etruscan, includes the Lemnian language, spoken on the Aegean island of Lemnos to the 6th century BCE. Another Aegean tongue possibly related to the Etruscan was the Minoan Cretan. A third Aegean island close to Asia Minor mentioned as their possible origin by Thucydides is that of Lesbos. The Romans, as Virgil’s readers, identified the Teresh with the Trojans. There are clues to support this view. Several writers, e.g. Andrea Salimbeti in The Greek Age of Bronze: Sea Peoples, comment that a Trojan connection in the case of the Teresh (or Tursha) should be at first taken under consideration:

The double-headed eagle, the Byzantine symbol of Empire, was used before by Mycenaeans and Hittites, e.g. this relief at Alaca Höyük (1400 BCE)

“Troy appears in a Hittite record as Taruisa. It is a reasonable assumption that the people of Taruisa called themselves by some name close to this; stripped of vowels so that it can be compared to the Egyptian spelling”.

The Troad (or Troas) was outside the territory but within the sphere of influence of Hatti. Nevertheless, another Hittite record points to a different location, for it contains a list of cities, among them Tarsa, most likely Tarsus. These toponyms and corresponding ethnicities would be written down in Egyptian hieroglyphs, or in any cuneiform script, as “T-r-s” or “T-r-sh” – i.e. without vowels.^(a)

• ^(a) A very good example of how important the Greek innovation with the vowels in the alphabet has been. If the Egyptian script had vowels, as well, the enigma of the Sea Peoples might have long since been solved!

“The Sea Peoples may well have been Troy and its confederated
allies, and the literary tradition of the Trojan War may well reflect
the Greek effort to counter those raids.” (Eberhard Zangger)

Anatolian amalgam: the most important regions and peoples

Anatolian connections have been suggested for other Sea Peoples, too, such as the Lukka (Lycians). Most striking is that they mostly seem to have descended from the Troad. Thus the Swiss geoarchaeologist,^(b) Eberhard Zangger, thinks that “the Sea Peoples may well have been Troy and its confederated allies, and the literary tradition of the Trojan War may well reflect the Greek effort to counter those raids.” This is what the Iliad seems to reflect.^(c)

• ^(b) Geoarchaeology uses techniques and subject matter of geography, geology, and other Earth sciences, to examine topics which inform archaeological knowledge. Geoarchaeologists study the natural processes that affect archaeological sites, such as geomorphology, as well as soil and sediments, to contribute to archaeological studies.

• ^(c) According to this scenario, the Trojan War was “just” and defensive on the part of the Greeks, not intended for conquest and destruction of the city controlling the passage to the Black Sea.

Ilium/Troy: the wider area and, below on the right, the modern coastline in red and, therefore,
the floodplain that interested Zangger – on the strategic straits and close to the Greek border.

Eberhard Zangger

● In his Anatolian hypothesis, Eberhard Zangger caused a sensation because of his controversial identification of Troy as Atlantis. Zangger’s point of view is that Plato used an Egyptian version of the story about Troy for his famous report on Atlantis. He based his argument on comparisons between the Mycenaean culture and Plato’s account of the Hellenic civilization facing Atlantis, as well as parallels between the recollections of the Trojan War and the one supposedly fought between Greeks and Atlanteans (a Titanomachy variation). He interpreted the legend of the Trojan War to be the memory of the momentous chaos leading to the Bronze Age collapse, and arrived at the conclusion that Troy must have been much bigger than scholars had presumed, with artificial harbours inside the modern floodplain. In order to prove it, he prepared a helicopter-based geophysical exploration of the plain to locate layers of settlement and artificial port basins, using ground-penetrating techniques. Having granted an “exclusive excavation license” for Troy to Manfred Korfmann, a German archaeologist, the Turkish government rejected Zangger’s request. Disappointed, the latter summed up his theory giving a lecture in the Heidelberg Academy of Science. In my view, his ambitious project was undermined not by Korfmann’s… exclusive rights to excavate for Troy [!] (Zangger’s plan did not entail any real excavations), but rather by Turkey’s unwillingness to authorize any disclosure of sensitive military data in an area close to the border for the sake of science.

There are several attempts to discredit the historicity of the Iliad…

Trojan War scenes on pottery

Despite the attempts of several historians to discredit the historicity of the Iliad, the Trojan War is considered a historical event; in addition, it is a key to grasp the underlying causes of all these epoch-making developments. “For sure, the Sea Peoples’ movement was one of the largest and most important migrations in history that changed the face of the ancient world more than any other single event before the time of Alexander the Great”, remarks Andrea Salimbeti. This long, ravaging war, in combination with the widespread famine in the entire peninsula, created the explosive conditions leading to the collapse. Under the circumstances, many Trojans, allies or neighbours, became refugees, and some survived by their wits or swords. Archeological evidence leads to the conclusion that the Sea Peoples were not pirates anymore, nor raiders plundering and pillaging established cities, but instead a mass of people looking for a place to settle, in search of a home. This was obvious since their first invasion of Egypt under Libyan leadership, when they were accompanied by their families and belongings. The Libyan tribes also played a role in the first campaigns against Egypt. Herodotus and Hecataeus mentioned one of them centuries later. It was the Berber tribe of the Maxyes or Mazyes, the Mazaces to the Romans, or the Meshwesh to the Egyptians – who claimed to have Trojan blood in their veins…

A Peleset headdress, and a similar Phaestos disc symbol (below on the right)

An important Sea People have been the Peleset, identified with the Philistines, or Palestinians:

“One of the theories”, says Salimbeti, “links them to the Pelasgians who were allies of Troy and one group of them lived in Thrace. Those Pelasgians would have migrated south, overrunning and fatally damaging Achaean Greek civilization. Shortly after, many would have gone farther south to Crete.”

There are also Biblical references to the Philistines as coming from a place called Caphtor, identified by several scholars with Crete:^(d)

• ^(d) According to Wikipedia: “Caphtor is a locality mentioned in the Bible and related literature. The people of Caphtor are called Caphtorites (Caphtorim) and are named as a division of the ancient Egyptians. Traditional Hebrew sources place Caphtor in the region of Pelusium [in the Nile Delta]. Other sources [?] associate Caphtor with localities outside Egypt e.g. Cilicia, Cappadocia, Cyprus or Crete.” The least probable scenario is “hard truth” for some scholars… (See Chronicle 27).

The Nile Delta with Pelusium in the East, the Hellenic colony Naucratis in the West, and further on the location Alexandria was to be built. The ancient canal linking the Mediterranean and the Red Seas is also shown.

“This theory”, adds Salimbeti, “has been somewhat strengthened by the discovery in Crete of the Phaestos disc. One of the symbols shows the head of a man crowned with feathers – very similar to the feather-topped helmets of the Peleset depicted” at the Temple of Ramses III.^(e)

• ^(d) Well, it was certainly unavoidable: “The similarity [of the Peleset helmet] with Maya and Aztec feather headdresses is truly amazing, given the distance that separated the Mesoamerican culture” from the Mediterranean… Galloping imagination somewhere in the Internet Sea, while far in the distant horizon the land of Atlantis is gradually emerging…

● Well, what about the language of the Philistines? Wikipedia informs us of “possible relations to Indo-European languages, even Mycenaean Greek, [which supposedly] support the independently-held [?!] theory that immigrant Philistines originated among ‘Sea Peoples’.” And what do we know about the Pelasgian language(s)? “In the absence of certain knowledge about the identity (or identities) of the Pelasgians, various theories have been proposed. Since Greek is classified as an Indo-European language, the major question of concern is whether Pelasgian was an Indo-European language”. For more information, we are forwarded to the Aegean language family, proposed by Giulio M. Facchetti, due to some alleged similarities between Etruscan, Lemnian, and some other languages of the area, such as Minoan Cretan, Eteocretan, Eteocypriot, and Philistine. These languages could constitute a pre-Indo-European phylum stretching from Canaan to the Alps. But this is not a view held in common; there are attempts to link Eteocretan and Eteocypriot with Semitic.

The Cycladic civilization, one of the most important Pelasgian cultures: on this “frying pan”’s design (2800 BCE), some imaginative people see a map of Atlantis!)

Surely, all the above are nothing but hypotheses, as Facchetti himself admits. What counts is the idea the ancient Hellenes had about the Pelasgians, who had survived even in the classical period in several locations of mainland Greece, Crete and other Aegean islands. People identified as “Pelasgian” spoke a language or languages that the Hellenes described as “barbaric” – that is, they were incomprehensible to them. A tradition also survived that many parts of Greece had once been Pelasgian before being Hellenized. Hence, we can relish watching all scholarly theorizations crumbling and crashing down… (On the Pelasgians see Chronicle 15).

Another “Trojan” Sea People might have been the Weshesh. Again, the scarcity of information led… “necessarily” to speculation about possible links between their name and that of Ilion, as the city of Troy was also called by the Greeks, or Wilusa (or Wilusiya) by the Hittites – after king Ilus (thence the Iliad). “The W of Weshesh”, notes Salimbeti, “is a modern invention for ease of pronunciation; the Egyptian records refer to Uashesh.” Some scholars associate this people with Assos, also in the Troad, or with Iassos in Caria, or with Issus (Issos) in Cilicia. Others have theorized that they became part of the Israelite confederacy as the tribe of Asher. Another people connected with the Hebrews were the Tjeker. Moving to Canaan, they captured the city-state of Dor and turned it into a large, well-fortified capital of their kingdom. Dor was violently destroyed in the mid-11th century BCE by the expanding Phoenicians, who were initially checked by the Philistines, and then by the Hebrews. King David (if he was something more than just a mythological figure) supposedly conquered Dor and the Tjeker were mentioned no more.

Achilles and Ajax playing a dice game: an amphora by painter-potter Exekias, ca 540-530 BCE

A possible linguistic connection has been proposed between the Tjeker and the Tekrur, identified with the Teucri, a tribe described by some ancient sources as inhabiting northwest Anatolia to the south of Troy. Tradition offers basically two candidates for their homeland: Crete or Attica. Legend links all three places and goes even further, following two heroes with the same name: Teucer (Teucrus). According to Virgil, the older Teucer was from Crete but left the island with a third part of its inhabitants during a great famine (how many such stories…). They eventually settled near a river, named Scamander after his father. On the contrary, Dionysius of Halicarnassus claims Teucer had gone to the Troad from Attica. Scamander (or Xanthos) was a river-god, a son of Oceanus. According to Homer, he fought on the side of the Trojans after Achilles insulted him. He was the personification of the river that flowed by Troy. The Hellenes had set up their camp near its mouth, and their battles with the Trojans were fought on its plain. The land was initially called Teucria, after Teucer. When Dardanus arrived there, it was renamed as Dardania (thence Dardenelles), and later Troad (from king Tros). But these toponymic changes would not deter the Trojans to often call themselves Teucrians. Aeneas e.g. is described as “the great captain of the Teucrians”.

The Judgement of Paris (1904), by Enrique Simonet: Aphrodite, the winner in this ancient beauty pageant, stepping forward triumphantly naked, while Hera and Athena stay behind humiliated…

Teucer the younger, or “bastard”, was half-Trojan because his mother, Hesione, a concubine of king Telamon, was a princess of Ilion. His father had arrived from Aegina to Salamis, as he was sent away by his own father for he had accidentally killed his brother. Teucer also fought in the Trojan War, but on the side of the Hellenes, having his half-brother, Ajax, as a co-fighter, while his cousins, Hector and Paris, and his uncle Priam, were “enemies”. After all, war was a family affair – let alone for Teucer Jr. On his return to Salamis, however, his father accused him for not bringing Ajax’s body back home. He was in his turn disowned, exiled and set out to find a new home. With his departing words that Horace turned into a moving ode, he exhorted his companions to “despair in no way… tomorrow we shall set out upon the boundless sea”.^(f) This speech, related later to the theme of voyages of discovery, is also found in Dante’s Inferno and Tennyson’s Ulysses. Teucer eventually joined king Belus of Tyre in a Phoenician campaign against Cyprus, and when the island was seized, the king handed it over to Teucer as a reward. He founded there the city of Salamis, named after his homeland.

• ^(f) Horace, Odes: “Wherever fortune may bear us, kinder than my father, | We shall go, o men and comrades! | Despair in no way with Teucer as your leader and as protector, | Surely resolved Apollo has promised uncertain | Future to Salamis in a new world. | O men, who with me often have endured | Worse fortunes, now, banish cares with wine; | Tomorrow we shall set out upon the boundless sea!” (Quo nos cumque feret melior fortuna parente, | ibimus, o socii comitesque. | Nil desperandum Teucro duce et auspice Teucro; | certus enim promisit Apollo ambiguam tellure nova Salamina futuram. | O fortes peioraque passi | mecum saepe viri, nunc vino pellite curas; | cras ingens iterabimus aequor.”)

Leda and the Swan, from the Sanctuary of Aphrodite, Paphos, Cyprus (3rd century CE)

The “copper island”, a vital node in the trade networks, experienced two waves of Grecian settlement: the initial wave consisted of Mycenaean traders, c. 1400 BCE. Towards the end of this period, great amounts of Mycenaean pottery were produced in Cyprus. A major second wave, connected with Teucer’s story, took place after the Bronze Age collapse, c. 1100 BCE, with the island’s predominantly Hellenic character dating from this era, due to the invasion of Helladic refugees. Apart from Salamis, Teucer is credited as a founder of other cities, too. A local legend in Galicia, in northwestern Iberia, relates the foundation of Pontevedra to “Teucro”. The legend seems to be based on the conjecture that Greek traders might have arrived there in ancient times. Though legends appear for a certain reason, historians and archaeologists tend to agree that the initial settlement was probably formed when Gallaecia was integrated into the Roman Empire (1st century BCE). Pontevedra, which means the “old bridge”, in reference to an old Roman bridge across the Lérez river, is sometimes poetically called “The City of Teucro”, and its inhabitants teucrinos – just like the Trojans!^(g)

Oil lamp, Tróia

• ^(g) It seems as if Tróia, across Setúbal, Portugal, was named after Troy but we do not know why. Tróia peninsula has been inhabited since prehistoric times when it was an island called Acalá. In the 1st century CE, the Romans built a town and named it Cetóbriga. It served as a fishery centre until 412, when it was destroyed completely by an earthquake with tsunami. If the town’s initial name had been Tróia, we could think that the Romans, as originating from the Trojans, decided to build a “Troy” in the vicinity of the city of Odysseus – Olisipo, Lisbon! According to José Pedro Machado, Tróia – in the Onomastic-Etymologic Dictionary of the Portuguese Language – is not a toponym found exclusively in the area of Setúbal. There are more Tróias in Portugal and a Troya in Galicia. Their “godfathers” were probably inspired by the Iliad. Based on an article in the Great Portuguese and Brazilian Encyclopedia, Machado expressed the idea this name to originate from Cetóbriga: > Cetóbria > Cetróbia > Cetróia > Xetróia > Atróia – though it seems too much of an adventure for a toponym… Or perhaps the name comes not from Troy but from either Troyes or Truyes, two cities of France; or its origin is the Latin phrase “Trogia (villa)”, from the Celtic name Trogus – which is the most likely explanation.

Mosaic in Conímbriga

● Cetóbriga is apparently a Celtic toponym, too. But because of the reports on the presence of even Thracians in Iberia, who also had the suffix –briga in their tongue, let’s have a look at that possibility, too. This suffix is very common in several toponyms of the peninsula. The most well-known city with such a name is Conímbriga, one of the greatest Roman settlements in Portugal. During pre-Roman times, the Conii (or Cynetes, who settled later in southern Portugal) occupied the settlement. After the town was destroyed by Suebi c. 465-468 CE, several of its inhabitants went to live in the neighbouring Aeminium that was gradually renamed as Coimbra. The word Conímbriga is not related to the Conii; it is formed by the native term conim (rock) and the Celtic suffix –briga (citadel), which is related to the Celtic Brigantes, who in pre-Roman times had the so-called Brigantia, in northern England, under their control. Ptolemy wrote that the Brigantes also lived in SE Ireland, while Strabo mentioned the Brigantii as a subtribe of the Vindelici on the Alps. But there were also the Bryges, or Brigantes, a numerous Thracian people, whose cradle was perhaps the land of the Cicones, a Homeric Thracian people, between the Hebrus (Maritsa) and Nestos rivers, or the area around the Prespes or Brygeides lakes. The Bryges were ancestors of the Phrygians (‘B’ turned into ‘Ph’), who originally lived in the Balkans, and then settled in Asia Minor. The land of the Cicones, according to Herodotus, was initially called Briantic. The Bryges settled in North Epirus (c. 700 BCE), spread to Paeonia, to Illyria (as Scymnus of Chios wrote in his Periēgēsis), to the Adriatic (in the area of the Brygeides islands), and later to West Europe, where they campaigned as followers of Dionysus. According to Hesychius, the suffixes –briga, or –bria, were typical in the names of the Thracian Brigantes’ towns.

Trojan Horse: its oldest known depiction on the Mykonos vase; ca 670 BCE

UP TO NOW, excluding Teucer, who attacked Cyprus in collaboration with the Phoenicians, representing all those who found refuge there, we have seen no Hellenes fighting alongside the Sea Peoples, or their allies, but rather against them in the Trojan War. It is what Sanford Holst already told us in the previous Chronicle:

“The Mycenaeans attacked the Anatolian people from the seaward side. To deal with this problem, warriors and ships in the Sea Peoples confederacy poured from Anatolia and the Black Sea into the Aegean, where they ravaged the Mycenaeans.”

Let us try to verify this in Wikipedia:

“The invaders, that is, the replacement cultures at those [Mycenaean] sites, apparently made no attempt to retain the cities’ wealth but instead built new settlements of a materially simpler cultural and less complex economic level atop the ruins. For example, no one appropriated the palace and rich stores at Pylos, but all were burned up, and the successors (whoever they were) moved in over the ruins with plain pottery and simple goods. This demonstrates a cultural discontinuity.”

This may demonstrate a logical discontinuity, as well! The question of who the invaders might have been is left open. However, the author identifies them with “the replacement cultures”, who were stupid enough to “burn up the palace and rich stores”, instead of appropriating them. Quite simply, those invaders had no intention to settle there; they went there just to destroy: for sure, they were not “the replacement cultures”!

Captive Sea Peoples in Egypt

The Anatolians were prevalent among the Sea Peoples but they were not alone. Several tribe names in the Egyptian files have a dubious or unknown origin – i.e. the Shekelesh, perhaps the Siculi, who moved to Sicily from the Italian mainland.

“There was a gigantic series of migratory waves”, Michael Grant remarks, “extending all the way from the Danube valley to the plains of China”; and Moses Finley agrees: “A large-scale movement of people is indicated… The original centre of disturbance was in the Carpatho-Danubian region of Europe… pushing in different directions at different times.”

But if we have faith in Michael Wood, they were… “essentially” [?!] Hellenes:

“Were the Sea Peoples in part actually composed of Mycenaean Greeks – rootless migrants, warrior bands and condottieri on the move? Certainly there seem to be suggestive parallels between the war gear and helmets of the Greeks and those of the Sea Peoples”. Moreover, he reminds us that “there were migrations of Greek-speaking peoples to [Sardinia and Sicily] at this time”, and therefore, he includes the Sherden and Shekelesh among the “villains”. Troy, he concludes, “was sacked by essentially Greek Sea Peoples”…^(h)

• ^(h) Pity there were… “essentially” no Iberian or Britannic “condottieri on the move”. Or else this… “thinking woman’s crumpet” (as Wood was humorously dubbed by British newspapers for his good looks most appealing to women) would have found Hellenic colonies even on Mars!

Cycladic head: a Pelasgian suspect as “islander” (more than obvious for he has deformed his features)!

Michael Wood is not alone, either. The identification of the Denyen and Ekwesh with the Danaans and Achaeans respectively are long-standing issues in Bronze Age scholarship, as the “suspects” also lived “in the isles”…⁽ⁱ⁾ Were the Egyptian scribes so naïve to use two names for one and the same people? What species of Bronze Age scholars are they if they (pretend to) ignore that Achaeans and Danaans are synonymous terms? Have they not been schooled in the Iliad? Homer mentions the name Achaeans 598 times; Danaans 138 times; Argives 182 times; and Hellenes only once. According to a version of the myth, they were ancestors of the Greeks and their tribes: Hellen, Graecus, Magnes, and Macedon (Makednós) were sons of Deucalion and Pyrrha, the only survivors of the Great Flood. Sons of Hellen were Dorus, Xuthus, and Aeolus; sons of Xuthus were Ion and Achaeus. Danaus, coming from Egypt, Pelops, from Anatolia, and Cadmus, from Phoenicia, gained a foothold in Greece, were assimilated and Hellenized. At least for the Danaans, perhaps due to their “Egyptian” origin, there is some “flexibility”: they are identified with the people of Adana in Cilicia, or possibly related to the land of the Danuna, near Ugarit, in Syria, or it is rumoured they joined Hebrews to form one of the original 12 tribes of Israel, that of Dan.

• ⁽ⁱ⁾ Although the connection of the Hittite toponym Ahhiyawa, or Ahhiya, with Achaea is strongly disputed (cf. Wikipedia: “the exact relationship of the term Ahhiyawa to the Achaeans beyond a similarity in pronunciation is hotly debated by scholars”; see also the conclusion of this Chronicle), the… “Wikipedists” are absolutely sure about the identification of the Achaeans with the Ekwesh. So, if you search for the entry “Ekwesh”, you are redirected to the “Achaeans”… As for the phrase “in the isles”, used by the Egyptians when referring to Sea Peoples and quoted by scholars as an argument, it ends up meaning: “Whoever is not a landsman is a suspect”!

THE MAJOR EVENT DURING PHARAOH Merneptah’s reign (1213–1203 BCE) was a war against a confederacy, termed the “Nine Bows”, under the leadership of the king of Libya. The pharaoh declared that he defeated the invasion, killing 6,000 soldiers and taking 9,000 prisoners. To be certain of the numbers, among other things, he took the penises of all uncircumcised dead and the hands of all the circumcised.^(j) We mention this macabre detail because, as it turned out, the so-called “Achaeans”, the Ekwesh, were circumcised, a fact that would certainly have obliged any serious Bronze Age scholar to “acquit” the Grecian Achaeans!^(k)

• ^(j) Imagine those poor soldiers who were assigned to count all these penises and hands…

• ^(k) …“a fact causing some to doubt they were Greek,” is what we actually read in Wikipedia! They were circumcised as a… camouflage! Or just to baffle our Bronze Age scholars! What they do remember is Virgil’s aphorism: “Timeo Danaos et dona ferentes”; i.e. “Beware of Greeks bearing gifts” – in this case: bearing circumcision! Our scholars have been schooled in the Aeneid, at least… Note that not only the Ekwesh, but also the Shekelesh and Shardana were circumcised, as the Egyptians made clear (pity, they did not inform… Michael Wood)! Thus these two peoples had also been Oriental in origin and settled in Sicily and Sardinia only later. Those who were not circumcised were the Peleset. (“Aha!”, I can hear you chuckling, my dear scholars…)

Merneptah stele: the Zionist usurpers… usurped it from
another usurper!

● The pharaoh’s victories over the Libyans and their Sea People allies are glorified on the Merneptah Stele, a black granite slab over three meters high, that Flinders Petrie discovered in Thebes in 1896. There is, however, a kind of footnote in the final two of the 28 lines, which refers to a separate campaign in Canaan. There the king boasts of defeating and destroying four cities, the fourth one being most probably a city and valley in northern Canaan, called Jezreel – a word so similar to… Israel! For sure, that would be far more convenient and beneficial for all: the entire Jewish diaspora, the emerging Zionism, formally established as a movement the next year after the discovery, for many Christians, especially the clergy, and of course, for Petrie himself! That day he wondered: “Won’t the reverends be pleased?” and then he prophesied: “This stele will be better known in the world than anything else I have found.” He was not a fool: if this set of hieroglyphs on Line 27 could be read as… “Israel”, instead of “Jezreel”, it would present the first documented instance of this name in the historical record, and the only mention in ancient Egypt!

Although the readings in many places are illegible due to the rough surface and the poor cutting (Petrie’s own translation of the text contains dozens of question marks; only next to the controversial word the mark is missing…), most biblical archeologists accept Petrie’s version. So, his find was also proclaimed as… “Israel Stele”;^(l) based on a disputed word in the penultimate line of a text dealing with another subject! What a disgrace for Merneptah: a proud pharaoh boasting of a triumph over a handful of poor villagers! There were no more than about 25 villages then on the highlands of Canaan. Archaeologists and historians have attempted to trace the origins of these villagers but it’s been impossible to identify any distinctive features that could define them as specifically Israelite. “It is probably… during Iron Age I” (1200–1000 BCE), says archaeologist Paula McNutt, that “a population began to identify itself as ‘Israelite’.” The Kingdom of Israel emerged as an important, worth-mentioning local power even later, by the 9th century BCE, before falling to the Assyrians in 722. Thus, there was no “Israel” for Merneptah to mention – unless he was as prophetic as Petrie himself!

• ^(l) Merneptah is also to blame: he “appropriated” the stele from his predecessor, Amenhotep III, turned it round and wrote his controversial text on its rough surface. He could never imagine how this text would be distorted. For sure, he was not a prophet like Petrie!

Departure of the Israelites, by David Roberts (1829)

● This “misspelling” trick was some kind of “compensation” for the historical “error” of the Egyptians to mention neither the notorious Exodus nor the calamitous Biblical plagues. The archeologists are equally “guilty”, as they failed to find any evidence to support the story of the Jews in Egypt and the Sinai… The consensus among biblical scholars is that there was never any exodus of the proportions described in the Bible. According to the book of Exodus, arguably the most important in the Bible, the Jews leaving the country would have numbered some 2 million – compared with an entire Egyptian population of around 3 to 3.5 million in 1250 BCE! Marching ten abreast and without accounting for livestock, they would have formed a line 240 kilometers long! No evidence has been found that Egypt ever suffered such a demographic and economic catastrophe, or that the Sinai desert ever hosted (or could have hosted) these millions of people and their herds… The date proposed initially of an Exodus around 1450 BCE is also problematic: digs in the 1930s had failed to find traces of the simultaneous destruction of Canaanite cities c. 1400 BCE – and in fact many of them, such as Jericho, the first one to fall to the Israelites according to the Bible, were then uninhabited. A century of research by archaeologists and Egyptologists has found no evidence that can be directly related to the captivity, and the escape and travels through the wilderness, and most archaeologists have abandoned their investigation of Moses and the Exodus as “a fruitless pursuit”. Archaeologist William Dever says that there is “no room for an Exodus from Egypt or a 40-year pilgrimage through the Sinai wilderness.”

Flinders Petrie’s “fine, Caucasian, dynastic race” invading Egypt…!

● Flinders Petrie, who could possibly “address the issue”, died a long time ago and was buried on Mount Zion, in Palestine. Besides, he remains a controversial figure as a committed advocate of “eugenics” and of the “superiority” of the white, Northern peoples over the Latinate and Southern peoples, as well as for his affiliation with a variety of fascist groups and anti-democratic thought in England. His archaeological views were equally racist: he contended that the Egyptian civilization was derived from a “fine”, invading “Caucasian Dynastic Race”, which had conquered Egypt in pre-dynastic times of late prehistory and introduced the pharaonic, dynastic culture to the “inferior” “mulatto” race then inhabiting the country. These views spilled over into disputes with E. A. Wallis Budge. The British Museum‘s Egyptologist declared that the ancient Egyptians were an African people with roots in eastern Africa and their religion was essentially identical to the religions of the peoples of northeastern and central Africa. However, all but some of his colleagues followed Petrie – a most revealing fact about the dominant ideology at the time, at least among intellectuals. Thus Petrie and his followers derided Budge’s ideas as impossible and “unscientific”…

NEXT ROUND in this protracted war against the Sea Peoples, marking the Bronze Age collapse, took place some three decades later, during the reign of Ramses III (1186–1155 BCE), the last great pharaoh of Egypt. His inscriptions state that the “Nine Bows” re-appeared as another “conspiracy in their isles”… Most Sea People tribes were there again; we are also informed that at least two great battles were fought, one on the sea, and the other on land.

The pharaoh proudly presented his captives (from L to R): the Libyan, Nubian, Syrian, Shasu, and Hittite (the… Hellene probably escaped!)

“When it was over”, says the Wikipedia article on the Sea Peoples, “several chiefs were captive: of Hatti, Amor, and Shasu among the ‘land peoples’, and the Tjeker, ‘Sherden of the sea’, ‘Teresh of the sea’ and Peleset or Philistines (in whose name some [?] have seen the ancient Greek name for sea people: Pelasgians)”…^(m)

• ^(m) Pelasgian is related to πελός and Πέλοψ (Pelops: dark-skinned), or to πέλας (the fellow man, or the one nearby) and πελάζω-πλάζω (approach), or to περάω and πέρα (cross to the other side, as a migrant tribe). Once more, the scholars are wrong, as there is no connection with the sea, πέλαγος (pelagos < πλήσσω or πλήττω, i.e. hit).

What conclusions can we draw? We are surprised, first of all, since our scholars were not… surprised at all when they read about a Hittite chief among those captive. Hatti had been a Sea Peoples’ arch-enemy – and one of their greatest victims. But scholars are usually aware of such “details” and are not taken by surprise. Besides, the same thing happened before and the pharaoh’s official complaints were forwarded to the Hittite monarch – as long as this empire still existed. OK, but why don’t they bother to explain, instead of wasting their time trying to involve the Greeks in this… “conspiracy theory”?

What else could a desperate Hellene or a destitute Anatolian do
but follow and stand by the peoples with whom he shared
the same aspirations for a better life?

Ramses III vs the Sea Peoples

Eventually, we realize that the destruction of the established civilizations, mainly the Hittite and Mycenaean, was a deliberate tactic of the Sea Peoples to garner more strength at sea and amass land forces, as well. After all, the empires were of the aristocracies, Hittite or Mycenaean. What else could a desperate Hellene or a destitute Anatolian do, under the circumstances, but follow and stand by the peoples with whom he shared the same aspirations for a better life?

But what a pity for our scholars: not even one Greek among the captive chiefs… He probably escaped! The other captives were chiefs of the Amorites, who lived in Syria and part of Mesopotamia, and possibly of the Hebrews: Shasu is a term for nomad wanderers, and at least one of the tribes worshipped the Jewish god Yahweh. The rest were sea captains.

The pharaoh concluded his report as follows: “I slew the Denyen in their isles” and “burned” the Tjeker and Peleset… Therefore, he implied some maritime raids of his own, or some punitive expeditions elsewhere in the Mediterranean; in the Aegean? Where, what and whose were these “isles”? Whatever the answers, the chain reaction of the raids went on; it was the Egyptians’ turn to destroy – but destruction bears no signature…

Lady of Mycenae (fresco)

Homer mentions an Achaean attack upon the Nile delta, and Menelaus speaks of the same in the Odyssey, recounting his own return home from the Trojan War. This was not the only such action by Mycenaeans against Egypt where they went “just for the fun of it” – and some gain, of course!

Taking into account the continuous turbulence among or within the sovereign Mycenaean royal families, the hypothesis that they may have utterly destroyed themselves is long-standing, and seems to find support by the reputable Greek historian Thucydides:

“For in early times the Hellenes and the barbarians of the coast and islands… were tempted to turn to piracy, under the conduct of their most powerful men… They would fall upon a town unprotected by walls… and would plunder it… no disgrace being yet attached to such an achievement, but even some glory”…

Hittite chariot

The “Achaeans” through Hittite eyes

VARIOUS HITTITE ACCOUNTS, from c. 1400 to c. 1220 BCE, mention a land in western Anatolia, named Ahhiyawa (or Ahhiya). The term is thought to be a Hittite rendition of the word “Achaea”, with the broader meaning of “the Achaeans’ land”. This idea was strongly disputed by other Hittitologists (see e.g. footnote i). In addition, a precise geographical location of this land cannot be drawn from the texts. In any case, it seems that “Achaea” and Hatti evidently dealt with each other both on a diplomatic and a military level. We can read a letter that the Hittite king sent to his “Achaean” counterpart, where the latter is recognized as a “Great King”, and of equal status with the other contemporary great Bronze Age rulers: the kings of Egypt, Babylonia and Assyria. Referring to Millawanda (or Milawata: Miletus?) as a city within the “Achaean” domain,⁽ⁿ⁾ the Hittite monarch mentions an earlier “Wilusa episode”, within his own area, where the “Achaeans” lined up with his enemies. We have seen that Wilusa was most probably Troy (cf. the archaic Ϝίλιον, and later Ilion, i.e. the Trojan acropolis). This “episode” is possibly connected with the Trojan War.^(o)

The Love of Helen and Paris, by
Jacques-Louis David (1788)

• ⁽ⁿ⁾ The Minoans had created in Miletus perhaps their most important settlement on Anatolian soil. The Mycenaeans inherited it, when they replaced the Cretans as the leading power in the Aegean. The city grew and became prosperous, as it is attested not only from the archaeological evidence, but also these Hittite records, which indicate that Miletus was the most important base for “Achaean” activity in Asia Minor ultimately reaching Iassos, Ephesus, and other cities.

• ^(o) Unfortunately, we cannot cross-check the available evidence because the Mycenaeans, unlike the Hittites, did not bother to write down such… “details”! The records in Linear B just refer to administrative bureaucratic issues of the palace. Even commerce is curiously absent from the written sources in Linear B! That’s why it’s impossible to reconstitute from texts in Linear B the late Bronze Age’s political developments. (Hittites vs. Mycenaeans: 1–0!)

In the second half of the 13th century, a long anti-Hittite revolt broke out with “Achaean” support, and headed by Piyama-Radu, who married his daughter to the vassal ruler of “Miletus”. His case is of particular interest since it appears to intertwine with that of the Trojan War. It was a remarkable revolt for its duration, having spanned at least 35 years, during which time he posed a considerable threat to three consecutive Hittite kings; it caused a great deal of turmoil in the areas of Wilusa, Arzawa,^(p) and Seha, and led to an invasion of Lazpa (Lesbos?), which passed under “Achaean” control. The aforementioned letter was sent in this period, as the Hittite king tried to persuade his “Achaean” counterpart to restore peace. Among other things, he mentions a brother of the “Achaean” monarch, named Tawagalawa, or… Eteocles,^(q) according to several imaginative scholars! Much more controversial is the “identification” of Piyama-Radu: it is speculated that he “corresponds to the archetype” of the Trojan king Priam… What’s next? They will probably… rewrite the Iliad!

• ^(p) “Achaea” and Arzawa joined forces several times against the Hittites. Arzawa was a kingdom, or a confederacy of local rulers, in western Anatolia, with Apasa, later Ephesus, as a capital.

• ^(q) The story of Oedipus’ son and king of Thebes is part of the Theban Cycle that is unrelated to the Trojan (Epic) Cycle and the Atreides. Eteocles’ brother was Polynices, with whom he fought for the throne and both were killed. Another tragedy followed: their sister, Antigone, died, too.

Places mentioned in this Chronicle (counter-clockwise): Wiluša, Lazpa, Apaša, Millawanda, Seha, Mira, Arzawa, Hapalla, Lukka, Alašiya, Tarša, Ugarit, Amurra, Hatti, Hattuša.

Warfare between the “Achaeans” and Hittites began c. 1400 BCE. Hittite records mention the operations of the “Achaean” warlord Attarsiya in southwestern Asia Minor, possibly in Lycia, against Hittite vassals. It is the first recorded “Achaean” military activity on the Anatolian mainland, and is associated with an increase of Mycenaean findings in Miletus in this period (early 14th century BCE), indicating that a number of Greeks moved from mainland Hellas to this region. Attarsiya used the city as a military base, and hostilities continued until circa 1250 BCE. “Achaean” activity was to interfere in Asia Minor, with the support of anti-Hittite uprisings, or through local vassal rulers that the “Achaean” king used as agents for the extension of his influence. Speculation, of course, is also present here: It has been suggested by several scholars that the warlord was none other than Atreus, a mythical king of Mycenae, and father of Agamemnon. Others, noting that the Hittites do not speak of the “high king of Achaea”, argue that he should have been some general, named Atreus, or with a similar name, or finally that Attarsiya means Atreides, i.e. he was a member of the royal dynasty.

In order to undermine the Hittites, the warlord intervened in Anatolian affairs attacking Hittite vassals, such as Madduwatta from Arzawa (Luwia),^(r) whom he repeatedly defeated, as the army he deployed included 100 war chariots. But he eventually withdrew from Asia Minor to prepare a campaign against Alashiya (Cyprus?). He had the Lukka (“Lycians”) on his side, providing him the necessary naval support, together with a number of his Anatolian allies, even Madduwatta, who decided to change camps. This worried the Hittites, since they considered the island one of their dependencies. The invaders finally defeated them, and thus Alashiya passed under their control. The Mycenaean presence in Cyprus is also associated with archaeological evidence, as we have seen, since Mycenaean settlements dating from that time were unearthed there.

Anatolian hieroglyphs

• ^(r) The Luwians lived in central, western, or southern Asia Minor, as well as the northwestern part of the Levant, in the Bronze and Iron Ages. They spoke the Luwian language, an Indo-European Anatolian tongue written in cuneiform of Mesopotamian origin, or a unique native hieroglyphic script, which was sometimes also used by the linguistically related Hittites.

The following decades were a period of Mycenaean expansion on the Anatolian coast (c. 1380–1320 BCE). In 1320-1315, there was another anti-Hittite rebellion in Arzawa, in cooperation with “Miletus”, and supported by the “Achaeans”, who appeared to be in control of a number of islands in the Aegean, an impression also supported by archaeological evidence. Finally, the Hittites were victorious. The king of Arzawa managed to escape to “Achaean”-controlled territory, and his land was split into three provinces: a southern province, Mira, would later become known as Caria; a northern province, Seha, would be renamed as Lydia; and an eastern province called Hapalla (the Grecian Pisidia). That was the finale of this kingdom’s history, which had passed into oblivion, and came back on the surface thanks to the Hittite texts.

If, indeed, the information contained in these archives corresponds up to a point to historical facts, it seems that the Mycenaean and Hittite palatial civilizations of the Aegean and Anatolia were “bored” (to death) by the same woodworms…

The Luwian Civilization: The Missing Link in the Aegean Bronze Age

ALBEIT BELATEDLY, I’VE STUDIED Eberhard Zangger’s book,^(s) The Luwian Civilization / The Missing Link in the Aegean Bronze Age (2016). I feel it is useful to outline his main points regarding the Sea Peoples:

• ^(s) Since 1994 Zangger has been advocating the view that a Luwian civilization existed in Western Asia Minor during the 2nd millennium BCE. In 2014 he established the international non-profit foundation Luwian Studies.

The Luwian Civilization / The Missing Link in the Aegean Bronze Age

“Over twenty years ago, I proposed a chronological reconstruction of the political and economic development in the countries around the Eastern Mediterranean during the 13th century BCE. It causally links three wars comprised of reciprocal attacks. First, the so-called Sea Peoples’ invasions took place, during which the navy of allied Luwian petty states from the eastern shore of the Aegean Sea advanced to the southeast. The Luwians were then attacked a few years later by allied Greek forces – and this is memorialized in the tradition of the so-called Trojan War. And finally, a civil war… broke out in Greece.”

“Perhaps the trigger for the [Luwians’] decision to engage in war was [Hatti’s] conquest of Cyprus… possibly to get access to its copper resources. The Luwians in western Asia Minor played an active role in long-distance trade and may have depended on Cyprus as a port of call. Therefore they entered into a military alliance and built a fleet of fast, agile vessels for invasions. Instead of moving against the Hittite forces over land, they dashed across the sea and reached the important Hittite borderlands of Cyprus and Syria. The acclaimed mercenary armies of the Lukka and Sherden had become marine forces which no longer fought alongside the Hittite king but against him – they had formed the coalition known as the Sea Peoples… [Eventually] the capital Hattuša was wiped out overnight – and with it the Hittite Empire.”

Sphinx Gate at Hattusa

“The petty states from western Asia Minor suddenly controlled an area stretching from Macedonia across Anatolia to Syria and Canaan, where it touched upon the Egyptian dominion… Together with this vast territory, the Luwians now dominated almost all ore deposits in the Eastern Mediterranean, as well as the trade routes on land and at sea… Both the access to the Black Sea region as well as the connection through Cyprus and Syria to Mesopotamia were now under Luwian control. Considering the distribution of mineral resources, arable land, the path of the perennial rivers and of the trade routes, the Mycenaeans were about to face a superior force for an extended period of time. To avoid complete dependence… they engaged in a coalition themselves with the ultimate purpose to raid western Asia Minor… About ten years later, united Greek forces attacked western Asia Minor – and this was later remembered as the ‘Trojan War’… which was thus a counterattack against the previously victorious Sea Peoples.”

“While the Mycenaean kings were fighting at Troy, their wives and less competent deputies had taken their thrones. When the surviving victorious kings returned, many of these deputies did not want to give up their power. A civil war broke out and consumed progressively one citadel after another… Pylos – and later Ithaca – may have been among the last palaces to fall into the hands of the insurgents.” (Eberhard Zangger, The Luwian Civilization / The Missing Link in the Aegean Bronze Age)

• >> Chronicle 21. IBERIAN “EL DORADO”
• << Chronicle 19. PHOENICIA’S STROKE OF FORTUNE

Next Chronicle 21. IBERIAN “EL DORADO” ● Minoans, Mycenaeans, Phoenicians in Iberia ● Fortunate Isles, Hesperides ● Sardinia ● Odysseus, Calypso, Ophiussa ● Tartessos

Mycenaean gold diadem