Χρονικό 5. ΟΙ ΑΙΝΙΓΜΑΤΙΚΟΙ ΛΑΟΙ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ

Χρονικό 5. ΟΙ ΑΙΝΙΓΜΑΤΙΚΟΙ ΛΑΟΙ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ

/ENGLISH/ Chronicle 5. THE ENIGMATIC SEA PEOPLES

● Κατάρρευση της Εποχής τού Μπρούντζου Λόγω Λιμού ● Τρωικός Πόλεμος και Μικρασιάτες Λαοί τής Θάλασσας ● Φιλισταίοι και Πελασγοί ● Η Στήλη τού Merneptah και η Έξοδος

του Μιχάλη Λουκοβίκα
 

Η “Απέραντη Πράσινη” Μεσόγειος

ΠΡΟΤΟΥ ΝΑ ΚΙΝΗΘΟΥΜΕ ΠΡΟΣ ΔΥΣΜΑΣ, καλό θα ήταν να ξανοιχτούμε στο “Απέραντο Πράσινο” (όπως ‘έβλεπαν’ οι Αιγύπτιοι τη Μεσόγειο), εις αναζήτηση των Λαών τής Θάλασσας, συναπαντώντας καθ’ οδόν διάφορες περιπλανώμενες ομάδες μεταναστών. Ταξιδεύοντας στον χώρο και τον χρόνο, στην ιστορία, τον θρύλο ή μύθο, πρέπει να πάμε πίσω στο εκρηκτικό φινάλε τού 17ου π.Χ. αιώνα, στο “big bang” τής μινωικής ηφαιστειακής έκρηξης στη Θήρα/Σαντορίνη, μια και συμπίπτει σχεδόν με τις πρώτες εμφανίσεις των Λαών τής Θάλασσας στην Αίγυπτο. Αν πάρουμε υπόψη πως εκείνη την περίοδο, μαζί με τον μινωικό στόλο, είχε ναυαγήσει και η επιχείρηση αστυνόμευσης των θαλασσών, μπορούμε να υποθέσουμε πως οι άνθρωποι αυτοί δεν ήταν τότε παρά πειρατές, ενώ παράλληλα συνειδητοποιούμε πόσο αλληλοεξαρτημένες ήταν οι μεγάλες δυνάμεις στον αρχαίο κόσμο. Αργότερα οι Αιγύπτιοι άρχισαν να προσδιορίζουν με τον δικό τους τρόπο την ταυτότητα των διαφόρων ομάδων των Λαών τής Θάλασσας και μια από τις πρώτες που κατέγραψαν ήταν οι Sherden ή Shardana.

Αρχαίο πλοίο, παράσταση σε αιγυπτιακό πάπυρο

Επρόκειτο για μια μεγάλη ομάδα πειρατών που δημιούργησε σοβαρά προβλήματα στο εμπόριο κατά το τέλος τού 13ου αιώνα π.Χ. και συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στην κατάρρευση του μυκηναϊκού πολιτισμού. Το γεγονός ότι δεν κατονομάζονται σε παραδόσεις ή γραπτές πηγές Ελλήνων ή Χετταίων υποδηλώνει ότι δεν προέρχονταν από τις επικράτειές τους. Πολλοί μελετητές συσχετίζουν τους Shardana με τη Σαρδηνία επειδή οι δυο λέξεις μοιάζουν. Με βάση το ίδιο σκεπτικό, η αρχαιολόγος Margaret Guido πρότεινε την άποψη πως η εν λόγω φυλή ίσως καταγόταν από την πεδιάδα των Σάρδεων στη Λυδία και πιθανόν αργότερα μετανάστευσε στη Σαρδηνία. Φαίνεται ότι πολλοί άνθρωποι, όχι μόνον οι Τρώες που θα γίνονταν αργότερα Ρωμαίοι, εγκατέλειψαν τη Μικρά Ασία και το Αιγαίο για να εγκατασταθούν στην ιταλική χερσόνησο και τα νησιά της λόγω της κατάρρευσης της εποχής τού μπρούντζου μάλλον, παρά πριν από αυτήν. Υπάρχουν ενδείξεις που καθιστούν αξιόπιστη την Αινειάδα τού Βιργιλίου – χωρίς να αποκλείεται φυσικά το ενδεχόμενο και προγενέστερων μεταναστεύσεων. Πρόσφατες γενετικές μελέτες δείχνουν πως οι πληθυσμοί όχι μόνο των ανθρώπων, αλλά και των βοοειδών, σε διάφορες περιφέρειες της Ιταλίας, ιδίως στην Τοσκάνη, συγγενεύουν κυρίως με την Ανατολία, ιδίως τα βορειοδυτικά της, παρά με οποιαδήποτε άλλη περιοχή.

Ετρούσκοι εν χορώ, τοιχογραφία σε τάφο

Ένα περίφημο απόσπασμα του Ηροδότου περιγράφει την αποδημία των Λυδών και την περιπλάνησή τους λόγω λιμού:

“Ο βασιλιάς τους χώρισε τον λαό στα δυο, προκειμένου η μια ομάδα να παραμείνει και η άλλη να εγκαταλείψει την χώρα. Ο γιος του, ο Τυρρηνός, θα ήταν επικεφαλής αυτών που έφευγαν. Κατηφόρισαν προς τη Σμύρνη κι έφτιαξαν καράβια. Πέρασαν από πολλές χώρες ώσπου έφτασαν στους Umbri, όπου ίδρυσαν πόλεις και ονομάστηκαν Τυρρηνοί.”

Να μην ξεχνούμε πως η Μικρασία αντιμετώπιζε και κατά την περίοδο της κατάρρευσης το ίδιο οξύ πρόβλημα της πείνας και, ως εκ τούτου, οι Λαοί τής Θάλασσας, ένας συνασπισμός τότε θαλασσοπόρων μεταναστών, είχαν πλέον σφυρηλατήσει άρρηκτους δεσμούς θέλοντας να ανακουφιστούν από τις ελλείψεις. Η ξηρασία μπορούσε κάλλιστα να υποθάλψει κοινωνικοοικονομικές εντάσεις και πολέμους. Ως προς την ιστορία που μας αφηγήθηκε ο Ηρόδοτος και τη σύνδεσή της με τους Λαούς τής Θάλασσας, διάφοροι μελετητές υποστηρίζουν πως εκείνοι που οι Αιγύπτιοι ονόμαζαν Teresh δεν ήταν άλλοι από τους Τυρρηνούς ή Τυρσηνούς, οι οποίοι συχνά ταυτίζονται με τους Tusci (εξ ου και Τοσκάνη), το λατινικό εξώνυμο των Ετρούσκων, των Rasena όπως αυτοπροσδιορίζονταν. Εκτός τής ετρουσκικής γλώσσας, η τυρρηνική γλωσσική οικογένεια περιλαμβάνει και τη λημνιακή που μιλιόταν στο αιγαιοπελαγίτικο νησί τής Λήμνου μέχρι τον 6ο αιώνα π.Χ. Μια άλλη γλώσσα τού Αιγαίου συγγενική ενδεχομένως της ετρουσκικής ήταν η μινωική κρητική. Ένα ακόμη αιγαιοπελαγίτικο νησί δίπλα στη Μικρά Ασία που αναφέρει ο Θουκυδίδης ως πιθανό τόπο καταγωγής των Τυρρηνών είναι η Λέσβος. Οι Ρωμαίοι, ως αναγνώστες τού Βιργιλίου, ταύτιζαν τους Teresh με τους Τρώες. Αυτή η εκδοχή εξυπηρετούσε και τα συμφέροντά τους καθώς οι Ετρούσκοι ήταν αντίπαλοί τους. Αν φαινόταν πως είχαν κοινή προέλευση, οποιαδήποτε περαιτέρω εχθρότητα μεταξύ τους θα μπορούσε να θεωρηθεί αδελφοκτόνος. Υπάρχουν ενδείξεις για να υποστηρίξει κανείς την άποψη αυτή. Αρκετοί συγγραφείς, λ.χ. ο Andrea Salimbeti στο κείμενό του “Η Ελληνική Εποχή τού Μπρούντζου: Λαοί τής Θάλασσας”, υποστηρίζουν πως η συσχέτιση των Τρώων με τους Teresh ή Tursha θα πρέπει να είναι το πρώτο προς εξέταση ενδεχόμενο:

Χεττιτικό άρμα

“Η Τροία εμφανίζεται σε χεττιτικό έγγραφο ως Taruisa. Μπορούμε λογικά να υποθέσουμε πως οι κάτοικοι της Taruisa ονομάζονταν με κάποια παρόμοια λέξη – χωρίς τα φωνήεντα για να είναι συγκρίσιμη με την αιγυπτιακή γραφή”.

Η Τρωάδα βρισκόταν εκτός τής επικράτειας αλλά μέσα στη σφαίρα επιρροής των Χετταίων. Ένα διαφορετικό ενδεχόμενο προκύπτει από κάποιο άλλο χεττιτικό έγγραφο με κατάλογο πόλεων, μεταξύ των οποίων και η Tarsa, προφανώς η Ταρσός. Αυτά τα τοπωνύμια και οι αντίστοιχές τους ιθαγένειες θα καταγράφονταν στα αιγυπτιακά ιερογλυφικά, ή σε οποιαδήποτε σημιτική γραφή, χωρίς φωνήεντα, ως “Τρσ” ή “Τρς”.^(α)

• ^(α) Εξαιρετικό παράδειγμα για το πόσο σημαντική υπήρξε η ελληνική καινοτομία με τη χρήση συμβόλων για τα φωνήεντα στο αλφάβητο. Αν οι Αιγύπτιοι κατέγραφαν και τα φωνήεντα, τότε ίσως το αίνιγμα των Λαών τής Θάλασσας να είχε προ πολλού λυθεί!

Το αμάλγαμα της Μικρασίας:
οι σπουδαιότερες περιοχές και οι λαοί τους

Με τη Μικρασία μάλλον συνδέονται, σύμφωνα με ποικίλες εκδοχές, κι άλλοι Λαοί τής Θάλασσας, όπως οι Lukka (Λύκιοι). Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι, στη συντριπτική πλειονότητά τους, φαίνεται πως κατάγονταν από την Τρωάδα. Έτσι ορισμένοι ερευνητές, σαν τον Ελβετό γεωαρχαιολόγο Eberhard Zangger, έχουν προτείνει την άποψη πως “οι Λαοί τής Θάλασσας μπορεί κάλλιστα να ήταν η Τροία με τη συνομοσπονδία των συμμάχων της, και η λογοτεχνική παράδοση του Τρωικού Πολέμου [λ.χ. η Ιλιάδα] μπορεί κάλλιστα να αντανακλά την προσπάθεια των Ελλήνων να αποκρούσουν αυτές τις επιδρομές”.^(β) Συνεπώς, παρόλο που πολλοί ιστορικοί αμφισβητούν την ιστορικότητα της Ιλιάδας, φαίνεται πως ο Τρωικός Πόλεμος υπήρξε ιστορικό γεγονός και αποτελεί κλειδί για την κατανόηση των βαθύτερων αιτιών αυτών των κοσμοϊστορικών εξελίξεων. “Σίγουρα η μετακίνηση των Λαών τής Θάλασσας περιλαμβάνεται στις μεγαλύτερες και σπουδαιότερες μεταναστεύσεις στην Ιστορία αφού άλλαξε το πρόσωπο του αρχαίου κόσμου περισσότερο από κάθε άλλο μεμονωμένο γεγονός πριν από την εποχή τού Μεγάλου Αλεξάνδρου”, παρατηρεί ο Salimbeti. Αυτός ο μακρόχρονος, καταστρεπτικός πόλεμος, μαζί με τον εκτεταμένο λιμό σε ολόκληρη την χερσόνησο, δημιούργησαν τις εκρηκτικές συνθήκες που οδήγησαν στην κατάρρευση. Καθώς έτσι είχαν τα πράγματα, πολλοί Τρώες, σύμμαχοι ή γείτονές τους έγιναν πρόσφυγες και αρκετοί από αυτούς επέζησαν χάρη στην ευστροφία ή τα ξίφη τους. Αρχαιολογικά ευρήματα οδηγούν στο συμπέρασμα πως οι Λαοί τής Θάλασσας δεν ήταν πια πειρατές, ούτε επιδρομείς που λεηλατούσαν και λαφυραγωγούσαν ευνομούμενες πόλεις, αλλά αντίθετα μια τεράστια ομάδα ανθρώπων που έψαχναν ένα μέρος να εγκατασταθούν, μια νέα πατρίδα. Αυτό ήταν εμφανές ήδη κατά την πρώτη τους εισβολή στην Αίγυπτο, έχοντας Λίβυους επικεφαλής, καθώς συνοδεύονταν από τις οικογένειες και τα υπάρχοντά τους. Οι φυλές τής Λιβύης έπαιξαν και αυτές τον ρόλο τους στις πρώτες εκστρατείες κατά της Αιγύπτου. Αιώνες αργότερα, οι Ηρόδοτος και Εκαταίος αναφέρθηκαν σε μια από τις εν λόγω φυλές. Ήταν οι Βέρβεροι Μάξυες ή Μάζυες, οι Mazaces των Ρωμαίων ή οι Meshwesh των Αιγυπτίων, που υποστήριζαν πως στις φλέβες τους κυλά τρωικό αίμα.

Παρόλο που πολλοί ιστορικοί αμφισβητούν την ιστορικότητα της “Ιλιάδας”, φαίνεται πως ο Τρωικός Πόλεμος υπήρξε ιστορικό γεγονός:
“Οι Λαοί τής Θάλασσας μπορεί κάλλιστα να ήταν η Τροία με τη συνομοσπονδία των συμμάχων της, και η λογοτεχνική παράδοση του Τρωικού Πολέμου μπορεί κάλλιστα να αντανακλά την προσπάθεια των Ελλήνων να αποκρούσουν αυτές τις επιδρομές.” (Eberhard Zangger)

Σκηνές Τρωικού στην αγγειογραφία

• ^(β) Κατά το σενάριο αυτό, ο Τρωικός ήταν πόλεμος ‘δίκαιος’, αμυντικός, από την πλευρά των Ελλήνων, και δεν είχε ως στόχο την κατάκτηση και καταστροφή τής πόλης που ήλεγχε το πέρασμα προς τον Εύξεινο Πόντο.
• Στην “Ανατολική υπόθεσή” του (τη θεωρία πως η Μικρασία και δη η Τροία δίνει το κλειδί για να κατανοήσουμε την εποχή), ο Eberhard Zangger προκάλεσε αίσθηση, αλλά και αντιδράσεις, επειδή ταύτισε την Τροία με την Ατλαντίδα. Η άποψή του είναι πως ο Πλάτων χρησιμοποίησε μιαν αιγυπτιακή εκδοχή τής ιστορίας σχετικά με την Τροία όταν έκανε την περίφημη αναφορά του στην Ατλαντίδα. Για να στηρίξει το επιχείρημά του αυτό, συνέκρινε τον μυκηναϊκό πολιτισμό με την αφήγηση του Πλάτωνα σχετικά με την αναμέτρηση των πολιτισμών Ελλάδας και Ατλαντίδας, και παραλλήλισε τις αναμνήσεις τού Τρωικού Πολέμου κι εκείνου που υποτίθεται πως διεξήχθη μεταξύ Ελλήνων και Ατλάντων (μια παραλλαγή τής Τιτανομαχίας). Κατά την ερμηνεία του, ο θρύλος τού Τρωικού Πολέμου είναι η ανάμνηση του κοσμοϊστορικού χάους που οδήγησε στην κατάρρευση της εποχής τού μπρούντζου. Κατέληξε μάλιστα στο συμπέρασμα πως η Τροία θα πρέπει να ήταν πολύ μεγαλύτερη από ό,τι υποθέτουν οι περισσότεροι μελετητές, με τεχνητά λιμάνια μέσα στη σύγχρονη προσχωσιγενή πεδιάδα. Για να το αποδείξει αυτό, προετοίμασε μια γεωφυσική χαρτογράφηση της πεδιάδας τής Τροίας από ελικοπτέρου για να εντοπίσει στρώματα ανθρώπινης εγκατάστασης και ίχνη τεχνητών λιμανιών, χρησιμοποιώντας τεχνικές μελέτης τού υπεδάφους. Όμως η τουρκική κυβέρνηση, έχοντας χορηγήσει αποκλειστική άδεια ανασκαφής για την Τροία στον Γερμανό αρχαιολόγο Manfred Korfmann, απέρριψε το αίτημα του Zangger, με αποτέλεσμα αυτός να αποσυρθεί από την επιστήμη με μια διάλεξή του στην Ακαδημία Επιστημών τής Χαϊδελβέργης. Ήταν το “κύκνειο άσμα” του ως επιστήμονας πριν στραφεί σε πιο “προσοδοφόρες” δραστηριότητες ως σύμβουλος επιχειρήσεων, ειδικός στο image-making και τις δημόσιες σχέσεις. Θεωρώ πως το τελευταίο του εγχείρημα υπονομεύτηκε όχι από τα… αποκλειστικά δικαιώματα του Korfmann να κάνει ανασκαφές για την Τροία [!] (το σχέδιο του Zangger δεν προέβλεπε πραγματικές ανασκαφές), αλλά μάλλον από την απροθυμία τής Τουρκίας να επιτρέψει τυχόν αποκάλυψη ευαίσθητων στρατιωτικών δεδομένων χάριν τής επιστήμης.

Ίλιον/Τροία: η ευρύτερη περιοχή και, κάτω δεξιά, με κόκκινο, η σημερινή ακτογραμμή και, συνεπώς, η προσχωσιγενής πεδιάδα που ενδιέφερε τον Zangger – δίπλα στα στρατηγικής σημασίας στενά και τα ελληνικά σύνορα…

• Με την χρήση των τεχνικών και του αντικειμένου τής γεωγραφίας, της γεωλογίας, και άλλων γεωεπιστημών, η γεωαρχαιολογία εξετάζει θέματα που εμπλουτίζουν την αρχαιολογική γνώση και σκέψη. Οι γεωαρχαιολόγοι μελετούν τις φυσικές διεργασίες που επηρεάζουν τους αρχαιολογικούς χώρους, όπως είναι η γεωμορφολογία, καθώς επίσης το έδαφος και τα ιζήματα, υποβοηθώντας τις αρχαιολογικές έρευνες.

Peleset αιχμάλωτος στην Αίγυπτο, και το συγκεκριμένο σύμβολο του Δίσκου τής Φαιστού (κάτω δεξιά)

Ένας σημαντικός Λαός τής Θάλασσας υπήρξαν οι Peleset, που ταυτίζονται με τους Φιλισταίους, τους Παλαιστίνιους.

“Μια από τις θεωρίες τούς συνδέει με τους Πελασγούς που ήταν σύμμαχοι της Τροίας και μια ομάδα τους ζούσε στη Θράκη”, λέει ο Salimbeti.^(γ) “Εκείνοι οι Πελασγοί μάλλον θα μετανάστευσαν στα νότια, υπερισχύοντας και καταφέροντας ανεπανόρθωτα πλήγματα κατά του αχαϊκού ελληνικού πολιτισμού. Λίαν συντόμως, πολλοί από αυτούς βρέθηκαν ακόμη νοτιότερα, στην Κρήτη.” Υπάρχουν επιπλέον βιβλικές αναφορές στους Φιλισταίους ως προερχόμενους από ένα μέρος που λεγόταν Caphtor και το οποίο αρκετοί μελετητές ταυτίζουν με την Κρήτη.^(δ) “Η θεωρία αυτή”, προσθέτει ο Salimbeti, “έχει κατά κάποιον τρόπο ενισχυθεί με την ανακάλυψη του Δίσκου τής Φαιστού στην Κρήτη. Ένα από τα σύμβολά του παρουσιάζει το κεφάλι ενός άνδρα στεφανωμένου με φτερά – μοιάζει δηλαδή πάρα πολύ με τις φτερωτές στην κορυφή περικεφαλαίες των Peleset όπως απεικονίζονται” στον ναό τού Ραμσή τού Γ΄.^(ε)

Ο αιγαιακός κυκλαδικός πολιτισμός, μια από τις σπουδαιότερες πελασγικές κουλτούρες:
στο σχέδιο του εικονιζόμενου “τηγανιού” τού 2800 π.Χ. κάποιοι ευφάνταστοι ‘βλέπουν’ έναν χάρτη τής Ατλαντίδας…

• ^(γ) Ποια ήταν η γλώσσα των Φιλισταίων; Η Wikipedia μας “ενημερώνει” για “ενδεχόμενες σχέσεις με ινδοευρωπαϊκές γλώσσες, ακόμη και τη μυκηναϊκή ελληνική, ενισχύοντας τη θεωρία που έχει διατυπωθεί ανεξάρτητα [;] πως οι Φιλισταίοι εμφανίστηκαν ως μετανάστες μεταξύ ‘λαών τής θάλασσας’.” Και τι ξέρουμε για τη γλώσσα (ή τις γλώσσες) των Πελασγών; “Καθώς δεν υπάρχει καμιά βεβαιότητα για την ταυτότητα (ή τις ταυτότητες) των Πελασγών, έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες. Δεδομένου ότι η ελληνική έχει χαρακτηριστεί ως ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, το μείζον προς διερεύνηση ζήτημα είναι αν [και] η πελασγική ήταν ινδοευρωπαϊκή γλώσσα”. Για περαιτέρω πληροφορίες μάς παραπέμπει στην αιγαιακή γλωσσική οικογένεια, που πρότεινε ο Giulio M. Facchetti, λόγω κάποιων υποτιθέμενων ομοιοτήτων ανάμεσα στην ετρουσκική και τη λημνιακή, καθώς και ορισμένες άλλες γλώσσες τής περιοχής, όπως οι μινωική, ετεοκρητική, ετεοκυπριακή και φιλισταϊκή. Οι γλώσσες αυτές ενδεχομένως να συνιστούσαν ένα προ-ινδοευρωπαϊκό φύλον που εκτεινόταν από την Χαναάν ως τις Άλπεις. Ωστόσο, η εν λόγω άποψη δεν είναι κοινά αποδεκτή. Υπάρχουν άλλοι που επιχειρούν να συνδέσουν την ετεοκρητική και ετεοκυπριακή με τη σημιτική. Φυσικά, όλα τα παραπάνω δεν είναι παρά υποθέσεις, όπως παραδέχεται και ο ίδιος ο Facchetti. Αυτό που πραγματικά μετράει είναι η ιδέα την οποία είχαν οι ίδιοι οι αρχαίοι Έλληνες για τους Πελασγούς που επιζούσαν ακόμη κατά την κλασική περίοδο σε διάφορα μέρη τής ηπειρωτικής Ελλάδας, της Κρήτης και άλλων νησιών τού Αιγαίου. Πληθυσμοί που προσδιορίζονταν ως “πελασγικοί” μιλούσαν γλώσσα ή γλώσσες που τότε οι Έλληνες χαρακτήριζαν ως “βαρβαρικές” – δηλαδή τους ήταν ακατανόητες. Σύμφωνα με μια παράδοση που επιβίωνε ως τότε, πολλά μέρη τής Ελλάδας ήταν κάποτε πελασγικά πριν εξελληνιστούν. Έχοντας όλα αυτά κατά νου, μπορούμε να απολαύσουμε το θέαμα βλέποντας τις παραπάνω θεωρητικολογίες των μελετητών να καταρρέουν παταγωδώς…

Το Δέλτα τού Νείλου: το Πηλούσιον ανατολικά, η ελληνική αποικία Ναύκρατις δυτικά και, λίγο πιο πάνω, η θέση που χτίστηκε αργότερα η Αλεξάνδρεια. Φαίνεται επίσης η αρχαία διώρυγα που ένωνε Μεσόγειο και Ερυθρά θάλασσα.

• ^(δ) Wikipedia: “Ο Caphtor είναι τόπος που μνημονεύεται στη Βίβλο και τη σχετική βιβλιογραφία. Οι κάτοικοί του καλούνται Caphtorites (ή Caphtorim) και αναφέρονται ως υποδιαίρεση των αρχαίων Αιγυπτίων. Παραδοσιακές εβραϊκές πηγές τοποθετούν τον Caphtor στην περιοχή τού Πηλουσίου [στο Δέλτα τού Νείλου]. Άλλες πηγές τον συνδέουν με τόπους εκτός Αιγύπτου, σαν την Κιλικία, την Κύπρο ή την Κρήτη”… Το λιγότερο πιθανό σενάριο αποτελεί για ορισμένους “ατράνταχτη αλήθεια”. Δείγμα τής αξιοπιστίας των μελετητών μας…
• ^(ε) Ήταν, θα έλεγα, σχεδόν αναπόφευκτο: “Η ομοιότητα [της περικεφαλαίας των Peleset] με τα φτερωτά καλύμματα της κεφαλής των Μάγια και των Αζτέκων είναι όντως εκπληκτική, δεδομένης τής απόστασης που χώριζε τη μεσοαμερικανική κουλτούρα” από τη μεσογειακή… Καλπάζουσα φαντασία κάπου στη Διαδικτυακή Θάλασσα, ενώ πέρα στον μακρινό ορίζοντα αναδύεται σιγά-σιγά η γη τής Ατλαντίδας…

Ένας άλλος “Τρωαδίτης” Λαός τής Θάλασσας μπορεί να ήταν οι Weshesh. Οι ελάχιστες διαθέσιμες πληροφορίες οδήγησαν… εξ ανάγκης σε εικασίες για το ενδεχόμενο να σχετίζεται το όνομά τους με το Ίλιον, όπως ονομαζόταν επίσης η πόλη τής Τροίας από τους Έλληνες (Wilusa ή Wilusiya από τους Χετταίους) λόγω του βασιλιά Ίλου (εξ ου και Ιλιάδα). “Το W των Weshesh”, σημειώνει ο Salimbeti, “είναι σύγχρονη επινόηση για την ευκολία τής προφοράς: τα αιγυπτιακά αρχεία αναφέρονται στους Uashesh”. Μελετητές συσχετίζουν αυτόν τον λαό με την Άσσο, επίσης στην Τρωάδα, ή με την Ιασό τής Καρίας, ή με την Ισσό τής Κιλικίας. Άλλοι υποθέτουν πάλι πως εντάχθηκε στον ισραηλιτικό συνασπισμό ως η φυλή Ασήρ. Ένας ακόμη Λαός τής Θάλασσας που συνδέθηκε με τους Εβραίους ήταν οι Tjeker. Φτάνοντας στην Χαναάν, κατέλαβαν την πόλη-κράτος τής Dor και τη μετέτρεψαν σε μεγάλη και καλά οχυρωμένη πρωτεύουσα του βασιλείου τους. Η Dor καταστράφηκε βίαια στα μέσα τού 11ου αιώνα π.Χ. από τους επεκτατικούς τότε Φοίνικες, που ανακόπηκαν αρχικά από τους Φιλισταίους κι αργότερα τους Εβραίους. Ο βασιλιάς Δαβίδ (αν ήταν κάτι παραπάνω από μυθολογική απλώς μορφή) υποτίθεται πως κατέκτησε την Dor και οι Tjeker δεν ξανακούστηκαν πια.

Αχιλλέας και Αίας παίζουν ζάρια: αμφορέας τού ζωγράφου-αγγειοπλάστη Εξηκία, 540-530 π.Χ.

Οι Tjeker, σύμφωνα με μια θεωρία, είχαν γλωσσική συγγένεια με τους Tekrur, που δεν ήταν άλλοι από τους Τεύκρους, μια φυλή η οποία κατοικούσε στη βορειοδυτική Μικρασία, στα νότια της Τροίας, όπως αναφέρουν αρχαίες πηγές. Η παράδοση προσφέρει βασικά δυο ενδεχόμενα ως προς την καταγωγή τους: την Κρήτη και την Αττική. Θρύλοι συνδέουν αυτές τις τρεις περιοχές και μετά φτάνουν σε ακόμη πιο μακρινούς τόπους ακολουθώντας δύο επώνυμους και συνώνυμους ήρωες: τον Τρωαδίτη βασιλιά Τεύκρο και τον Τεύκρο τον νεώτερο που ήταν Έλληνας εκ Σαλαμίνας. Κατά τον Βιργίλιο, ο πρώτος καταγόταν από την Κρήτη αλλά εγκατέλειψε το νησί με το ένα τρίτο των κατοίκων στη διάρκεια μεγάλου λιμού (πόσες ανάλογες ιστορίες…) ώσπου εγκαταστάθηκε δίπλα σε ένα ποτάμι που του έδωσε το όνομα του πατέρα του, Σκάμανδρου. Ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, αντίθετα, υποστηρίζει πως ο Τεύκρος είχε πάει στην Τρωάδα από την Αττική. Ο Σκάμανδρος (ή Ξάνθος) ήταν, λέει, ποτάμιος θεός, γιος τού Ωκεανού. Κατά τον Όμηρο, άρχισε να πολεμά στο πλευρό των Τρώων όταν ο Αχιλλέας τον προσέβαλε. Ήταν η προσωποποίηση του ποταμού που έρεε δίπλα από την Τροία. Οι Έλληνες στρατοπέδευσαν κοντά στις εκβολές του και οι μάχες τους με τους Τρώες διεξάγονταν στην πεδιάδα του. Όταν ο Δάρδανος έφτασε εκεί, η γη μετονομάστηκε από Τευκρία σε Δαρδανία (εξ ου και Δαρδανέλλια), και αργότερα σε Τρωάδα (από τον βασιλιά Τρώα). Όμως αυτές οι τοπωνυμικές μεταβολές δεν απέτρεψαν τους Τρώες να αυτοαποκαλούνται Τεύκροι. Ο Αινείας λ.χ. χαρακτηρίζεται ως “ο μέγας καπετάνιος των Τεύκρων”.

Η κρίση τού Πάρι (1904), του Enrique Simonet: Η Αφροδίτη μπροστά θριαμβευτικά γυμνή ως νικήτρια των αρχαίων καλλιστείων, ενώ Ήρα και Αθηνά μένουν ταπεινωμένες πίσω…

Ο Τεύκρος ο νεώτερος ήταν γιος τού βασιλιά Τελαμώνα τής Σαλαμίνας, του νησιού τής Αττικής όπου θα γινόταν η καθοριστική ναυμαχία των Μηδικών Πολέμων. Τρωαδίτης κατά το ήμισυ αφού η μητέρα του ήταν πριγκίπισσα του Ιλίου, πολέμησε επίσης στον Τρωικό Πόλεμο μα στο πλευρό των Ελλήνων, έχοντας τον ετεροθαλή αδελφό του, Αίαντα, ως συμμαχητή, ενώ “εχθροί” του ήταν τα ξαδέρφια του, Έκτορας και Πάρις, όπως και ο “θείος Πρίαμος”. Στο κάτω-κάτω, ο πόλεμος ήταν οικογενειακή υπόθεση – πόσο μάλλον για τον εν λόγω Τεύκρο. Όταν γύρισε όμως στη Σαλαμίνα, ο πατέρας του τον κατηγόρησε επειδή δεν φρόντισε να επαναπατριστεί η σορός τού Αίαντα. Τον αποκλήρωσε, τον εξόρισε και τον ανάγκασε να ψάξει να βρει νέα πατρίδα. Τα αποχαιρετιστήρια λόγια του, που ο Οράτιος μετέτρεψε σε συγκινητική ωδή, είναι προτροπή προς τους συντρόφους του να μην βυθίζονται “διόλου σε απελπισία… αύριο θα ξανοιχτούμε στην απέραντη θάλασσα”.^(ς) Η ομιλία του αυτή, που συνδέθηκε αργότερα με τα ταξίδια των ανακαλύψεων, βρίσκεται επίσης στην Κόλαση του Δάντη και τον Οδυσσέα τού Tennyson. Ο Τεύκρος συνεργάστηκε αργότερα με τον Φοίνικα βασιλιά Βήλο τής Τύρου στην εκστρατεία του εναντίον τής Κύπρου και όταν το νησί κατακτήθηκε, ο Βήλος το παρέδωσε στον Τεύκρο ως ανταμοιβή. Κι αυτός ίδρυσε εκεί την πόλη τής Σαλαμίνας, δίνοντάς της το όνομα της πατρίδας του.

• ^(ς) “Quo nos cumque feret melior fortuna parente, / ibimus, o socii comitesque. / Nil desperandum Teucro duce et auspice Teucro; / certus enim promisit Apollo
  ambiguam tellure nova Salamina futuram. / O fortes peioraque passi / mecum saepe viri, nunc vino pellite curas; / cras ingens iterabimus aequor.” (Ορατίου, Ωδή).

Η Λήδα και ο Κύκνος, από το Ιερό τής Αφροδίτης στην Παλαιά Πάφο (3ος αιώνας μ.Χ.)

Η “χαλκή νήσος”, ζωτικής σημασίας κόμβος των εμπορικών δικτύων, γνώρισε δύο κύματα ελληνικού εποικισμού: Το αρχικό, γύρω στο 1400 π.Χ., το αποτελούσαν Μυκηναίοι έμποροι. Προς το τέλη αυτής της περιόδου, η Κύπρος παρήγαγε μεγάλες ποσότητες “μυκηναϊκών” αγγείων. Το δεύτερο μεγάλο κύμα, που συνδέεται με την ιστορία τού Τεύκρου, σημειώθηκε αμέσως μετά την κατάρρευση της εποχής τού μπρούντζου, γύρω στο 1100 π.Χ., δίνοντας από τότε έναν πρωτίστως ελληνικό χαρακτήρα στο νησί, λόγω της “εισβολής” των Ελλαδιτών προσφύγων. Εκτός από τη Σαλαμίνα, o Τεύκρος πιστεύεται πως ίδρυσε και άλλες πόλεις. Ένας τοπικός θρύλος στη Γαλικία τής βορειοδυτικής Ιβηρίας συνδέει τη θεμελίωση της Pontevedra με τον “Teucro”. Ο μύθος φαίνεται να βασίζεται μάλλον στην υπόθεση πως Έλληνες έμποροι ίσως να είχαν φτάσει εκεί κατά την αρχαιότητα. Αν και τα θρυλούμενα απορρέουν πάντα από κάποιαν αιτία, ιστορικοί και αρχαιολόγοι φαίνεται να συναινούν πως ο αρχικός οικισμός προφανώς σχηματίστηκε όταν η αρχαία Γαλικία ενσωματώθηκε στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (γύρω στον 1ο αιώνα π.Χ.). Η Ποντεβέδρα, που σημαίνει “παλιά γέφυρα”, λόγω μιας παλιάς ρωμαϊκής γέφυρας στον ποταμό Lérez, ονομάζεται μερικές φορές ποιητικά “πόλη τού Τεύκρου” και οι κάτοικοί της “teucrinos” – σαν τους Τρώες.^(ζ)

Λυχνάρι, Tróia, Πορτογαλία

• ^(ζ) Υπάρχει η εντύπωση πως η Tróia, απέναντι από το Setúbal τής Πορτογαλίας, πήρε το όνομά της από την Τροία, όμως δεν ξέρουμε τον λόγο. Η χερσόνησος πρωτοκατοικήθηκε στους προϊστορικούς χρόνους, όταν ήταν νησί και ονομαζόταν Acalá. Η πόλη που έχτισαν εκεί οι Ρωμαίοι στον 1ο αιώνα μ.Χ. ονομάστηκε Cetóbriga και αναδείχθηκε σε σημαντικό αλιευτικό κέντρο. Καταστράφηκε όμως ολοσχερώς το 412 λόγω σεισμού συνοδευόμενου από τσουνάμι. Αν το αρχικό της όνομα ήταν Tróia, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε πως οι Ρωμαίοι, θεωρώντας ότι κατάγονται από τους Τρώες, αποφάσισαν να χτίσουν μια Τροία κοντά στην πόλη τού Οδυσσέα – το Olisipo, τη Λισαβόνα! Όπως γράφει ο José Pedro Machado στο Ονομαστικό-Ετυμολογικό Λεξικό τής Πορτογαλικής Γλώσσας, το τοπωνύμιο αυτό δεν βρίσκεται μόνο στην περιοχή τού Setúbal. Υπάρχουν κι άλλες Tróia στην Πορτογαλία και μια Troya στη Γαλικία. Οι “νονοί” τους μάλλον εμπνεύστηκαν από την περίφημη Ιλιάδα αλλά χρησιμοποίησαν το όνομα της πόλης αυτής. Βάσει ενός λήμματος της Μεγάλης Πορτογαλικής και Βραζιλιάνικης Εγκυκλοπαίδειας, ο Machado εξέτασε το ενδεχόμενο το εν λόγω όνομα να προέρχεται από τη Cetóbriga: > Cetóbria > Cetróbia > Cetróia > Xetróia > Atróia – αν και φαίνεται να… παρατραβάει η ιστορία για ένα τοπωνύμιο! Ή ίσως το όνομα να μην προέρχεται από την Τροία, αλλά από την Troyes ή την Truyes, δύο πόλεις τής Γαλλίας. Ή, τέλος, να προέκυψε από τη λατινική φράση “Trogia (villa)”, που μας παραπέμπει στο κέλτικο όνομα Trogus.

Δούρειος Ίππος: η παλαιότερη γνωστή απεικόνισή του στον πίθο τής Μυκόνου
(περί το 670 π.Χ.)

Ως τώρα, με μοναδική εξαίρεση τον Τεύκρο που επιτέθηκε στην Κύπρο μαζί με τους Φοίνικες συμβολίζοντας όσους βρήκαν καταφύγιο εκεί (εντάξει, σε βάρος των ντόπιων), δεν έχουμε δει κανέναν Έλληνα να πολεμά στο πλευρό των Λαών τής Θάλασσας, αλλά μάλλον εναντίον τους, στον Τρωικό Πόλεμο. Μας το είπε ήδη και ο Sanford Holst στο προηγούμενο Χρονικό:

“Οι Μυκηναίοι είχαν επιτεθεί εναντίον των Μικρασιατών από τη μεριά τής θάλασσας. Για την επίλυση του προβλήματος, πολεμιστές και πλοία τής συνομοσπονδίας των Λαών τής Θάλασσας ξεχύθηκαν από την Ανατολία και τη Μαύρη Θάλασσα στο Αιγαίο, όπου λεηλάτησαν τους Μυκηναίους.”

Ας προσπαθήσουμε να το επαληθεύσουμε αυτό στη Wikipedia:

“Οι εισβολείς, δηλαδή οι διάδοχες κουλτούρες σε αυτούς τους τόπους [τους μυκηναϊκούς], προφανώς δεν έκαναν καμιά προσπάθεια να διατηρήσουν τον πλούτο των πόλεων, αλλά αντίθετα έχτισαν νέους οικισμούς πάνω στα ερείπια με μια απλούστερη υλικά κουλτούρα και σε ένα λιγότερο περίπλοκο οικονομικό επίπεδο. Για παράδειγμα, κανείς δεν ιδιοποιήθηκε το ανάκτορο και τις πλούσιες αποθήκες τής Πύλου αλλά τα πάντα κατακάηκαν, και οι διάδοχοι (όποιοι κι αν ήταν αυτοί) προχωρούσαν μέσα στα ερείπια με φτωχικά αγγεία και στοιχειώδη υλικά αγαθά. Αυτό μαρτυρά μια πολιτιστική ασυνέχεια.”

Αυτό ίσως να μαρτυρά και μια λογική ασυνέχεια! Ο/η συγγραφέας αφήνει αναπάντητο το ερώτημα ως προς το ποιοι μπορεί να ήταν οι εισβολείς. Ωστόσο, τους ταυτίζει με τις “διάδοχες κουλτούρες”, που τα μέλη τους ήταν τόσο ανόητα ώστε να “κατακάψουν το ανάκτορο και τις πλούσιες αποθήκες” αντί να τις ιδιοποιηθούν. Απλούστατα, οι εισβολείς δεν είχαν κανέναν σκοπό να εγκατασταθούν εκεί. Είχαν πάει μόνο για να καταστρέψουν: δεν ήταν οι “διάδοχες κουλτούρες”.

Αιχμάλωτοι μαχητές των Λαών τής Θάλασσας στην Αίγυπτο

Οι Μικρασιάτες κυριαρχούσαν στους κόλπους των Λαών τής Θάλασσας αλλά δεν ήταν μόνοι τους. Στα αιγυπτιακά αρχεία βρίσκουμε αρκετά ονόματα φυλών αμφίβολης ή άγνωστης προέλευσης· όπως οι Shekelesh, πιθανότατα οι Siculi, που μετακινήθηκαν από την ηπειρωτική Ιταλία στη Σικελία.

“Υπήρξε μια γιγαντιαία σειρά μεταναστευτικών κυμάτων, που εκτεινόταν σε όλη τη διαδρομή από την κοιλάδα τού Δούναβη ως τις πεδιάδες τής Κίνας”, σχολιάζει ο Michael Grant, και ο Moses I. Finley συμφωνεί: “Έχουμε ενδείξεις για μια μεγάλης κλίμακας μετακίνηση ανθρώπων… Το αρχικό κέντρο αναταραχής ήταν στην Καρπαθοδουνάβια περιοχή τής Ευρώπης… πιέζοντας προς διαφορετικές κατευθύνσεις σε διαφορετικές εποχές”…

Ωστόσο, αν πιστέψουμε τον Michael Wood, ήταν Έλληνες:

“Απαρτίζονταν όντως οι λαοί τής θάλασσας εν μέρει από Μυκηναίους Έλληνες – ξεριζωμένους μετανάστες, ομάδες πολεμιστών και condottieri εν κινήσει; Σίγουρα υπάρχουν υπόνοιες μάλλον λόγω των ομοιοτήτων στον πολεμικό εξοπλισμό και τις περικεφαλαίες των Ελλήνων και των Λαών τής Θάλασσας”. Επιπλέον, περιλαμβάνοντας στους “κακούς” τούς Sherden και Shekelesh, μας υπενθυμίζει πως “εκείνη την εποχή είχαν γίνει μεταναστεύσεις ελληνόφωνων λαών” προς Σαρδηνία και Σικελία. Η Τροία, καταλήγει, “λεηλατήθηκε ουσιαστικά [!] από Έλληνες Λαούς τής Θάλασσας”…^(η)

• ^(η) Μεγάλο κρίμα που… “ουσιαστικά” δεν υπήρχαν Ίβηρες ή Βρετανοί “condottieri εν κινήσει”. Αλλιώς ο… “παίδαρος της σκεφτόμενης γυναίκας” (όπως έχουν περιγράψει χιουμοριστικά κάποιες βρετανικές εφημερίδες τον Wood λόγω της γοητείας του που τον έκανε ελκυστικό στο “ασθενές” φύλο) θα είχε βρει ελληνικές αποικίες ακόμη και στον Άρη!

Κυκλαδική κεφαλή: Πελασγός “ύποπτος” αφού ζούσε “στα νησιά” και είχε “αλλοιωμένα”
τα χαρακτηριστικά του!

Ούτε και ο Michael Wood είναι μόνος του. Η ταύτιση των Denyen και Ekwesh με τους Δαναούς και Αχαιούς αντίστοιχα είναι ένα… χρόνιο πρόβλημα των μελετών ως προς την εποχή τού μπρούντζου, καθώς μάλιστα οι “ύποπτοι” ζούσαν “στα νησιά”…^(θ) Ήταν άραγε οι Αιγύπτιοι γραφείς τόσο αφελείς να χρησιμοποιούν δυο ονόματα για τον ίδιο λαό; Τι είδους μελετητές τής εποχής τού μπρούντζου είναι αν (προσποιούνται ότι) αγνοούν πως Αχαιοί και Δαναοί ήταν όροι συνώνυμοι; Δεν μελέτησαν την Ιλιάδα; Ο Όμηρος αναφέρει το όνομα Αχαιοί 598 φορές, Δαναοί 138 φορές, Αργείοι 182 φορές, και Έλληνες μόνο μια φορά. Ήταν οι πρόγονοι των Ελλήνων και των φυλών τους: σύμφωνα με μια εκδοχή τού μύθου, οι Έλλην, Γραικός, Μάγνης και Μακεδών (Μακεδνός) ήταν γιοι τού Δευκαλίωνα και της Πύρρας, οι μόνοι επιζώντες τού μεγάλου κατακλυσμού. Παιδιά τού Έλληνα ήταν οι Δώρος, Ξούθος και Αίολος· και παιδιά τού Ξούθου οι Ίων και Αχαιός. Ο Δαναός από την Αίγυπτο, ο Πέλοψ από τη Μικρασία και ο Κάδμος από τη Φοινίκη κέρδισαν μια θέση στην Ελλάδα, αφομοιώθηκαν και εξελληνίστηκαν. Τουλάχιστον για τους Δαναούς, ίσως λόγω της ‘αιγυπτιακής’ τους καταγωγής, υπάρχει κάποια “ελαστικότητα”: είτε ταυτίζονται με τους κατοίκους των Αδάνων τής Κιλικίας, ή συνδέονται ενδεχομένως με τη γη των Danuna, κοντά στην Ουγκαρίτ τής Συρίας, ή λέγεται πως ίσως συνενώθηκαν με Εβραίους για να σχηματίσουν μια από τις αρχικές δώδεκα φυλές τού Ισραήλ, τη φυλή Δαν.

• ^(θ) Παρόλο που η σύνδεση ακόμη και του χεττιτικού τοπωνυμίου Ahhiyawa ή Ahhiya με την Αχαΐα αμφισβητείται εντόνως (Wikipedia: “η ακριβής σχέση τού όρου Ahhiyawa με τους Αχαιούς πέρα από μια ομοιότητα στην προφορά προκαλεί έντονες αντιπαραθέσεις μεταξύ μελετητών”), οι… “Wikipediστές” έχουν απόλυτη βεβαιότητα για την ταύτιση Αχαιών και Ekwesh. Έτσι αν αναζητήσεις πληροφορίες για τους δεύτερους, ανακατευθύνεσαι στους πρώτους… Όσο για τη φράση “στα νησιά”, που χρησιμοποιούν οι Αιγύπτιοι αναφερόμενοι σε Λαούς τής Θάλασσας και επικαλούνται οι μελετητές ως επιχείρημα, καταντά να σημαίνει “Πας μη στεριανός ύποπτος”!

Το σημαντικότερο γεγονός τής βασιλείας τού Μερνεφθά (1213-1203 π.Χ.) ήταν η μάχη που έδωσε ενάντια στα λεγόμενα “Εννιά Τόξα”, μια συνομοσπονδία υπό την ηγεσία τού βασιλιά τής Λιβύης. Ο Φαραώ αναφέρει ότι συνέτριψε την εισβολή, σκοτώνοντας 6.000 πολεμιστές κι αιχμαλωτίζοντας άλλους 9.000. Για να είναι σίγουρος ως προς τους αριθμούς, διέταξε μεταξύ άλλων να κοπούν τα πέη όλων των νεκρών δίχως περιτομή και οι παλάμες όσων είχαν κάνει περιτομή. Αναφέρουμε αυτήν την ανατριχιαστική λεπτομέρεια επειδή, όπως αποδείχθηκε, οι Ekwesh ήταν περιτετμημένοι, γεγονός που σίγουρα θα υποχρέωνε κάθε μελετητή τής εποχής τού μπρούντζου να εκδώσει “απαλλακτικό βούλευμα” για τους Έλληνες.^(ι)

• ^(ι) …“γεγονός που αναγκάζει ορισμένους να αμφιβάλλουν για το αν ήταν Έλληνες,” είναι αυτό που όντως διαβάζουμε στη Wikipedia! Ίσως να έκαναν περιτομή για να… καμουφλαριστούν! Ή απλώς για να μπερδέψουν τους μελετητές μας! Αυτό που δεν ξεχνούν ποτέ οι τελευταίοι είναι ο αφορισμός τού Βιργιλίου: “Timeo Danaos et dona ferentes”; “Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντας” – στην περίπτωσή μας: και… περιτομή φέροντας! Τουλάχιστον οι μελετητές μας μελέτησαν την Αινειάδα… Σημειωτέον πως όχι μόνον οι Ekwesh, αλλά και οι Shekelesh και Shardana ήταν περιτετμημένοι, όπως αποσαφηνίζουν οι Αιγύπτιοι (δυστυχώς δεν ενημέρωσαν τον… Michael Wood!) Άρα και αυτοί οι δυο λαοί είχαν ανατολική καταγωγή, και μόνον αργότερα εγκαταστάθηκαν στη Σικελία και τη Σαρδηνία. Εκείνοι που δεν είχαν περιτομή ήταν οι Peleset…

Η επίμαχη στήλη που οικειοποιήθηκε το Ισραήλ· φταίει όμως κι ο Μερνεφθά που πρώτος την ιδιοποιήθηκε από τον προκάτοχό του, Αμένωφι Γ’: τη γύρισε ανάποδα και στην τραχιά επιφάνειά της έγραψε ό,τι έγραψε…

• Οι νίκες τού Φαραώ σε βάρος των Λιβύων και των συμμάχων τους Λαών τής Θάλασσας δοξάζονται στη Στήλη τού Μερνεφθά, μια μαύρη πλάκα γρανίτη πάνω από τρία μέτρα ύψος, που ανακαλύφθηκε από τον Flinders Petrie στη Θήβα το 1896. Υπάρχει όμως ένα είδος υποσημείωσης στις τελευταίες δυο από τις 28 αράδες, όπου γίνεται λόγος για μια ξεχωριστή εκστρατεία του στην Χαναάν. Εκεί ο Αιγύπτιος βασιλιάς καυχιέται πως νίκησε και κατέστρεψε τέσσερις πόλεις, η τέταρτη από τις οποίες ήταν πιθανότατα μια πόλη και κοιλάδα τής βόρειας Χαναάν, η Ιεζρήλ – μια λέξη τόσο παρόμοια με το… Ισραήλ! Σίγουρα αυτό θα ήταν πολύ πιο βολικό και επωφελές για όλους: το σύνολο της εβραϊκής διασποράς, τον ανερχόμενο σιωνισμό, που ιδρύθηκε επίσημα ως κίνημα την επόμενη χρονιά τής ανακάλυψης, πολλούς χριστιανούς, κυρίως τον κλήρο, και, φυσικά, τον ίδιο τον Petrie! Εκείνη λοιπόν τη μέρα αναρωτήθηκε: “Δεν θα ευχαριστηθούν οι αιδεσιμότατοι;” και μετά προφήτεψε: “Η στήλη αυτή θα γίνει περισσότερο γνωστή στον κόσμο από ό,τι άλλο έχω βρει.” Φυσικά δεν ήταν ανόητος: αν αυτό το σύμπλεγμα των ιερογλυφικών στη γραμμή 27 μπορούσε να διαβαστεί ως “Ισραήλ”, τότε θα επρόκειτο για την πρώτη καταγεγραμμένη μνεία τού κράτους αυτού στα χρονικά, και τη μοναδική στην αρχαία Αίγυπτο!
  Παρά το γεγονός ότι τα σύμβολα σε πολλά σημεία είναι δυσανάγνωστα λόγω της τραχιάς επιφάνειας και της κακής κοπής (στη μετάφραση του κειμένου από τον ίδιο τον Petrie υπάρχουν δεκάδες ερωτηματικά· μόνο δίπλα στην αμφιλεγόμενη λέξη δεν υπάρχει τίποτε!), οι περισσότεροι βιβλικοί αρχαιολόγοι αποδέχονται την ερμηνεία τού Petrie. Με αυτόν τον τρόπο το εύρημά του ‘βαπτίστηκε’ ως… Στήλη τού Ισραήλ: βάσει μιας αμφισβητούμενης λέξης στην προτελευταία γραμμή ενός κειμένου που ασχολείται με άλλο θέμα! Τι ντροπή για τον Μερνεφθά: ένας υπερήφανος Φαραώ να επαίρεται για θρίαμβο σε βάρος μιας χούφτας φτωχών χωρικών! Το πολύ-πολύ να υπήρχαν τότε 25 χωριά στα υψίπεδα της Χαναάν. Αρχαιολόγοι και ιστορικοί προσπαθούν να ιχνηλατήσουν την καταγωγή αυτών των χωρικών, αλλά στάθηκε αδύνατο να εντοπιστούν τυχόν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που θα μπορούσαν να προσδιοριστούν κατηγορηματικά ως ισραηλιτικά. Όπως λέει η αρχαιολόγος Paula McNutt: “Είναι πιθανόν… κατά την πρώιμη εποχή τού σιδήρου [1200-1000 π.Χ.] να άρχισε ένας πληθυσμός να αυτοπροσδιορίζεται ως ‘ισραηλιτικός’.” Θα περνούσε αρκετός καιρός ώσπου το βασίλειο του Ισραήλ να αναδειχθεί ως σημαντική, αξιομνημόνευτη τοπική δύναμη κατά τον 9ο αιώνα π.Χ., πριν καταρρεύσει από τους Ασσύριους το 722. Συνεπώς, δεν υπήρχε κανένα “Ισραήλ” να μνημονεύσει ο Μερνεφθά – εκτός κι αν ήταν… προφήτης, σαν τον Petrie!

Η αναχώρηση των Ισραηλιτών, του David Roberts (1829)

• Κατά κάποιον τρόπο η “κομπίνα” αυτή ήταν “επανόρθωση” του ιστορικού “λάθους” των Αιγυπτίων να μην μνημονεύσουν καθόλου ούτε την περιβόητη Έξοδο, ούτε καν τις Δέκα πληγές – αν και οι αρχαιολόγοι είναι εξίσου “υπεύθυνοι” αφού δεν μπόρεσαν να βρουν κάποια στοιχεία που να επιβεβαιώνουν την ιστορία των Εβραίων στην Αίγυπτο και το Σινά. Οι μελετητές τής Βίβλου γενικά συμφωνούν πως δεν υπήρξε ποτέ έξοδος των διαστάσεων που περιγράφεται εκεί. Κατά το βιβλίο τής Εξόδου, αναμφισβήτητα το σπουδαιότερο της Βίβλου, ο πληθυσμός που έφυγε από τη χώρα θα πρέπει να αριθμούσε περίπου 2 εκατομμύρια άτομα, ένα νούμερο που οφείλουμε να το συγκρίνουμε με το σύνολο του πληθυσμού τής Αιγύπτου ο οποίος το 1250 π.Χ. κυμαινόταν μεταξύ 3 και 3,5 εκατομμυρίων. Προχωρώντας ανά δέκα, και χωρίς να παίρνουμε υπόψη τα ζώα, θα πρέπει να είχαν σχηματίσει πορεία μήκους 240 χιλιομέτρων! Όμως δεν υπάρχουν καθόλου ενδείξεις πως η Αίγυπτος υπέστη ποτέ τέτοια δημογραφική και οικονομική καταστροφή, ή πως η έρημος του Σινά φιλοξένησε ποτέ (ή θα μπορούσε να φιλοξενήσει) αυτά τα εκατομμύρια των ανθρώπων με τα κοπάδια τους. Η ημερομηνία περί το 1450 π.Χ. που προτάθηκε αρχικά για την Έξοδο είναι επίσης προβληματική: ανασκαφές που έγιναν στη δεκαετία τού 1930 δεν κατάφεραν να εντοπίσουν ίχνη ταυτόχρονης καταστροφής των πόλεων της Χαναάν γύρω στο 1400 π.Χ. – στην πραγματικότητα πολλές από αυτές, όπως η Ιεριχώ, η πρώτη που κατά τη Βίβλο έπεσε στους Ισραηλίτες, ήταν ακατοίκητες εκείνη την εποχή. Ένας αιώνας ερευνών από αρχαιολόγους και αιγυπτιολόγους δεν οδήγησε σε κανένα αποδεικτικό στοιχείο που να συνδέεται με την αιχμαλωσία, τη φυγή και τις περιπλανήσεις μέσα στην έρημο, και οι περισσότεροι αρχαιολόγοι έχουν πάψει να ψάχνουν για τον Μωυσή και την Έξοδο θεωρώντας πως πρόκειται για “άκαρπη αναζήτηση”. Όπως λέει ο αρχαιολόγος William Dever, “δεν υπάρχουν περιθώρια Εξόδου από την Αίγυπτο ή κάποιου σαραντάχρονου προσκυνήματος μέσα στην έρημο του Σινά.”

Η κατά Petrie “εκλεκτή”, “καυκάσια”, “δυναστική φυλή”
έτοιμη να αποβιβαστεί στην Αίγυπτο…!

• Ο Petrie, που ενδεχομένως θα μπορούσε να “επιληφθεί του θέματος”, έχει πεθάνει προ πολλού και θάφτηκε στον λόφο Σιών, στην Παλαιστίνη. Παραμένει άλλωστε μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα ως φανατικός υποστηρικτής τής “ευγονικής” και της “ανωτερότητας” των Βορείων λαών σε βάρος των Νοτίων και των Λατινογενών, καθώς και για τη σύνδεσή του με μια σειρά φασιστικές ομάδες και την αντιδημοκρατική ιδεολογία στην Αγγλία. Οι απόψεις του σε αρχαιολογικά θέματα ήταν εξίσου ρατσιστικές: Ισχυριζόταν πως ο αιγυπτιακός πολιτισμός προήλθε από μια “εκλεκτή”, “καυκάσια” (“λευκή”), “δυναστική φυλή” εισβολέων που είχε κατακτήσει την Αίγυπτο κατά την προδυναστική εποχή, στα τέλη τής προϊστορίας, εισάγοντας τον φαραωνικό, δυναστικό πολιτισμό στην “κατώτερη” φυλή “μιγάδων” που κατοικούσε τότε τη χώρα. Οι απόψεις αυτές ήταν η αιτία να ξεσπάσουν οι αντιδικίες του με τον E. A. Wallis Budge. Ο αιγυπτιολόγος τού Βρετανικού Μουσείου τόνιζε πως οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ήταν ένας αφρικανικός λαός με ρίζες στην ανατολική Αφρική και η θρησκεία τους ήταν ουσιαστικά ταυτόσημη με τις θρησκείες των λαών τής βορειοανατολικής και κεντρικής Αφρικής. Ωστόσο, όλοι οι συνάδελφοί του πλην ελαχίστων ασπάζονταν τις απόψεις τού Petrie – γεγονός αποκαλυπτικό ως προς κυρίαρχη ιδεολογία τής εποχής, τουλάχιστον στους κύκλους τής διανόησης. Έτσι ο Petrie και οι οπαδοί του χλεύαζαν τις ιδέες τού Budge ως αδιανόητες και “αντιεπιστημονικές”…

Ο μέγας Φαραώ παρουσίασε με καμάρι τούς αιχμαλώτους του: κατά σειρά ο Λίβυος, ο Νούβιος, ο Σύριος, ο Shasu, και ο Χετταίος (ο… Έλληνας προφανώς απέδρασε!)

Ο επόμενος γύρος αυτού του παρατεταμένου πολέμου έγινε περίπου τρεις δεκαετίες αργότερα, κατά τη διάρκεια της βασιλείας τού Ραμσή τού Γ΄ (1186-1155 π.Χ.), του τελευταίου μεγάλου Φαραώ τής Αιγύπτου. Οι επιγραφές του αναφέρουν πως τα “Εννιά Τόξα” επανεμφανίστηκαν με μια “συνωμοσία στα νησιά τους”. Οι περισσότερες από τις φυλές που προαναφέρθηκαν ήταν και πάλι εκεί. Μαθαίνουμε επίσης πως έγιναν τουλάχιστον δυο μεγάλες μάχες, μια στη θάλασσα και η άλλη στη στεριά.

“Όταν όλα τέλειωσαν”, διαβάζουμε στο λήμμα τής Wikipedia για τους Λαούς τής Θάλασσας, “αρκετοί αρχηγοί ήταν αιχμάλωτοι: της Χετταίας, του Αμουρρού, και των Shasu μεταξύ των ‘λαών τής στεριάς’, και των Tjeker, των ‘Sherden τής θάλασσας’, των ‘Teresh τής θάλασσας’ και των Peleset ή Φιλισταίων (στο όνομα των οποίων κάποιοι βλέπουν το αρχαίο ελληνικό όνομα που σημαίνει λαός τής θάλασσας: Πελασγοί)”…

Ο Ραμσής Γ΄ κόντρα στους Λαούς τής Θάλασσας

Τι συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε; Κατ’ αρχάς, μας εκπλήσσει το γεγονός ότι οι μελετητές μας δεν… εξεπλάγησαν καθόλου όταν διάβασαν πως είχε αιχμαλωτιστεί κι ένας Χετταίος αρχηγός, δεδομένου πως η Χετταία υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους εχθρούς των Λαών τής Θάλασσας – κι ένα από τα μεγαλύτερά τους θύματα. Οι μελετητές συνήθως τα ξέρουν αυτά και δεν νιώθουν έκπληξη. Το ίδιο άλλωστε είχε ξανασυμβεί και είχαν προηγηθεί σχετικές διαμαρτυρίες τού Φαραώ στον Χετταίο μονάρχη – όσο ακόμη υπήρχε χεττιτικό βασίλειο. Ναι, αλλά γιατί δεν μπαίνουν στον κόπο να το εξηγήσουν, αντί να αναλώνονται στην προσπάθεια να εμπλέξουν τους Έλληνες σε αυτήν την… “θεωρία συνωμοσίας”; Τελικά συνειδητοποιούμε πως η καταστροφή των κατεστημένων πολιτισμών, πρωτίστως των Χετταίων και Μυκηναίων, ήταν προμελετημένη, ενταγμένη στην τακτική των Λαών τής Θάλασσας, ώστε να αποκτήσουν μεγαλύτερο ναυτικό και, ταυτόχρονα, να στρατολογήσουν μαζικά στις χερσαίες δυνάμεις τους. Οι αυτοκρατορίες, στο κάτω-κάτω, ανήκαν στις αριστοκρατίες, Χετταίων ή Μυκηναίων. Τι άλλο θα μπορούσε να κάνει ένας απελπισμένος Έλληνας ή κάποιος φουκαράς Μικρασιάτης υπό αυτές τις συνθήκες, παρά να ακολουθήσει τους ανθρώπους με τους οποίους μοιραζόταν την ίδια λαχτάρα για μια καλύτερη ζωή; Όμως τι κρίμα για τους μελετητές μας: κανένας Έλληνας μεταξύ των αιχμαλώτων αρχηγών… Το πιο πιθανό είναι ότι κατάφερε να ξεφύγει! Οι άλλοι αιχμάλωτοι ήταν αρχηγοί των Αμοριτών που ζούσαν στη Συρία και μέρος τής Μεσοποταμίας και, ενδεχομένως, κάποιας φυλής Εβραίων: Shasu ήταν ένας αιγυπτιακός όρος για περιπλανώμενους νομάδες και τουλάχιστον μια από τις φυλές τους λάτρευε τον εβραϊκό θεό Γιαχβέ. Οι υπόλοιποι ήταν καπετάνιοι πλοίων. Ο Φαραώ ολοκληρώνει την έκθεσή του ως εξής: “Έσφαξα τους Denyen στα νησιά τους” και “έκαψα” τους Tjeker και Peleset… Άφησε έτσι να εννοηθεί πως ακολούθησαν κάποιες δικές του θαλάσσιες επιδρομές, μερικές εκστρατείες καταστολής, κάπου αλλού στη Μεσόγειο. Στο Αιγαίο; Πού, ποια και ποιων ήταν αυτά “τα νησιά”; Όποιες και αν είναι οι απαντήσεις, οι αλυσιδωτές αντιδράσεις των επιδρομών συνεχίστηκαν. Ήταν η σειρά των Αιγυπτίων να καταστρέψουν – μα η καταστροφή δεν φέρει υπογραφή…

Η καταστροφή των κατεστημένων πολιτισμών ήταν ενταγμένη στην τακτική των Λαών τής Θάλασσας ώστε να αποκτήσουν μεγαλύτερο ναυτικό και, ταυτόχρονα, να στρατολογήσουν μαζικά στις χερσαίες δυνάμεις. Οι αυτοκρατορίες ανήκαν στις αριστοκρατίες, Χετταίων ή Μυκηναίων. Τι άλλο θα μπορούσε να κάνει ένας απελπισμένος Έλληνας ή κάποιος φουκαράς Μικρασιάτης παρά να ακολουθήσει τους ανθρώπους με τους οποίους μοιραζόταν την ίδια λαχτάρα για μια καλύτερη ζωή;

Η κυρία των Μυκηνών (νωπογραφία)

Ο Όμηρος αναφέρεται σε κάποια επίθεση Αχαιών ενάντια στο δέλτα τού Νείλου, ενώ και ο Μενέλαος το θίγει αυτό στην Οδύσσεια, όταν αφηγείται την επιστροφή του στη Σπάρτη από τον Τρωικό Πόλεμο. Και δεν ήταν η μόνη ανάλογη ενέργεια των Μυκηναίων κατά της Αιγύπτου, όπου πήγαιναν για “πλάκα” – μετά του ωφελίμου, ασφαλώς. Παίρνοντας υπόψη τούς συνεχείς τσακωμούς ανάμεσα στις μεγάλες μυκηναϊκές βασιλικές οικογένειες αλλά και στους κόλπους τους, η υπόθεση πως ίσως να αυτοκαταστράφηκαν ολοκληρωτικά έχει διατυπωθεί από παλιά και υπέρ της φαίνεται να συνηγορεί ο έγκριτος ιστορικός Θουκυδίδης:

“Σε παλαιούς γαρ καιρούς οι Έλληνες και οι βάρβαροι των ακτών και των νησιών… υπέκυπταν στον πειρασμό να στραφούν στην πειρατεία, υπό την καθοδήγηση των πιο ισχυρών ανδρών τους… Εξαπέλυαν επιδρομές σε πόλεις απροστάτευτες από τείχη… και τις λεηλατούσαν… αφού τέτοιου είδους κατορθώματα δεν θεωρούνταν τότε ατιμωτικά, αλλά αντίθετα μπορούσαν να χαρίσουν και κάποια δόξα.”

• >> Χρονικό 6. ΙΒΗΡΙΚΟ “EL DORADO”
• << Χρονικό 4. ΦΟΙΝΙΚΗ – Η ΕΥΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΥΧΗΣ

Μυκηναϊκό χρυσό διάδημα

Advertisements

Chronicle 5. THE ENIGMATIC SEA PEOPLES

Chronicle 5. THE ENIGMATIC SEA PEOPLES

/ΕΛΛΗΝΙΚΑ/ Χρονικό 5. ΟΙ ΑΙΝΙΓΜΑΤΙΚΟΙ ΛΑΟΙ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ

● Famine Led to the Bronze Age Collapse ● Trojan War and Anatolian Sea Peoples ● Philistines and Pelasgians ● The Merneptah Stele and Exodus

by Michales Loukovikas
 

The “Great Green” Mediterranean

BEFORE WE GO WEST, we need to sail into the “Great Green” (the Mediterranean to the Egyptians) in search of the Sea Peoples, meeting more migrant bands on the way. Voyaging in space and time, in history, legend and myth, we must go back to the explosive finale of the 17th century BCE, the “big bang” of the Minoan volcanic eruption on Thera-Santorini, for it occurred very close to the period the Sea Peoples initially appeared in Egypt. If we take into account the wrecking of the Minoan navy policing the seas, we can presume that these peoples were nothing but pirates at the time, and we also realize how interdependent the great powers were in the ancient world. Later the Egyptians started identifying various bands of Sea Peoples in their own style, and one of the first mentioned were the Sherden or Shardana, a large group of pirates.

Ancient ship, Egyptian papyrus painting

They disrupted trade in the end of the 13th century and contributed greatly to the collapse of the Mycenaean civilization. Nonetheless, they are not mentioned in either Hellenic or Hittite legends or documents, suggesting that they did not originate from either sphere of influence. Many scholars relate the Shardana to Sardinia due to the similarity between the two words. Based on the same principle, the archaeologist Margaret Guido proposed that the Shardana might have ultimately derived from Sardis and the Sardinian plain nearby, in Lydia, and perhaps migrated later to Sardinia. It seems that many people, and not only the Trojans that would become Romans, left Anatolia and the Aegean for the Italian peninsula and its islands due to the Bronze Age collapse, rather than before. There is evidence that gives credit to Virgil’s Aeneid – without excluding the possibility of earlier migrations. Recent genetic studies indicate that the populations not only of people, but even of cattle, in various Italian regions, especially in Tuscany, are more related to Anatolia, mainly in the northwest, than to anywhere else.

Etruscans dancing, wall painting in a tomb

A famous passage from Herodotus portrays the migration and drifting of Lydians because of famine:

“Their king divided the people into two groups, so that the one should remain and the other leave the country. His son, Tyrrhenus, was to be the head of those who departed. They went down to Smyrna and built themselves ships. After sailing past many countries they came to the Ombrici, where they founded cities and called themselves Tyrrhenians.”

We can’t but remember that Anatolia faced the same acute problem of famine in the time of the collapse and, as a result, the Sea Peoples, then a coalition of seagoing migrants, closed ranks seeking relief from scarcity. Drought could have easily precipitated socio-economic problems and wars. As regards the story told by Herodotus and its link to the Sea Peoples, several scholars contend that those called Teresh by the Egyptians were none others than the Tyrrhenians, or Tyrsenians, who are often identified with the Tusci (hence Tuscany), the Latin exonym for the Etruscans, or Rasena, as they called themselves. The Tyrsenian linguistic family, together with Etruscan, includes the Lemnian language, spoken on the Aegean island of Lemnos until the 6th century BCE. Another Aegean tongue possibly related to the Etruscan was the Minoan Cretan. A third Aegean island close to Anatolia mentioned as their possible homeland by Thucydides is that of Lesbos. The Romans, as Virgil’s readers, identified the Teresh with the Trojans. This version would serve their interests for the Etruscans were their rivals. If they showed that they had a common ancestry, any further animosity between them would be considered fratricidal. There are some clues to support this view. Several writers, as e.g. Andrea Salimbeti in “The Greek Age of Bronze: Sea Peoples”, note that a Trojan connection in the case of the Teresh or Tursha should be at first taken under consideration:

Hittite chariot

“Troy appears in a Hittite record as Taruisa. It is a reasonable assumption that the people of Taruisa called themselves by some name close to this; stripped of vowels so that it can be compared to the Egyptian spelling”.

The Troad was outside the territory but within the sphere of influence of Hatti. However, another Hittite record points to a different location, for it contains a list of cities, among them Tarsa, most likely Tarsus. These toponyms and corresponding ethnicities would be written down in Egyptian hieroglyphs or in any Semitic script as “T-r-s” or “T-r-sh” – that is, without vowels.^(a)

• ^(a) A very good example of how important the Hellenic innovation with the vowels in the alphabet has been. If the Egyptian script had vowels, as well, the enigma of the Sea Peoples might have long since been solved!

The Asia Minor/Anatolia amalgam:
the most important regions and peoples

Anatolian connections have been suggested for other Sea Peoples, as well, like the Lukka (Lycians). Most striking is that the vast majority of them seem to have descended from the Troad. Therefore, some researchers, such as the Swiss geoarchaeologist Eberhard Zangger, have proposed that “the Sea Peoples may well have been Troy and its confederated allies, and the literary tradition of the Trojan War [e.g. the Iliad] may well reflect the Greek effort to counter those raids.”^(b) Therefore, despite the attempts of many historians to discredit the historicity of the Iliad, the Trojan War is considered a historical event and a key to grasp the underlying causes of these epoch-making developments. “For sure, the Sea Peoples’ movement was one of the largest and most important migrations in history that changed the face of the ancient world more than any other single event before the time of Alexander the Great”, Andrea Salimbeti remarks. This long, ravaging war, in combination with the widespread famine in the entire peninsula, created the explosive conditions leading to the collapse. Under the circumstances, many Trojans, allies or neighbours became refugees, and some survived by their wits and swords. Archeological evidence leads to the conclusion that the Sea Peoples were not pirates anymore, nor raiders plundering and pillaging established cities, but instead a mass of people looking for a place to settle, in search of a home. This was obvious since their first invasion of Egypt under Libyan leadership when they were accompanied by their families and belongings. The Libyan tribes also played a role in the first campaigns against Egypt. Herodotus and Hecataeus mentioned one of them centuries later. It was the Berber tribe of the Maxyes or Mazyes, the Mazaces to the Romans or the Meshwesh to the Egyptians, who also claimed to have a Trojan heritage.

Despite the attempts to discredit the historicity of the “Iliad”, the Trojan War is considered a historical event. “The Sea Peoples may well have been Troy and its confederated allies, and the literary tradition of the Trojan War may well reflect the Greek effort to counter those raids.” (Eberhard Zangger)

Trojan War scenes on pottery

• ^(b) According to this scenario, the Trojan War was a ‘just’, defensive war on the part of the Greeks, not intended for conquest and destruction of the city controlling the passage to the Black Sea.
• In his Anatolian hypothesis, Eberhard Zangger caused a sensation because of his controversial identification of Troy as Atlantis. Zangger’s point of view is that Plato used an Egyptian version of the story about Troy for his legendary report on Atlantis. He based his argument on comparisons between Mycenaean culture and Plato’s account of the Hellenic civilization facing Atlantis, as well as parallels between the recollections of the Trojan War and the one supposedly fought between Greeks and Atlanteans (a Titanomachy variation). He interpreted the legend of the Trojan War to be the memory of the momentous chaos leading to the Bronze Age collapse, and arrived at the conclusion that Troy must have been much bigger than most scholars had presumed, with artificial harbours inside the modern floodplain. In order to prove it, he prepared a helicopter-based geophysical exploration of the plain of Troy to locate settlement layers and artificial port basins using ground-penetrating techniques. Having granted an exclusive excavation license for Troy to the German archaeologist Manfred Korfmann, the Turkish government rejected Zangger’s request and, as a consequence, he withdrew from science with a lecture in the Heidelberg Academy of Science. It was his “swan song” as a scientist before he turned to more “lucrative” activities as a business consultant specializing in corporate communications and public relations. In my view, his last project was jeopardized not by Korfmann’s… exclusive rights to excavate for Troy [!] (Zangger’s plan did not entail any real excavations) but rather by Turkey’s unwillingness to authorize any disclosure of sensitive military data for the sake of science.

Ilium/Troy: the wider area and, below on the right, the modern coastline in red and, therefore, the floodplain that interested Zangger – next to the strategic straits and the Greek border…

• Geoarchaeology is a multi-disciplinary approach which uses the techniques and subject matter of geography, geology and other Earth sciences (those dealing with our planet) to examine topics which inform archaeological knowledge and thought. Geoarchaeologists study the natural processes that affect archaeological sites such as geomorphology, as well as soil and sediments, to contribute to archaeological studies.

A Peleset captive in Egypt, and the particular Phaestos disc symbol (below on the right)

An important Sea People have been the Peleset, identified with the Philistines, the Palestinians:

“One of the theories links them to the Pelasgians who were allies of Troy, and one group of them lived in Thrace”, Andrea Salimbeti explains.^(c) “Those Pelasgians would have migrated south, overrunning and fatally damaging Achaean Greek civilization. Shortly after, many would have gone farther south to Crete.” In addition, there are Biblical references to the Philistines as coming from a place called Caphtor, identified by certain scholars with Crete.^(d) “This theory”, Salimbeti adds, “has been somewhat strengthened by the discovery in Crete of the Phaestos disc. One of the symbols shows the head of a man crowned with feathers – very similar to the feather-topped helmets of the Peleset depicted” at the Temple of Ramses III.^(e)

The Cycladic civilization, one of the most important Pelasgian cultures: here’s a frying pan of 2800 BCE (some imaginative people see on its design a map of Atlantis!)

• ^(c) What was the Philistine language? In Wikipedia we are ‘informed’ of “possible relations to Indo-European languages, even Mycenaean Greek, [which] support the independently-held [?] theory that immigrant Philistines originated among ‘sea peoples’.” And what do we know about the Pelasgian language(s)? “In the absence of certain knowledge about the identity (or identities) of the Pelasgians, various theories have been proposed. Since Greek is classified as an Indo-European language, the major question of concern is whether Pelasgian was [also] an Indo-European language”. For further information we are forwarded to the Aegean language family, proposed by Giulio M. Facchetti, due to some alleged similarities between Etruscan and Lemnian, and some other languages of the area, such as Minoan, Eteocretan, Eteocypriot, and Philistine. These languages could constitute a pre-Indo-European phylum stretching from Canaan to the Alps. However, this is not a view held in common; there are attempts to link Eteocretan and Eteocypriot with Semitic. Of course, all the above are nothing but hypotheses, as Facchetti himself admits. What really counts is the idea the ancient Hellenes had about the Pelasgians who had survived even in the classical period in several locations of mainland Greece, Crete and other parts of the Aegean. Those identified as “Pelasgian” spoke a language or languages that the Hellenes described as “barbaric” – that is, incomprehensible to them. A tradition also survived that many parts of Greece had once been Pelasgian before being Hellenized. Taking this into account, we can relish watching all scholarly theorizations crumbling and crashing down…

The Nile Delta with Pelusium in the East, the Hellenic colony Naucratis in the West, and further on the location Alexandria was to be built. The ancient canal linking the Mediterranean and the Red Seas is also shown.

• ^(d) Wikipedia: “Caphtor is a locality mentioned in the Bible and related literature. The people of Caphtor are called Caphtorites (or Caphtorim) and are named as a division of the ancient Egyptians. Traditional Hebrew sources place Caphtor in the region of Pelusium [in the Nile Delta]. Other sources associate Caphtor with localities outside Egypt such as Cilicia, Cyprus or Crete.” The least probable scenario is “hard truth” for certain scholars. A measure of their “credibility”…
• ^(e) Well, it was almost unavoidable: “The similarity [of the Peleset helmet] with Maya and Aztec feather headdresses is truly amazing, given the distance that separated the Mesoamerican culture” from the Mediterranean… Galloping imagination somewhere in the Internet Sea, while far in the distant horizon the land of Atlantis is gradually emerging….

Another ‘Trojan’ Sea People might have been the Weshesh. The scarcity of information led ‘necessarily’ to speculation about possible links between their name and that of Ilion, as the city of Troy was also called by the Greeks, or Wilusa (Wilusiya) by the Hittites – after king Ilus (thence the Iliad). “The W of Weshesh”, Salimbeti notes, “is a modern invention for ease of pronunciation; the Egyptian records refer to Uashesh”. Some scholars associate this people with Assos, also in the Troad, or with Iasos (Iassos) in Caria, or with Issos in Cilicia. Others have theorized that they became part of the Israelite confederacy, as the tribe of Asher. Another people connected with the Hebrews were the Tjeker. Moving to Canaan, they captured the city-state of Dor and turned it into a large, well-fortified capital of their kingdom. Dor was violently destroyed in the mid-11th century BCE by the expanding Phoenicians, who were checked by the Philistines, and then by the Hebrews. King David (if he was something more than just a mythological figure) supposedly conquered Dor and the Tjeker were mentioned no more.

Achilles and Ajax playing a dice game: an amphora by painter-potter Exekias, ca 540-530 BCE

A possible linguistic connection has been proposed between the Tjeker and the Tekrur, identified with the Teucri, a tribe described by some ancient sources as inhabiting northwest Anatolia to the south of Troy. Tradition offers basically two candidates for a homeland: Crete or Attica. Legend links all three places and goes even further, following two heroes with the same name: Teucer (or Teucrus). According to Virgil, the older Teucer was from Crete but left the island with a third part of its inhabitants during a great famine (how many such stories…). They settled near a river, which was named Scamander after his father. Dionysius of Halicarnassus claims Teucer had gone to the Troad from Attica. Scamander (or Xanthos) was said to have been a river-god, a son of Oceanus. According to Homer, he fought on the side of the Trojans after Achilles insulted him. He was the personification of the river that flowed by Troy. The Hellenes had set up their camp near its mouth, and their battles with the Trojans were fought on its plain. With the arrival of Dardanus there, Teucria was renamed as Dardania (thence Dardenelles), and later Troad (from king Tros). But these toponymic changes would not deter the Trojans to often call themselves Teucrians. Aeneas e.g. is described as “the great captain of the Teucrians”.

The Judgement of Paris (1904), by Enrique Simonet: Aphrodite, the winner in this ancient beauty pageant, stepping forward triumphantly naked, while Hera and Athena stay behind humiliated…

The younger Teucer (or Teucrus) was a son of king Telamon of Salamis, the island of Attica where the decisive naval battle of the Graeco-Persian Wars would be fought. He was half Trojan because his mother was a princess of Ilion. He also fought in the Trojan War, but on the side of the Hellenes, having his half-brother, Ajax, as a co-fighter, while his cousins, Hector and Paris, and his uncle Priam were ‘enemies’. After all, war was a family affair – let alone for Teucer Jr! On his return to Salamis, however, his father accused him for not bringing Ajax’s body back home. He was disowned, exiled, and set out to find a new home. With his departing words that Horace turned into a moving ode, he exhorted his companions to “despair in no way… tomorrow we shall set out upon the vast ocean”.^(f) This speech, related later to the theme of voyages of discovery, is also found in Dante’s Inferno and in Tennyson’s Ulysses. Teucer eventually joined the Phoenician king Belus of Tyre in his campaign against Cyprus, and when the island was seized, Belus handed it over to Teucer as a reward. He founded there the city of Salamis, named after his homeland.

• ^(f) “Wherever fortune may bear us, kinder than my father, / We shall go, o men and comrades! / Do not despair with Teucer as your leader and as protector, / Surely resolved Apollo has promised uncertain / Future to Salamis in a new world. / O men, who with me often have endured / Worse fortunes, now, banish cares with wine; / Tomorrow we shall set out upon the boundless sea!” Horace, Odes.

Leda and the Swan, from the Sanctuary of Aphrodite, Paphos, Cyprus (3rd century CE)

The “copper island”, a vital node in the trade networks, experienced two waves of Greek settlement: The initial consisted of Mycenaean traders around 1400 BCE. Towards the end of this period, great amounts of ‘Mycenaean’ pottery were produced in Cyprus. A major second wave, connected with Teucer’s story, took place just after the Bronze Age collapse ca 1100 BCE, with the island’s predominantly Hellenic character dating from this era, due to the ‘invasion’ of Helladic refugees. Apart from Salamis, Teucer is credited as a founder of other cities, as well. A local legend in Galicia, in northwestern Iberia, relates the foundation of Pontevedra to ‘Teucro’. The legend seems to be based more on the conjecture that Greek traders might have arrived there in ancient times. Though legends appear for a certain reason, historians and archaeologists tend to agree that the initial settlement was probably formed when Gallaecia was integrated into the Roman Empire (1st century BCE). Pontevedra, which means “the old bridge”, in reference to an old Roman bridge across the Lérez River, is sometimes poetically called The City of Teucro, and its inhabitants teucrinos – like the Trojans.^(g)

Oil lamp, Tróia, Portugal

• ^(g) It seems as if Tróia, across Setúbal, Portugal, was named after Troy but we do not know why. Tróia peninsula has been inhabited since prehistoric times when it was an island called Acalá. In the 1st century CE the Romans built a town and named it Cetóbriga. It served as a fishery centre until 412 when it was destroyed completely by an earthquake with tsunami. If the town’s initial name had been Tróia, one could surmise that the Romans, considering themselves as Trojans, decided to build a ‘Troy’ in the vicinity of the city of Odysseus – Olisipo, Lisbon! According to José Pedro Machado, in the Onomastic-Etymologic Dictionary of the Portuguese Language, Tróia is not a toponym found exclusively in the area of Setúbal. There are more ‘Tróias’ in Portugal and a Troya in Galicia. Their ‘godfathers’ were probably inspired by the famous Iliad but used the name of the Portuguese town. Based on an article in the Great Portuguese and Brazilian Encyclopedia, Machado referred to the possibility this name to originate from Cetóbriga: > Cetóbria > Cetróbia > Cetróia > Xetróia > Atróia – though it seems too much of an adventure for a toponym… Or perhaps the name comes not from Troy but from either Troyes or Truyes, two cities of France; or its origin is the Latin phrase ‘Trogia (villa)’, derived from the Celtic name Trogus.

Trojan Horse: its oldest known depiction on the Mykonos vase; ca 670 BCE

Up to now, with the sole exception of Teucer attacking Cyprus in collaboration with the Phoenicians and representing the people who found refuge there (well, at the expense of the locals), we have seen no Hellenes fighting alongside the Sea Peoples, but rather against them, in the Trojan War. It is what Sanford Holst already said in our previous Chronicle:

“The Mycenaeans attacked the Anatolian people from the seaward side. To deal with this problem, warriors and ships in the Sea Peoples confederacy poured from Anatolia and the Black Sea into the Aegean, where they ravaged the Mycenaeans.”

Let us try to verify this in Wikipedia:

“The invaders, that is, the replacement cultures at those sites, apparently made no attempt to retain the cities’ wealth but instead built new settlements of a materially simpler cultural and less complex economic level atop the ruins. For example, no one appropriated the palace and rich stores at Pylos, but all were burned up, and the successors (whoever they were) moved in over the ruins with plain pottery and simple goods. This demonstrates a cultural discontinuity.”

This may demonstrate a logical discontinuity, as well! The author leaves the question of who the invaders were open. However, he/she identifies them with “the replacement cultures”, who were stupid enough to “burn up the palace and rich stores” instead of appropriating them. Quite simply, the invaders had no plan to settle there; they went there just to destroy: they were not “the replacement cultures”.

Captive Sea Peoples in Egypt

The Anatolians predominated among the Sea Peoples but were not alone. Names of tribes with dubious or unknown origin are several in the Egyptian files – like the Shekelesh, probably the Siculi, who moved to Sicily from the Italian mainland.

“There was a gigantic series of migratory waves, extending all the way from the Danube valley to the plains of China”, Michael Grant comments, and Moses I. Finley agrees: “A large-scale movement of people is indicated… The original centre of disturbance was in the Carpatho-Danubian region of Europe… pushing in different directions at different times.”

However, if we have faith in Michael Wood, they were Greeks:

“Were the sea peoples in part actually composed of Mycenaean Greeks – rootless migrants, warrior bands and condottieri on the move? Certainly there seem to be suggestive parallels between the war gear and helmets of the Greeks and those of the Sea Peoples”. Moreover, including the Sherden and Shekelesh among the ‘villains’, he reminds us that “there were migrations of Greek-speaking peoples to [Sardinia and Sicily] at this time”. Troy, he concludes, “was sacked by essentially [!] Greek Sea Peoples”…^(h)

• ^(h) Pity there were… “essentially” no Iberian or Britannic “condottieri on the move”. Or else the… “thinking woman’s crumpet” (as Wood was humorously dubbed by British newspapers for his good looks most appealing to women) would have found Hellenic colonies even on Mars!

Cycladic head: a Pelasgian suspect as an “islander” (more than obvious for he has deformed his features)!

Michael Wood is not alone, too. The identification of the Denyen and Ekwesh with the Danaans and Achaeans respectively are long-standing issues in Bronze Age scholarship, especially as the “suspects” lived “in the isles”…⁽ⁱ⁾ Were the Egyptian scribes so naïve to use two names for one and the same people? What kind of Bronze Age scholars are they if they (pretend to) ignore that Achaeans and Danaans are synonymous terms? Have they not been schooled in the Iliad? Homer mentions the name Achaeans 598 times; Danaans 138 times; Argives 182 times; and Hellenes only once. According to a version of the myth, they were ancestors of the Greeks and their tribes: Hellen, Graecos, Magnes, and Macedon (Makednos) were sons of Deucalion and Pyrrha, the only survivors of the Great Flood. Sons of Hellen were Dorus, Xuthus, and Aeolus; sons of Xuthus were Ion and Achaeus. Danaus from Egypt, Pelops from Anatolia, and Cadmus from Phoenicia gained a foothold in Greece and were assimilated and Hellenized. At least for the Danaans, perhaps due to their ‘Egyptian’ origin, there is some “flexibility”: they are either identified with the people of Adana in Cilicia, or possibly related to the land of the Danuna near Ugarit in Syria, or perhaps they are rumoured to have joined Hebrews to form one of the original 12 tribes of Israel, that of Dan.

• ⁽ⁱ⁾ Although even the connection of the Hittite toponym Ahhiyawa or Ahhiya with Achaea is strongly disputed (Wikipedia: “the exact relationship of the term Ahhiyawa to the Achaeans beyond a similarity in pronunciation is hotly debated by scholars”), the… “Wikipedists” are absolutely sure about the identification of the Achaeans with the Ekwesh. So, if you search information on the latter, you are redirected to the former… As for the phrase “in the isles”, used by the Egyptians when referring to Sea Peoples and quoted by scholars as an argument, it ends up meaning: “Whoever is not a landsman is a suspect”!

The major event in Pharaoh Merneptah‘s reign (1213-1203 BCE) was a war against a confederacy termed the ‘Nine Bows’ acting under the leadership of the king of Libya. The pharaoh states that he defeated the invasion, killing 6,000 soldiers and taking 9,000 prisoners. To be sure of the numbers, among other things, he took the penises of all uncircumcised dead and the hands of all the circumcised. We mention this macabre detail because, as it turned out, the Ekwesh were circumcised, a fact that would certainly have obliged any Bronze Age scholar to ‘acquit’ the Greeks.^(j)

• ^(j) …“a fact causing some to doubt they were Greek,” is what we read indeed in Wikipedia! Perhaps they were circumcised as a… camouflage! Or just to baffle our Bronze Age scholars! What the latter do remember is Virgil’s aphorism: “Timeo Danaos et dona ferentes”; “Beware of Greeks bearing gifts” – in our case: bearing circumcision! At least they have been schooled in the Aeneid… Note that not only the Ekwesh, but also the Shekelesh and Shardana were circumcised, as the Egyptians made clear (unfortunately they did not inform… Michael Wood!) Therefore, these two peoples had also been Oriental in origin and settled in Sicily and Sardinia only later. Those who were not circumcised were the Peleset…

The stele ‘appropriated’ by Israel; Merneptah was the first to blame for he usurped it from his predecessor, Amenhotep III: he turned it round and used the rough surface for his text.

• The pharaoh’s victories over the Libyans and their Sea People allies are glorified on the Merneptah Stele, a black granite slab over three meters high, discovered by Flinders Petrie in Thebes in 1896. There is, however, a kind of a footnote in the final two of the 28 lines, which refers to a separate campaign in Canaan. There the king boasts of defeating and destroying four cities, the fourth one being most probably a city and valley in northern Canaan, called Jezreel – a word so similar to… Israel! Certainly that would be far more convenient and beneficial for all: for the whole Jewish diaspora, the emerging Zionism, formally established as a movement the next year after the discovery, for many Christians, especially the clergy, and, of course, Petrie himself! That same day he wondered: “Won’t the reverends be pleased?” and then he prophesied: “This stele will be better known in the world than anything else I have found.” He was not a fool: if this set of hieroglyphs on Line 27 could be read as “Israel”, it would represent the first documented instance of this name in the historical record, and the only mention in Ancient Egypt!
  Despite the fact that the readings in many places are illegible due to the rough surface and the poor cutting (Petrie’s own translation of the text contains dozens of question marks; only next to the controversial word the mark is missing…), most biblical archeologists accept Petrie’s version. That is how his find was also proclaimed as… Israel Stele: based on a disputed word in the penultimate line of a text dealing with another subject! What a disgrace for Merneptah: a proud pharaoh boasting of a triumph over a handful of poor villagers! In his time, there were no more than about 25 villages in the highlands of Canaan. Archaeologists and historians attempting to trace the origins of these villagers have found it impossible to identify any distinctive features that could define them as specifically Israelite. Archaeologist Paula McNutt says: “It is probably… during Iron Age I [(1200-1000 BCE) that] a population began to identify itself as ‘Israelite’.” The Kingdom of Israel emerged as an important, worth-mentioning local power even later, by the 9th century BCE, before falling to the Assyrians in 722. Thus, there was no “Israel” for Merneptah to mention – unless he was as prophetic as Petrie himself…

Departure of the Israelites, by David Roberts (1829)

• This “misspelling” trick was a kind of “compensation” for the Egyptians’ historical “error” not to mention either the celebrated Exodus or the calamitous Biblical plagues. The archeologists are equally to blame for they also failed to find any evidence to support the story of the Hebrews departing Egypt… The consensus among biblical scholars is that there was never any exodus of the proportions described in the Bible. According to the book of Exodus, arguably the most important in the Bible, the population leaving the country would have numbered some 2 million people, compared with an entire Egyptian population in 1250 BCE of around 3 to 3.5 million. Marching ten abreast and without accounting for livestock, they would have formed a line 240 kilometers long! No evidence has been found that Egypt ever suffered such a demographic and economic catastrophe or that the Sinai desert ever hosted (or could have hosted) these millions of people and their herds. The date proposed initially of an Exodus around 1450 BCE is also problematic: digs in the 1930s had failed to find traces of the simultaneous destruction of Canaanite cities ca 1400 BCE – in fact many of them, such as Jericho, the first one to fall to the Israelites according to the Bible, were uninhabited at the time. A century of research by archaeologists and Egyptologists has found no evidence which can be directly related to the Exodus captivity and the escape and travels through the wilderness, and most archaeologists have abandoned their investigation of Moses and the Exodus as “a fruitless pursuit”. According to archaeologist William Dever, there is “no room for an Exodus from Egypt or a 40-year pilgrimage through the Sinai wilderness.”

Flinders Petrie’s “fine”, “Caucasian”, “dynastic race”
just before landing in Egypt…!

• Flinders Petrie, who could possibly “address the issue”, had died a long time ago and was buried on Mount Zion, in Palestine. Furthermore, he remains a controversial figure as a committed advocate of “eugenics” and of the “superiority” of the Northern peoples over the Latinate and Southern peoples, as well as for his affiliation with a variety of fascist groups and anti-democratic thought in England. His views on archaeological issues were equally racist: He contended that the Egyptian civilization was derived from a “fine”, invading “Caucasian” (“white”) “Dynastic Race” which had conquered Egypt in predynastic times of late prehistory and introduced the Pharaonic, dynastic culture to the “inferior” “mulatto” race then inhabiting the country. These views spilled over into disputes with E. A. Wallis Budge. The British Museum‘s Egyptologist declared that the ancient Egyptians were an African people with roots in eastern Africa and their religion was essentially identical to the religions of the peoples of northeastern and central Africa. However, all but a few of his colleagues followed Petrie – a most revealing fact about the dominant ideology at the time, at least among intellectual circles. Thus Petrie and his followers derided Budge’s ideas as impossible and “unscientific”…

The great Pharaoh proudly presented his captives: from left to right
the Libyan, Nubian, Syrian, Shasu, and Hittite
(the… Hellene probably escaped!)

The next round in this protracted war took place some three decades later, during the reign of Ramses III (1186-1155 BCE), the last great pharaoh of Egypt. His inscriptions state that the ‘Nine Bows’ re-appeared as a “conspiracy in their isles”. Most tribes mentioned above were there again; we also learn that there were at least two great battles, one in the sea and the other on the land.

“When it was over”, the Wikipedia article on the Sea Peoples says, “several chiefs were captive: of Hatti, Amor, and Shasu among the ‘land peoples’, and the Tjeker, ‘Sherden of the sea’, ‘Teresh of the sea’ and Peleset or Philistines (in whose name some have seen the ancient Greek name for sea people: Pelasgians).”

Ramses III vs the Sea Peoples

What conclusions can we draw? We are surprised first of all since our scholars were not… surprised at all when they read about a Hittite chief among the captives: Hatti had been a Sea Peoples’ arch-enemy – and one of their greatest victims! But scholars are usually aware of such “details” and are not taken by surprise. Furthermore, the same thing had happened before and the pharaoh’s complaints had been officially forwarded to the Hittite monarch – as long as the Hittite kingdom still existed. OK, but why don’t they bother to explain, instead of wasting their time trying to involve the Greeks in this… “conspiracy theory”? We eventually realize that the destruction of the established civilizations, above all the Hittite and Mycenaean, was a deliberate tactics of the Sea Peoples to garner more strength at sea and amass land forces, as well. After all, the empires belonged to the aristocracies, Hittite or Mycenaean. What else could a desperate Hellene or a destitute Anatolian do under the circumstances but to follow the peoples with whom he shared the same aspirations for a better life? But what a pity for our scholars: not even one Greek among the captive chiefs… He probably managed to escape! The other captives were chiefs of the Amorites, who lived in Syria and part of Mesopotamia, and possibly of the Hebrews: Shasu is a term for nomad wanderers, and at least one of their tribes worshipped the Jewish god Yahweh. The rest were captains of ships. The pharaoh concluded his report as follows: “I slew the Denyen in their isles” and “burned” the Tjeker and Peleset… He thus implied some maritime raids of his own, some punitive expeditions elsewhere in the Mediterranean. In the Aegean? Where, what and whose were these “isles”? Whatever the answers, the chain reaction of the raids went on; it was the Egyptians’ turn to destroy – but destruction bears no signature.

The destruction of the established civilizations was a deliberate tactics of the Sea Peoples to garner more strength at sea and amass land forces, as well. After all, the empires belonged to the aristocracies, Hittite or Mycenaean. What else could a desperate Hellene or a destitute Anatolian do under the circumstances but to follow the peoples with whom he shared the same aspirations for a better life?

Lady of Mycenae (fresco)

Homer mentions an Achaean attack upon the Nile delta, and Menelaus speaks of the same in the Odyssey recounting his own return home from the Trojan War. This was not the only such action by Mycenaeans against Egypt, where they went ‘just for the fun of it’, and some gain, of course. Taking into account the turbulence among and within the great Mycenaean royal families, the hypothesis that they may have destroyed themselves completely is long-standing and seems to find support by the reputable historian Thucydides:

“For in early times the Hellenes and the barbarians of the coast and islands… were tempted to turn to piracy, under the conduct of their most powerful men… They would fall upon a town unprotected by walls… and would plunder it… no disgrace being yet attached to such an achievement, but even some glory.”

• >> Chronicle 6. IBERIAN “EL DORADO”
• << Chronicle 4. PHOENICIA’S STROKE OF FORTUNE

Mycenaean gold diadem