Χρονικό 5. ΟΙ ΑΙΝΙΓΜΑΤΙΚΟΙ ΛΑΟΙ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ
/ENGLISH/ Chronicle 5. THE ENIGMATIC SEA PEOPLES
● Κατάρρευση της Εποχής τού Μπρούντζου Λόγω Λιμού ● Τρωικός Πόλεμος και Μικρασιάτες Λαοί τής Θάλασσας ● Φιλισταίοι και Πελασγοί ● Η Στήλη τού Merneptah και η Έξοδος
του Μιχάλη Λουκοβίκα
ΠΡΟΤΟΥ ΝΑ ΚΙΝΗΘΟΥΜΕ ΠΡΟΣ ΔΥΣΜΑΣ, καλό θα ήταν να ξανοιχτούμε στο “Απέραντο Πράσινο” (όπως ‘έβλεπαν’ οι Αιγύπτιοι τη Μεσόγειο), εις αναζήτηση των Λαών τής Θάλασσας, συναπαντώντας καθ’ οδόν διάφορες περιπλανώμενες ομάδες μεταναστών. Ταξιδεύοντας στον χώρο και τον χρόνο, στην ιστορία, τον θρύλο ή μύθο, πρέπει να πάμε πίσω στο εκρηκτικό φινάλε τού 17ου π.Χ. αιώνα, στο “big bang” τής μινωικής ηφαιστειακής έκρηξης στη Θήρα/Σαντορίνη, μια και συμπίπτει σχεδόν με τις πρώτες εμφανίσεις των Λαών τής Θάλασσας στην Αίγυπτο. Αν πάρουμε υπόψη πως εκείνη την περίοδο, μαζί με τον μινωικό στόλο, είχε ναυαγήσει και η επιχείρηση αστυνόμευσης των θαλασσών, μπορούμε να υποθέσουμε πως οι άνθρωποι αυτοί δεν ήταν τότε παρά πειρατές, ενώ παράλληλα συνειδητοποιούμε πόσο αλληλοεξαρτημένες ήταν οι μεγάλες δυνάμεις στον αρχαίο κόσμο. Αργότερα οι Αιγύπτιοι άρχισαν να προσδιορίζουν με τον δικό τους τρόπο την ταυτότητα των διαφόρων ομάδων των Λαών τής Θάλασσας και μια από τις πρώτες που κατέγραψαν ήταν οι Sherden ή Shardana.
Επρόκειτο για μια μεγάλη ομάδα πειρατών που δημιούργησε σοβαρά προβλήματα στο εμπόριο κατά το τέλος τού 13ου αιώνα π.Χ. και συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στην κατάρρευση του μυκηναϊκού πολιτισμού. Το γεγονός ότι δεν κατονομάζονται σε παραδόσεις ή γραπτές πηγές Ελλήνων ή Χετταίων υποδηλώνει ότι δεν προέρχονταν από τις επικράτειές τους. Πολλοί μελετητές συσχετίζουν τους Shardana με τη Σαρδηνία επειδή οι δυο λέξεις μοιάζουν. Με βάση το ίδιο σκεπτικό, η αρχαιολόγος Margaret Guido πρότεινε την άποψη πως η εν λόγω φυλή ίσως καταγόταν από την πεδιάδα των Σάρδεων στη Λυδία και πιθανόν αργότερα μετανάστευσε στη Σαρδηνία. Φαίνεται ότι πολλοί άνθρωποι, όχι μόνον οι Τρώες που θα γίνονταν αργότερα Ρωμαίοι, εγκατέλειψαν τη Μικρά Ασία και το Αιγαίο για να εγκατασταθούν στην ιταλική χερσόνησο και τα νησιά της λόγω της κατάρρευσης της εποχής τού μπρούντζου μάλλον, παρά πριν από αυτήν. Υπάρχουν ενδείξεις που καθιστούν αξιόπιστη την Αινειάδα τού Βιργιλίου – χωρίς να αποκλείεται φυσικά το ενδεχόμενο και προγενέστερων μεταναστεύσεων. Πρόσφατες γενετικές μελέτες δείχνουν πως οι πληθυσμοί όχι μόνο των ανθρώπων, αλλά και των βοοειδών, σε διάφορες περιφέρειες της Ιταλίας, ιδίως στην Τοσκάνη, συγγενεύουν κυρίως με την Ανατολία, ιδίως τα βορειοδυτικά της, παρά με οποιαδήποτε άλλη περιοχή.
Ένα περίφημο απόσπασμα του Ηροδότου περιγράφει την αποδημία των Λυδών και την περιπλάνησή τους λόγω λιμού:
-
“Ο βασιλιάς τους χώρισε τον λαό στα δυο, προκειμένου η μια ομάδα να παραμείνει και η άλλη να εγκαταλείψει την χώρα. Ο γιος του, ο Τυρρηνός, θα ήταν επικεφαλής αυτών που έφευγαν. Κατηφόρισαν προς τη Σμύρνη κι έφτιαξαν καράβια. Πέρασαν από πολλές χώρες ώσπου έφτασαν στους Umbri, όπου ίδρυσαν πόλεις και ονομάστηκαν Τυρρηνοί.”
Να μην ξεχνούμε πως η Μικρασία αντιμετώπιζε και κατά την περίοδο της κατάρρευσης το ίδιο οξύ πρόβλημα της πείνας και, ως εκ τούτου, οι Λαοί τής Θάλασσας, ένας συνασπισμός τότε θαλασσοπόρων μεταναστών, είχαν πλέον σφυρηλατήσει άρρηκτους δεσμούς θέλοντας να ανακουφιστούν από τις ελλείψεις. Η ξηρασία μπορούσε κάλλιστα να υποθάλψει κοινωνικοοικονομικές εντάσεις και πολέμους. Ως προς την ιστορία που μας αφηγήθηκε ο Ηρόδοτος και τη σύνδεσή της με τους Λαούς τής Θάλασσας, διάφοροι μελετητές υποστηρίζουν πως εκείνοι που οι Αιγύπτιοι ονόμαζαν Teresh δεν ήταν άλλοι από τους Τυρρηνούς ή Τυρσηνούς, οι οποίοι συχνά ταυτίζονται με τους Tusci (εξ ου και Τοσκάνη), το λατινικό εξώνυμο των Ετρούσκων, των Rasena όπως αυτοπροσδιορίζονταν. Εκτός τής ετρουσκικής γλώσσας, η τυρρηνική γλωσσική οικογένεια περιλαμβάνει και τη λημνιακή που μιλιόταν στο αιγαιοπελαγίτικο νησί τής Λήμνου μέχρι τον 6ο αιώνα π.Χ. Μια άλλη γλώσσα τού Αιγαίου συγγενική ενδεχομένως της ετρουσκικής ήταν η μινωική κρητική. Ένα ακόμη αιγαιοπελαγίτικο νησί δίπλα στη Μικρά Ασία που αναφέρει ο Θουκυδίδης ως πιθανό τόπο καταγωγής των Τυρρηνών είναι η Λέσβος. Οι Ρωμαίοι, ως αναγνώστες τού Βιργιλίου, ταύτιζαν τους Teresh με τους Τρώες. Αυτή η εκδοχή εξυπηρετούσε και τα συμφέροντά τους καθώς οι Ετρούσκοι ήταν αντίπαλοί τους. Αν φαινόταν πως είχαν κοινή προέλευση, οποιαδήποτε περαιτέρω εχθρότητα μεταξύ τους θα μπορούσε να θεωρηθεί αδελφοκτόνος. Υπάρχουν ενδείξεις για να υποστηρίξει κανείς την άποψη αυτή. Αρκετοί συγγραφείς, λ.χ. ο Andrea Salimbeti στο κείμενό του “Η Ελληνική Εποχή τού Μπρούντζου: Λαοί τής Θάλασσας”, υποστηρίζουν πως η συσχέτιση των Τρώων με τους Teresh ή Tursha θα πρέπει να είναι το πρώτο προς εξέταση ενδεχόμενο:
-
“Η Τροία εμφανίζεται σε χεττιτικό έγγραφο ως Taruisa. Μπορούμε λογικά να υποθέσουμε πως οι κάτοικοι της Taruisa ονομάζονταν με κάποια παρόμοια λέξη – χωρίς τα φωνήεντα για να είναι συγκρίσιμη με την αιγυπτιακή γραφή”.
Η Τρωάδα βρισκόταν εκτός τής επικράτειας αλλά μέσα στη σφαίρα επιρροής των Χετταίων. Ένα διαφορετικό ενδεχόμενο προκύπτει από κάποιο άλλο χεττιτικό έγγραφο με κατάλογο πόλεων, μεταξύ των οποίων και η Tarsa, προφανώς η Ταρσός. Αυτά τα τοπωνύμια και οι αντίστοιχές τους ιθαγένειες θα καταγράφονταν στα αιγυπτιακά ιερογλυφικά, ή σε οποιαδήποτε σημιτική γραφή, χωρίς φωνήεντα, ως “Τρσ” ή “Τρς”.(α)
- (α) Εξαιρετικό παράδειγμα για το πόσο σημαντική υπήρξε η ελληνική καινοτομία με τη χρήση συμβόλων για τα φωνήεντα στο αλφάβητο. Αν οι Αιγύπτιοι κατέγραφαν και τα φωνήεντα, τότε ίσως το αίνιγμα των Λαών τής Θάλασσας να είχε προ πολλού λυθεί!
Με τη Μικρασία μάλλον συνδέονται, σύμφωνα με ποικίλες εκδοχές, κι άλλοι Λαοί τής Θάλασσας, όπως οι Lukka (Λύκιοι). Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι, στη συντριπτική πλειονότητά τους, φαίνεται πως κατάγονταν από την Τρωάδα. Έτσι ορισμένοι ερευνητές, σαν τον Ελβετό γεωαρχαιολόγο Eberhard Zangger, έχουν προτείνει την άποψη πως “οι Λαοί τής Θάλασσας μπορεί κάλλιστα να ήταν η Τροία με τη συνομοσπονδία των συμμάχων της, και η λογοτεχνική παράδοση του Τρωικού Πολέμου [λ.χ. η Ιλιάδα] μπορεί κάλλιστα να αντανακλά την προσπάθεια των Ελλήνων να αποκρούσουν αυτές τις επιδρομές”.(β) Συνεπώς, παρόλο που πολλοί ιστορικοί αμφισβητούν την ιστορικότητα της Ιλιάδας, φαίνεται πως ο Τρωικός Πόλεμος υπήρξε ιστορικό γεγονός και αποτελεί κλειδί για την κατανόηση των βαθύτερων αιτιών αυτών των κοσμοϊστορικών εξελίξεων. “Σίγουρα η μετακίνηση των Λαών τής Θάλασσας περιλαμβάνεται στις μεγαλύτερες και σπουδαιότερες μεταναστεύσεις στην Ιστορία αφού άλλαξε το πρόσωπο του αρχαίου κόσμου περισσότερο από κάθε άλλο μεμονωμένο γεγονός πριν από την εποχή τού Μεγάλου Αλεξάνδρου”, παρατηρεί ο Salimbeti. Αυτός ο μακρόχρονος, καταστρεπτικός πόλεμος, μαζί με τον εκτεταμένο λιμό σε ολόκληρη την χερσόνησο, δημιούργησαν τις εκρηκτικές συνθήκες που οδήγησαν στην κατάρρευση. Καθώς έτσι είχαν τα πράγματα, πολλοί Τρώες, σύμμαχοι ή γείτονές τους έγιναν πρόσφυγες και αρκετοί από αυτούς επέζησαν χάρη στην ευστροφία ή τα ξίφη τους. Αρχαιολογικά ευρήματα οδηγούν στο συμπέρασμα πως οι Λαοί τής Θάλασσας δεν ήταν πια πειρατές, ούτε επιδρομείς που λεηλατούσαν και λαφυραγωγούσαν ευνομούμενες πόλεις, αλλά αντίθετα μια τεράστια ομάδα ανθρώπων που έψαχναν ένα μέρος να εγκατασταθούν, μια νέα πατρίδα. Αυτό ήταν εμφανές ήδη κατά την πρώτη τους εισβολή στην Αίγυπτο, έχοντας Λίβυους επικεφαλής, καθώς συνοδεύονταν από τις οικογένειες και τα υπάρχοντά τους. Οι φυλές τής Λιβύης έπαιξαν και αυτές τον ρόλο τους στις πρώτες εκστρατείες κατά της Αιγύπτου. Αιώνες αργότερα, οι Ηρόδοτος και Εκαταίος αναφέρθηκαν σε μια από τις εν λόγω φυλές. Ήταν οι Βέρβεροι Μάξυες ή Μάζυες, οι Mazaces των Ρωμαίων ή οι Meshwesh των Αιγυπτίων, που υποστήριζαν πως στις φλέβες τους κυλά τρωικό αίμα.
Παρόλο που πολλοί ιστορικοί αμφισβητούν την ιστορικότητα της “Ιλιάδας”, φαίνεται πως ο Τρωικός Πόλεμος υπήρξε ιστορικό γεγονός:
“Οι Λαοί τής Θάλασσας μπορεί κάλλιστα να ήταν η Τροία με τη συνομοσπονδία των συμμάχων της, και η λογοτεχνική παράδοση του Τρωικού Πολέμου μπορεί κάλλιστα να αντανακλά την προσπάθεια των Ελλήνων να αποκρούσουν αυτές τις επιδρομές.” (Eberhard Zangger)
- (β) Κατά το σενάριο αυτό, ο Τρωικός ήταν πόλεμος ‘δίκαιος’, αμυντικός, από την πλευρά των Ελλήνων, και δεν είχε ως στόχο την κατάκτηση και καταστροφή τής πόλης που ήλεγχε το πέρασμα προς τον Εύξεινο Πόντο.
- Στην “Ανατολική υπόθεσή” του (τη θεωρία πως η Μικρασία και δη η Τροία δίνει το κλειδί για να κατανοήσουμε την εποχή), ο Eberhard Zangger προκάλεσε αίσθηση, αλλά και αντιδράσεις, επειδή ταύτισε την Τροία με την Ατλαντίδα. Η άποψή του είναι πως ο Πλάτων χρησιμοποίησε μιαν αιγυπτιακή εκδοχή τής ιστορίας σχετικά με την Τροία όταν έκανε την περίφημη αναφορά του στην Ατλαντίδα. Για να στηρίξει το επιχείρημά του αυτό, συνέκρινε τον μυκηναϊκό πολιτισμό με την αφήγηση του Πλάτωνα σχετικά με την αναμέτρηση των πολιτισμών Ελλάδας και Ατλαντίδας, και παραλλήλισε τις αναμνήσεις τού Τρωικού Πολέμου κι εκείνου που υποτίθεται πως διεξήχθη μεταξύ Ελλήνων και Ατλάντων (μια παραλλαγή τής Τιτανομαχίας). Κατά την ερμηνεία του, ο θρύλος τού Τρωικού Πολέμου είναι η ανάμνηση του κοσμοϊστορικού χάους που οδήγησε στην κατάρρευση της εποχής τού μπρούντζου. Κατέληξε μάλιστα στο συμπέρασμα πως η Τροία θα πρέπει να ήταν πολύ μεγαλύτερη από ό,τι υποθέτουν οι περισσότεροι μελετητές, με τεχνητά λιμάνια μέσα στη σύγχρονη προσχωσιγενή πεδιάδα. Για να το αποδείξει αυτό, προετοίμασε μια γεωφυσική χαρτογράφηση της πεδιάδας τής Τροίας από ελικοπτέρου για να εντοπίσει στρώματα ανθρώπινης εγκατάστασης και ίχνη τεχνητών λιμανιών, χρησιμοποιώντας τεχνικές μελέτης τού υπεδάφους. Όμως η τουρκική κυβέρνηση, έχοντας χορηγήσει αποκλειστική άδεια ανασκαφής για την Τροία στον Γερμανό αρχαιολόγο Manfred Korfmann, απέρριψε το αίτημα του Zangger, με αποτέλεσμα αυτός να αποσυρθεί από την επιστήμη με μια διάλεξή του στην Ακαδημία Επιστημών τής Χαϊδελβέργης. Ήταν το “κύκνειο άσμα” του ως επιστήμονας πριν στραφεί σε πιο “προσοδοφόρες” δραστηριότητες ως σύμβουλος επιχειρήσεων, ειδικός στο image-making και τις δημόσιες σχέσεις. Θεωρώ πως το τελευταίο του εγχείρημα υπονομεύτηκε όχι από τα… αποκλειστικά δικαιώματα του Korfmann να κάνει ανασκαφές για την Τροία [!] (το σχέδιο του Zangger δεν προέβλεπε πραγματικές ανασκαφές), αλλά μάλλον από την απροθυμία τής Τουρκίας να επιτρέψει τυχόν αποκάλυψη ευαίσθητων στρατιωτικών δεδομένων χάριν τής επιστήμης.

Ίλιον/Τροία: η ευρύτερη περιοχή και, κάτω δεξιά, με κόκκινο, η σημερινή ακτογραμμή και, συνεπώς, η προσχωσιγενής πεδιάδα που ενδιέφερε τον Zangger – δίπλα στα στρατηγικής σημασίας στενά και τα ελληνικά σύνορα…
- Με την χρήση των τεχνικών και του αντικειμένου τής γεωγραφίας, της γεωλογίας, και άλλων γεωεπιστημών, η γεωαρχαιολογία εξετάζει θέματα που εμπλουτίζουν την αρχαιολογική γνώση και σκέψη. Οι γεωαρχαιολόγοι μελετούν τις φυσικές διεργασίες που επηρεάζουν τους αρχαιολογικούς χώρους, όπως είναι η γεωμορφολογία, καθώς επίσης το έδαφος και τα ιζήματα, υποβοηθώντας τις αρχαιολογικές έρευνες.
Ένας σημαντικός Λαός τής Θάλασσας υπήρξαν οι Peleset, που ταυτίζονται με τους Φιλισταίους, τους Παλαιστίνιους.
-
“Μια από τις θεωρίες τούς συνδέει με τους Πελασγούς που ήταν σύμμαχοι της Τροίας και μια ομάδα τους ζούσε στη Θράκη”, λέει ο Salimbeti.(γ) “Εκείνοι οι Πελασγοί μάλλον θα μετανάστευσαν στα νότια, υπερισχύοντας και καταφέροντας ανεπανόρθωτα πλήγματα κατά του αχαϊκού ελληνικού πολιτισμού. Λίαν συντόμως, πολλοί από αυτούς βρέθηκαν ακόμη νοτιότερα, στην Κρήτη.” Υπάρχουν επιπλέον βιβλικές αναφορές στους Φιλισταίους ως προερχόμενους από ένα μέρος που λεγόταν Caphtor και το οποίο αρκετοί μελετητές ταυτίζουν με την Κρήτη.(δ) “Η θεωρία αυτή”, προσθέτει ο Salimbeti, “έχει κατά κάποιον τρόπο ενισχυθεί με την ανακάλυψη του Δίσκου τής Φαιστού στην Κρήτη. Ένα από τα σύμβολά του παρουσιάζει το κεφάλι ενός άνδρα στεφανωμένου με φτερά – μοιάζει δηλαδή πάρα πολύ με τις φτερωτές στην κορυφή περικεφαλαίες των Peleset όπως απεικονίζονται” στον ναό τού Ραμσή τού Γ΄.(ε)

Ο αιγαιακός κυκλαδικός πολιτισμός, μια από τις σπουδαιότερες πελασγικές κουλτούρες:
στο σχέδιο του εικονιζόμενου “τηγανιού” τού 2800 π.Χ. κάποιοι ευφάνταστοι ‘βλέπουν’ έναν χάρτη τής Ατλαντίδας…
- (γ) Ποια ήταν η γλώσσα των Φιλισταίων; Η Wikipedia μας “ενημερώνει” για “ενδεχόμενες σχέσεις με ινδοευρωπαϊκές γλώσσες, ακόμη και τη μυκηναϊκή ελληνική, ενισχύοντας τη θεωρία που έχει διατυπωθεί ανεξάρτητα [;] πως οι Φιλισταίοι εμφανίστηκαν ως μετανάστες μεταξύ ‘λαών τής θάλασσας’.” Και τι ξέρουμε για τη γλώσσα (ή τις γλώσσες) των Πελασγών; “Καθώς δεν υπάρχει καμιά βεβαιότητα για την ταυτότητα (ή τις ταυτότητες) των Πελασγών, έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες. Δεδομένου ότι η ελληνική έχει χαρακτηριστεί ως ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, το μείζον προς διερεύνηση ζήτημα είναι αν [και] η πελασγική ήταν ινδοευρωπαϊκή γλώσσα”. Για περαιτέρω πληροφορίες μάς παραπέμπει στην αιγαιακή γλωσσική οικογένεια, που πρότεινε ο Giulio M. Facchetti, λόγω κάποιων υποτιθέμενων ομοιοτήτων ανάμεσα στην ετρουσκική και τη λημνιακή, καθώς και ορισμένες άλλες γλώσσες τής περιοχής, όπως οι μινωική, ετεοκρητική, ετεοκυπριακή και φιλισταϊκή. Οι γλώσσες αυτές ενδεχομένως να συνιστούσαν ένα προ-ινδοευρωπαϊκό φύλον που εκτεινόταν από την Χαναάν ως τις Άλπεις. Ωστόσο, η εν λόγω άποψη δεν είναι κοινά αποδεκτή. Υπάρχουν άλλοι που επιχειρούν να συνδέσουν την ετεοκρητική και ετεοκυπριακή με τη σημιτική. Φυσικά, όλα τα παραπάνω δεν είναι παρά υποθέσεις, όπως παραδέχεται και ο ίδιος ο Facchetti. Αυτό που πραγματικά μετράει είναι η ιδέα την οποία είχαν οι ίδιοι οι αρχαίοι Έλληνες για τους Πελασγούς που επιζούσαν ακόμη κατά την κλασική περίοδο σε διάφορα μέρη τής ηπειρωτικής Ελλάδας, της Κρήτης και άλλων νησιών τού Αιγαίου. Πληθυσμοί που προσδιορίζονταν ως “πελασγικοί” μιλούσαν γλώσσα ή γλώσσες που τότε οι Έλληνες χαρακτήριζαν ως “βαρβαρικές” – δηλαδή τους ήταν ακατανόητες. Σύμφωνα με μια παράδοση που επιβίωνε ως τότε, πολλά μέρη τής Ελλάδας ήταν κάποτε πελασγικά πριν εξελληνιστούν. Έχοντας όλα αυτά κατά νου, μπορούμε να απολαύσουμε το θέαμα βλέποντας τις παραπάνω θεωρητικολογίες των μελετητών να καταρρέουν παταγωδώς…

Το Δέλτα τού Νείλου: το Πηλούσιον ανατολικά, η ελληνική αποικία Ναύκρατις δυτικά και, λίγο πιο πάνω, η θέση που χτίστηκε αργότερα η Αλεξάνδρεια. Φαίνεται επίσης η αρχαία διώρυγα που ένωνε Μεσόγειο και Ερυθρά θάλασσα.
- (δ) Wikipedia: “Ο Caphtor είναι τόπος που μνημονεύεται στη Βίβλο και τη σχετική βιβλιογραφία. Οι κάτοικοί του καλούνται Caphtorites (ή Caphtorim) και αναφέρονται ως υποδιαίρεση των αρχαίων Αιγυπτίων. Παραδοσιακές εβραϊκές πηγές τοποθετούν τον Caphtor στην περιοχή τού Πηλουσίου [στο Δέλτα τού Νείλου]. Άλλες πηγές τον συνδέουν με τόπους εκτός Αιγύπτου, σαν την Κιλικία, την Κύπρο ή την Κρήτη”… Το λιγότερο πιθανό σενάριο αποτελεί για ορισμένους “ατράνταχτη αλήθεια”. Δείγμα τής αξιοπιστίας των μελετητών μας…
- (ε) Ήταν, θα έλεγα, σχεδόν αναπόφευκτο: “Η ομοιότητα [της περικεφαλαίας των Peleset] με τα φτερωτά καλύμματα της κεφαλής των Μάγια και των Αζτέκων είναι όντως εκπληκτική, δεδομένης τής απόστασης που χώριζε τη μεσοαμερικανική κουλτούρα” από τη μεσογειακή… Καλπάζουσα φαντασία κάπου στη Διαδικτυακή Θάλασσα, ενώ πέρα στον μακρινό ορίζοντα αναδύεται σιγά-σιγά η γη τής Ατλαντίδας…
Ένας άλλος “Τρωαδίτης” Λαός τής Θάλασσας μπορεί να ήταν οι Weshesh. Οι ελάχιστες διαθέσιμες πληροφορίες οδήγησαν… εξ ανάγκης σε εικασίες για το ενδεχόμενο να σχετίζεται το όνομά τους με το Ίλιον, όπως ονομαζόταν επίσης η πόλη τής Τροίας από τους Έλληνες (Wilusa ή Wilusiya από τους Χετταίους) λόγω του βασιλιά Ίλου (εξ ου και Ιλιάδα). “Το W των Weshesh”, σημειώνει ο Salimbeti, “είναι σύγχρονη επινόηση για την ευκολία τής προφοράς: τα αιγυπτιακά αρχεία αναφέρονται στους Uashesh”. Μελετητές συσχετίζουν αυτόν τον λαό με την Άσσο, επίσης στην Τρωάδα, ή με την Ιασό τής Καρίας, ή με την Ισσό τής Κιλικίας. Άλλοι υποθέτουν πάλι πως εντάχθηκε στον ισραηλιτικό συνασπισμό ως η φυλή Ασήρ. Ένας ακόμη Λαός τής Θάλασσας που συνδέθηκε με τους Εβραίους ήταν οι Tjeker. Φτάνοντας στην Χαναάν, κατέλαβαν την πόλη-κράτος τής Dor και τη μετέτρεψαν σε μεγάλη και καλά οχυρωμένη πρωτεύουσα του βασιλείου τους. Η Dor καταστράφηκε βίαια στα μέσα τού 11ου αιώνα π.Χ. από τους επεκτατικούς τότε Φοίνικες, που ανακόπηκαν αρχικά από τους Φιλισταίους κι αργότερα τους Εβραίους. Ο βασιλιάς Δαβίδ (αν ήταν κάτι παραπάνω από μυθολογική απλώς μορφή) υποτίθεται πως κατέκτησε την Dor και οι Tjeker δεν ξανακούστηκαν πια.
Οι Tjeker, σύμφωνα με μια θεωρία, είχαν γλωσσική συγγένεια με τους Tekrur, που δεν ήταν άλλοι από τους Τεύκρους, μια φυλή η οποία κατοικούσε στη βορειοδυτική Μικρασία, στα νότια της Τροίας, όπως αναφέρουν αρχαίες πηγές. Η παράδοση προσφέρει βασικά δυο ενδεχόμενα ως προς την καταγωγή τους: την Κρήτη και την Αττική. Θρύλοι συνδέουν αυτές τις τρεις περιοχές και μετά φτάνουν σε ακόμη πιο μακρινούς τόπους ακολουθώντας δύο επώνυμους και συνώνυμους ήρωες: τον Τρωαδίτη βασιλιά Τεύκρο και τον Τεύκρο τον νεώτερο που ήταν Έλληνας εκ Σαλαμίνας. Κατά τον Βιργίλιο, ο πρώτος καταγόταν από την Κρήτη αλλά εγκατέλειψε το νησί με το ένα τρίτο των κατοίκων στη διάρκεια μεγάλου λιμού (πόσες ανάλογες ιστορίες…) ώσπου εγκαταστάθηκε δίπλα σε ένα ποτάμι που του έδωσε το όνομα του πατέρα του, Σκάμανδρου. Ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, αντίθετα, υποστηρίζει πως ο Τεύκρος είχε πάει στην Τρωάδα από την Αττική. Ο Σκάμανδρος (ή Ξάνθος) ήταν, λέει, ποτάμιος θεός, γιος τού Ωκεανού. Κατά τον Όμηρο, άρχισε να πολεμά στο πλευρό των Τρώων όταν ο Αχιλλέας τον προσέβαλε. Ήταν η προσωποποίηση του ποταμού που έρεε δίπλα από την Τροία. Οι Έλληνες στρατοπέδευσαν κοντά στις εκβολές του και οι μάχες τους με τους Τρώες διεξάγονταν στην πεδιάδα του. Όταν ο Δάρδανος έφτασε εκεί, η γη μετονομάστηκε από Τευκρία σε Δαρδανία (εξ ου και Δαρδανέλλια), και αργότερα σε Τρωάδα (από τον βασιλιά Τρώα). Όμως αυτές οι τοπωνυμικές μεταβολές δεν απέτρεψαν τους Τρώες να αυτοαποκαλούνται Τεύκροι. Ο Αινείας λ.χ. χαρακτηρίζεται ως “ο μέγας καπετάνιος των Τεύκρων”.

Η κρίση τού Πάρι (1904), του Enrique Simonet: Η Αφροδίτη μπροστά θριαμβευτικά γυμνή ως νικήτρια των αρχαίων καλλιστείων, ενώ Ήρα και Αθηνά μένουν ταπεινωμένες πίσω…
Ο Τεύκρος ο νεώτερος ήταν γιος τού βασιλιά Τελαμώνα τής Σαλαμίνας, του νησιού τής Αττικής όπου θα γινόταν η καθοριστική ναυμαχία των Μηδικών Πολέμων. Τρωαδίτης κατά το ήμισυ αφού η μητέρα του ήταν πριγκίπισσα του Ιλίου, πολέμησε επίσης στον Τρωικό Πόλεμο μα στο πλευρό των Ελλήνων, έχοντας τον ετεροθαλή αδελφό του, Αίαντα, ως συμμαχητή, ενώ “εχθροί” του ήταν τα ξαδέρφια του, Έκτορας και Πάρις, όπως και ο “θείος Πρίαμος”. Στο κάτω-κάτω, ο πόλεμος ήταν οικογενειακή υπόθεση – πόσο μάλλον για τον εν λόγω Τεύκρο. Όταν γύρισε όμως στη Σαλαμίνα, ο πατέρας του τον κατηγόρησε επειδή δεν φρόντισε να επαναπατριστεί η σορός τού Αίαντα. Τον αποκλήρωσε, τον εξόρισε και τον ανάγκασε να ψάξει να βρει νέα πατρίδα. Τα αποχαιρετιστήρια λόγια του, που ο Οράτιος μετέτρεψε σε συγκινητική ωδή, είναι προτροπή προς τους συντρόφους του να μην βυθίζονται “διόλου σε απελπισία… αύριο θα ξανοιχτούμε στην απέραντη θάλασσα”.(ς) Η ομιλία του αυτή, που συνδέθηκε αργότερα με τα ταξίδια των ανακαλύψεων, βρίσκεται επίσης στην Κόλαση του Δάντη και τον Οδυσσέα τού Tennyson. Ο Τεύκρος συνεργάστηκε αργότερα με τον Φοίνικα βασιλιά Βήλο τής Τύρου στην εκστρατεία του εναντίον τής Κύπρου και όταν το νησί κατακτήθηκε, ο Βήλος το παρέδωσε στον Τεύκρο ως ανταμοιβή. Κι αυτός ίδρυσε εκεί την πόλη τής Σαλαμίνας, δίνοντάς της το όνομα της πατρίδας του.
- (ς) “Quo nos cumque feret melior fortuna parente, / ibimus, o socii comitesque. / Nil desperandum Teucro duce et auspice Teucro; / certus enim promisit Apollo
ambiguam tellure nova Salamina futuram. / O fortes peioraque passi / mecum saepe viri, nunc vino pellite curas; / cras ingens iterabimus aequor.” (Ορατίου, Ωδή).

Η Λήδα και ο Κύκνος, από το Ιερό τής Αφροδίτης στην Παλαιά Πάφο (3ος αιώνας μ.Χ.)
Η “χαλκή νήσος”, ζωτικής σημασίας κόμβος των εμπορικών δικτύων, γνώρισε δύο κύματα ελληνικού εποικισμού: Το αρχικό, γύρω στο 1400 π.Χ., το αποτελούσαν Μυκηναίοι έμποροι. Προς το τέλη αυτής της περιόδου, η Κύπρος παρήγαγε μεγάλες ποσότητες “μυκηναϊκών” αγγείων. Το δεύτερο μεγάλο κύμα, που συνδέεται με την ιστορία τού Τεύκρου, σημειώθηκε αμέσως μετά την κατάρρευση της εποχής τού μπρούντζου, γύρω στο 1100 π.Χ., δίνοντας από τότε έναν πρωτίστως ελληνικό χαρακτήρα στο νησί, λόγω της “εισβολής” των Ελλαδιτών προσφύγων. Εκτός από τη Σαλαμίνα, o Τεύκρος πιστεύεται πως ίδρυσε και άλλες πόλεις. Ένας τοπικός θρύλος στη Γαλικία τής βορειοδυτικής Ιβηρίας συνδέει τη θεμελίωση της Pontevedra με τον “Teucro”. Ο μύθος φαίνεται να βασίζεται μάλλον στην υπόθεση πως Έλληνες έμποροι ίσως να είχαν φτάσει εκεί κατά την αρχαιότητα. Αν και τα θρυλούμενα απορρέουν πάντα από κάποιαν αιτία, ιστορικοί και αρχαιολόγοι φαίνεται να συναινούν πως ο αρχικός οικισμός προφανώς σχηματίστηκε όταν η αρχαία Γαλικία ενσωματώθηκε στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (γύρω στον 1ο αιώνα π.Χ.). Η Ποντεβέδρα, που σημαίνει “παλιά γέφυρα”, λόγω μιας παλιάς ρωμαϊκής γέφυρας στον ποταμό Lérez, ονομάζεται μερικές φορές ποιητικά “πόλη τού Τεύκρου” και οι κάτοικοί της “teucrinos” – σαν τους Τρώες.(ζ)
- (ζ) Υπάρχει η εντύπωση πως η Tróia, απέναντι από το Setúbal τής Πορτογαλίας, πήρε το όνομά της από την Τροία, όμως δεν ξέρουμε τον λόγο. Η χερσόνησος πρωτοκατοικήθηκε στους προϊστορικούς χρόνους, όταν ήταν νησί και ονομαζόταν Acalá. Η πόλη που έχτισαν εκεί οι Ρωμαίοι στον 1ο αιώνα μ.Χ. ονομάστηκε Cetóbriga και αναδείχθηκε σε σημαντικό αλιευτικό κέντρο. Καταστράφηκε όμως ολοσχερώς το 412 λόγω σεισμού συνοδευόμενου από τσουνάμι. Αν το αρχικό της όνομα ήταν Tróia, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε πως οι Ρωμαίοι, θεωρώντας ότι κατάγονται από τους Τρώες, αποφάσισαν να χτίσουν μια Τροία κοντά στην πόλη τού Οδυσσέα – το Olisipo, τη Λισαβόνα! Όπως γράφει ο José Pedro Machado στο Ονομαστικό-Ετυμολογικό Λεξικό τής Πορτογαλικής Γλώσσας, το τοπωνύμιο αυτό δεν βρίσκεται μόνο στην περιοχή τού Setúbal. Υπάρχουν κι άλλες Tróia στην Πορτογαλία και μια Troya στη Γαλικία. Οι “νονοί” τους μάλλον εμπνεύστηκαν από την περίφημη Ιλιάδα αλλά χρησιμοποίησαν το όνομα της πόλης αυτής. Βάσει ενός λήμματος της Μεγάλης Πορτογαλικής και Βραζιλιάνικης Εγκυκλοπαίδειας, ο Machado εξέτασε το ενδεχόμενο το εν λόγω όνομα να προέρχεται από τη Cetóbriga: > Cetóbria > Cetróbia > Cetróia > Xetróia > Atróia – αν και φαίνεται να… παρατραβάει η ιστορία για ένα τοπωνύμιο! Ή ίσως το όνομα να μην προέρχεται από την Τροία, αλλά από την Troyes ή την Truyes, δύο πόλεις τής Γαλλίας. Ή, τέλος, να προέκυψε από τη λατινική φράση “Trogia (villa)”, που μας παραπέμπει στο κέλτικο όνομα Trogus.
Ως τώρα, με μοναδική εξαίρεση τον Τεύκρο που επιτέθηκε στην Κύπρο μαζί με τους Φοίνικες συμβολίζοντας όσους βρήκαν καταφύγιο εκεί (εντάξει, σε βάρος των ντόπιων), δεν έχουμε δει κανέναν Έλληνα να πολεμά στο πλευρό των Λαών τής Θάλασσας, αλλά μάλλον εναντίον τους, στον Τρωικό Πόλεμο. Μας το είπε ήδη και ο Sanford Holst στο προηγούμενο Χρονικό:
-
“Οι Μυκηναίοι είχαν επιτεθεί εναντίον των Μικρασιατών από τη μεριά τής θάλασσας. Για την επίλυση του προβλήματος, πολεμιστές και πλοία τής συνομοσπονδίας των Λαών τής Θάλασσας ξεχύθηκαν από την Ανατολία και τη Μαύρη Θάλασσα στο Αιγαίο, όπου λεηλάτησαν τους Μυκηναίους.”
Ας προσπαθήσουμε να το επαληθεύσουμε αυτό στη Wikipedia:
-
“Οι εισβολείς, δηλαδή οι διάδοχες κουλτούρες σε αυτούς τους τόπους [τους μυκηναϊκούς], προφανώς δεν έκαναν καμιά προσπάθεια να διατηρήσουν τον πλούτο των πόλεων, αλλά αντίθετα έχτισαν νέους οικισμούς πάνω στα ερείπια με μια απλούστερη υλικά κουλτούρα και σε ένα λιγότερο περίπλοκο οικονομικό επίπεδο. Για παράδειγμα, κανείς δεν ιδιοποιήθηκε το ανάκτορο και τις πλούσιες αποθήκες τής Πύλου αλλά τα πάντα κατακάηκαν, και οι διάδοχοι (όποιοι κι αν ήταν αυτοί) προχωρούσαν μέσα στα ερείπια με φτωχικά αγγεία και στοιχειώδη υλικά αγαθά. Αυτό μαρτυρά μια πολιτιστική ασυνέχεια.”
Αυτό ίσως να μαρτυρά και μια λογική ασυνέχεια! Ο/η συγγραφέας αφήνει αναπάντητο το ερώτημα ως προς το ποιοι μπορεί να ήταν οι εισβολείς. Ωστόσο, τους ταυτίζει με τις “διάδοχες κουλτούρες”, που τα μέλη τους ήταν τόσο ανόητα ώστε να “κατακάψουν το ανάκτορο και τις πλούσιες αποθήκες” αντί να τις ιδιοποιηθούν. Απλούστατα, οι εισβολείς δεν είχαν κανέναν σκοπό να εγκατασταθούν εκεί. Είχαν πάει μόνο για να καταστρέψουν: δεν ήταν οι “διάδοχες κουλτούρες”.
Οι Μικρασιάτες κυριαρχούσαν στους κόλπους των Λαών τής Θάλασσας αλλά δεν ήταν μόνοι τους. Στα αιγυπτιακά αρχεία βρίσκουμε αρκετά ονόματα φυλών αμφίβολης ή άγνωστης προέλευσης· όπως οι Shekelesh, πιθανότατα οι Siculi, που μετακινήθηκαν από την ηπειρωτική Ιταλία στη Σικελία.
-
“Υπήρξε μια γιγαντιαία σειρά μεταναστευτικών κυμάτων, που εκτεινόταν σε όλη τη διαδρομή από την κοιλάδα τού Δούναβη ως τις πεδιάδες τής Κίνας”, σχολιάζει ο Michael Grant, και ο Moses I. Finley συμφωνεί: “Έχουμε ενδείξεις για μια μεγάλης κλίμακας μετακίνηση ανθρώπων… Το αρχικό κέντρο αναταραχής ήταν στην Καρπαθοδουνάβια περιοχή τής Ευρώπης… πιέζοντας προς διαφορετικές κατευθύνσεις σε διαφορετικές εποχές”…
Ωστόσο, αν πιστέψουμε τον Michael Wood, ήταν Έλληνες:
-
“Απαρτίζονταν όντως οι λαοί τής θάλασσας εν μέρει από Μυκηναίους Έλληνες – ξεριζωμένους μετανάστες, ομάδες πολεμιστών και condottieri εν κινήσει; Σίγουρα υπάρχουν υπόνοιες μάλλον λόγω των ομοιοτήτων στον πολεμικό εξοπλισμό και τις περικεφαλαίες των Ελλήνων και των Λαών τής Θάλασσας”. Επιπλέον, περιλαμβάνοντας στους “κακούς” τούς Sherden και Shekelesh, μας υπενθυμίζει πως “εκείνη την εποχή είχαν γίνει μεταναστεύσεις ελληνόφωνων λαών” προς Σαρδηνία και Σικελία. Η Τροία, καταλήγει, “λεηλατήθηκε ουσιαστικά [!] από Έλληνες Λαούς τής Θάλασσας”…(η)
- (η) Μεγάλο κρίμα που… “ουσιαστικά” δεν υπήρχαν Ίβηρες ή Βρετανοί “condottieri εν κινήσει”. Αλλιώς ο… “παίδαρος της σκεφτόμενης γυναίκας” (όπως έχουν περιγράψει χιουμοριστικά κάποιες βρετανικές εφημερίδες τον Wood λόγω της γοητείας του που τον έκανε ελκυστικό στο “ασθενές” φύλο) θα είχε βρει ελληνικές αποικίες ακόμη και στον Άρη!

Κυκλαδική κεφαλή: Πελασγός “ύποπτος” αφού ζούσε “στα νησιά” και είχε “αλλοιωμένα”
τα χαρακτηριστικά του!
Ούτε και ο Michael Wood είναι μόνος του. Η ταύτιση των Denyen και Ekwesh με τους Δαναούς και Αχαιούς αντίστοιχα είναι ένα… χρόνιο πρόβλημα των μελετών ως προς την εποχή τού μπρούντζου, καθώς μάλιστα οι “ύποπτοι” ζούσαν “στα νησιά”…(θ) Ήταν άραγε οι Αιγύπτιοι γραφείς τόσο αφελείς να χρησιμοποιούν δυο ονόματα για τον ίδιο λαό; Τι είδους μελετητές τής εποχής τού μπρούντζου είναι αν (προσποιούνται ότι) αγνοούν πως Αχαιοί και Δαναοί ήταν όροι συνώνυμοι; Δεν μελέτησαν την Ιλιάδα; Ο Όμηρος αναφέρει το όνομα Αχαιοί 598 φορές, Δαναοί 138 φορές, Αργείοι 182 φορές, και Έλληνες μόνο μια φορά. Ήταν οι πρόγονοι των Ελλήνων και των φυλών τους: σύμφωνα με μια εκδοχή τού μύθου, οι Έλλην, Γραικός, Μάγνης και Μακεδών (Μακεδνός) ήταν γιοι τού Δευκαλίωνα και της Πύρρας, οι μόνοι επιζώντες τού μεγάλου κατακλυσμού. Παιδιά τού Έλληνα ήταν οι Δώρος, Ξούθος και Αίολος· και παιδιά τού Ξούθου οι Ίων και Αχαιός. Ο Δαναός από την Αίγυπτο, ο Πέλοψ από τη Μικρασία και ο Κάδμος από τη Φοινίκη κέρδισαν μια θέση στην Ελλάδα, αφομοιώθηκαν και εξελληνίστηκαν. Τουλάχιστον για τους Δαναούς, ίσως λόγω της ‘αιγυπτιακής’ τους καταγωγής, υπάρχει κάποια “ελαστικότητα”: είτε ταυτίζονται με τους κατοίκους των Αδάνων τής Κιλικίας, ή συνδέονται ενδεχομένως με τη γη των Danuna, κοντά στην Ουγκαρίτ τής Συρίας, ή λέγεται πως ίσως συνενώθηκαν με Εβραίους για να σχηματίσουν μια από τις αρχικές δώδεκα φυλές τού Ισραήλ, τη φυλή Δαν.
- (θ) Παρόλο που η σύνδεση ακόμη και του χεττιτικού τοπωνυμίου Ahhiyawa ή Ahhiya με την Αχαΐα αμφισβητείται εντόνως (Wikipedia: “η ακριβής σχέση τού όρου Ahhiyawa με τους Αχαιούς πέρα από μια ομοιότητα στην προφορά προκαλεί έντονες αντιπαραθέσεις μεταξύ μελετητών”), οι… “Wikipediστές” έχουν απόλυτη βεβαιότητα για την ταύτιση Αχαιών και Ekwesh. Έτσι αν αναζητήσεις πληροφορίες για τους δεύτερους, ανακατευθύνεσαι στους πρώτους… Όσο για τη φράση “στα νησιά”, που χρησιμοποιούν οι Αιγύπτιοι αναφερόμενοι σε Λαούς τής Θάλασσας και επικαλούνται οι μελετητές ως επιχείρημα, καταντά να σημαίνει “Πας μη στεριανός ύποπτος”!
Το σημαντικότερο γεγονός τής βασιλείας τού Μερνεφθά (1213-1203 π.Χ.) ήταν η μάχη που έδωσε ενάντια στα λεγόμενα “Εννιά Τόξα”, μια συνομοσπονδία υπό την ηγεσία τού βασιλιά τής Λιβύης. Ο Φαραώ αναφέρει ότι συνέτριψε την εισβολή, σκοτώνοντας 6.000 πολεμιστές κι αιχμαλωτίζοντας άλλους 9.000. Για να είναι σίγουρος ως προς τους αριθμούς, διέταξε μεταξύ άλλων να κοπούν τα πέη όλων των νεκρών δίχως περιτομή και οι παλάμες όσων είχαν κάνει περιτομή. Αναφέρουμε αυτήν την ανατριχιαστική λεπτομέρεια επειδή, όπως αποδείχθηκε, οι Ekwesh ήταν περιτετμημένοι, γεγονός που σίγουρα θα υποχρέωνε κάθε μελετητή τής εποχής τού μπρούντζου να εκδώσει “απαλλακτικό βούλευμα” για τους Έλληνες.(ι)
- (ι) …“γεγονός που αναγκάζει ορισμένους να αμφιβάλλουν για το αν ήταν Έλληνες,” είναι αυτό που όντως διαβάζουμε στη Wikipedia! Ίσως να έκαναν περιτομή για να… καμουφλαριστούν! Ή απλώς για να μπερδέψουν τους μελετητές μας! Αυτό που δεν ξεχνούν ποτέ οι τελευταίοι είναι ο αφορισμός τού Βιργιλίου: “Timeo Danaos et dona ferentes”; “Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντας” – στην περίπτωσή μας: και… περιτομή φέροντας! Τουλάχιστον οι μελετητές μας μελέτησαν την Αινειάδα… Σημειωτέον πως όχι μόνον οι Ekwesh, αλλά και οι Shekelesh και Shardana ήταν περιτετμημένοι, όπως αποσαφηνίζουν οι Αιγύπτιοι (δυστυχώς δεν ενημέρωσαν τον… Michael Wood!) Άρα και αυτοί οι δυο λαοί είχαν ανατολική καταγωγή, και μόνον αργότερα εγκαταστάθηκαν στη Σικελία και τη Σαρδηνία. Εκείνοι που δεν είχαν περιτομή ήταν οι Peleset…

Η επίμαχη στήλη που οικειοποιήθηκε το Ισραήλ· φταίει όμως κι ο Μερνεφθά που πρώτος την ιδιοποιήθηκε από τον προκάτοχό του, Αμένωφι Γ’: τη γύρισε ανάποδα και στην τραχιά επιφάνειά της έγραψε ό,τι έγραψε…
- Οι νίκες τού Φαραώ σε βάρος των Λιβύων και των συμμάχων τους Λαών τής Θάλασσας δοξάζονται στη Στήλη τού Μερνεφθά, μια μαύρη πλάκα γρανίτη πάνω από τρία μέτρα ύψος, που ανακαλύφθηκε από τον Flinders Petrie στη Θήβα το 1896. Υπάρχει όμως ένα είδος υποσημείωσης στις τελευταίες δυο από τις 28 αράδες, όπου γίνεται λόγος για μια ξεχωριστή εκστρατεία του στην Χαναάν. Εκεί ο Αιγύπτιος βασιλιάς καυχιέται πως νίκησε και κατέστρεψε τέσσερις πόλεις, η τέταρτη από τις οποίες ήταν πιθανότατα μια πόλη και κοιλάδα τής βόρειας Χαναάν, η Ιεζρήλ – μια λέξη τόσο παρόμοια με το… Ισραήλ! Σίγουρα αυτό θα ήταν πολύ πιο βολικό και επωφελές για όλους: το σύνολο της εβραϊκής διασποράς, τον ανερχόμενο σιωνισμό, που ιδρύθηκε επίσημα ως κίνημα την επόμενη χρονιά τής ανακάλυψης, πολλούς χριστιανούς, κυρίως τον κλήρο, και, φυσικά, τον ίδιο τον Petrie! Εκείνη λοιπόν τη μέρα αναρωτήθηκε: “Δεν θα ευχαριστηθούν οι αιδεσιμότατοι;” και μετά προφήτεψε: “Η στήλη αυτή θα γίνει περισσότερο γνωστή στον κόσμο από ό,τι άλλο έχω βρει.” Φυσικά δεν ήταν ανόητος: αν αυτό το σύμπλεγμα των ιερογλυφικών στη γραμμή 27 μπορούσε να διαβαστεί ως “Ισραήλ”, τότε θα επρόκειτο για την πρώτη καταγεγραμμένη μνεία τού κράτους αυτού στα χρονικά, και τη μοναδική στην αρχαία Αίγυπτο!
Παρά το γεγονός ότι τα σύμβολα σε πολλά σημεία είναι δυσανάγνωστα λόγω της τραχιάς επιφάνειας και της κακής κοπής (στη μετάφραση του κειμένου από τον ίδιο τον Petrie υπάρχουν δεκάδες ερωτηματικά· μόνο δίπλα στην αμφιλεγόμενη λέξη δεν υπάρχει τίποτε!), οι περισσότεροι βιβλικοί αρχαιολόγοι αποδέχονται την ερμηνεία τού Petrie. Με αυτόν τον τρόπο το εύρημά του ‘βαπτίστηκε’ ως… Στήλη τού Ισραήλ: βάσει μιας αμφισβητούμενης λέξης στην προτελευταία γραμμή ενός κειμένου που ασχολείται με άλλο θέμα! Τι ντροπή για τον Μερνεφθά: ένας υπερήφανος Φαραώ να επαίρεται για θρίαμβο σε βάρος μιας χούφτας φτωχών χωρικών! Το πολύ-πολύ να υπήρχαν τότε 25 χωριά στα υψίπεδα της Χαναάν. Αρχαιολόγοι και ιστορικοί προσπαθούν να ιχνηλατήσουν την καταγωγή αυτών των χωρικών, αλλά στάθηκε αδύνατο να εντοπιστούν τυχόν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που θα μπορούσαν να προσδιοριστούν κατηγορηματικά ως ισραηλιτικά. Όπως λέει η αρχαιολόγος Paula McNutt: “Είναι πιθανόν… κατά την πρώιμη εποχή τού σιδήρου [1200-1000 π.Χ.] να άρχισε ένας πληθυσμός να αυτοπροσδιορίζεται ως ‘ισραηλιτικός’.” Θα περνούσε αρκετός καιρός ώσπου το βασίλειο του Ισραήλ να αναδειχθεί ως σημαντική, αξιομνημόνευτη τοπική δύναμη κατά τον 9ο αιώνα π.Χ., πριν καταρρεύσει από τους Ασσύριους το 722. Συνεπώς, δεν υπήρχε κανένα “Ισραήλ” να μνημονεύσει ο Μερνεφθά – εκτός κι αν ήταν… προφήτης, σαν τον Petrie!

Η αναχώρηση των Ισραηλιτών, του David Roberts (1829)
- Κατά κάποιον τρόπο η “κομπίνα” αυτή ήταν “επανόρθωση” του ιστορικού “λάθους” των Αιγυπτίων να μην μνημονεύσουν καθόλου ούτε την περιβόητη Έξοδο, ούτε καν τις Δέκα πληγές – αν και οι αρχαιολόγοι είναι εξίσου “υπεύθυνοι” αφού δεν μπόρεσαν να βρουν κάποια στοιχεία που να επιβεβαιώνουν την ιστορία των Εβραίων στην Αίγυπτο και το Σινά. Οι μελετητές τής Βίβλου γενικά συμφωνούν πως δεν υπήρξε ποτέ έξοδος των διαστάσεων που περιγράφεται εκεί. Κατά το βιβλίο τής Εξόδου, αναμφισβήτητα το σπουδαιότερο της Βίβλου, ο πληθυσμός που έφυγε από τη χώρα θα πρέπει να αριθμούσε περίπου 2 εκατομμύρια άτομα, ένα νούμερο που οφείλουμε να το συγκρίνουμε με το σύνολο του πληθυσμού τής Αιγύπτου ο οποίος το 1250 π.Χ. κυμαινόταν μεταξύ 3 και 3,5 εκατομμυρίων. Προχωρώντας ανά δέκα, και χωρίς να παίρνουμε υπόψη τα ζώα, θα πρέπει να είχαν σχηματίσει πορεία μήκους 240 χιλιομέτρων! Όμως δεν υπάρχουν καθόλου ενδείξεις πως η Αίγυπτος υπέστη ποτέ τέτοια δημογραφική και οικονομική καταστροφή, ή πως η έρημος του Σινά φιλοξένησε ποτέ (ή θα μπορούσε να φιλοξενήσει) αυτά τα εκατομμύρια των ανθρώπων με τα κοπάδια τους. Η ημερομηνία περί το 1450 π.Χ. που προτάθηκε αρχικά για την Έξοδο είναι επίσης προβληματική: ανασκαφές που έγιναν στη δεκαετία τού 1930 δεν κατάφεραν να εντοπίσουν ίχνη ταυτόχρονης καταστροφής των πόλεων της Χαναάν γύρω στο 1400 π.Χ. – στην πραγματικότητα πολλές από αυτές, όπως η Ιεριχώ, η πρώτη που κατά τη Βίβλο έπεσε στους Ισραηλίτες, ήταν ακατοίκητες εκείνη την εποχή. Ένας αιώνας ερευνών από αρχαιολόγους και αιγυπτιολόγους δεν οδήγησε σε κανένα αποδεικτικό στοιχείο που να συνδέεται με την αιχμαλωσία, τη φυγή και τις περιπλανήσεις μέσα στην έρημο, και οι περισσότεροι αρχαιολόγοι έχουν πάψει να ψάχνουν για τον Μωυσή και την Έξοδο θεωρώντας πως πρόκειται για “άκαρπη αναζήτηση”. Όπως λέει ο αρχαιολόγος William Dever, “δεν υπάρχουν περιθώρια Εξόδου από την Αίγυπτο ή κάποιου σαραντάχρονου προσκυνήματος μέσα στην έρημο του Σινά.”
- Ο Petrie, που ενδεχομένως θα μπορούσε να “επιληφθεί του θέματος”, έχει πεθάνει προ πολλού και θάφτηκε στον λόφο Σιών, στην Παλαιστίνη. Παραμένει άλλωστε μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα ως φανατικός υποστηρικτής τής “ευγονικής” και της “ανωτερότητας” των Βορείων λαών σε βάρος των Νοτίων και των Λατινογενών, καθώς και για τη σύνδεσή του με μια σειρά φασιστικές ομάδες και την αντιδημοκρατική ιδεολογία στην Αγγλία. Οι απόψεις του σε αρχαιολογικά θέματα ήταν εξίσου ρατσιστικές: Ισχυριζόταν πως ο αιγυπτιακός πολιτισμός προήλθε από μια “εκλεκτή”, “καυκάσια” (“λευκή”), “δυναστική φυλή” εισβολέων που είχε κατακτήσει την Αίγυπτο κατά την προδυναστική εποχή, στα τέλη τής προϊστορίας, εισάγοντας τον φαραωνικό, δυναστικό πολιτισμό στην “κατώτερη” φυλή “μιγάδων” που κατοικούσε τότε τη χώρα. Οι απόψεις αυτές ήταν η αιτία να ξεσπάσουν οι αντιδικίες του με τον E. A. Wallis Budge. Ο αιγυπτιολόγος τού Βρετανικού Μουσείου τόνιζε πως οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ήταν ένας αφρικανικός λαός με ρίζες στην ανατολική Αφρική και η θρησκεία τους ήταν ουσιαστικά ταυτόσημη με τις θρησκείες των λαών τής βορειοανατολικής και κεντρικής Αφρικής. Ωστόσο, όλοι οι συνάδελφοί του πλην ελαχίστων ασπάζονταν τις απόψεις τού Petrie – γεγονός αποκαλυπτικό ως προς κυρίαρχη ιδεολογία τής εποχής, τουλάχιστον στους κύκλους τής διανόησης. Έτσι ο Petrie και οι οπαδοί του χλεύαζαν τις ιδέες τού Budge ως αδιανόητες και “αντιεπιστημονικές”…

Ο μέγας Φαραώ παρουσίασε με καμάρι τούς αιχμαλώτους του: κατά σειρά ο Λίβυος, ο Νούβιος, ο Σύριος, ο Shasu, και ο Χετταίος (ο… Έλληνας προφανώς απέδρασε!)
Ο επόμενος γύρος αυτού του παρατεταμένου πολέμου έγινε περίπου τρεις δεκαετίες αργότερα, κατά τη διάρκεια της βασιλείας τού Ραμσή τού Γ΄ (1186-1155 π.Χ.), του τελευταίου μεγάλου Φαραώ τής Αιγύπτου. Οι επιγραφές του αναφέρουν πως τα “Εννιά Τόξα” επανεμφανίστηκαν με μια “συνωμοσία στα νησιά τους”. Οι περισσότερες από τις φυλές που προαναφέρθηκαν ήταν και πάλι εκεί. Μαθαίνουμε επίσης πως έγιναν τουλάχιστον δυο μεγάλες μάχες, μια στη θάλασσα και η άλλη στη στεριά.
-
“Όταν όλα τέλειωσαν”, διαβάζουμε στο λήμμα τής Wikipedia για τους Λαούς τής Θάλασσας, “αρκετοί αρχηγοί ήταν αιχμάλωτοι: της Χετταίας, του Αμουρρού, και των Shasu μεταξύ των ‘λαών τής στεριάς’, και των Tjeker, των ‘Sherden τής θάλασσας’, των ‘Teresh τής θάλασσας’ και των Peleset ή Φιλισταίων (στο όνομα των οποίων κάποιοι βλέπουν το αρχαίο ελληνικό όνομα που σημαίνει λαός τής θάλασσας: Πελασγοί)”…
Τι συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε; Κατ’ αρχάς, μας εκπλήσσει το γεγονός ότι οι μελετητές μας δεν… εξεπλάγησαν καθόλου όταν διάβασαν πως είχε αιχμαλωτιστεί κι ένας Χετταίος αρχηγός, δεδομένου πως η Χετταία υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους εχθρούς των Λαών τής Θάλασσας – κι ένα από τα μεγαλύτερά τους θύματα. Οι μελετητές συνήθως τα ξέρουν αυτά και δεν νιώθουν έκπληξη. Το ίδιο άλλωστε είχε ξανασυμβεί και είχαν προηγηθεί σχετικές διαμαρτυρίες τού Φαραώ στον Χετταίο μονάρχη – όσο ακόμη υπήρχε χεττιτικό βασίλειο. Ναι, αλλά γιατί δεν μπαίνουν στον κόπο να το εξηγήσουν, αντί να αναλώνονται στην προσπάθεια να εμπλέξουν τους Έλληνες σε αυτήν την… “θεωρία συνωμοσίας”; Τελικά συνειδητοποιούμε πως η καταστροφή των κατεστημένων πολιτισμών, πρωτίστως των Χετταίων και Μυκηναίων, ήταν προμελετημένη, ενταγμένη στην τακτική των Λαών τής Θάλασσας, ώστε να αποκτήσουν μεγαλύτερο ναυτικό και, ταυτόχρονα, να στρατολογήσουν μαζικά στις χερσαίες δυνάμεις τους. Οι αυτοκρατορίες, στο κάτω-κάτω, ανήκαν στις αριστοκρατίες, Χετταίων ή Μυκηναίων. Τι άλλο θα μπορούσε να κάνει ένας απελπισμένος Έλληνας ή κάποιος φουκαράς Μικρασιάτης υπό αυτές τις συνθήκες, παρά να ακολουθήσει τους ανθρώπους με τους οποίους μοιραζόταν την ίδια λαχτάρα για μια καλύτερη ζωή; Όμως τι κρίμα για τους μελετητές μας: κανένας Έλληνας μεταξύ των αιχμαλώτων αρχηγών… Το πιο πιθανό είναι ότι κατάφερε να ξεφύγει! Οι άλλοι αιχμάλωτοι ήταν αρχηγοί των Αμοριτών που ζούσαν στη Συρία και μέρος τής Μεσοποταμίας και, ενδεχομένως, κάποιας φυλής Εβραίων: Shasu ήταν ένας αιγυπτιακός όρος για περιπλανώμενους νομάδες και τουλάχιστον μια από τις φυλές τους λάτρευε τον εβραϊκό θεό Γιαχβέ. Οι υπόλοιποι ήταν καπετάνιοι πλοίων. Ο Φαραώ ολοκληρώνει την έκθεσή του ως εξής: “Έσφαξα τους Denyen στα νησιά τους” και “έκαψα” τους Tjeker και Peleset… Άφησε έτσι να εννοηθεί πως ακολούθησαν κάποιες δικές του θαλάσσιες επιδρομές, μερικές εκστρατείες καταστολής, κάπου αλλού στη Μεσόγειο. Στο Αιγαίο; Πού, ποια και ποιων ήταν αυτά “τα νησιά”; Όποιες και αν είναι οι απαντήσεις, οι αλυσιδωτές αντιδράσεις των επιδρομών συνεχίστηκαν. Ήταν η σειρά των Αιγυπτίων να καταστρέψουν – μα η καταστροφή δεν φέρει υπογραφή…
Η καταστροφή των κατεστημένων πολιτισμών ήταν ενταγμένη στην τακτική των Λαών τής Θάλασσας ώστε να αποκτήσουν μεγαλύτερο ναυτικό και, ταυτόχρονα, να στρατολογήσουν μαζικά στις χερσαίες δυνάμεις. Οι αυτοκρατορίες ανήκαν στις αριστοκρατίες, Χετταίων ή Μυκηναίων. Τι άλλο θα μπορούσε να κάνει ένας απελπισμένος Έλληνας ή κάποιος φουκαράς Μικρασιάτης παρά να ακολουθήσει τους ανθρώπους με τους οποίους μοιραζόταν την ίδια λαχτάρα για μια καλύτερη ζωή;
Ο Όμηρος αναφέρεται σε κάποια επίθεση Αχαιών ενάντια στο δέλτα τού Νείλου, ενώ και ο Μενέλαος το θίγει αυτό στην Οδύσσεια, όταν αφηγείται την επιστροφή του στη Σπάρτη από τον Τρωικό Πόλεμο. Και δεν ήταν η μόνη ανάλογη ενέργεια των Μυκηναίων κατά της Αιγύπτου, όπου πήγαιναν για “πλάκα” – μετά του ωφελίμου, ασφαλώς. Παίρνοντας υπόψη τούς συνεχείς τσακωμούς ανάμεσα στις μεγάλες μυκηναϊκές βασιλικές οικογένειες αλλά και στους κόλπους τους, η υπόθεση πως ίσως να αυτοκαταστράφηκαν ολοκληρωτικά έχει διατυπωθεί από παλιά και υπέρ της φαίνεται να συνηγορεί ο έγκριτος ιστορικός Θουκυδίδης:
-
“Σε παλαιούς γαρ καιρούς οι Έλληνες και οι βάρβαροι των ακτών και των νησιών… υπέκυπταν στον πειρασμό να στραφούν στην πειρατεία, υπό την καθοδήγηση των πιο ισχυρών ανδρών τους… Εξαπέλυαν επιδρομές σε πόλεις απροστάτευτες από τείχη… και τις λεηλατούσαν… αφού τέτοιου είδους κατορθώματα δεν θεωρούνταν τότε ατιμωτικά, αλλά αντίθετα μπορούσαν να χαρίσουν και κάποια δόξα.”