Χρονικό 24. ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΟΥ ΚΡΕΤΙΝΙΣΜΟΥ

Χρονικό 24. ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΟΥ ΚΡΕΤΙΝΙΣΜΟΥ

/ENGLISH/ Chronicle 24. THE TRIUMPH OF CRETINISM

● Η Γενοκτονία των Ἑλλήνων (Β) ● Η Δολοφονία τής Ὑπατίας
● Χριστιανισμός και Δουλεία ● Αποικιοκρατία και Ρατσισμός

.

We don’t need no education…

We don’t need no thought control!

Roger Waters (Pink Floyd, The Wall)

του Μιχάλη Λουκοβίκα

“ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΚΑΙΡΟΣ ΝΑ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥΝ οι φιλόσοφοι. ‘Ο τύραννος’, όπως έλεγαν, έκανε κουμάντο… Έμπαινε σε σπίτια κι έψαχνε για βιβλία και πράγματα που έκρινε ως απαράδεκτα. Αν έβρισκε κάποια, γίνονταν παρανάλωμα θριαμβευτικών πυρών στις κεντρικές πλατείες… Όποιος έκανε θυσίες στους παλιούς θεούς ήταν, βάσει νόμου, προς εκτέλεση. Σε όλη την αυτοκρατορία, αρχαίοι… ναοί δέχονταν επιθέσεις, απογυμνώνονταν από στέγες, έλιωναν τους θησαυρούς τους, έσπαζαν τ’ αγάλματά τους. Για να διασφαλίσει την τήρηση των κανόνων της, η κυβέρνηση άρχισε ν’ απασχολεί σπιούνους… και πληροφοριοδότες, που έδιναν αναφορά για το τι γινόταν στους δρόμους… και πίσω από τις κλειστές πόρτες στα σπίτια των ανθρώπων.

“Οι συνέπειες της παρέκκλισης από τους κανόνες ήταν πολλές φορές άσχημες, ενώ η φιλοσοφία είχε γίνει επικίνδυνη ασχολία. Είχαν συλλάβει [έναν λόγιο] και τον βασάνιζαν για να τον κάνουν ν’ αποκαλύψει τα ονόματα άλλων φιλοσόφων… Έναν συνάδελφό του… τον είχαν γδάρει ζωντανό. Χτυπούσαν κάποιον άλλον μπροστά στον δικαστή, ώσπου το αίμα άρχισε να τρέχει από την πλάτη του. Ο βάναυσος ‘τύραννος’ ήταν ο χριστιανισμός… Οι χριστιανοί ήταν ‘τα όρνεα’.”

Αποκαλυπτικά στοιχεία, που μας αφήνουν άναυδους, καθώς διαβάζουμε το συγκλονιστικό βιβλίο τής Catherine Nixey, The Darkening Age / The Christian Destruction of the Classical World. Ας την παρακολουθήσουμε:

“Όταν οι σύγχρονες Ιστορίες περιγράφουν αυτήν την περίοδο, την χαρακτηρίζουν συνήθως ‘θρίαμβο του χριστιανισμού’.⁽¹⁾ Αξίζει να θυμηθούμε, όμως, την αρχική ρωμαϊκή σημασία τής λέξης ‘θρίαμβος’. Ένας πραγματικός ρωμαϊκός θρίαμβος δεν αφορούσε απλώς τη νίκη τού νικητή. Αφορούσε την πλήρη και απόλυτη υποταγή τού νικημένου. Σ’ έναν πραγματικό ρωμαϊκό θρίαμβο επεδείκνυαν την ηττημένη πλευρά καθώς παρήλαυνε στην πρωτεύουσα, ενώ η νικήτρια πλευρά επιθεωρούσε έναν εχθρό που οι στρατιώτες του είχαν σκοτωθεί, οι περιουσίες του λεηλατηθεί, και οι ηγέτες του ταπεινωθεί. Ένας θρίαμβος δεν ήταν απλώς μια ‘νίκη’. Ήταν μια εκμηδένιση.” Που δεν απείχε και πολύ από μια διαπόμπευση, θα προσέθετα.

• ⁽¹⁾ Χρίω (αρχαία ελληνικά): αλείφω > Χριστός > χριστιανός > christianus (λατινικά) > crétin (γαλλικά) > κρετίνος· άρα χριστιανισμός και κρετινισμός (ετυμολογικά) ταυτίζονται!

Ρωμαϊκός θρίαμβος, του Peter Paul Rubens (±1630)

Ήταν ό,τι ακριβώς επεδίωκαν οι χριστιανοί ηγέτες: “ότι όλες οι δεισιδαιμονίες των παγανιστών και ειδωλολατρών πρέπει να εκμηδενιστούν είναι αυτό που ο Θεός θέλει, ο Θεός προστάζει, ο Θεός υποδεικνύει”, διακήρυξε ο Αυγουστίνος, ο “άγιος”, στο εκκλησίασμά του στην Καρχηδόνα – προφανώς, αμέσως μετά από συνάντησή του με τον… “Πανάγαθο” αυτοπροσώπως!

“Οι χριστιανοί”, προσθέτει η Nixey, “παρατηρούσαν με έκπληξη την ανεκτικότητα των μη χριστιανών γειτόνων τους. Ο Αυγουστίνος απορούσε με το γεγονός πως οι παγανιστές μπορούσαν να λατρεύουν πολλούς θεούς χωρίς διαφωνίες, ενώ οι χριστιανοί, που λάτρευαν μόνον τον έναν, διασπάζονταν σε αμέτρητες εμπόλεμες φατρίες. Ἐν τούτοις, δεν είχε καμιά πρόθεση να ενεργήσει ο ίδιος με ανεκτικότητα. Καθήκον τού χριστιανού, είχε καταλήξει, είναι να προσηλυτίζει τους αιρετικούς – διὰ τῆς βίας, αν είναι αναγκαίο… Ο μονοθεϊσμός δίνει πανίσχυρα όπλα σε όσους δεν θέλουν να είναι ανεκτικοί. Υπάρχει πλήθος βιβλικών χωρίων που δικαιολογούν τους διωγμούς όσων δεν πιστεύουν. Η Βίβλος… είναι πολύ σαφής στο θέμα τής ειδωλολατρίας… Τι ακριβώς συνέστησε ο Θεός ως τιμωρία για την ειδωλολατρία; Το Δευτερονόμιο είναι σαφές: πρέπει να λιθοβολείται μέχρι θανάτου το άτομο που επιδίδεται σε αυτήν. Και αν μια ολόκληρη πόλη έχει υποπέσει σε τέτοιο αμάρτημα; Πάλι, η απάντηση είναι σαφής: ‘ορίζεται η καταστροφή’.” (!)

ΟΙ ΡΩΜΑΙΟΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΕΣ κυβερνούσαν την Ἀλεξάνδρεια μέσω ενός Ρωμαίου νομάρχη, που συνεργαζόταν με το πολιτικό προσωπικό, το οποίο απαρτιζόταν κυρίως από Ἕλληνες. Το σχήμα λειτούργησε καλά, ως την στιγμή που ο Κωνσταντίνος εγκαθίδρυσε “Χριστιανική μοναρχία”. Τότε εμφανίστηκε μια δεύτερη ιεραρχία αξιωματούχων, που ήταν σε σύγκρουση με την πρώτη. Τότε η “ανορθόδοξη” σκέψη έγινε έγκλημα, και αυτή η δεύτερη (η ολοένα διογκούμενη) εκκλησιαστική ιεραρχία, μ’ επικεφαλής έναν επίσκοπο, άρχισε να αστυνομεύει τους πολίτες για τις πεποιθήσεις τους. Η διαρχία αυτή αποτελούσε εκρηκτικό μίγμα, αφού ο μεν νομάρχης ήταν, φυσικά, υπόλογος στον αυτοκράτορα, ο δε επίσκοπος θεωρούσε πως είναι υπόλογος στον Θεό – άρα, ήταν ανεξέλεγκτος. Η ρήξη ήταν αναμενόμενη, αν επρόκειτο για κάποιον φιλόδοξο και φανατικό επίσκοπο, όπως ο Κύριλλος, που είχε απέναντί του έναν μορφωμένο και πολιτισμένο νομάρχη, τον Ὀρέστη. Ήταν μια σύγκρουση ανάμεσα στην διαλλακτικότητα της κλασικής αρχαιότητας και την αδιαλλαξία τής “Νέας Τάξης” τού χριστιανισμού. Επιπλέον, ήταν και αναπόφευκτη, καθώς η ατμόσφαιρα, κυρίως στην Αλεξάνδρεια, ήταν εδώ και καιρό εκρηκτική.

Ο Φάρος τής Αλεξάνδρειας, στην ομώνυμη νησίδα, ένα από τα 7 θαύματα της αρχαιότητας.

● “Οι Παραβαλανεῖς τής Αλεξάνδρειας”, εξηγεί η Nixey, “έχουν χαρακτηριστεί ως ‘τρομοκρατική φιλανθρωπία’ – ένα παράξενο οξύμωρο… Κάποιες φορές, αυτοί οι άνδρες έκαναν καλές πράξεις, μα ταυτόχρονα έσπερναν τον φόβο. ‘Τρόμος’ είναι η λέξη που τους περιγράφει σε ρωμαϊκά νομικά έγγραφα… Η πόλη είχε τώρα νέον επίσκοπο, τον Κύριλλο, ανιψιό τού ζηλωτή Θεόφιλου. Και, πιστός στα οικογενειακά πρότυπα, ήταν τραμπούκος. Μέχρι και χριστιανοί είχαν επιφυλάξεις γι’ αυτόν τον φιλόδοξο και στυγνό άνθρωπο: σύμφωνα μ’ ένα συμβούλιο επισκόπων, ήταν ‘ένα τέρας’” – όμως, “ένα τέρας” που, ανά πάσα στιγμή, μπορούσε να θέσει σε δράση τούς τραμπούκους παραβαλανείς, ή ακόμη και τις εφεδρείες του: τις σπείρες των φανατικών μελανοχιτώνων μοναχών. Πολύ σύντομα βασίλευε η βία.

Άλλη μια τρομοκρατική σπείρα τής Βόρειας Αφρικής, και κυρίως της Καρχηδόνας, ήταν οι Circumcellions, ή οι Ἀγωνιστικοί, που “έγιναν διαβόητοι όχι μόνο για τις αυτοκτονίες τους, αλλά και για τις βάναυσες επιθέσεις τους εναντίον όσων δεν συμμερίζονταν τις ιδιαίτερες χριστιανικές τους πεποιθήσεις”, λέει η Nixey. “Η ‘ιερή’ τους βία τρόμαξε μέχρι και την Εκκλησία”, αφού στρεφόταν όχι μόνον ενάντια στις γιορτές των παλαιών θεών (ο αγαπημένος τους στόχος), μα και σε ιερείς, που βασανίζονταν και σκοτώνονταν με φριχτό τρόπο, ως “προδότες”. “Η Εκκλησία, όμως, θέριζε ό,τι είχε σπείρει. Λίγες δεκαετίες νωρίτερα, όπως… επεσήμανε ο Brent D. Shaw, οι χριστιανοί ιεροκήρυκες χαιρέτιζαν τη βία των Circumcellions και την υπέθαλπαν: στις επιθέσεις εναντίον των ναών, τέτοιοι εθελοντές καταστροφείς ήταν εξαιρετικά χρήσιμοι και τους είχαν στρατολογήσει για βαριά χειρωνακτική εργασία, ώστε να γκρεμίζουν αυτά τα κτήρια… ‘Όπου υπάρχει τρόμος, υπάρχει σωτηρία… Ω, φιλεύσπλαχνη βαναυσότητα!’,” είχε διακηρύξει σε ανύποπτο χρόνο ο Αυγουστίνος, που τώρα δήλωνε σοκαρισμένος με τους Αγωνιστικούς. Του ήταν αδιανόητο πως τέτοια αυτάρεσκα οξύμωρα μπορούσαν να γίνουν boomerang, εναντίον χριστιανών ιερωμένων! Αυτή ήταν η “ατμόσφαιρα” της εποχής…

Ὑπατία, του Ραφαήλ, από το αριστούργημά του Η σχολή
των Αθηνών (λεπτομέρεια)

Κράτος Τρόμου: Η δολοφονία τής Ὑπατίας

● 415. Το “Κράτος Τρόμου” στην Αλεξάνδρεια έφτασε στο αποκορύφωμά του με την στυγερή δολοφονία τής Ὑπατίας, κορυφαίας αστρονόμου, φιλοσόφου, και μαθηματικού, “της τόσο όμορφης, τόσο ενάρετης, τόσο μορφωμένης, και παντοιοτρόπως ολοκληρωμένης Κυρίας”, όπως επεσήμανε ο φιλόσοφος John Toland, “που την κομμάτιασε ο Κλήρος τής Αλεξανδρείας, για να ικανοποιήσει την υπεροψία, φιλοδοξία, και σκληρότητα, του Αρχιεπισκόπου του, του συνήθως, αλλ’ αδίκως, καλουμένου Αγίου Κυρίλλου”. Ο αστρονόμος Carl Sagan συνέδεσε τη δολοφονία με την καταστροφή τής περιώνυμης Βιβλιοθήκης Αλεξανδρείας. Άλλοι θεωρούν πως ο θάνατος της Υπατίας συμβόλισε το τέλος τής πόλης τού Ἀλεξάνδρου ως κέντρο σοφίας, καλλιέργειας, γνώσης. Ηθικός αυτουργός ήταν ο Κύριλλος, ανιψιός και διάδοχος του Θεόφιλου, προβεβλημένος ως “Πυλώνας τής Πίστεως” και “Πατέρας τής Εκκλησίας”, αλλά και ως… “Άγιος” – όλων των χριστιανικών δογμάτων! Ποιοι, πράγματι, διατελούν σε οικτρή πλάνη; Όλες οι χριστιανικές Εκκλησίες τού κόσμου, ή όσοι τον περιέγραψαν ως “τραμπούκο”, “τέρας”, ή “αλαζόνα Φαραώ”, όπως τον είχε χαρακτηρίσει ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Β΄;

Μόλις αναρριχήθηκε στον θώκο, ο Κύριλλος θέλησε να εκκαθαρίσει τον “Οἶκο του”. Έβλεπε ζηλόφθονα τον πλούτο των Νοβατιανών, ενός καθιερωμένου σχίσματος χριστιανών πουριτανών. Κατά τον Edward Gibbon, ήταν “οι πιο αθώοι και άκακοι των σχισματικών.” Δεν επρόκειτο, όμως, να τον στηρίξουν, και είχαν ήδη συνταχθεί με τους αντιπάλους του. Μια από τις πρώτες πράξεις τού Κυρίλλου, λοιπόν, ήταν να κλείσει τις εκκλησίες τους και να κατασχέσει τα ιερά σκεύη και τον διάκοσμό τους. Ακολούθησαν οι εβραίοι.⁽²⁾

• ⁽²⁾ Ιωάννης “Χρυσόστομος”: “‘η συναγωγή δεν είναι απλώς πορνείο… είναι και άντρο ληστών και φωλιά άγριων θηρίων… οίκος δαιμόνων… χώρος ειδωλολατρίας’. Αργότερα τα λόγια τού Αγίου Χρυσοστόμου θ’ ανατυπώνονταν μ’ ενθουσιασμό στη ναζιστική Γερμανία.” (C. Nixey)

“Η απόπειρα των χριστιανών”, γράφει η Nixey, “να ρυθμίσουν τις χορευτικές και θεατρικές παραστάσεις – που φαίνεται πως αγαπούσαν πολύ οι εβραίοι τής πόλης – υπήρξε η αφετηρία μιας περίπλοκης αλυσίδας αντιποίνων που κορυφώθηκαν με μια επίθεση εβραίων σε χριστιανούς. Κάποιοι σκοτώθηκαν – και ο Κύριλλος είχε το πρόσχημα που χρειαζόταν. Στρατολογώντας έναν όχλο παραβαλανών, καθώς και μερικούς βάναυσους κι ενθουσιώδεις, ‘πορεύτηκε… προς τις συναγωγές… τις έθεσε υπό την κατοχή του, τις εξάγνισε και τις μετέτρεψε σ’ εκκλησίες’. ‘Εξάγνισε’, σε τέτοια κείμενα, είναι συχνά ευφημισμός που σημαίνει έκλεψε, αυτοδικαίως. Μετά, οι χριστιανοί τέλειωσαν το έργο τους, εξαγνίζοντας τους εβραίους ‘δολοφόνους’ από τις περιουσίες τους: στερώντας τους απ’ ό,τι είχαν… τους έδιωξαν από την πόλη στην έρημο.”

“Χωρίς καμιά δικαστική καταδίκη, χωρίς βασιλική εντολή, ο πατριάρχης… οδήγησε ένα πλήθος στασιαστών στην επίθεση κατά των συναγωγών. Απροετοίμαστοι και άοπλοι, οι εβραίοι δεν μπόρεσαν ν’ αντισταθούν: ισοπεδώθηκαν οι οίκοι προσευχής τους, και ο πολέμαρχος επίσκοπος αντάμειψε τα στρατεύματά του με το πλιάτσικο των αγαθών τους”, παρατήρησε από την πλευρά του ο Gibbon.

Αλεξάνδρεια: η Κανωπική Οδός (νῦν Ṭarīq al-Ḥurriyyah), η κεντρική λεωφόρος, διασταυρωνόταν με την άλλη κύρια αρτηρία, το Σῶμα, τον τάφο τού Ἀλεξάνδρου, έχοντας στο κέντρο την ἀγορά.

“Ο Ορέστης,” αφηγείται η Nixey, “παρακολουθούσε αηδιασμένος… Φαινομενικά ο πιο ισχυρός άνθρωπος της πόλης, ήταν ἐν τούτοις ανήμπορος να σταματήσει την εξέγερση: μόνον η ακολουθία τού κυβερνήτη δεν μπορούσε ν’ αντιπαρατεθεί σε 800 μυώδεις λεηλατητές παραβαλανείς. Χώρια που οι αριθμοί τής πολιτοφυλακής τού Κυρίλλου είχαν διογκωθεί. Καμιά πεντακοσαριά μοναχοί κατέβηκαν από… τις σπηλιές τους στους κοντινούς λόφους, αποφασισμένοι να πολεμήσουν για τον επίσκοπό τους. Άπλυτοι, αμόρφωτοι, αλύγιστοι στην πίστη τους, ήταν άνδρες με ‘πολύ εκρηκτική προδιάθεση’, όπως αναγνωρίζει και ο χριστιανός συγγραφέας, Σωκράτης [Σχολαστικός]. Μια μέρα περικύκλωσαν τον Ορέστη και άρχισαν να τον προσβάλλουν, κατηγορώντας τον πως ήταν ‘παγανιστής ειδωλολάτρης’… Ένας μοναχός πέταξε μια πέτρα και χτύπησε τον Ορέστη στο κεφάλι. Από το τραύμα άρχισε να τρέχει αίμα. Οι περισσότεροι φρουροί του… σκορπίστηκαν… Ο Ορέστης έμεινε ολομόναχος σχεδόν.”

Ο Ορέστης γλύτωσε. Η εντολή θα πρέπει να ήταν “Τρομοκρατήστε τον!”, όχι “Σκοτώστε τον!” Παρενέβησαν και ορισμένοι περαστικοί. Απευθύνθηκε στον αυτοκράτορα, τον ανήλικο Θεοδόσιο Β’, που υποκαθιστούσε η θρησκόληπτη αδερφή του, Πουλχερία. Ήταν μια “χριστιανή παρθένος”, που διεξήγαγε τη δική της σταυροφορία για τον Χριστό, και είχε μετατρέψει τ’ ανάκτορα σε μοναστήρι. Αργότερα ανακηρύχτηκε (και αυτή) “αγία”! Η έκκληση έπεσε στο κενό. Ο μοναχός, ὀνόματι Ἀμμώνιος, εκτελέστηκε για την επίθεση, ο Κύριλλος αμέσως τον ανακήρυξε “μάρτυρα”, αλλά οι Αλεξανδρινοί χριστιανοί αηδίασαν με τη σειρά τους: η εκτέλεση είχε γίνει γι’ απόπειρα δολοφονίας τού νομάρχη, όχι για την πίστη τού δράστη. Παρενέβησαν διάφοροι, και ο μάστορας στην αναδίπλωση και το παρασκήνιο, Κύριλλος, αναγκάστηκε να κλείσει το θέμα – ἐπὶ τοῦ παρόντος. Για να ησυχάσει, όμως, επιζητούσε μια θυσία αίματος…

Ὑπατία, του Charles William Mitchell· θύμα στυγερής δολοφονίας από τραμπούκους τού “αγίου” Κυρίλλου!

Η Υπατία, η κόρη τού Θέωνος, του αστρονόμου, είχε αναδειχθεί σε κορυφαία μορφή τής αλεξανδρινής σχολής φιλοσοφίας, που υστερούσε μόνον έναντι της αθηναϊκής. Τ’ όνομά της προσήλκυε σπουδαστές (μέχρι και χριστιανούς θεολόγους) απ’ όλη τη Μεσόγειο. Επίσης, την σεβόταν πολύ ο Ορέστης, που πολύ συχνά την συμβουλευόταν. Όλα αυτά έκαναν τον Κύριλλο έξω φρενών. Η φήμη και τα χαρίσματα της Υπατίας χάριζαν στον ἑλληνισμὸ “επικίνδυνο κύρος” και, συνεπώς, εμπόδιζαν την “πρόοδον τῆς Πίστεως”. Ο επίσκοπος δεν είχε κανέναν ενδοιασμό να παρομοιάζει την σχέση Υπατίας και Ορέστη, μ’ εκείνην της Κλεοπάτρας με τον Μάρκο Αντώνιο. “Αν μπορούσε,” τόλμησε να πει, “θα είχε εγκαθιδρύσει Αιγυπτιακή Αυτοκρατορία”! Και καθώς ο Κύριλλος καταφερόταν από άμβωνος εναντίον τής “πόρνης”, συνέρρεαν ολοένα και περισσότεροι φανατικοί από την έρημο, ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμά του.

● Ήταν Μάρτης τού 415, όταν ο Κύριλλος διέταξε ένα “Τάγμα Εφόδου”, έναν όχλο 500 μελανοχιτώνων μοναχών, δαιμονισμένων

“από λυσσαλέο, μισαλλόδοξο ζήλο, με πρωτεργάτη κάποιον αναγνώστη [κατώτερο κληρικό] ὀνόματι Πέτρο”, σύμφωνα με την περιγραφή τού Σωκράτη Σχολαστικού. “Της έστησαν ενέδρα [της Υπατίας] την ώρα που επέστρεφε σπίτι και, σέρνοντάς την από την άμαξά της, την οδήγησαν στην εκκλησία που ονομάζεται Καισάρειον, όπου την ξεγύμνωσαν, και στη συνέχεια τη δολοφόνησαν με ὄστρακα [θραύσματα αγγείων]. Αφού έκαναν το σώμα της κομμάτια, πήραν τα κατακρεουργημένα της μέλη σ’ ένα μέρος που λέγεται Κιναρών, κι εκεί τα έκαψαν”…⁽³⁾ “Οὐδεὶς τιμωρήθηκε για τη δολοφονία της. Υπήρξε συγκάλυψη”, συμπληρώνει η Catherine Nixey.

• ⁽³⁾ Μάλλον το κάψιμο των “εχθρών” (των σορών τους, ή ενώ ήταν ακόμη ἐν ζωῇ) αποτελούσε ανέκαθεν την τελική φάση τού “τυπικού” τής αφιονισμένης βίας. Οι Αλεξανδρινοί, ή και άλλοι εκείνα τα χρόνια, μετέφεραν “κατά παράδοση” τις σορούς των “απεχθέστερων εγκληματιών” εκτός των ορίων τού ἄστεως για να τις αποτεφρώσουν, εξαγνίζοντας συμβολικά την πόλη. Το κάψιμο εμπόδιζε και την εμφάνιση “μαρτύρων”, ή “ηρώων”. Οι Γεώργιος, Μάρκελλος και Μάρκος είχαν αυτήν την “τύχη” – και τώρα η Υπατία. Άρα, ενδέχεται ο “Μάρκος” ο… “Ενετός” να είναι τελικά ο Μέγας Αλέξανδρος! (Βλέπε την κατάληξη του προηγούμενου Χρονικού).

● Η στυγνή δολοφονία συγκλόνισε ολόκληρη την αυτοκρατορία. Ο Κύριλλος, προς τον οποίον έβλεπαν όλοι ως υπαίτιο, είχε κάνει κάτι πρωτοφανές, ακόμη και με τα standard τής εποχής, βάζοντας στο στόχαστρό του μια διανοούμενη περιωπής, και τώρα κινδύνευε άμεσα. Πανικόβλητο με τη συμπεριφορά τού Κυρίλλου, το αλεξανδρινό συμβούλιο επισκόπων έστειλε αντιπροσωπία στην Κωνσταντινούπολη, που ξεκίνησε έρευνα για να διαπιστωθεί ο ρόλος του στη δολοφονία. Το φθινόπωρο τού 416, οι αυτοκράτορες Θεοδόσιος και Ὁνώριος εξέδωσαν διάταγμα, αφαιρώντας τούς παραβαλανείς από τη δικαιοδοσία τού Κυρίλλου και θέτοντάς τους στη διάθεση του Ορέστη. Ο επίσκοπος απέφυγε, μάλλον, βαρύτερη τιμωρία, δωροδοκώντας αυτοκρατορικούς συμβούλους. Τα περιοριστικά μέτρα στους παραβαλανείς (ως προς τον αριθμό τους, και για την προστασία των “δημοσίων θεαμάτων… δικαστηρίων… και του δημοτικού συμβουλίου”) δείχνουν ότι κρίθηκαν εξίσου ένοχοι. Ωστόσο, ο Κύριλλος έδειξε την μαεστρία του στην ίντριγκα: σε δυο χρόνια οι παραβαλανείς επέστρεψαν στη δικαιοδοσία του, ενώ σε λίγο κατόρθωσε να κυριαρχεί στο αλεξανδρινό συμβούλιο. Έτσι άνοιξε ο δρόμος του προς την… “αγιοσύνη”!⁽⁴⁾

• ⁽⁴⁾ Αυτά λέει η μια εκδοχή των γεγονότων. Επειδή, αν κι έχουν περάσει από τότε 1600 χρόνια, ακόμη δεν ξέρουμε τι ακριβώς συνέβη. Σύμφωνα με μιαν άλλη εκδοχή, ο Ορέστης διέταξε την εκτέλεση του μοναχού Ιέρακα (του προβοκάτορα στην εκδίωξη των εβραίων), για συνενοχή στη δολοφονία τής Υπατίας. Σε λίγες μέρες, κατ’ αυτήν την εκδοχή, ο Ορέστης δολοφονήθηκε επίσης. Απόλυτος θριαμβευτής, ο Κύριλλος διακήρυξε πως “η Υπατία πήγε στην Αθήνα”, ενώ ο νομάρχης παραιτήθηκε κι έφυγε. Ούτε οχλοκρατία υπήρξε ποτέ, ούτε και καμιά τραγωδία. Ο επίσκοπος κατόπιν, επέλεξε και διόρισε ο ίδιος τον διάδοχο του Ορέστη. Έτσι έπαψε η διαρχία, και η θρησκευτική τυραννία θρονιάστηκε στην πάλαι ποτέ πρωτεύουσα του πνεύματος. Είναι εντυπωσιακό ότι, ψάχνοντας στο διαδίκτυο για την τύχη τού Ορέστη, διαβάζεις παντού την παραπάνω εκδοχή τού Κύριλλου: “ο νομάρχης (έπαρχος) παραιτήθηκε κι έφυγε”… Αν όντως “παραιτήθηκε κι έφυγε” την άνοιξη του 415, μετά από τη δολοφονία τής Υπατίας, πώς ήταν δυνατόν να τεθούν υπό τη δικαιοδοσία του οι παραβαλανείς το φθινόπωρο του 416;

Η Κλεοπάτρα στην είσοδο του
Αιγυπτιακού Μουσείου στο Κάιρο

Καμιά φορά η ιστορία δεν γράφεται από τους νικητές. Μπορεί η προπαγάνδα τού Κύριλλου να λειτούργησε για αιώνες. Ο απόηχος των φημών δυσφήμισης της Υπατίας (“ήταν διαρκώς αφιερωμένη στη μαγεία, τους αστρολάβους και τα όργανα μουσικής, και σαγήνευσε πολλούς με τις Σατανικές της πονηριές”) βρίσκεται στα γραπτά τού κόπτη επισκόπου, Ιωάννη Νικίου, του 7ου αιώνα. Στον μεσαίωνα, η Υπατία παρουσιαζόταν ως σύμβολο… χριστιανικής αρετής ή εξίσωναν τον θάνατό της μ’ εκείνον των χριστιανών μαρτύρων. Ο τελευταίος απολογητής που τάχθηκε ανοιχτά “υπέρ τού Αγίου Κυρίλλου και του Κλήρου τής Αλεξανδρείας” υπήρξε ίσως ο Thomas Lewis το 1721. Από τότε, όλο και πιο πολλά βιβλία κι έργα τέχνης εκθειάζουν την Υπατία και στρέφονται εναντίον τού Κυρίλλου. Το 1853, ο Charles Kingsley, στο μυθιστόρημά του, Υπατία, την παρουσίασε ως την “τελευταία των Ελλήνων”, ενώ το 1884 δόθηκε τ’ όνομά της σε μια κύρια ζώνη αστεροειδών, καθώς και σ’ έναν κρατήρα τής Σελήνης. “Δυστυχώς για τον Κύριλλο κ.ά.”, έγραψε η Abby Norman, “σκοτώνοντας την Υπατία, την κατέστησαν αθάνατη. Αν την είχαν αφήσει ήσυχη, το έργο και τ’ όνομά της θα είχαν πιθανόν χαθεί στην ιστορία”…

● Όσο για το Καισάρειον, τον τόπο τής ειδεχθούς δολοφονίας, δεν ήταν μια οποιαδήποτε εκκλησία: ήταν το αρχηγείο τού Κυρίλλου! Και, εξυπακούεται, δεν ήταν εκκλησία, αλλ’ αρχαίος ναός, που… “καθαγιάστηκε” περί τα τέλη τού 4ου αιώνα, όταν οι χριστιανοί άρχισαν να ιδιοποιούνται τις περιουσίες των άλλων θρησκειών, για να εξαφανίσουν κάθε τους ίχνος σε όλον τον κόσμο. Το Καισάρειον το ξεκίνησε η Κλεοπάτρα, ώστε να το αφιερώσει στον αγαπημένο της, Μάρκο Αντώνιο. Το αποτελείωσε ο άνθρωπος που τους “αποτελείωσε”, ο Οκταβιανός, ή Αύγουστος – ο οποίος, αφού εξάλειψε κάθε ίχνος τού Μάρκου Αντώνιου σε όλη την Αλεξάνδρεια, το… αφιέρωσε στον εαυτό του!

● Δεκαετία 420. Οι ταραχές στην Καρχηδόνα αναζωπυρώθηκαν, επανέρχεται η Nixey. “Ο ναός τής Ρωμαίας θεάς Caelestis, μήκους ενός μιλίου, και όλα τα διπλανά ιερά ισοπεδώθηκαν… Συγκρούσεις ξεσπούσαν στη διάρκεια των καταστροφών και, στην πορεία τους, σκοτώνονταν μερικές φορές [και] χριστιανοί – γεγονός που στο μυαλό ορισμένων χριστιανών δεν ήταν απαραίτητα αρνητικό”…

Ερειπωμένος Παρθενώνας και οθωμανικό τέμενος (κτίστηκε
μετά από το 1715), του Pierre Peytier (αρχές δεκαετίας 1830)

● 429. Ένας μεγάλος διωγμός Ελλήνων, που θεωρούνταν οπαδοί δαιμόνων, συνοδεύτηκε από την λεηλασία τού Παρθενώνα. Ο ναός τής Ἀθηνᾶς έζησε για μια χιλιετία περίπου, ως το 435, όταν ο Θεοδόσιος Β΄ διέταξε το κλείσιμο των αρχαίων ναών σε όλη την αυτοκρατορία. Στην τελευταία δεκαετία τού 6ου αιώνα μετατράπηκε σ’ εκκλησία τής Παρθένου Μαρίας. Έτσι μεταμφιεσμένος ο Παρθενώνας (ως… Παρθένος), έγινε ο τέταρτος σπουδαιότερος προορισμός χριστιανικού προσκυνήματος, μετά από την Κωνσταντινούπολη, την Ἔφεσο, και την Θεσσαλονίκη.

● “Δεν γλύτωσε ούτε η Ἀκρόπολις”, σχολιάζει η Nixey: “το κολοσσιαίο άγαλμα της Αθηνάς, ένα από τα περιφημότερα έργα τέχνης στην αυτοκρατορία, αποσπάστηκε από το σημείο όπου στεκόταν φρουρός για χίλια σχεδόν χρόνια και στάλθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Πολλά γλυπτά τού Παρθενώνα δέχθηκαν επιθέσεις. Πρόσωπα ακρωτηριάστηκαν, χέρια και μέλη κόπηκαν με τσεκούρια, θεοί αποκεφαλίστηκαν.”

Ανατολικό αέτωμα: τα ακρωτηριασμένα από τους χριστιανούς μάρμαρα είναι “του Παρθενώνα” μόνο για την ελληνική Βικιπαίδεια. Οπουδήποτε αλλού στη Wikipedia, είναι “Έλγίνεια”! Όχι μόνο
για τις βρετανικές αρχές, αλλά για όλον τον κόσμο, ανήκουν (ακόμα) στον συλητή…

“Πηγαίνετε στην αίθουσα 18 τού Βρετανικού Μουσείου”, μας προκαλεί. “Εκεί θα βρεθείτε μπροστά στα Μάρμαρα του Παρθενώνα, που πήρε από την Ελλάδα ο λόρδος Elgin στον 19ο αιώνα. Τ’ αγάλματα με την εκπληκτική ζωντάνια είναι τώρα σε θλιβερή κατάσταση: πολλά είναι ακρωτηριασμένα, ή τους λείπουν άκρα. Αυτό, υποτίθεται συχνά, οφείλεται στην αδεξιότητα των εργατών τού Elgin, ή στις μάχες κατά τη διάρκεια του οθωμανικού ζυγού… Όμως, σε μεγάλο μέρος, αποτελεί έργο ζηλωτών χριστιανών που εφόρμησαν στον ναό με αμβλεία εργαλεία, επιτιθέμενοι σε ‘δαιμονικούς’ θεούς, ακρωτηριάζοντας κάποια από τα ωραιότερα αγάλματα που δημιουργήθηκαν ποτέ στην Ελλάδα… Το ανατολικό αέτωμα υπέστη τις πιο μεγάλες καταστροφές. Οι θεοί έχουν αποκεφαλιστεί στην τεράστια πλειονότητά τους… Σπρώχτηκαν… κι έσπασαν κάτω στο έδαφος, και τα κομματιασμένα τους υπολείμματα κονιορτοποιήθηκαν και χρησίμευσαν ως κονίαμα για μια χριστιανική εκκλησία.”

“Σήμερα, οι Ιστορίες σχετικά μ’ εκείνην την περίοδο, αν τυχόν μνημονεύουν αυτήν την καταστροφή, διστάζουν να την καταδικάσουν απερίφραστα. Η έκδοση τού The Penguin Dictionary of Saints, το 1965, καταγράφει με μάλλον διασκεδαστική επιείκεια πως ο Μαρτίνος τής Tours ‘δεν είχε αντίρρηση να καταστρέφει βίαια τα ειδωλολατρικά ιερά’. Στις σύγχρονες Ιστορίες, εκείνοι που πραγματοποιούσαν ή ενθάρρυναν τις επιθέσεις σπάνια χαρακτηρίζονται βίαιοι, βάναυσοι, ή τραμπούκοι: ήταν απλώς ‘ζηλωτές’, ή ‘θεοσεβούμενοι’, ή ‘ενθουσιώδεις’, και, στην χειρότερη περίπτωση, ‘υπερβολικοί’. Όπως… το έθεσε ο John Pollini: ‘οι σύγχρονοι λόγιοι, υπό την επιρροή τής ιουδαιοχριστιανικής πολιτιστικής μεροληψίας’, παραβλέπουν ή υποβαθμίζουν πολύ συχνά τέτοιες επιθέσεις και ακόμα, κάποιες φορές ‘επιδιώκουν να παρουσιάσουν τις ιεροσυλίες των χριστιανών από θετική σκοπιά’.”

Ο Βιασμός τού Παρθενώνα, 31 Ιούλη, 1801: Ο Elgin αφαιρεί τα Μάρμαρα (αναπαράσταση)

● Το 457, η πολιτική υποκλίθηκε στην θρησκεία, και ο Λέων Α’ έγινε ο πρώτος αυτοκράτορας που στέφθηκε από τον πατριάρχη τής Κωνσταντινούπολης. Το 491, ολοκληρώθηκε η υποταγή τής αυτοκρατορίας στον χριστιανισμό, όταν ο Αναστάσιος Α’ υποχρεώθηκε να υπογράψει έγγραφη διακήρυξη ορθοδοξίας πριν από την στέψη του.

● 5ος αιώνας. Τα ετρουσκικά βιβλία λατρείας και μαντείας, Etrusca Disciplina, που κανένας αρχαίος πολιτισμός δεν άγγιξε, συγκεντρώθηκαν και κάηκαν, μια χιλιετία σχεδόν αφότου οι Ετρούσκοι έπαψαν να υφίστανται ως φυλή…

Ιουστινιανός: Γενοκτονίας Πράξη Γ΄ – Ιουστινιάνειος Κώδιξ

Η Λητώ με τον Απόλλωνα αγκαλιά, από τον ναό τού Portonaccio στους Βήιους της Ετρουρίας (510–500 ΠΚΧ)

● 529. Αυτήν την χρονιά, που συχνά ορίζεται ως το τέλος τής αρχαιότητας, ο Ιουστινιανός αποφάσισε να κλείσει την περίφημη Ἀκαδημία Πλάτωνος, που είχε επαναλειτουργήσει το 410 ως κέντρο νεοπλατωνισμού και μυστικισμού. Η παλαιά Ακαδημία είχε μάλλον καταστραφεί από τον Ρωμαίο δικτάτορα Σύλλα το 86 ΠΚΧ. Σύμφωνα με τον Έλληνα ποιητή και ιστορικό Ἀγαθία Σχολαστικό, οι ακαδημαϊκοί ζήτησαν την προστασία τού Σασσανίδη βασιλιά, Χοσρόη Α’ (531-579), στην πρωτεύουσά του, Κτησιφώντα, μεταφέροντας εκεί πολύτιμους πάπυρους, με λογοτεχνικά, φιλοσοφικά, επιστημονικά, κ.ά. κείμενα. Τότε το Χαρράν (Κάρραι, ή Ἑλληνόπολις), κοντά στην Ἔδεσσα της Άνω Μεσοποταμίας, απέκτησε μιαν εξόριστη Ακαδημία, που ίσως ίδρυσε ο Σιμπλίκιος ὁ Κίλιξ, μαζί με άλλους ακαδημαϊκούς τής Αθήνας. Η σχολή θα λειτουργούσε ως τον 9ο αιώνα, συμβάλλοντας στην αναβίωση της νεοπλατωνικής παράδοσης και στη Βαγδάτη, με την ίδρυση του Οίκου τής Σοφίας, το 832. Δυο σπουδαία κέντρα παιδείας στο μεταξύ διάστημα (5ος – 8ος αιώνας) ήταν η Σχολή τής Νισίβιδος (Nusaybin, κοντά στο Χαρράν) στη Μικρά Ασία, που ήταν υπό περσικό έλεγχο, και η Ακαδημία τού Gondeshapur, που ίδρυσε ο Χοσρόης, όπου υπήρχε επίσης Ιατρική σχολή-νοσοκομείο και Βιβλιοθήκη. Κατά τον Αυστριακό φιλόσοφο και παιδαγωγό, Rudolf Steiner, η κουλτούρα τού Gondeshapur υπήρξε μια πρώιμη άνθιση που υπονόμευσαν κι εξάλειψαν τα ισλαμικά στρατεύματα κατοχής τον 7ο αιώνα (Βίοι παράλληλοι μονοθεϊστικών θρησκειών).

Οι Έλληνες εκβαρβαρίζονταν, ενώ οι “βάρβαροι” εξελληνίζονταν

Η “διαρροή εγκεφάλων” προς ανατολάς άρχισε το 489, όταν ο αυτοκράτορας Ζήνωνας έκλεισε με διάταγμά του το νεστοριανό θεολογικό κι επιστημονικό κέντρο στην Έδεσσα. Η Νίσιβις και η σχολή της επωφελήθηκαν άμεσα, αφού απορρόφησαν τους λογίους του. Οι τελευταίοι, από κοινού με τους Ελληνιστές φιλοσόφους που εξορίστηκαν από την Αθήνα, διεξήγαγαν σημαντικές έρευνες στους τομείς τής ιατρικής, της αστρονομίας, των μαθηματικών, ή και άλλων επιστημών. Η Ακαδημία τού Gondeshapur απέκτησε φήμη ως κέντρο ιατρικής και σοφίας. Ο Χοσρόης προσέφερε άσυλο σε πλήθος Ελλήνων φιλοσόφων και νεστοριανών χριστιανών που γνώριζαν τη συριακή γλώσσα, κι έφυγαν για να γλυτώσουν από τους διωγμούς των ορθοδόξων, αναθέτοντάς τους το πολύ σημαντικό έργο τής μετάφρασης των ελληνικών και συριακών κειμένων, περί αστρονομίας, ιατρικής, φιλοσοφίας, και ποικίλων τεχνών, στην παχλαβί (μέση περσική γλώσσα). Θλιβερό συμπέρασμα: οι Έλληνες εκβαρβαρίζονταν, ενώ οι “βάρβαροι” εξελληνίζονταν!

Η Σχολή των Αθηνών (1510-1511), του Raffaello Sanzio da Urbino (Ραφαήλ)

● Ο Ιουστινιάνειος Κώδιξ ολοκληρώθηκε το 529, ἤτοι όταν ο αυτοκράτορας έκλεισε τη νεοπλατωνική Ακαδημία φιλοσοφίας ως αντιχριστιανική. Μπορεί να ήταν ο Θεοδόσιος εκείνος που εγκαινίασε την υπογραφή διαταγμάτων, ή την θέσπιση νόμων, κατά του ελληνισμού, όμως αυτός που πυροδότησε τους διωγμούς σε μαζική κλίμακα κατά των εθνικών ήταν ο Ιουστινιανός, με την κωδικοποίηση της νομοθεσίας. Καθώς ήταν πεπεισμένος πως η ενότητα της αυτοκρατορίας προϋπέθετε την ενότητα της πίστης, θεώρησε δεδομένο πως αυτή η πίστη δεν μπορούσε παρά να είναι η “ορθόδοξη”. Όσοι, λοιπόν, είχαν διαφορετική πίστη, υπέστησαν διωγμούς, όπως το επέβαλλε η νομοθεσία από την εποχή τού Κωνστάντιου, και οι οποίοι συνεχίζονταν με ακόμη μεγαλύτερη ένταση. Το Corpus Juris Civilis περιείχε δυο σημαντικά άρθρα για την πλήρη εξάλειψη του ελληνισμού, ακόμη και στην ιδιωτική ζωή, που επιβλήθηκαν με υπερβάλλοντα ζήλο. Σύγχρονες πηγές (λ.χ. οι Ιωάννης Μαλάλας, Θεοφάνης ο Βυζάντιος, και Ιωάννης τής Εφέσου) μιλούν για σκληρούς διωγμούς, ακόμη κι εναντίον πάρα πολλών υψηλά ισταμένων, που αντιμετώπιζαν τους άτεγκτους Ιεροεξεταστές, τις εξορίες, ή ακόμη την εσχάτη των ποινών, ενώ οι εκτελέσεις τους πραγματοποιούνταν επίσης και παρόντος τού αυτοκράτορα: ορισμένοι στην πυρά, άλλοι με πνιγμό. Η εναλλακτική λύση, η μόνη διέξοδος διαφυγής, ήταν ο εκχριστιανισμός. Και οι ορθόδοξες Σταυροφορίες δεν είχαν τελειωμό. Μόνον στη Μικρά Ασία, ο Ιωάννης τής Εφέσου, κατά δήλωσή του, ανάγκασε 70.000 εθνικούς ν’ αλλαξοπιστήσουν. Εκχριστιανίζονταν και άλλοι λαοί που βρίσκονταν υπό βυζαντινό ζυγό. Στη Λιβύη καταργήθηκε τότε η λατρεία τού Άμμωνα· το ίδιο συνέβη επίσης με τα τελευταία κατάλοιπα της λατρείας τής Ίσιδας στην Αίγυπτο.⁽⁵⁾ Με την κρατική καταστολή τού ελληνισμού, όλοι οι μη χριστιανοί ήταν πλέον δημόσια απειλή. Η λέξη Ἕλλην δεν ήταν απλώς ὕβρις, αλλά θανάσιμη κατηγορία. Με αυτό το νομικό οπλοστάσιο ἀνὰ χεῖρας, που κάθε τόσο “εμπλουτιζόταν” με νέες διατάξεις, οι αυτοκράτορες, σε αγαστή συνέργεια με την Εκκλησία, συνέχιζαν τη Γενοκτονία των Ελλήνων…

• ⁽⁵⁾ “Ο Ιουστινιανός αποφάσισε να καταστρέψει την ζωφόρο τού ωραίου ναού τής Ίσιδος στο νησί Φίλαι τής Αιγύπτου.” (C.N.)

Ἄρτεμις, ρωμαϊκό αντίγραφο ελληνικού αγάλματος (1ος αι. ΚΧ)

● Αν προέκυπταν νομικά κενά, ή σαν κάτι διέλαθε της προσοχής των πάντοτε άγρυπνων επισκόπων, οι “απλοί” χριστιανοί αναλάμβαναν δράση: στα μέσα τής δεκαετίας τού 530, άρχισαν να καίνε, ή να κόβουν, τα δάση τής Ελλάδας, γιατί εκεί πέρα υπήρχαν… κατοικίες δαιμόνων! Ο τυφλός φανατισμός αφάνισε κι εξαφάνισε τα δρυοδάση τού Δία, τα ελατοδάση τής Ἀρτέμιδος ή του Πάνα, τους ελαιώνες τής Αθηνάς. Τ’ αποτελέσματα ήταν τρομακτικά, αφού όλη αυτή η αποδάσωση προκάλεσε την ξήρανση των ποταμών και των πηγών, και την πλήρη διαταραχή τού οικοσυστήματος της χώρας…

● “Οι νόμοι έπεσαν σαν σφυριές”, παρατηρεί η Catherine Nixey, αναφερόμενη στον Ιουστινιάνειο Κώδικα: “Όποιος προσφέρει θυσίες θα εκτελείται. Όποιος λατρεύει αγάλματα θα εκτελείται… Οι νόμοι προχωρούσαν ακόμη πιο πολύ. Δεν επρόκειτο πλέον για μιαν απλή απαγόρευση άλλων θρησκειών. Ήταν η ενεργός επιβολή τού χριστιανισμού και στον τελευταίο… παγανιστή τής αυτοκρατορίας… Όλοι έπρεπε να γίνουν τώρα πλέον χριστιανοί… Όσοι αρνούνταν, θα στερούνταν όλη τους την περιουσία… θα έχαναν τα πολιτικά τους δικαιώματα, θα έμεναν πένητες, και ‘επιπλέον θα υφίσταντο την αρμόζουσα τιμωρία’, [;!] ενώ τέλος θα εξορίζονταν. Το ‘παράλογο σφάλμα’ τού παγανισμού θα εξαλειφόταν ἀπὸ προσώπου γῆς… Ήταν αυτός ο νόμος που έκανε τον Edward Gibbon να διακηρύξει πως οι βαρβαρικές εισβολές στο σύνολό τους προκάλεσαν μικρότερη ζημιά στην αθηναϊκή φιλοσοφία από τον χριστιανισμό… Ήταν από εκείνην την στιγμή, είπαν και μεταγενέστεροι ιστορικοί, που οι Σκοτεινοί Χρόνοι άρχισαν να σκεπάζουν την Εὐρώπη.”

“Αιώνες αργότερα, ο Άραβας περιηγητής, Al Mas’udi, επισκέφτηκε μια πόλη στις παρυφές τής Ευρώπης και προβληματίστηκε για το τι είχε συμβεί στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. ‘Στις πρώτες ημέρες τής Αυτοκρατορίας των Ρουμ [των Ρωμιών]’, έγραψε… ‘οι επιστήμες ἐτιμῶντο και απολάμβαναν καθολικό σεβασμό. Από τα θεμέλιά τους, που ήταν ήδη στερεά και μεγαλοπρεπή, υψώνονταν καθημερινά σε ολοένα και ανώτερα επίπεδα, ώσπου έκανε την εμφάνισή της στους κόλπους των Ρουμ η χριστιανική θρησκεία: αυτό ήταν ένα θανάσιμο πλήγμα στο οικοδόμημα της μάθησης. Τα ίχνη της εξαφανίστηκαν και τα μονοπάτια της εξαλείφθηκαν’.”

● Η πρώτη χιλιετία τού χριστιανισμού συνεχίστηκε και ολοκληρώθηκε κάπως έτσι – δεν υπάρχει λόγος να επαναλαμβανόμαστε. Ἰδοὺ η “άρρηκτη συνέχεια” του αρχαιοελληνικού και του βυζαντινού πολιτισμού – με “κακοήθη απόφυση” εκείνην την άναρθρη φασιστική ὑλακή: “Ἑλλάς Ἑλλήνων Χριστιανῶν”!

Σταυροφορίες, αποικιοκρατία και δουλεμπόριο

Α΄ Σταυροφορία: πολιορκία τής Αντιόχειας (1097-98), λεπτομέρεια μεσαιωνικής μινιατούρας τού Jean Colombe

ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ, μετά από το Μεγάλο Σχίσμα, διεξήχθησαν υπό την αιγίδα τού Βατικανού. Η Α’ Σταυροφορία ξεκίνησε με προτροπή τού πάπα Ουρβανού Β΄, το 1095, με την αποκατάσταση της πρόσβασης των χριστιανών στην Ιερουσαλήμ ως διακηρυγμένο της στόχο. Ακολούθησαν άλλες έξι μεγάλες Σταυροφορίες κατά των μουσουλμανικών εδαφών, μα και πολλές άλλες, μικρότερης εμβέλειας, στο πλαίσιο του αγώνα για τον έλεγχο των “Αγίων Τόπων”, που κράτησε 200 χρόνια, και κατέληξε σε αποτυχία. Με την πτώση και του τελευταίου χριστιανικού οχυρού, το 1291, οι πάπες δεν εκδήλωσαν καμιάν άλλη συντονισμένη αντίδραση στην Ανατολή. Ανάλογες στρατιωτικές εκστρατείες έγιναν και στη Δύση, με τις ευλογίες τού πάπα, κατά “ειδωλολατρών”, “αιρετικών” και “αφορισμένων”, για διάφορους πολιτικούς, οικονομικούς, ή θρησκευτικούς λόγους, όπως η Σταυροφορία των Αλβιγηνών, η Σταυροφορία τής Αραγονίας, οι Βόρειες Σταυροφορίες, και η Reconquista στην Ιβηρία. Το “κάψιμο βιβλίων κι αιρετικών ή απίστων” ήταν στην ημερήσια διάταξη όλων των Σταυροφοριών. Η συμπεριφορά των σταυροφόρων ήταν εξοργιστική, όχι μόνο με βάση τις σύγχρονες ευαισθησίες, αλλά και για την εποχή εκείνη, αφού οι σταυροφόροι, από όπου περνούσαν, επιδίδονταν σε λεηλασίες, ενώ κατεγράφη και τουλάχιστον ένα κρούσμα κανιβαλισμού στο Λεβάντε! Η Α’ Σταυροφορία οδήγησε στο πρώτο πογκρόμ στην Ευρώπη, στην Ρηνανία, με θύματα 8.000 εβραίους. Είχε επίσης ως αποτέλεσμα την σφαγή 70.000 αμάχων κατά την πτώση τής Ιερουσαλήμ. Οι “ευγενείς” κρατούσαν για λογαριασμό τους τα εδάφη που κατακτούσαν, αντί να τ’ αποδώσουν στους Βυζαντινούς, όπως είχαν ορκιστεί. Επίσης, αποτέλεσμα της Δ’ Σταυροφορίας ήταν η Άλωση και λεηλασία τής Κωνσταντινούπολης, αλλά και ο διαμελισμός τού Βυζαντίου. Περί Σταυροφοριών βλέπε Χρονικό 9 (αναλογίες Ουρβανού-Hitler) και Χρονικό 11 (ευρωπαϊκές σταυροφορίες).

Η είσοδος των σταυροφόρων στην Κωνσταντνούπολη, του Eugène Delacroix (1840)

● 1193. Η Nalanda, αρχαίο κέντρο ανωτέρων σπουδών με μεγάλη βιβλιοθήκη, στο Μπιχάρ τής Ινδίας, λεηλατήθηκε από Τουρκαφγανούς μουσουλμάνους. Το πανεπιστήμιο ήταν τόσο μεγάλο, ώστε λέγεται πως καιγόταν επί τρεις μήνες από τον εμπρησμό του…

● 1258. Ο Οίκος τής Σοφίας στη Βαγδάτη των Αββασιδών ήταν βιβλιοθήκη και κέντρο μετάφρασης κι έρευνας. Οι λόγιοι, που ήταν κυρίως Πέρσες κι Έλληνες, μετέφραζαν τα διαθέσιμα κείμενα της ελληνικής γραμματείας – επιστημονικά, φιλοσοφικά, και ό,τι άλλο έπεφτε στην αντίληψή τους. Στο μεγαλύτερο μέρος τους, τα συγγράμματα διασώθηκαν κι έγιναν γνωστά στην Ευρώπη, χάρη στις μεταφράσεις τους στην αραβική. Ο Οίκος και όλες οι βιβλιοθήκες τής πόλης καταστράφηκαν από τον Μογγόλο ηγεμόνα Χουλεγκού. Λέγεται πως τα νερά τού Τίγρη ήταν μαύρα επί έξι μήνες, εξαιτίας της μελάνης, από τις τεράστιες ποσότητες βιβλίων που πετάχτηκαν στο ποτάμι…

Περὶ ὕλης ἰατρικῆς (Materia medica), του Διοσκουρίδη Πεδάνιου, στ’ αραβικά

● 1452. Έναν χρόνο πριν από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς, ο πάπας Νικόλαος Ε΄ προσπάθησε ν’ αναβιώσει το πνεύμα των παλαιών Σταυροφοριών στην Ανατολή, καθώς μάλιστα ο ανιψιός του, Λουκάς Νοταράς, ήταν ο Βυζαντινός Μέγας Δουξ. Η προσοχή των Ευρωπαίων, όμως, ήταν στραμμένη στις πιο ευοίωνες προοπτικές που ξανοίγονταν στην Δύση. Έτσι, η παπική βούλα του, που ανανεώθηκε επανειλημμένα από μελλοντικούς ποντίφικες, παραχωρούσε αρχικά στην Πορτογαλία, έπειτα και στην Ισπανία, “πλήρη κι ελεύθερη άδεια να εισβάλλει, αναζητήσει, αιχμαλωτίσει, υποτάξει τους Σαρακηνούς, ειδωλολάτρες, και άλλους άπιστους, ή εχθρούς τού Χριστού, όπου κι αν βρίσκονται, ή και τα βασίλειά τους… και όποιαν άλλην ιδιοκτησία… και να υποβιβάσει τα πρόσωπά τους στην αιώνια δουλεία.” Με τις ἐν λόγῳ “γεωγραφικά απεριόριστες” βούλες, οι Σταυροφορίες εξαπλώθηκαν σε όλον τον κόσμο, εγκαινιάζοντας την αποικιοκρατία. Επίσης, “άνοιξε ο δρόμος στο δυτικοαφρικανικό δουλεμπόριο”, που θ’ απογειωνόταν λίαν συντόμως, με τη μεταφορά Αφρικανών δούλων στην Αμερική – ενώ το Βατικανό θα συνέχιζε να εκδίδει “βούλες” για να εξασφαλίζει… “δούλες” (συν το μερίδιό του)!

● 15ος αιώνας. Οι Ισπανοί καίνε τόνους αραβικών μουσουλμανικών βιβλίων. Το 1499, περίπου 5.000 αραβικά ποιητικά χειρόγραφα τυλίχθηκαν στις φλόγες σε πλατεία τής Γρανάδας, με διαταγή τού αρχιεπισκόπου τού Τολέδου. Την ίδια περίοδο κάηκαν αρκετές εβραϊκές Βίβλοι και άλλα ιουδαϊκά βιβλία, κατ’ ἐντολὴν τής ισπανικής “Ἱερᾶς” Εξέτασης.

● Ο Αζτέκος αὐτοκράτωρ Ιτζκόατλ, που ήταν στον θρόνο από το 1427-28 ως το 1440, διέταξε το κάψιμο των ιστορικών κωδίκων, με το σκεπτικό πως “δεν είναι συνετό όλοι οι άνθρωποι να γνωρίζουν”… Αυτό επέτρεψε την καθιέρωση μιας εγκεκριμένης από το κράτος “ιστορίας” και μυθολογίας – αλλ’ όμως δεν απέτρεψε την κατάκτηση του Μεξικού από τον Hernán Cortés το 1521. Ήταν η αφετηρία για νέες γενοκτονίες, με δράστες χριστιανούς, που κρατούσαν τον σταυρό στο ένα χέρι, και το σπαθί στο άλλο. Αποικιοκράτες, δουλέμποροι, και ιεροεξεταστές, είχαν νέες μεγάλες προκλήσεις ν’ αντιμετωπίσουν, νέα σύνορα να κατακτήσουν, ή και νέα “βιβλία να κάψουν και άπιστους να θάψουν”, στον “Νέο Κόσμο”, υπό την αιγίδα και διαιτησία τής παλαιάς, καλής “Ἁγίας Ἕδρας” – με το αζημίωτο, όπως πάντα!

Ρίξτε μια ματιά στην Τενοτστιτλάν (αναπαράσταση): με πληθυσμό σχεδόν 300.000, ήταν πιθανότατα η μεγαλύτερη πόλη τού κόσμου, πρωτεύουσα μιας αυτοκρατορίας σχεδόν 5.000.000 ψυχών. Σε σύγκριση μ’ ευρωπαϊκές πόλεις, μόνον το Παρίσι, η Βενετία και η Κωνσταντινούπολη ίσως θα μπορούσαν να τη συναγωνιστούν. Ήταν πενταπλάσια του Λονδίνου τής εποχής. Οι Ισπανοί, μπαίνοντας στην πόλη, νόμιζαν πως έβλεπαν όνειρο. Αυτοί ήταν οι “άγριοι” που έπρεπε να “εκπολιτίσουν” και να εκχριστιανίσουν…

● Φυσικά και δεν έπεσαν από τον ουρανό οι Μέξικα, η κυρίαρχη φυλή των Αζτέκων (που έδωσαν το όνομα στο Μεξικό), με έδρα την Τενοτστιτλάν, τη σημερινή Πόλη τού Μεξικού. Ο πολιτισμός στη Μεσοαμερική εμφανίζεται κατά την 3η χιλιετία ΠΚΧ – στην εποχή τού κυκλαδικού και μινωικού πολιτισμού στο Αἰγαῖον, πριν από την έλευση των Ελλήνων στην Ελλάδα. Πρώτος μεγάλος πολιτισμός τού Μεξικού ήταν οι Ολμέκοι (1500 – 400 ΠΚΧ). Προϋπήρχαν, όμως, παλαιότερες κουλτούρες ήδη από το 2500 ΠΚΧ, που σταδιακά εκτοπίστηκαν. Ως ο αρχαιότερος πολιτισμός της Κεντρικής Αμερικής, επηρέασε σημαντικά όσους ακολούθησαν. Ανάμεσα στις επιρροές αυτές είναι και ό,τι εμείς θεωρούμε ως το “μελανό σημείο” τους: οι ανθρωποθυσίες. Οι πιο χαρακτηριστικές καλλιτεχνικές δημιουργίες των Ολμέκων είναι οι γλυπτές κολοσσιαίες κεφαλές τους, με ύψος ως 3 μέτρα, και βάρος από 25 έως 55 τόνους.

Πυραμίδα Kukulkan, στο Chichen Itza τού Γιουκατάν (Μεξικό, Μάγια)

Ο λαμπρότερος και μακράς διάρκειας πολιτισμός τού Δυτικού Ημισφαιρίου αναπτύχθηκε από τους Μάγια. Είχαν την πιο αναπτυγμένη γραφή τής προκολομβιανής Αμερικής, ενώ καλλιεργούσαν τις τέχνες, τα μαθηματικά, την αστρονομία. Ήταν κι εξαίρετοι αρχιτέκτονες χτίζοντας πυραμίδες, ναούς και άλλα περίτεχνα οικοδομήματα. Ο πολιτισμός τους έφτασε στο επίπεδο των πιο γνωστών πολιτισμών της αρχαιότητας. Η αρχαϊκή τους περίοδος ξεκινά πριν από το 2000 ΠΚΧ. Ακολουθεί η προκλασική περίοδος (2000 ΠΚΧ – 250 ΚΧ), η κλασική (ως το 1000 ΚΧ), και τέλος η μετακλασική περίοδος. Οι Μάγια είχαν επίσης γνώση της έννοιας του αριθμού 0 (που… προβλημάτιζε τους αρχαίους Έλληνες), αν και πρώτοι διδάξαντες πιθανόν να ήταν οι Ολμέκοι. Οι Μάγια πρέπει να είχαν στενές σχέσεις με τους Τολτέκους, όπως διαπιστώνουμε από τις αλληλεπιδράσεις τους. Οι Τολτέκοι (10ος – 12ος αιώνας ΚΧ) ήταν οι προπομποί των Αζτέκων (14ος – 16ος αιώνας). Οι τελευταίοι θεωρούσαν τους Τολτέκους ως τους πνευματικούς τους προγόνους και την κουλτούρα τους ως την επιτομή τού πολιτισμού.

Ο αστικός πυρήνας τού Tikal, ή Yax Mutal, στη Γουατεμάλα
(Μάγια, 8ος αι. ΚΧ, αναπαράσταση).

● Ως κατακλείδα, μια φευγαλέα ματιά στο “μέλλον”: Ο Αβελάρδος, στον 12ο αιώνα, υποχρεώθηκε να κάψει ο ίδιος την Θεολογία του. Αργότερα, κρίθηκε ως αιρετικός, αφού, μεταξύ άλλων, εγκωμίαζε τους φιλοσόφους τής κλασικής αρχαιότητας. Ο πάπας τον αφόρισε, του επέβαλε αιώνια σιωπή κι εγκλεισμό σε μοναστήρι, ενώ διέταξε να καούν τα βιβλία του. Ο μαθητής του, Αρνόλδος, δεν απαρνήθηκε τις απόψεις του, παρά την καταδίκη τους σε σύνοδο, και στη συνέχεια τέθηκε επικεφαλής τής Κομμούνας τής Ρώμης κατά του πάπα, αλλά τελικά εκτελέστηκε. Η Εκκλησία διέταξε να καούν όλα του τα έργα – και όντως δεν έχει μείνει ούτε ένα! Τέλη 15ου αιώνα, ο Σαβοναρόλα διέταξε να καούν όλα τα έργα τού Ὀβιδίου και Το δεκαήμερον του Βοκακίου. Στον 16ο αιώνα, ο Μιχαήλ Σερβέτος κάηκε στη Γενεύη, με εισήγηση του Καλβίνου, επειδή μια παρατήρηση, στη μετάφρασή του της Γεωγραφίας τού Πτολεμαίου, κρίθηκε ως αιρετική! Το θεολογικό έργο τού Angelo Carletti εξόργισε τόσο πολύ τον Μαρτίνο Λούθηρο, ώστε το έκαψε δημόσια. Στον 17ο αιώνα, κάηκε με εντολή τού πάπα η γερμανική μετάφραση της Βίβλου από τον Λούθηρο, στα μέρη τής Γερμανίας που ελέγχονταν από τους καθολικούς. Στον 18ο αιώνα τα έργα τού Βολταίρου κάηκαν επανειλημμένα στην προεπαναστατική Γαλλία. Το 1821, ο Heinrich Heine, στο θεατρικό του έργο, Almansor, μιλώντας για το κάψιμο του Κορανίου από την ισπανική “Ιερή” Εξέταση, έγραψε: “Όπου καίνε βιβλία, στο τέλος θα κάψουν και ανθρώπινα όντα.” Είναι το επεισόδιο της αφετηρίας μας σε τούτα τα εμβόλιμα Χρονικά, με “το κάψιμο βιβλίων και το θάψιμο λογίων”, στην Κίνα. Όσο για τις “θριαμβευτικές πυρές”, ως “θεάρεστον έργον”, μάλλον δεν σταμάτησαν ποτέ. Καιρός να “γκρεμίσουμε το Τείχος” τού χριστιανικού Σιδηροῦ Παραπετάσματος: “Tear down the Wall!” (Pink Floyd).⁽⁶⁾

Χιλιάδες βιβλία γίνονται στάχτη σε μια τεράστια ναζιστική “θριαμβευτική πυρά” στη διάρκεια ενός κύματος αναλόγων
επεισοδίων που είχε εξαπλωθεί σε ολόκληρη την Γερμανία

• ⁽⁶⁾ Κατά τον Robert Drews, “πρόκειται για την ‘χειρότερη καταστροφή τής αρχαίας ιστορίας, ακόμα πιο ολέθρια από την πτώση τής δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας’. Αρκετοί τότε αναπόλησαν νοσταλγικά την ‘χρυσή εποχή που χάθηκε’, ανακαλώντας τις μνήμες από τους χρόνους τής καταστροφής, όταν ‘έσβησε ο πολιτισμός’. Ο Ἡσίοδος περιέγραψε τις Εποχές Χρυσοῦ, Ἀργύρου, και Ὀρειχάλκου, αλλά και την ενδιάμεση Ἐποχὴ τῶν Ἡρώων, που προηγήθηκε του σύγχρονου σκληρού, απάνθρωπου κόσμου τής Ἐποχῆς τοῦ Σιδήρου”… (Βλέπε κατάληξη Χρονικού 18. Αἰγαῖον: Κνωσός, Μυκῆναι, Ἴλιον).

Πολωνοί καθολικοί ιερείς καίνε τώρα (2020) βιβλία και ό,τι κρίνουν ως “μεμπτόν”: “Ιερά Εξέταση” στην Πολωνία!

Έτσι περιγράψαμε την κατάρρευση της εποχής τού μπρούντζου· μια περιγραφή που ταιριάζει “γάντι” στην κατάρρευση της αρχαιότητας. Οι χριστιανοί βρέθηκαν στον ρόλο των Λαών τής Θάλασσας. Αν τότε ήταν ο λιμός αυτός που πυροδότησε τις δραματικές εξελίξεις, τι οδήγησε στον “Θρίαμβο του κρετινισμού”; Η πείνα και η δίψα για εξουσία; Η απληστία; Για μιαν ακόμη φορά, ο χριστιανισμός βρέθηκε στον αντίποδα του ανθρωπισμού.
(Για τους Λαούς τής Θάλασσας, βλέπε Χρονικά 18. Αἰγαῖον: Κνωσός, Μυκῆναι, Ἴλιον· 19. Φοινίκη: η εύνοια της τύχης· και 20. Οι αινιγματικοί Λαοί τής Θάλασσας).

Χριστιανισμός, δουλεία και ρατσισμός

Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΠΕΡΙ ΔΟΥΛΕΙΑΣ (για την καταστολή τού δουλεμπορίου και της δουλείας) αποτελεί πρωτοβουλία τής Κοινωνίας των Εθνών, το 1926. Η Γενική Συνέλευση του διάδοχου σχήματος της ΚτΕ, του ΟΗΕ, υιοθετεί την Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, το 1948, απαγορεύοντας απερίφραστα τη δουλεία. Η χριστιανική Εκκλησία; Ακολουθεί ασθμαίνουσα: μόλις το 1965, η Δεύτερη Σύνοδος του Βατικανού διακηρύσσει χωρίς επιφυλάξεις, πως η δουλεία αποτελεί “όνειδος”, που δεν αρμόζει στον Δημιουργό και δηλητηριάζει την κοινωνία. Η Ορθόδοξη Εκκλησία; Οι άλλες;

Η Βίβλος (η Παλαιά και Καινή Διαθήκη) εγκρίνει τη δουλεία. Οι απαγορεύσεις της αναφέρονται σε όλα τ’ άλλα θέματα, πλην του σκλαβώματος ανθρώπων (βλέπε προηγούμενο Χρονικό). Στην Παλαιά, ο Θεός (ἤτοι ο άνθρωπος που μιλά ἐξ ὀνόματός του) όχι μόνον την εγκρίνει, αλλά ρυθμίζει επιπλέον κανόνες αγοραπωλησίας (Έξοδος) – καθώς τότε δεν υπήρχε… υπουργείο Εμπορίου! Και όχι μόνον αυτό: οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι να πωλούν και… τις κόρες τους (Έξοδος)! Η Καινή δίνει εντολή στους δούλους ν’ αποδέχονται την θέση τους με ταπεινότητα (Επιστολή προς Εφεσίους, του Παύλου), μα και να ικανοποιούν τους κυρίους τους παντοιοτρόπως (;!) (προς Τίτο, προς Κολοσσαείς). Ειδικά αν πρόκειται για χριστιανούς δουλοκτήτες, οι δούλοι τους έχουν την εντολή να τους υπηρετούν καλύτερα από τους παγανιστές αφέντες τους (Τιμόθεος), “για να δοξαστεί το όνομα του Κυρίου και η διδασκαλία του”! Ο ίδιος ο Ιησούς είχε αναφερθεί αρκετές φορές στη δουλεία, αλλά ποτέ δεν την επέκρινε, έστω και υπαινικτικά. Αντιθέτως, εξιδανίκευσε την σχέση αφέντη-δούλου ως πρότυπο της σχέσης Θεού και ανθρώπων – των “δούλων τού Θεού” (Ματθαίος). Η ιδέα τού “αγίου” Αυγουστίνου πως η δουλεία ορίζεται από τον Θεό ως τιμωρία για τις αμαρτίες, υιοθετήθηκε από την Εκκλησία. “Η δουλεία μεταξύ ανθρώπων είναι φυσική,” είπε ένας άλλος “άγιος”, ο Θωμάς Ακινάτης, “αφού κάποιοι είναι από την φύση τους δούλοι, σύμφωνα με τον Φιλόσοφο” (τον Αριστοτέλη). Το 362, η Εκκλησιαστική Σύνοδος στην Γάγγρα τής Μικράς Ασίας αφόρισε όσους παρότρυναν τους δούλους να μισούν τους αφέντες τους, ή να εγκαταλείπουν την “υπηρεσία” τους. Αυτό κατόπιν ενσωματώθηκε στο Εκκλησιαστικό Δίκαιο, όπου παρέμεινε ενεργό ως τον 20ό αιώνα.

O Σαούλ τής Ταρσού, ο πρώτος διδάξας, σε δυο παραλλαγές πάνω στο ίδιο θέμα – κάψιμο βιβλίων – από τον Eustache Le Sueur: Το κήρυγμα του Αγ. Παύλου στην Έφεσο (1649).
Το επεισόδιο εκθειάστηκε τόσο (βλέπε ανάλογους πίνακες στο προηγούμενο Χρονικό),
ώστε ήταν επόμενο να πάρουν την σκυτάλη από τους χριστιανούς οι Ναζί.

Η Τρίτη Σύνοδος του Λατερανού, το 1179, επέβαλε δουλεία σε οποιονδήποτε αντιτασσόταν στην “Αγία Έδρα”. Οι Βενετοί καταδικάστηκαν σε δουλεία τρεις φορές: το 1309, το 1482, και το 1506. Το ίδιο συνέβη και με τους κατοίκους όλης τής Αγγλίας, το 1508. Πολύ σύντομα, η Εκκλησία έγινε ο μεγαλύτερος δουλοκτήτης στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.⁽⁷⁾ Οι ποντίφικες και οι επίσκοποι είχαν δούλους υπηρέτες. Ο πάπας Ιννοκέντιος Η’ πήρε ως δώρο πάμπολλους δούλους από το βασιλικό ζεύγος τής Ισπανίας: η θρησκόληπτη Ισαβέλλα τού έστειλε, το 1487, πολυάριθμους δούλους από τη Μάλαγα. Την άλλη χρονιά, ο Φερδινάνδος, για να μην υστερήσει, του έστειλε εκατό Μαυρούσιους δούλους, που ο πάπας τούς μοίρασε σε διάφορους καρδινάλιους κι “ευγενείς”. Η “Ιερή” Εξέταση ήταν φανατική σε όλα – και στην υποδούλωση ανθρώπων. Ένας και μόνον ιεροεξεταστής, ο διαβόητος Torquemada, είχε καταδικάσει σε δουλεία 97.371 άτομα! Ο πάπας Αλέξανδρος ΣΤ’, το 1493 (την επόμενη χρονιά από την “ανακάλυψη” της Αμερικής από τον Κολόμβο), αποσαφήνισε τα δικαιώματα των “κονκισταδόρων” τής Αμερικής· κι εξουσιοδότησε τον Ισπανό βασιλιά να υποδουλώνει τούς αλλόπιστους που πολεμούν εναντίον των καθολικών – με άλλα λόγια, όσους αντιστέκονται στην εισβολή και κατοχή της γης τους. Ο πάπας Παύλος Γ’ επιβεβαίωσε το 1548 πως όλοι οι χριστιανοί, ανάμεσά τους και οι κληρικοί, έχουν το δικαίωμα να κατέχουν δούλους. Παπικές γαλέρες έκαναν εξορμήσεις στις αφρικανικές ακτές, κυνηγώντας μαύρους για να τους υποδουλώσουν! Ο πιο διαβόητος Άγγλος δουλέμπορος, ο “Sir” John Hawkins, ήταν τόσο “ευσεβής”, ώστε ονόμασε τα σκλαβοκάραβά του Άγγελος, Ιησούς, και Χάρις τού Θεού…

• ⁽⁷⁾ Έλληνες και Ρωμαίοι πολυθεϊστές συνήθιζαν ν’ απελευθερώνουν τους δούλους τους. Αυτό κρίθηκε αδύνατο για τους δούλους τής Εκκλησίας με το επιχείρημα ότι δουλοκτήτης δεν ήταν ο εκάστοτε κληρικός, αλλά… ο ίδιος ο Θεός, και συνεπώς μόνον ο δουλοκτήτης είχε το νόμιμο δικαίωμα να διαθέσει κατά πώς επιθυμούσε τα… “αγαθά” του.

Το δουλεμπόριο (Δούλοι στη δυτική ακτή τής Αφρικής), του François-Auguste Biard (±1833)

Ως την ανακάλυψη της Αμερικής, οι δούλοι ήταν κυρίως αιχμάλωτοι πολέμου, χρεώστες, ή θύματα θρησκευτικών διωγμών. Ωστόσο, οι μαύροι Αφρικανοί, που υποδουλώθηκαν, δεν ανήκαν σε καμιά από τις παραπάνω κατηγορίες. Η αιτία ήταν οι ανάγκες για εργατικό δυναμικό στην Αμερική, αφού απέτυχαν οι προσπάθειες για την υποδούλωση των γηγενών Αμερικανών. Οι Αφρικανοί, επιπλέον, είχαν αγροτικές γνώσεις και διάφορες δεξιότητες· είχαν και σχετική ανοσία στην ελονοσία, αφού ζούσαν για αιώνες στους τροπικούς. Αυτές ήταν οι αιτίες τού αφρικανικού Ολοκαυτώματος. Το στυγνό σύστημα δουλείας και το σκλάβωμα εκατομμυρίων ανθρώπων έπρεπε να δικαιολογηθεί με κάποιαν ιδεολογία. Μετά από τον χριστιανισμό, η ιδεολογία αυτή ήταν ο ρατσισμός. Οι ρατσιστές διακηρύσσουν (και αυτοί πολύ “ευλαβικά”) πως η “λευκή φυλή” είναι η “περιούσια”, που “επελέγη” να κυβερνά τη γη “ἐν ὀνόματι” του Θεού.

Ἐν κατακλεῖδι…

ΤΟΥΤΑ ΤΑ ΔΥΟ ΕΜΒΟΛΙΜΑ “ΧΡΟΝΙΚΑ ΜΕΣ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΚΑ”, θυμίζω, είχαν ως αφετηρία τα Ἄβδηρα της Ανδαλουσίας, στην πορεία τής αναβίωσης ενός αρχαίου Περίπλου τής Ιβηρίας, στο προπερασμένο Χρονικό. Μετά ταξιδέψαμε στα Άβδηρα της Θρᾴκης, όπου και γνωρίσαμε τον περιφημότερο πολίτη τους, τον Δημόκριτο. Η εχθρότητα του Πλάτωνα προς τον “ατομικό” φιλόσοφο, μα και η σύσταση προς τους μαθητές του να καταστρέφουν κάθε δημοκρίτειο έργο που θα έπεφτε στα χέρια τους, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι κανένα έργο του δεν έχει διασωθεί, ήταν κάτι παραπάνω από πρόκληση, για έναν “Περίπλου μες στο Αρχιπέλαγος”, πλέοντας σε θάλασσες που οι “Big Brothers” έσβησαν όπως-όπως από τους χάρτες. Υπάρχουν κρυμμένοι εκεί ωκεανοί παραβιάσεων… Προσωπικά, απλώς σταχυολόγησα κάποια στοιχεία σχετικά με την αρχική περίοδο (και ως την στιγμή που οι πρώτες καραβέλες διέσχισαν τον Ατλαντικό), περιοριζόμενος μόνον σε περιπτώσεις εσκεμμένων εγκλημάτων, οι οποίες υπέπεσαν στην αντίληψή μου. Μια μελέτη σε βάθος – είμαι βέβαιος – θ’ αποκάλυπτε τον Πρίγκιπα του Σκότους αυτοπροσώπως…

Τι συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε; Κάποιος απονήρευτος θα περίμενε να βρει τα πρώτα ψήγματα της ιδέας περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις θρησκείες, ιδιαίτερα τις μονοθεϊστικές, που θα όφειλαν να ταχθούν υπέρ τού απαραβίαστου της ανθρώπινης ύπαρξης. Στην πραγματικότητα, η ιστορία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων βρίσκει κάποια ίχνη σε νομικούς κώδικες της αρχαιότητας (Μεσοποταμία, Περσία, Ινδία, Ελλάδα, Ρώμη), αλλά όχι στη Βίβλο, παρακάμπτοντας ιουδαϊσμό και χριστιανισμό. Ο λόγος είναι πως αυτοί που νοιάζονταν για τα ἐν λόγῳ δικαιώματα, ήταν οι φιλόσοφοι, όχι οι προφήτες (μ’ εξαίρεση τον Μωάμεθ, λόγω ειδικών συνθηκών). Οι βασιλιάδες που ήθελαν να κυριεύσουν τον κόσμο, και οι ιερείς που ήθελαν να κυριεύσουν το μυαλό τού κόσμου, παραβίαζαν συστηματικά τ’ ανθρώπινα δικαιώματα. Και νομίζω πως αν η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου είχε υιοθετηθεί στην αυγή τής Κοινής Χρονολογίας (μετά Χριστόν), και αν η ανεξιθρησκία γινόταν σεβαστή, οι μόνοι μονοθεϊστές στον κόσμο σήμερα θα ήταν ίσως οι εβραίοι…

Χρονικό εμπρησμών βιβλιοθηκών

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΕΙΝΑΙ ΘΑΝΑΣΙΜΟΙ ΕΧΘΡΟΙ ΤΩΝ “BIG BROTHERS”. Οι εμπρησμοί των βιβλιοθηκών αποτελούν μορφή πολιτισμικής γενοκτονίας ή εκκαθάρισης:

●Κρατικά Αρχεία τού Xianyang (Κίνα, 206 ΠΚΧ): τ’ ανάκτορα κάηκαν, κατά την εξέγερση του Xiang Yu, που πυροδότησε το “κάψιμο βιβλίων και θάψιμο λογίων”.
● Βιβλιοθήκη Αλεξανδρείας (Αίγυπτος, 48 ΠΚΧ, 272 ΚΧ, κ.ο.κ.), Ιούλιος Καίσαρας, Αυρηλιανός, κ.ά.: πολλαπλοί εμπρησμοί – όμως όχι εσκεμμένοι…
● Βιβλιοθήκη Αντιοχείας (Συρία, 364): την έκαψε ο Ιοβιανός, επειδή ο Ιουλιανός, ο “παραβάτης”, την είχε προικίσει με πληθώρα νέων… “παραβατικών” τόμων!
● Βιβλιοθήκη Σεραπείου, με ό,τι είχε απομείνει από την Βιβλιοθήκη Αλεξανδρείας (Αίγυπτος, 391): το Σεραπεῖον λεηλατήθηκε συστηματικά, κάηκε και ισοπεδώθηκε από τον Θεόφιλο, βάσει διατάγματος του Θεοδοσίου.
● Βιβλιοθήκη τής Κόρδοβας (Ανδαλουσία, 976): ο Αλμανζόρ, ο de facto ηγεμόνας τής Al-Andalus, και ιερωμένοι, σε μιαν έξαρση “υπερ-ορθοδοξίας”, έκαψαν όλα τα βιβλία “αρχαίας επιστήμης”.

Τζαμί τού Σάχη, Ισφαχάν, του Pascal Coste,
το 1841 που επισκέφθηκε την Περσία.

● Βιβλιοθήκη τού Ρέι (των Ραγών, Τεχεράνη, Ιράν, 1029): κάηκε από τον Τουρανό σουλτάνο Μαχμούτ τής Γάζνας, επειδή τα βιβλία της θεωρήθηκαν “αιρετικά”.
● Βιβλιοθήκη τού Αβικέννα στο Ισφαχάν (Ιράν, 1034): κάηκε όταν ο Μασούντ Α’, ο Τουρανός σουλτάνος τής Γάζνας, κατέλαβε την πόλη.
● Βιβλιοθήκη Τριπόλεως (Λίβανος, 1109): τμήμα τής πόλης λεηλατήθηκε και κάηκε από τους σταυροφόρους και μισθοφόρους τού Βαλδουίνου Α’ τής Ιερουσαλήμ.
● Βιβλιοθήκη Γάζνας (Αφγανιστάν, 1151): ο Τουρκαφγανός Γκουρίδης βασιλιάς, ο Αλαντίν Χουσεΐν, λεηλάτησε για επτά μέρες την πόλη, ερειπώνοντας παλάτια, και καίγοντας βιβλιοθήκες των Γαζναβιδών.
● Βιβλιοθήκη τού Νισαπούρ (Ιράν, 1154): Ογούζοι Τούρκοι κατέστρεψαν ἐν μέρει την πόλη, λεηλατώντας και καίγοντας βιβλιοθήκες.
● Nalanda (Ινδία, 1193): ο Τουρκαφγανός Χαλτζί λεηλάτησε το πανεπιστήμιο που ήταν τότε το κορυφαίο βουδιστικό ίδρυμα στον κόσμο. Η καταστροφή αποτελεί ορόσημο στην πορεία παρακμής τού βουδισμού στις Ινδίες.
● Αυτοκρατορική Βιβλιοθήκη Κωνσταντινουπόλεως (Βυζάντιο, 1204): οι Φράγκοι και Βενετοί σταυροφόροι λεηλάτησαν και λαφυραγώγησαν τη μεγάλη βιβλιοθήκη, καίγοντας ή πουλώντας τα βιβλία της.

Μέγα Παλάτιον Κωνσταντινουπόλεως, περιστύλιον, 5ος ή 6ος αιώνας

● Βιβλιοθήκη τού Κάστρου τού Αλαμούτ (Ιράν, 1256): κάηκε όταν κατελήφθη το κάστρο από φιλοχριστιανούς Μογγόλους.
● Οίκος τής Σοφίας στη Βαγδάτη (Ιράκ, 1258): καταστράφηκε στη διάρκεια της πολιορκίας τής πόλης, επίσης από τους Μογγόλους.
● Βιβλιοθήκες Κωνσταντινουπόλεως (Βυζάντιο, 1453): αποτέλεσμα της δεύτερης άλωσης της Πόλης, αυτήν την φορά από τους Οθωμανούς Τούρκους, υπήρξε και η λεηλασία των βιβλιοθηκών της. Εκατοντάδες χιλιάδες χειρόγραφα αρπάχτηκαν, πουλήθηκαν, ή κάηκαν τότε.
● Βιβλιοθήκη τού Μεντρεσέ τής Γρανάδας (Ανδαλουσία, 1499): λεηλατήθηκε από τον καρδινάλιο Jiménez de Cisneros, και τα βιβλία της κάηκαν σε κεντρική πλατεία τής πόλης.
● Κορβινιανή Βιβλιοθήκη τής Βούδας (Ουγγαρία, 1526): καταστράφηκε από τους Οθωμανούς Τούρκους, μετά από την ήττα των Μαγυάρων στη μάχη τού Μόχατς.
● Μοναστικές βιβλιοθήκες (Αγγλία, δεκαετία 1530): τα βιβλία τους κάηκαν, ή και διασκορπίστηκαν, όταν τα μοναστήρια διαλύθηκαν, και τα περιουσιακά στοιχεία τους δημεύθηκαν, από τον βασιλιά Ερρίκο Η΄.
● Κολλέγια Glasney και Crantock τής Κορνουάλλης (Αγγλία, 1548): η διάλυση και η λεηλασία των κολλεγίων από τον διάδοχο του Ερρίκου, Εδουάρδο ΣΤ’, κατέφερε καίριο πλήγμα στις προσπάθειες διατήρησης της γλώσσας ή και της πολιτισμικής κληρονομιάς τής Κορνουάλλης.

Οι κώδικες των Μάγια στην πυρά

● Κώδικες Μάγια στο Γιουκατάν (Μεξικό, 1562): μεταξύ των Μάγια, δεν υπήρξε κανένας Ιτζκόατλ, με την “φαεινή ιδέα” να κάψει τους κώδικές τους. Ο εμπρηστής βρέθηκε στο πρόσωπο του επισκόπου Diego de Landa. Ο βάναυσος και φανατικός ιερέας, όπως τον περιγράφουν οι ιστορικοί, εξαπέλυσε βίαιη εκστρατεία κατά της ειδωλολατρίας, κι έκρινε σκόπιμο να κάψει όσους κώδικες των Μάγια έπεσαν στα χέρια του, λέγοντας: “Βρήκαμε μεγάλο αριθμό βιβλίων με αυτούς τους χαρακτήρες [τα ιερογλυφικά τους] και, καθώς δεν περιείχαν τίποτα που να μην θεωρηθεί ως δεισιδαιμονία ή και σατανικό ψέμα, τα κάψαμε όλα”… Έχουν διασωθεί μόλις τρεις αυθεντικοί κώδικες. Τα χειρόγραφα θα ήταν χρήσιμα για την αποκρυπτογράφηση της γραφής των Μάγια, για την γνωριμία μας με την θρησκεία και τον πολιτισμό τους, αλλά και ως πηγή πληροφοριών για την ιστορία τής αμερικανικής ηπείρου. Περιτό να προσθέσουμε, ίσως, πως οι Ισπανοί κατέστρεψαν χιλιάδες χειρόγραφα πολλών άλλων μεσοαμερικανικών φυλών, όχι μόνον των Μάγια.

Αζτέκικο ημερολόγιο

Το Χρονικό εμπρησμών βιβλιοθηκών σταματά εδώ. Όχι πως δεν υπήρξαν άλλοι εμπρησμοί. Ο κατάλογος, δυστυχώς, είναι ελλιπέστατος και ατελείωτος. Απλώς, αυτό ήταν το χρονικό της πλαίσιο: ως την στιγμή που οι καραβέλες άρχισαν να διασχίζουν τον Ατλαντικό. Και αντί να μεταφέρουν προϊόντα και άλλα αγαθά, κουβαλούσαν φονιάδες, λάφυρα, και σκλάβους…

Ως προς αυτά τα δυο εμβόλιμα Χρονικά, Η γενοκτονία των Ελλήνων και Θρίαμβος του κρετινισμού, είναι αφιερωμένα σ’ εκείνον τον πιτσιρικά, με τις απορίες του, στην παραλία τής Θεοτόκου, του ακρωτηρίου Σηπιάδος, στο ΝΑ Πήλιο, που ρώτησε: “Γιατί, μπαμπά, χτίσανε το εκκλησάκι πάνω στ’ αρχαία;”

Έλα μου, ντε! Μα γιατί, κατά κάποιον τρόπο, η γενοκτονία των Ελλήνων δεν σταμάτησε ποτέ… Θα μπορέσουμε, άραγε, να υπολογίσουμε κάποια μέρα τις εκατόμβες των θυμάτων;

Δημογραφική συρρίκνωση Ελλήνων λόγω και της γενοκτονίας

TΟ 500 ΠΚΧ, σε Ασία, Ευρώπη κι Αφρική ζούσαν ±100.000.000 άνθρωποι. Τον 5ο αιώνα, οι Έλληνες, πέριξ του Αἰγαίου, αριθμούσαν 3.000.000. Τον 4ο αιώνα, προσθέτοντας και τις αποικίες, έφταναν τα 8-10 εκατομμύρια. Άρα, ήταν 5-10% τού συνόλου, χωρίς να υπολογίζουμε όσους εξελληνίστηκαν στα ελληνιστικά χρόνια. Τώρα όλοι οι Έλληνες, συν τους απόδημους, φτάνουν τα 16 εκατομμύρια, ενώ ο παγκόσμιος πληθυσμός έχει εκτιναχτεί θεαματικά στα 7,7 δισεκατομμύρια: αποτελούν δηλαδή ένα ισχνό ποσοστό μόλις 0,21%.

Επόμενο Χρονικό 25. “CARTHAGO DELENDA EST!” ● Φοίνικες και Καρχηδόνιοι ● Αποικισμός ● Αντίκτυπος της Περσικής Επέκτασης ● Ταρτησσός: τὸ Μῆλον τῆς Ἔριδος ● Ναυμαχία Ἀλαλίας ● Αφανισμός Ταρτησσού και Καρχηδόνας ● Μακεδονία και Ρώμη

• >> Χρονικό 25. “CARTHAGO DELENDA EST!”
• << Χρονικό 23. Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ”

Η Βιβλιοθήκη Αλεξανδρείας ακμάζουσα…

Χρονικό 11. “ΘΡΑΚΙΑ ΚΑΙ ΑΣΙΑΤΙΣ Η ΜΟΥΣΙΚΗ”

Χρονικό 11. “ΘΡᾼΚΙΑ ΚΑΙ ΑΣΙΑΤΙΣ Η ΜΟΥΣΙΚΗ”

/ENGLISH/ Chronicle 11. “MUSIC IS THRACIAN AND ASIAN”

● “Βαρβάρων” Συμβολή στην Ελληνική Οργανοποιία και Οργανοπαιξία ● Αρχαιολατρία-Προγονοπληξία ● Ψαλτήρια και Πολύχορδα ● Διαπασών, Αρμονία, Πολυφωνία ● Μουσική, Ποίηση, Έθνος ● Λαϊκή ή Λόγια Μουσική ● Ὕδραυλις ● Σταυροφορίες ● Στράβωνος Μουσική

του Μιχάλη Λουκοβίκα

“… καὶ ἡ μουσικὴ πᾶσα Θρᾳκία καὶ Ἀσιᾶτις νενόμισται.” (Στράβων)

TΟ ΑΠΟΦΘΕΓΜΑ ΑΥΤΟ του Στράβωνα, περιώνυμου ιστορικού και γεωγράφου, για την επικρατούσα αντίληψη στην εποχή του (64 ΠΚΧ – 24 ΚΧ), περί της θρακικής και ασιατικής προέλευσης της μουσικής πάσης (άρα, και των οργάνων της), επανέρχεται ἐκ τῶν πραγμάτων ξανά και ξανά, σαν leitmotiv, αλλά και ως υπόμνηση, προς όλους εκείνους που αρχίζουν από τη λύρα τού Θράκα Ορφέα και τελειώνουν στον ταμπουρά τού στρατηγού Μακρυγιάννη.

“Εἰς τὴν Τσακωνιὰ συναντᾶται ὁ πανάρχαιος τσακώνικος χορὸς πού, μὲ τὸν ἀπολλώνιο παιωνικὸ ῥυθμὸ τῶν πέντε χρόνων, τὰ φιδίσια κυκλίσματα, στροφές, διπλώματα καὶ ξεδιπλώματα τοῦ χορευτικοῦ ὁμίλου, καὶ μὲ τὸν κορυφαῖο ποὺ φέρνει βόλτες κύκλο τὸν χορό, καὶ κάποτε χορεύει ἀντικριστὰ πρὸς τὸν δεύτερο χορευτή, θυμίζει πύθιο νόμο, ὀρχηστικὸ καὶ μουσικό (πάλη τοῦ Ἀπόλλωνα πρὸς τὸν Πύθωνα),⁽¹⁾ καὶ ὄχι φανταστικοὺς μίτους Θησέα και Ἀριάδνης, ὅπως ἀβασανίστως ἤ ἀνευθύνως διατυμπανίζεται συνήθως ἀπὸ χορευτικὰ συγκροτήματα ἀθηναϊκά.”

• ⁽¹⁾ Νόμος ήταν ο σημαντικότερος τύπος μουσικής σύνθεσης κι εκτέλεσης στην αρχαία Ἑλλάδα. Ο πύθιος ή πυθικός νόμος, που παιζόταν με τον ομώνυμο αυλό, επινοήθηκε από τον Σακάδα και του χάρισε το πρώτο βραβείο τής αυλητικής τέχνης στα Πύθια, το 586 ΠΚΧ. Σκοπός του ήταν η περιγραφή τού αγώνα τού Απόλλωνα με τον Πύθωνα. Άρα, υπήρξε το πρώτο γνωστό είδος προγραμματικής μουσικής – δηλαδή, της περιγραφικής, ή με υπόθεση, σε αντίθεση με την απόλυτη ή αφηρημένη ή καθαρή μουσική (βλέπε Χρονικό 16, υποσημείωση 9, και Χρονικό 21, υποσημείωση 7 με το σχετικό κείμενο).

Σίμων Καράς

Όσο κανείς εμφορείται από αρχαιολατρία, ἤτοι όσο είναι… φορέας τού “ιού”, έχει καλώς. Τι γίνεται, όμως, όταν εκδηλώσει τα συμπτώματα της “νόσου” και καταληφθεί από προγονοπληξία; Αρκεί μια ματιά στο παραπάνω κείμενο, από το σημείωμα που συνοδεύει τον δίσκο με Τραγούδια τῆς Πελοποννήσου, του Συλλόγου πρὸς Διάδοσιν τῆς Ἐθνικῆς Μουσικῆς, γραμμένο, μάλιστα, διὰ χειρὸς τού Σίμωνος Καρά – κι ας είναι, ομολογουμένως, η προσφορά του στον τομέα αυτόν τεράστια και ανεκτίμητη.

Λέγονταν, λοιπόν, όλα αυτά ἑκατέρωθεν με κάθε σοβαρότητα, θαρρείς κι έχει καμιά σημασία, αν ο τσακώνικος χορός θυμίζει πύθιο νόμο, ή αν αναπαριστά, φευγαλέα ή όχι, την έξοδο από τον Λαβύρινθο – τώρα που είναι πια γνωστό πως ο… Μινώταυρος κάθε άλλο παρά νεκρός είναι, και τον δακτυλοδεικτούσε ο ίδιος ο Καράς αμέσως μετά, παραπονούμενος:

“Εἰς τὴν ἄλλοτε ἀχολογοῦσαν ἀπὸ τὰ μουσικὰ ὄργανα Πελοπόννησο,” έλεγε, “εἶναι πρόβλημα νὰ εὕρης ἄξια τοῦ ὀνόματος ὄργανα μουσικά. Ἐχρειάσθη μόχθος καὶ κόπος πολὺς γιὰ νὰ μπορέσωμε νὰ εὕρωμε ἕνα κλαρίνο, ἕνα βιολί, ἤ ἕνα λαοῦτο, σὲ ὁλόκληρους Νομούς, πολλὲς φορὲς νὰ μεταφέρωμε μουσικοὺς πολλὰ χιλιόμετρα, γιὰ νὰ τοὺς ταιριάξωμε μὲ ἄλλους, νὰ κάμουν κομπανία.”

Κανών (κανονάκι, ψαλτήριο)

Αυτή ακριβώς η νοοτροπία τού “πύθιου νόμου” έκανε τον Καρά να διεκδικεί την ελληνικότητα όλων σχεδόν των παραδοσιακών οργάνων, που παίζονται στην Ελλάδα, ή που εικάζεται πως χρησιμοποιήθηκαν κατά το παρελθόν. Σε ανάλογο σημείωμά του, στον δίσκο με Τραγούδια Κωνσταντινουπόλεως καὶ Προποντίδος, έγραφε:

“Τὸ ψαλτήριον κανόνιον, μαζὶ μὲ τὴν ἀρχαιοελληνικὴ καὶ βυζαντινὴ θαμπούρα [το ταμπούρ], χάρις εἰς τὰ πολλὰ ἐλάσματα [τα ‘μανταλάκια’] τοῦ πρώτου, καὶ τοὺς πολλοὺς δεσμοὺς [ή ‘περντέδες’] τῆς δευτέρας, ἦσαν τὰ ὄργανα καὶ θεωρητικῆς διδασκαλίας τῶν μουσικῶν τρόπων (ἤχων) καὶ διαστημάτων παλαιότερον.”

Στην αρχαία Ελλάδα, ο όρος ψαλτήριον ήταν γενικός, δεν είχε οὐδεμία σχέση με την ψαλτική των Βυζαντινών, και αφορούσε όλα τα έγχορδα όργανα που παίζονταν ἀπ’ εὐθείας με τα δάχτυλα, χωρίς πλήκτρο. Στην ίδια κατηγορία συγκαταλέγονταν, μεταξύ άλλων, ο νάβλας (ή η νάβλα), το σιμίκιον και το τρίγωνον (η ἅρπα) Κατά κανόνα, επρόκειτο για πολύχορδα όργανα, όπου βρίσκει κανείς και κάποια τα οποία δεν ήταν “ψαλτικά”, αφού παίζονταν με πλήκτρο. Ίσως το πιο εντυπωσιακό να ήταν η σαμβύκη (ο σάμβυξ), με ύψος που υπερέβαινε το ένα μέτρο κι έμοιαζε με ομώνυμη πολιορκητική μηχανή.

Αρπιστής (Τριγωνοεκτελεστής) τής Κέρου

Φαίνεται, πάντως, ότι τα όργανα αυτής της πολυμελούς οικογένειας, ιδιαίτερα τα πολύχορδα, δεν διέφεραν και πολύ – τουλάχιστον για τους αδαείς, που ήταν επόμενο να τα συγχέουν. Κάποια παίζονταν όρθια, και κατέληξαν στην άρπα, και άλλα οριζόντια, κι έτσι προέκυψαν το κανονάκι και το σαντούρι. Ήταν όργανα γνωστά κι ἐν χρήσει στην Ελλάδα, προτού να γίνει… Ελλάδα, ἤτοι από την (προελληνική) πρώιμη εποχή τού μπρούντζου, της 3ης χιλιετίας ΠΚΧ. Η πιο τρανή απόδειξη είναι ο Αρπιστής (Τριγωνοεκτελεστής) τής Κέρου, ένα υπέροχο κυκλαδικό ειδώλιο, που χρονολογείται στο 2800–2300 ΠΚΧ. Οι Κυκλαδίτες θα πρέπει ν’ αγαπούσαν πολύ τη μουσική και το τρίγωνο, καθώς έχουν βρεθεί και άλλα παρόμοια ειδώλια αρπιστών, όπως και αυλητών.

Και όμως, παρά τη μακρά θητεία αυτών των οργάνων στον ελληνικό χώρο, ο Πλάτων, και κάποιοι άλλοι φιλόσοφοι, τα καταδίκαζαν ως θηλυπρεπῆ, ενώ ο μαθητής τού Αριστοτέλη, ο Ἀριστόξενος ὁ Ταραντίνος, γνωστός ως ὁ Μουσικός, μια σπουδαία μορφή τής μουσικής θεωρίας στην αρχαία Ελλάδα – από τους σκαπανείς τής μουσικολογίας, όπως θα λέγαμε σήμερα – τα ονόμαζε ἔκφυλα, ἤτοι ξένα – με την κυριολεκτική σημασία τής λέξης, και όχι με τη μεταφορική που μας έχει απομείνει.

Αυτό που μας ενδιαφέρει εδώ, εννοείται, δεν είναι κάποια ηθική αποτίμηση, αλλά η προέλευση των οργάνων. Από τις διάφορες συγκεχυμένες μαρτυρίες που υπάρχουν, φαίνεται πως είχαν ασιατική ή θρακική προέλευση – ό,τι μας είπε ο Στράβωνας. Πιο χειροπιαστά είναι τα ευρήματα της αρχαιολογίας, με πληθώρα παραστάσεων αρπιστών, από τις ανασκαφές στην Εγγύς Ανατολή – Αίγυπτο και Μεσοποταμία κυρίως. Ο Αρπιστής τής Κέρου είναι μοναδικός, μα μόνον ως εικαστικό τεχνούργημα.

Στην ίδια περιοχή μάς οδηγεί και τ’ όνομα ενός άλλου παρόμοιου οργάνου, που λεγόταν φοῖνιξ, ή φοινίκιον, με προέλευση πρόδηλα φοινικική. Όμως, η νοοτροπία ικανού αριθμού Nεοελλήνων κρατούσε καλά και στους αρχαίους χρόνους. Έτσι, ο Δήλιος ιστορικός Σῆμος, βάσει του πασίγνωστου σκεπτικού, της πάγιας αντίληψης, “αν δεν παινέψεις το σπίτι σου…”, διατεινόταν πως ο φοίνιξ έφερε αυτήν την ονομασία, επειδή οι βραχίονές του κατασκευάζονταν από ξύλο φοινικιάς και δὴ της Δήλου! Το μόνο που μας μένει από αυτόν τον ισχυρισμό, πάντως, είναι ότι τότε το νησάκι του όχι μόνον είχε κατοίκους, όχι μόνο δεν ήταν κατάξερο, όπως τώρα, αλλά, επιπλέον, είχε πλούσια βλάστηση – ή, τουλάχιστον, υπήρχαν μπόλικες χουρμαδιές!

Επιγόνειον

Βάσει της ίδιας “λογικής”, υποστηρίχθηκε, μεταξύ άλλων, ότι το ἐπιγόνειον, ένα ακόμη πολύχορδο όργανο, ονομάστηκε έτσι επειδή εφευρέτης του ήταν ο Ἐπίγονος ὁ Ἀμβρακιώτης, ένας μουσικός τού 6ου αιώνα ΠΚΧ. Χρειάστηκε μια αυθεντία τής μουσικολογίας, όπως λ.χ. ο Curt Sachs, για ν’ αποκατασταθεί η προφανής ετυμολογία τής λέξης (ἐπὶ + γόνυ), από τον τρόπο που ο μουσικός τοποθετούσε τ’ όργανο πάνω στο γόνατο ή τα γόνατά του.

Κανών, εξάλλου, ήταν το μονόχορδον, ένα όργανο με μια μόνον χορδή, που χρησιμοποίησαν κυρίως οι θεωρητικοί τής μουσικής, για τον προσδιορισμό των μαθηματικών σχέσεων των ήχων (ἐξ οὗ κανών). Συνήθως, το μονόχορδο ονομαζόταν πυθαγόρειος κανών, εφόσον η εφεύρεσή του αποδιδόταν στον Πυθαγόρα (6ος αιώνας ΠΚΧ). Ο μέγας Σάμιος φιλόσοφος, μαθηματικός, και θεωρητικός τής μουσικής, πάντως, προτού να πάει στη Δύση, για να ιδρύσει την σχολή του στον Κρότωνα της Μεγάλης Ελλάδας, είχε τριγυρίσει αρκετά στην Ανατολή, εντρυφώντας ιδίως στα επιτεύγματα των Ασσυρο–βαβυλωνίων κι Αιγυπτίων σε όλους τούς τομείς.

Ο Πολυδεύκης, που μας κατατόπισε στο θέμα τής καταγωγής τού τριχόρδου, λέει τώρα πως το μονόχορδον, το απλούστατο αυτό όργανο, ήταν αραβική επινόηση. Από την πλευρά του, ο Νικόμαχος ὁ Γερασηνός, ένας πυθαγόρειος μαθηματικός και θεωρητικός τής μουσικής τού 2ου αιώνα ΚΧ, γράφει πως το μονόχορδον ονομάζεται από πολλούς φάνδουρος – δηλαδή πανδούρα. Έτσι κλείνει ο κύκλος που άνοιξε με το τρίχορδον, τον πρόγονο της θαμπούρας, ή του ταμπουρά, όλων ἐν γένει των λαουτοειδών με μακρύ μπράτσο, που ήδη γνωρίσαμε (βλέπε Χρονικό 9. Το περιώνυμον τρίχορδον)).

Ναυτικός με λαούτο

“Τὸ σαντούρι, πολύχορδος πηκτὶς κατὰ ἡμίτονα συγκερασμένα”, συνεχίζει ο Καράς να μας… βομβαρδίζει, παρουσιάζοντας τα όργανα που συνοδεύουν τα Τραγούδια Κωνσταντινουπόλεως καὶ Προποντίδος. “Τὸ οὔτι, μεσαιωνικὴ κιθάρα ἄνευ δεσμῶν, μὲ τὸ χόρδισμά της κατὰ τὸ ‘ἀμετάβολον σύστημα’ τῆς Ἀρχαιότητος (τόνος καὶ τρία ἤ τέσσερα τετράχορδα συνημμένα), δείχνει ἑλληνικὴ τὴν καταγωγή της. Τὸ λαοῦτο, ἀρχαιοελληνικὴ καὶ βυζαντινὴ μάγαδις (αἱ διπλαὶ χορδαί του συμφωνοῦν κατὰ τὸ ‘διὰ πασῶν’), ἡρμοσμένο κατὰ πέμπτας.”

Το ότι στην Ελλάδα, όπως, άλλωστε, και στην υπόλοιπη Ευρώπη, το σαντούρι (το “εκατοντάχορδον”)⁽²⁾ παίζεται με διαστήματα συγκερασμένα – ότι δηλαδή αποδίδει “ἔκφυλα”, “πεποιημένα”, μη φυσικά διαστήματα, ανταποκρινόμενα στις απαιτήσεις τής πολυφωνίας, και όχι της ελληνικής “ἐθνικῆς μουσικῆς” – θα περίμενε κανείς ότι θα ενοχλούσε, αν μη τι άλλο, τον Καρά. Όμως, αυτός απλώς το προσπερνά… Σημειώστε ότι το santur, στην κοιτίδα του, το Ιράν, κουρδίζεται με βάση τα διαστήματα του εκάστοτε αποδιδόμενου μουσικού τρόπου (και των συγγενών αρμονιών με τις ίδιες βαθμίδες).

• ⁽²⁾ San-tur: cent (εκατό) και tar (χορδή) – αν και το περσικό σαντούρι έχει μόνον 72 χορδές.

Σαντούρι

Η πηκτίς (ή πῆκτις) και η μάγαδις, που ο Καράς ταύτισε με το σαντούρι και το λαούτο αντίστοιχα, ήταν δυο πανομοιότυπα πολύχορδα ψαλτήρια λυδικής ή θρακικής προέλευσης. Κατά τον Αριστόξενο, μάλιστα, “ἦταν ἕνα καὶ τὸ αὐτὸ ὄργανο”. Λένε πως η πρώτη που χρησιμοποίησε την πηκτίδα ήταν η Λεσβία Σαπφώ, που έζησε περί το 630–570 ΠΚΧ. Ο Αριστόξενος του 4ου αιώνα ΠΚΧ, ζώντας στον ίδιο πολιτισμό που ανέδειξε αυτά τα όργανα, είχε τις βάσιμες πληροφορίες, αλλά και το “νόμιμο δικαίωμα”, να ταυτίζει τα συγκεκριμένα όργανα. Όμως, πού το βρήκε το δικαίωμα αυτό ο Καράς τού 20ού αιώνα ΚΧ; Προφανώς, το… “πήρε από τη σημαία” για “εθνικούς” λόγους!

Για τους ίδιους λόγους – για να δείξει δηλαδή την “άρρηκτη συνέχεια” μεταξύ αρχαίας και σύγχρονης Ελλάδας – ο Καράς ταύτισε το ούτι με τη μεσαιωνική κιθάρα. Η κιθάρα, η Ἀσιάς, η ασσυριακή, μας είναι πλέον γνωστή, όπως και το γενεαλογικό της δένδρο (βλέπε Χρονικό 7, Από την αρχαία κιθάρα στη σύγχρονη). Η πικρή αλήθεια είναι πως, με την έννοια που το θέλει ο Καράς, ούτε η κιθάρα ήταν ελληνική, ούτε το ούτι ή το λαούτο. Το τελευταίο, μάλιστα, ετυμολογικά και οργανολογικά, κατάγεται από το αραβικό ούτι (al ud > laud) – το οποίο επίσης, με τη σειρά του, “ἐκ τῆς Περσίας” έρχεται…⁽³⁾

• ⁽³⁾ “Ἐκ τῆς Περσίας” έρχεται το κατ’ εξοχήν όργανο των Αράβων, το ούτι, που καλείται barbat ή barbud στο Ιράν. Το ίδιο μάλλον ισχύει και με το κατ’ εξοχήν όργανο των Ινδών, το σιτάρ (βλέπε υποσημείωση 7, Χρονικού 7). Και καθώς φαίνεται, στην Περσία εμφανίζεται το πρώτο παγκοσμίως τοξωτό έγχορδο περί τον 10ο αιώνα ΚΧ. Επιπλέον, η περσική κλασική μουσική είναι για μένα η κορυφαία στον χώρο τής Ανατολής. Χαριτολογώντας, έχω πει πως “οι Ιρανοί είναι οι μόνοι που μπορούν να κοιτάξουν κατάματα τον Ludwig” (van Beethoven)!

Διεκδικώντας την ελληνικότητα αυτού του οργάνου (και αρνούμενος την… αραβοπερσικότητά του), ο Καράς καταφεύγει στο κούρδισμά του… “κατὰ τὸ ‘ἀμετάβολον σύστημα’… [με] τετράχορδα συνημμένα” –⁽⁴⁾ σερβίροντας, δηλαδή, στον αναγνώστη κάτι βαρύγδουπο, και αρκούντως ακατανόητο, για λόγους εντυπωσιασμού. Προσωπικά, θεωρώ πως τα συστήματα αυτά μπερδεύουν μάλλον, παρά διαφωτίζουν τον απλό φιλόμουσο. Γι’ αυτό, προτείνω να τα προσπεράσουμε. Δεν ισχύει, όμως, το ίδιο στην περίπτωση του διὰ πασῶν.

• ⁽⁴⁾ Το αρχαίο σύστημα τέλειον ἀμετάβολον έχει τα τετράχορδα συνημμένα, ή διεζευγμένα. (Συνημμένα: το ένα τετράχορδο ακολουθεί το άλλο. Διεζευγμένα: ανάμεσα στα δυο τετράχορδα παρεμβάλλεται ένας τόνος).

Μάγαδις-πηκτίς

Η μάγαδις, όπως και άλλα πολύχορδα, είχε τις χορδές της κουρδισμένες ανά ζεύγη, σε διάστημα ογδόης (οκτάβα, λ.χ. RE-re), που οι αρχαίοι ονόμαζαν “διὰ πασῶν”. Το “μαγαδίζειν” ήταν η εκτέλεση μιας μελωδίας κατά όγδοες. Έτσι, μαγαδίζοντας, παίζουν σήμερα το κανονάκι οι Άραβες. Ο όρος μάγαδις (που προσδιόριζε κι ένα είδος αυλού), λένε ορισμένοι συγγραφείς, προήλθε από τη λέξη μαγάς – τη γέφυρα, τον καβαλάρη, των εγχόρδων. Ο ιστορικός Δοῦρις, πάντως, τον απέδωσε σ’ έναν Θράκα μουσικό, που λεγόταν Μάγδις.

Ο αρχαιοελληνικός μουσικός όρος διαπασῶν είναι ένας από τους πάμπολλους που υιοθέτησαν οι Δυτικοί για ν’ αναπτύξουν και να προσδώσουν κύρος στη μουσική τους. Από την στιγμή που η περικαλλής θυγατέρα των Μουσῶν, η Ελληνίδα Μουσική, έγινε… κοσμοπολίτισσα, περνώντας σε όλες σχεδόν τις γλώσσες τού κόσμου, επόμενο ήταν ν’ ακολουθήσει την ίδια πορεία και η ορολογία της – όμως, με αλλοιωμένη την αρχική σημασία των όρων της. Το διασημότερο “θύμα” αυτής της υιοθεσίας είναι η ἁρμονία. Ανοίγεις λ.χ. κάποιο ελληνικό μουσικό λεξικό και διαβάζεις:

“Αρμονία: η συνήχηση δυο ή περισσοτέρων φθόγγων,⁽⁵⁾ η κάθετη διάσταση της μουσικής. Εμφανίζεται γύρω στον 9ο αιώνα μ.Χ., οπότε έχουμε και τις πρώτες πολυφωνικές συνθέσεις. Μέχρι τότε η μουσική είναι μονοφωνική, στηρίζεται δηλαδή στη μελωδία, ενώ η αρμονία είναι ανύπαρκτη”!

• ⁽⁵⁾ Έπρεπε να γράφει “τριών ή περισσοτέρων φθόγγων”, γιατί αν η συνήχηση περιοριστεί στις δυο νότες, τότε η δυτική αρμονία πάει… περίπατο! Οι άνθρωποι λ.χ. ανέκαθεν τραγουδούσαν “μαγαδίζοντας”: η εκτέλεση κατά όγδοες γίνεται ἐκ τῶν πραγμάτων, καθώς οι άνδρες έχουν βαρύτερη φωνή από τις γυναίκες και τα παιδιά. Αν και ομοφωνική, έχουμε συνήχηση δυο φθόγγων (ετεροφωνία). Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση του ισοκρατήματος. Σημειωτέον πως η παραδοσιακή πολυφωνία σε ολόκληρο τον κόσμο είναι σαφώς αρχαιότερη της λόγιας δυτικοευρωπαϊκής.

Χορός των Μουσών στο Όρος Ἑλικών, συνοδείᾳ τού Απόλλωνα, του Bertel Thorvaldsen (1807)

Αρμονία τροπικής μουσικής: η διάταξη των φθόγγων στην οκτάβα· όχι η συνήχηση, μα η σχέση ενός φθόγγου με όσους προηγήθηκαν και όσους έπονται. Πολυφωνία όπου απουσιάζουν τα μικροδιαστήματα.

Όμως, είναι δυνατόν, αναλογίζεσαι, οι αρχαίοι Ἕλληνες να επινόησαν όρο για κάτι που δεν είχαν;(!) Ψάχνοντάς το, βρίσκεις ότι, για εκείνους, αρμονία ήταν η εκάστοτε διαφορετική διάταξη των φθόγγων μέσα στην οκτάβα (οκτάδα ἐπὶ τὸ ἑλληνικότερον), σ’ ένα σύστημα, που τα μέρη του συνδέονταν με τρόπον ώστε να σχηματίζουν ένα τέλειο σύνολο (ἐξ οὗ και αρμονία) – ήταν ο τρόπος, ο ήχος, ο δρόμος, το μακάμ, το dastgāh, η raga. Άρα, η αρμονία τής τροπικής μουσικής δεν αναφέρεται στη συνήχηση, αλλά στην σχέση ενός φθόγγου με όσους προηγήθηκαν, και όσους έπονται, σ’ ένα σύστημα με διάσταση-διάταξη δυναμική και οριζόντια, και όχι στατική και κάθετη.

Γυναίκες μουσικοί, Al-Andalus (Ανδαλουσία)

Αλλά και η έννοια της συνήχησης, της πολυφωνίας, δεν προέρχεται ἐκ τῆς Ἑσπερίας. Έχουμε δει πως η πολυφωνία δεν είναι μια και μοναδική. Σκεφτείτε πόσα είδη πολυφωνίας έχουμε στην περιοχή μ’ επίκεντρο τα Βαλκάνια, λ.χ. στην Ἤπειρο και την Αλβανία, στην Θρᾴκη (ελληνική, βουλγαρική, τουρκική), στον Καύκασο (Γεωργία και πέριξ), ή στην Κορσική και τη Σαρδηνία, για να μην πάμε παραπέρα. Όπου στη μουσική απουσιάζουν τα μικροδιαστήματα, εμφανίζεται η πολυφωνία. Ήταν αδιανόητη στη μικρασιάτικη μουσική με την ποικιλομορφία των διαστημάτων, μα φυσιολογική στην ηπειρώτικη μουσική, και όποιαν άλλη αναπτύσσεται με βάση την ανημίτονη πεντατονία – την πιο αρχαία κλίμακα, με πέντε βαθμίδες (αντί για επτά), και με ολόκληρους τόνους χωρίς ημιτόνια.

Συναφής με την αρμονία είναι και ο όρος διαπασών, που προήλθε από την φράση “ἡ διὰ πασῶν τῶν χορδῶν συμφωνία”. Ήταν, ἐν ὀλίγοις, η ογδόη, “ἡ καλλίστη συμφωνία”, κατά τον Αριστόξενο. Στα κατοπινά χρόνια, ο όρος διαπασών υποκατέστησε εκείνον της αρμονίας. Για τους Βυζαντινούς ήταν η “διαοκτὼ ἤ δι’ ὀγδόης ἁρμονία”. Σήμερα διαπασών είναι και το χορδιστήρι, ή ένα προκαθορισμένο τονικό ύψος για το κούρδισμα των οργάνων – αν δεν υπονοεί την… πολύ δυνατή ένταση (“το ράδιο παίζει στη διαπασών”).

Θα μπορούσε, βέβαια, ν’ αντιτείνει κάποιος ότι δεν έμεινε αμετάβλητη ούτε η έννοια της μουσικής – και μάλιστα, πως η εξέλιξη αυτή σημειώθηκε κατά την αρχαιοελληνική εποχή. Η λέξη μουσική εμφανίζεται για πρώτη φορά στον 5ο αιώνα ΠΚΧ, στους Ὀλυμπιονίκους και τους Ὕμνους τού Πινδάρου, κι έπειτα στις Ιστορίες τού Ἡροδότου και του Θουκυδίδου. Με τον όρον αυτό, και για μια μακρά περίοδο, οι αρχαίοι εννοούσαν το σύνολο των πνευματικών και διανοητικών επιδόσεων, ειδικά στις καλές τέχνες και τα γράμματα. Όπως λέει ο Πλάτων στην Πολιτεία, για ό,τι αφορά το σώμα είναι η γυμναστική, ενώ για ό,τι αφορά την ψυχή είναι η μουσική. Μια πιο “στενή” έννοια του όρου ήταν η λυρική ποίηση, ἤτοι ποίηση με μουσική, μέλος. Άλλωστε, ποίηση δίχως μουσική ήταν τότε αδιανόητη.

Γυναίκες μουσικοί, Αίγυπτος

Η ανεξαρτητοποίηση των δυο τεχνών συντελείται στον 4ο αιώνα ΠΚΧ. Τότε οι αντίστοιχοι όροι αποκτούν τη σημασία που έχουν πλέον τώρα. Παλαιότερα, φυσικά, ποίηση σήμαινε δημιουργία, κατασκευή (ποιεῖν). Με την ειδική έννοια της δημιουργίας έργων τέχνης, πρώτος θα την χρησιμοποίησε ο Σιμωνίδης ὁ Κεῖος (6ος – 5ος αιώνας), ενώ ως ποιητής νοούνταν ο συνθέτης μουσικής. Τη λέξη μουσική ίσως να την επινόησε ο Λάσος ὁ Ἑρμιονεύς (6ος αιώνας ΠΚΧ), ο οποίος ήταν από τους πρώτους που συνδύαζαν τις ιδιότητες του μουσικού μ’ εκείνες του μουσικολόγου, αφού ασχολήθηκε όχι μόνο με την τέχνη, αλλά και με την επιστήμη τής μουσικής.

Ως προς την αντίληψη της μουσικής, υπήρχαν δυο σχολές: η πυθαγόρεια και η αριστοξένεια. Ο Πυθαγόρας αποδοκίμαζε την κρίση τής μουσικής από τις αισθήσεις (την ακοή). Η αρετή αυτής της τέχνης, τόνιζε, είναι γιατί γίνεται αντιληπτή με τη διάνοια (το πνεύμα). Ο Αριστόξενος, πάλι, υποστήριζε μια διπλή επιστημονική αρχή: από τη μια στηριζόταν στην αίσθηση της ακοής, για την αντίληψη και την κρίση τού ύψους, των διαστημάτων κλπ., και από την άλλη στη διάνοια, για τη διάκριση των μηχανισμών των ήχων.

Cümbüş

Ύστερα απ’ όλες αυτές τις “παρεκκλίσεις” (που ήταν, ἐν μέρει, ο… σκοπός τού Χρονικού αυτού), ας δούμε και κάποια όργανα με “αρνητικές” κατά τον Καρά προδιαγραφές. Ἀπορίας ἄξιον είναι που τα βάζει με το cümbüş, το “τζιμπίσι”, όπως το “εξελληνίζει”,⁽⁶⁾ θεωρώντας το “μιξοβάρβαρο συνταίριασμα δυτικοῦ μπάντζου, λαούτου καὶ οὐτιοῦ”, και διαμαρτυρόμενος επειδή “ὑποκαθιστᾶ τὸ οὔτι (τὴ μεσαιωνικὴ ἀρχαιότροπο κιθάρα)”… Μα στο τζιουνμπούς, το μόνο δυτικό είναι το ηχείο του (το μεταλλικό τού μπάντζου). Ποσῶς, όμως, θα πρέπει να μας απασχολεί το πώς ενισχύεται ο ήχος ενός οργάνου. Το βασικό μέρος είναι το μπράτσο του, και τα διαστήματα που παράγει η ταστιέρα του – και το cümbüş είναι κατά κανόνα άταστο: μπορεί ν’ αποδώσει ακόμη και λεπτές αποχρώσεις τού τόνου, όπως το ούτι, ή το βιολί. Προς τι, λοιπόν, τόσο μένος;

• ⁽⁶⁾ Η λέξη cümbüş, κατά μια εκδοχή (παρατραβηγμένη), προέρχεται από το… ἀρχαιοελληνικὸν συμπόσιον!

Χώρια που, αυθαιρετώντας χωρίς περιστροφές, στον πίνακα περιεχομένων τού δίσκου με τα Τραγούδια Θάσου, Λήμνου καὶ Σαμοθράκης,, μετονομάζει το (απεχθές γι’ αυτόν) μπουζούκι σε… ταμπουρά. Η ειρωνεία είναι πως ακριβώς το αντίθετο, αλλά για εμπορικούς λόγους, έπραξαν οι παραγωγοί ενός δίσκου με κρητικά κομμάτια, προσδιορίζοντας το μπουλγαρί τού Φουσταλιέρη, τον ταμπουρά του, ως… μπουζούκι! Προς τι αυτές οι ταχυδακτυλουργίες; Μήπως διαφυλάσσεται η όποια ελληνικότητα με τέτοιες… τραβεστί μεταμφιέσεις;

Στην αρχαιότητα, μόνο μια από τις τέσσερις αρμονίες είχε ελληνική προέλευση: η δώριος. Οι λύδιος και φρύγιος ήταν “βάρβαρες από
κούνια”, ενώ η τέταρτη… μιξοβάρβαρη: ήταν η μιξολύδιος.

“Μιξοβάρβαρο”, λοιπόν, το cümbüş, σύμφωνα με τον Καρά – κι εγώ σκέφτομαι ότι κατά την αρχαιότητα, μόνο μια από τις τέσσερις βασικές αρμονίες είχε προέλευση ελληνική: η δώριος. Δυο από αυτές, η λύδιος και η φρύγιος, ήταν “βάρβαρες από την κούνια τους” (ἐκ Λυδίας και Φρυγίας προερχόμενες), ενώ η τέταρτη… “μιξοβάρβαρη”: ήταν η μιξολύδιος – δημιουργία, σύμφωνα με τον Αριστόξενο, και πάλι της Σαπφοῦς, από την οποία την παρέλαβαν οι τραγικοί, καθώς το πάθος τής αρμονίας αυτής ταίριαζε στα έργα τους. Όπως σημειώνει ο Πλούταρχος: “ἡ μιξολύδιος δὲ παθητική τίς ἐστι, τραγῳδίαις ἁρμόζουσα”…

Ψαλτήριον

Όλα αυτά, όμως, είναι “λεπτομέρειες”, όταν μιλάς για τον Καρά, που είχα την τύχη ν’ απολαύσω ἐπὶ τὸ ἔργον το 1988, στην τρίτη και (δυστυχώς) τελευταία μουσικολογική συνάντηση των Δελφῶν. Μπορώ λοιπόν να διαβεβαιώσω πως ήταν εξαιρετικός δάσκαλος – και όχι… yalanci, όπως εκείνοι του “ταμπουρά”, που ενδεχομένως να διετέλεσαν μαθητές του (βλέπε Χρονικό 9, Ταμπουράς, πανδούρα και τρίχορδον). Γι’ αυτό επιμένω στην κριτική μου, στοχεύοντας εκείνους μάλλον, παρά τον ίδιο. Ήταν, όντως, “δάσκαλος του γένους” στον τομέα τής ελληνικής παραδοσιακής μουσικής, έστω και αν αυτή δεν υπήρξε ποτέ “ἐθνική”, όπως διατεινόταν στον τίτλο τού συλλόγου του – και δεν νομίζω να εννοούσε την… ethnic! Γι’ αυτό, ας δούμε ἐπὶ τροχάδην την σχέση μουσικής και έθνους.

Μουσική και Έθνος

Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΙΝΑΙ ΤΟΣΟ ΠΑΛΑΙΑ όσο κι εμείς: είναι σύμφυτη με τον άνθρωπο. Ενώ το έθνος εμφανίζεται σχετικά πρόσφατα στην ιστορία τού ανθρώπου, όχι για να καλύψει κάποιες ιδιαίτερες ανάγκες του, όπως η μουσική, μα για λόγους οικονομικούς, μάλλον, και πολιτικούς. Φυσικά, εννοώ το έθνος-κράτος. Άλλο πράγμα είναι η εθνότητα, που διαμορφώνεται από τα πανάρχαια χρόνια με βάση τα διαφορετικά ανθρώπινα γένη και φύλα. Άρα, η μουσική δεν έχει εθνικά χαρακτηριστικά. Ἐπὶ τῆς οὐσίας, δεν υπάρχει ελληνική, ή τουρκική, ή βουλγαρική, κλπ. μουσική. Χρησιμοποιώντας εθνικούς προσδιορισμούς, εννοούμε απλώς ότι μια μουσική έχει ελληνικούς στίχους, αν πρόκειται για τραγούδι, ή πως ο συνθέτης είναι Έλληνας. Υπάρχουν, όμως, πάρα πολλά “ελληνικά” τραγούδια, που δεν έχουν καμιά σχέση με την ντόπια μουσική παράδοση (είναι δηλαδή pop, rock, tango, mambo, κλπ.), ασχέτως αν έχουν στίχους ελληνικούς, ή ακόμη αν ο συνθέτης τους είναι Έλληνας.

Εθνική μουσική δεν υπάρχει. Η λαϊκή μουσική έχει στοιχεία
εθνοτικά, όχι εθνικά· ενώ η λόγια είναι υπερεθνική.

Ινδός πλανόδιος μουσικός, της Shagufta Mehdi

Η λαϊκή μουσική γεννιέται ως ιδίωμα περιοχών μικρότερων από τα σημερινά έθνη-κράτη, στις συνθήκες τής αγροτικής φυσικής οικονομίας – περιοχές που, κατά κανόνα, ανήκουν πλέον σε γειτονικά έθνη-κράτη (χωρισμένη στα τρία είναι λ.χ. η Θρᾴκη). Οι ρυθμοί εξέλιξής της, καθώς και οι έξωθεν επιδράσεις, καθορίζονται από τη γεωγραφία τής κάθε περιοχής. Έτσι αρθρώνονται τα ξεχωριστά ιδιώματα. Το “πρόβλημα” προκύπτει από την απουσία φυλετικής “καθαρότητας” σε τέτοια μέρη, καθώς κατοικούνται από άτομα διαφόρων εθνοτήτων, με τις ιδιαιτερότητές της η κάθε μια, που βαθμιαία χωνεύονται στο κοινό ιδίωμα, αν και διατηρούν μια κάποια αυτονομία. Και όπως είπαμε, όσο περισσότερες είναι οι εθνότητες, τόσο πλουσιότερο γίνεται και το ιδίωμα (βλέπε Χρονικό 6). Επομένως, η λαϊκή μουσική έχει χαρακτηριστικά εθνοτικά (ethnic), όχι όμως εθνικά (national).

Η λόγια μουσική, από την άλλη μεριά, είναι κοινό έργο τής αφρόκρεμας των μουσικών, που συρρέουν στις μητροπόλεις των πολυεθνικών αυτοκρατοριών. Αφού, λοιπόν, εμπλέκονται άνθρωποι διαφόρων εθνοτήτων, με τις καταβολές του ο καθένας, η μουσική είναι υπερεθνική (ή διεθνική, ποτέ όμως διεθνής). Το ίδιο ισχύει και στην κλασική μουσική τής Ευρώπης, έστω και αν, ἐν πολλοῖς, τα σύνορα εκεί είχαν ήδη χαραχθεί πριν από την περίοδο της πολύ μεγάλης της ακμής. Πώς να προσδιορίσουμε λ.χ. τη μουσική τού Händel; Είναι γερμανική ή αγγλική; Ή του Beethoven; Γερμανική ή αυστριακή; Ή του Chopin; Πολωνική ή γαλλική; Ή όταν ο Bach μεταγράφει Vivaldi; Είναι γερμανική ή ιταλική μουσική; Ή και του Kurt Weill; Είναι μουσική γερμανική, αμερικανική, ή… εβραϊκή;

Οι “εθνικές σχολές”, τέλος, εμφανίζονται αργότερα, με ηχοχρώματα ethnic, αλλά σε φόρμες τής ευρωπαϊκής λόγιας μουσικής. Άρα, ούτε κι εδώ υφίσταται εθνικός χαρακτήρας. Να λ.χ. οι περίφημοι Πίνακες σε Έκθεση του Μόδεστου Μουσόργσκη, ένα κορυφαίο αριστούργημα της “ρώσικης εθνικής σχολής”: ενορχηστρώθηκαν υποδειγματικά από τον Maurice Ravel, που υπήρξε ένας από τους πρωτεργάτες τής “γαλλικής εθνικής σχολής”, κι έτσι αγαπήθηκαν σε ολόκληρο τον κόσμο. Επιπλέον, ο Βάσκος κατά το ήμισυ Ravel, γεννημένος σε κωμόπολη κοντά στην Ισπανία, συνέθεσε αρκετά έργα που εδράζονται στην “ισπανική εθνική σχολή” – όπως έκαναν συνθέτες και από άλλες χώρες, ακόμη και μακρινές, όπως η Ρωσία, ή και οι ΗΠΑ.

Σε τελική ανάλυση, ποσῶς θα πρέπει να μας απασχολεί το θέμα τού εθνικού χαρακτήρα, ή και της εθνικής προέλευσης της μουσικής και των οργάνων της. Όλα αυτά μάς αποσπούν την προσοχή από την ουσία τού θέματος, που είναι η ίδια η μουσική. Στο κάτω-κάτω, ποιος μπορεί να ιχνηλατήσει την εξέλιξή της; Ποιος να ήταν ο πρώτος άνθρωπος που παρατήρησε πως η τεντωμένη χορδή τού τόξου του παράγει κάποιον ήχο; Ποιος, στη συνέχεια, διεπίστωσε πως ο ήχος αλλάζει ανάλογα με το πού πιάνει την χορδή; Ή πως ενισχύεται αν συνδέεται με κάτι κούφιο για να παίξει τον ρόλο τού ηχείου; Διαπιστώσεις που η μια διαδεχόταν την άλλη…

Σε διάφορες περιοχές κι εποχές εμφανίστηκαν παρόμοια
όργανα, μια και στηρίζονται στους ίδιους φυσικούς νόμους.

Οι ανακαλύψεις αυτές είναι τόσο παλιές όσο και ο άνθρωπος. Άρα, θα πρέπει να έγιναν στην Αφρική, αφού εκεί λέγεται πως βρίσκεται το λίκνο του (βλέπε τον αντίλογο στο Χρονικό 3). Τι σημαίνει αυτό; Πως η μουσική και τα όργανά της γεννήθηκαν στην Αφρική; Όχι, βέβαια! Απλώς σημαίνει ότι σε διάφορες ιστορικές εποχές, σε διάφορες περιοχές τού κόσμου, εμφανίστηκαν παρόμοια όργανα, μια και στηρίζονται στους ίδιους φυσικούς νόμους.

Ανακατασκευή αργυρής λύρας τής Ουρ (Σουμερία)

“Ἐκ τοῦ πονηροῦ”, λοιπόν, όλες οι διεκδικήσεις, επειδή η μουσική είναι επίσης προγενέστερη της ιδιοκτησίας, όχι μόνον του έθνους. Τα πράγματα, άλλωστε, είναι απλά – με την προϋπόθεση πως έχουμε απαλλαγεί από τις παρωπίδες τής προγονοπληξίας, και πως η λογική, έστω η κοινή, έχει πρυτανεύσει:

“Ἕνα μουσικὸ ὄργανο λέμε ὅτι ἀνήκει στὴ λαϊκὴ παράδοση μιᾶς χώρας μόνον ὅταν ὁ λαός της ἔχει τραγουδήσει μὲ τὸ ὄργανο αὐτὸ τοὺς πόθους καὶ τοὺς καημούς του, ἰδιαίτερα σὲ ἐποχὲς-σταθμοὺς τῆς ἱστορίας του”, επισημαίνει με απλότητα και σαφήνεια ο Φοῖβος Ἀνωγειανάκης κόβοντας τον “γόρδιο δεσμό”, προσγειώνοντάς μας από τα νεφελώματα της αρχαιολατρίας, και δίνοντάς μας το κλειδί, έτσι ώστε να εμβαθύνουμε στο θέμα μας.

“Μ’ αὐτὸ τὸ κριτήριο κατατάσσει ἡ μουσικολογία ἕνα ὄργανο στὴ λαϊκὴ παράδοση μιᾶς χώρας. Ἐκεῖνο ποὺ τὴν ἐνδιαφέρει εἶναι τὸ μουσικὸ αὐτὸ ὄργανο νὰ ἔχει ἀγαπηθεῖ καὶ χρησιμοποιηθεῖ πλατιὰ ἀπ’ τὸν λαὸ τῆς χώρας αὐτῆς καὶ νὰ ἔχει κατασκευαστεῖ ἀπ’ τοὺς ντόπιους τεχνίτες ἤ ἀπ’ τοὺς ἴδιους τοὺς ντόπιους λαϊκοὺς μουσικούς της, ἀδιαφορώντας ἄν τοῦτο ἔχει ἔρθει ἀπ’ ἔξω, ἀπὸ μιὰν ἄλλη, κοντινὴ ἤ μακρινή, χώρα.”

Ὕδραυλον Ὄργανον

ΜΟΝΟ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΣΚΕΠΤΙΚΟ, μπορούμε να πούμε πως η αρχαία λύρα και κιθάρα, οι βάρβιτος και φόρμιγξ, ήταν ελληνικά όργανα. Γιατί, κακά τα ψέματα: όλα τα όργανα στην αρχαία Ελλάδα είχαν εισαχθεί ἐξ ἀνατολῶν – πλην ενός, που τεκμηριωμένα επινοήθηκε και φτιάχτηκε από Έλληνες – όχι όμως στην κλασική, αλλά κατά την ελληνιστική περίοδο, και μάλιστα, εκτός τής καθεαυτού Ελλάδας: στην Ἀλεξάνδρεια της Αιγύπτου, τη μεγαλύτερη μητρόπολη του ελληνισμού στη μετακλασική εποχή. Και η ειρωνεία τής ιστορίας είναι ότι, αυτό το μοναδικό όργανο με “ελληνική πατέντα” δεν χρησιμοποιείται πλέον στην Ελλάδα, κι έχει δοξαστεί στα χέρια Δυτικών – προεξάρχοντος του Ιωάννη Σεβαστιανού (Johann Sebastian) Bach…

Όλα τα όργανα στην αρχαία Ελλάδα εἰσήχθησαν ἐξ ἀνατολῶν
– πλην της ὑδραύλεως (του εκκλησιαστικού οργάνου), που
επινοήθηκε από Έλληνες, μα δεν παίζεται πια στην Ελλάδα.

Ύδραυλις, Δίον, 1ος αιώνας ΠΚΧ

Το ἐν λόγῳ όργανον είναι η ὕδραυλις, το ὕδραυλον όργανο, ή εκκλησιαστικό, στην πρωτόλειά του μορφή. Εφευρέτης του ήταν ο Αλεξανδρινός μηχανικός Κτησίβιος, του 3ου αιώνα ΠΚΧ. Μερικοί αποδίδουν την εφεύρεση αυτή στον σύγχρονό του, Ἀρχιμήδη, η συμβολή τού οποίου, όμως, θα πρέπει να ήταν έμμεση, λόγω των επιτευγμάτων τού πολυμήχανου πνεύματός του, καθώς υπήρξε η σπουδαιότερη μορφή των θετικών επιστημών τού αρχαίου κόσμου. Δικαίως αυτοί οι Έλληνες επιστήμονες θεωρούνται οι πνευματικοί πατέρες τού Leonardo da Vinci, και τόσων άλλων εφευρετικών μυαλών τής Ευρώπης, από την Αναγέννηση και μετά.

Ο Κτησίβιος, λοιπόν, στηρίχθηκε, προφανώς, στις υδραυλικές εφευρέσεις κι εφαρμογές τού Συρακούσιου, κυρίως στα υδραυλικά ρολόγια – επινόηση που επίσης τους αποδίδεται από κοινού. Εκτός από την ὑδραυλική, ο Κτησίβιος ασχολήθηκε με την πνευματική – την επιστήμη που έχει ως αντικείμενο το πνεύμα, δηλαδή τον αέρα, και τις ποικίλες χρήσεις του.⁽⁷⁾ Θεωρείται, μάλιστα, ο… πνευματικός πατέρας αυτής της επιστήμης, αφού εμβάθυνε σε κάτι που είχαν παρατηρήσει προγενέστεροι: ότι ο αόρατος αέρας είναι υλικό σώμα.

• ⁽⁷⁾ Υδραυλική και πνευματική είναι αδερφές επιστήμες: η πρώτη έχει να κάνει με τα υγρά, η δεύτερη με τ’ αέρια.

Η αλματώδης συρρίκνωση της ελληνικής γλώσσας, ας αναφέρω ἐν παρόδῳ, εξαιτίας τής συρρίκνωσης του ελληνισμού, παράλληλα με την επιβολή τού χριστιανισμού, είχε ως αποτέλεσμα και τη συρρίκνωση της σημασίας αρχαίων όρων, σαν το πνεῦμα (πνοή), όπου απέμειναν μόνον έννοιες σε αντιπαραβολή προς την ὕλη (νοῦς, ψυχή). Το ἀρχαῖον πνεῦμα, βλέπετε, ἀπωλέσθη μόλις έγινε “Ἅγιον Πνεῦμα”! Γι’ αυτό, παρ’ όλες τις πραγματείες των Αλεξανδρινών περί πνευματικής, το σχετικό λήμμα απουσιάζει από τα νεοελληνικά λεξικά…

Μια ύδραυλις βρέθηκε στις ανασκαφές στο Aquincum (νυν Βουδαπέστη) το 1931

● Καθαρευουσιάνικα λεξικά ίσως έχουν τον ανάλογο, υποτίθεται, νεοελληνικό όρο αεριολογία (παραλίγο… αερολογία!) – που όχι μόνον είναι γελοίος, αλλά και λανθασμένος, δεδομένου ότι μιλάμε για επιστήμη, όχι για φιλολογία (είναι και θέμα καταλήξεων: οι επιστήμες δεν είναι… λόγια· τελειώνουν σε -ική, όχι σε -λογία). Πλέον ο όρος πνευματική (στ’ αγγλικά pneumatics) συναντάται μόνον σε ξενόγλωσσα λεξικά, που κι αυτά τον μεταφράζουν ως αεριολογία… Αν και η ελληνική είναι η αρχαιότερη καταγεγραμμένη ζωντανή γλώσσα παγκοσμίως, η αρχική έννοια του όρου πνευματικός (ο σχετικός με την πνοή, τον αέρα) χάθηκε στα νέα ελληνικά: μοναδική ίσως εξαίρεση τα λεγόμενα πνευματικά εργαλεία (αυτά που εκμεταλλεύονται την πίεση του αέρα). Η λέξη υπάρχει σε ρομανικές γλώσσες – pneumatico (ιταλικά), pneu (γαλλικά και πορτογαλικά), neumático (ισπανικά) – με την έννοια του ελαστικού με αέρα (στ’ αγγλικά, pneumatic tire). Στα νέα ελληνικά, η σχετική λέξη σαμπρέλα είναι γαλλικό δάνειο (chambre à air, αεροθάλαμος). Επομένως, για το ίδιο περίπου πράγμα, οι μεν “βάρβαροι” χρησιμοποιούν ελληνική λέξη, οι δε Έλληνες “βαρβαρική” (γαλλική)…

Ποια πνευματική, λοιπόν; Έτσι κι αλλιώς, όλα τα έργα τού Κτησίβιου έχουν χαθεί. Το αντίθετο ισχύει στην περίπτωση ενός μεταγενέστερου συναδέλφου του, που τουλάχιστον ένα μέρος τού έργου του έχει διασωθεί – παρ’ όλο που παραμένει ὁμοίως αφανής μεταξύ των Ελλήνων. Ήταν κι αυτός Αλεξανδρινός, ονομαζόταν Ἣρων, κι έζησε προφανώς στον 1ο ΚΧ αιώνα. Εκτός των πολλών και όντως θαυμαστών του εφευρέσεων – όπως η αἰολόσφαιρα (ατμομηχανή), ο ἀνεμότροχος (αιολική ενέργεια), και διάφορες πύλες που άνοιγαν αυτόματα – ασχολήθηκε και με το ύδραυλον όργανον του Κτησίβιου, βάσει των αρχών τής πνευματικής. Οι σύγχρονοι Έλληνες, πάντως, αν τυχόν πληροφορηθούν την ύπαρξή του, θα πρέπει ν’ ανατρέξουν σε ξένες εκδόσεις για περισσότερα στοιχεία, αφού οι διατριβές του δεν εκδόθηκαν ποτέ στην Ελλάδα…⁽⁸⁾

• ⁽⁸⁾ Και να ήταν μόνον ο Ήρων; Η… ειρωνεία είναι ότι στην Φιλοσοφική σχολή μελετούσαμε την αρχαία ελληνική γραμματεία με βιβλία που είχαν εκδοθεί στην… Οξφόρδη! Και αυτό γιατί οι ελληνικές εκδόσεις δεν είχαν (ούτε κι έχουν, αν δεν κάνω λάθος) την αρτιότητά τους…

Το έργο των ἐν λόγῳ Αλεξανδρινών μηχανικών δεν ήταν δυνατόν να περάσει απαρατήρητο στην Ρώμη, ή και την Κωνσταντινούπολη, που ήταν μεγάλες δυνάμεις. Οι Βυζαντινοί επιστήμονες θαύμασαν κυρίως τα “αὐτόματα” του Ἥρωνος και τα τελειοποίησαν. Στ’ ανάκτορά τους υπήρχαν διάφοροι τέτοιοι μηχανισμοί (χρυσά πλατάνια με πουλιά να κελαηδούν, λιοντάρια ή και άλλα άγρια ζώα να βρυχώνται απειλητικά, στρέφοντας τους λαιμούς τους, γρύπες ν’ ανοιγοκλείνουν τα φτερά τους, κ.ά.), αποσκοπώντας στον εντυπωσιασμό των ξένων επισκεπτών.

Εκκλησιαστικό όργανο

Εξίσου εντυπωσιακή ήταν φυσικά και η ύδραυλις, και το όργανο από μουσικό κατάντησε… διπλωματικό. Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε΄, ο επιλεγόμενος… Κοπρώνυμος (8ος αιώνας),⁽⁹⁾ δώρισε ένα όργανο στον Φράγκο βασιλιά Πιπίνο τον… Κοντό, και η συνέχεια είναι λίγο-πολύ γνωστή (η διεθνής του ονομασία είναι πλέον η ελληνική λέξη organ). Ἰδοὺ τι επιπτώσεις μπορεί να έχει η ανταλλαγή δώρων μεταξύ “γαλαζοαίματων” στην ιστορία, ιδίως της μουσικής. Αν και η διπλωματία δεν προήγαγε ποτέ τον πολιτισμό, η πολιτική επηρεάζει την ανάπτυξή του – κατά κανόνα αρνητικά.

• ⁽⁹⁾ Οι εκκλησιαστικοί κύκλοι, οπωσδήποτε, τον… φιλοδώρησαν με αυτό το επίθετο, αφού ήταν εικονοκλάστης. Είπαν πως, τάχα, κατά τη βάπτισή του, τα… αμόλησε στην κολυμπήθρα! Οι συνήθεις εκκλησιαστικές κακοήθειες…

Σταυροφορίες

ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΑΥΤΟ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ της πολιτικής ιστορίας. Παρά τα δώρα των Βυζαντινών προς τους Ευρωπαίους, το υποβόσκον σχίσμα των Εκκλησιών επισημοποιήθηκε, το Βατικανό κήρυξε τον “ιερό πόλεμο” κατά των “απίστων” (μάλλον υπό τους ήχους… εκκλησιαστικών οργάνων!),⁽¹⁰⁾ κι έτσι εγκαινιάστηκαν οι Σταυροφορίες, που κατέληξαν στην πρώτη άλωση της Πόλης, αφού και οι Ορθόδοξοι είχαν περιληφθεί στους “άπιστους” – ή έστω στους “αιρετικούς”, που είναι πάντα… χειρότεροι των απίστων! Ο έλεγχος της Ανατολής καθιστούσε αναγκαία την κατάλυση της Ρωμανίας, και το μοίρασμα της λείας μεταξύ των Φράγκων λαφυραγωγών και των Ενετών καθοδηγητών τους.

• ⁽¹⁰⁾ Πώς γίνεται η αυτοδιαφημιζόμενη “θρησκεία τής αγάπης” να μαστίζεται από χιονοστιβάδες σχισμάτων και (“ιερών” ή “ανίερων”) πολέμων; Ο χριστιανισμός αναδεικνύεται πρωταθλητής κι εδώ, ακολουθούμενος από τις άλλες μονοθεϊστικές θρησκείες, τον ιουδαϊσμό και το Ισλάμ.

Αυτό το σημείο καμπής ήταν η αρχή τού τέλους, αφήνοντας ανεξίτηλη την σφραγίδα της στην ιστορία όχι μόνον της Μεσογείου, ή και της Ευρώπης, μα και ολόκληρου του κόσμου, αφού στο εξής τίποτε δεν θα ήταν όπως πριν. Είχε σημάνει το τέλος τής ιστορίας που ξεκίνησε στην Εγγύς Ανατολή κατά τη νεολιθική εποχή, με τη γέννηση του πολιτισμού και, φυσικά, τη Μεσόγειο στο επίκεντρο των εξελίξεων. Η πάλαι ποτέ mare nostrum περιθωριοποιήθηκε ἐκ τῶν πραγμάτων. Εξωμεσογειακές δυνάμεις ρυθμίζουν πλέον τις τύχες της.

Σταυροφορίες (1096-1204): 1η (μωβ διαδρομή), 2η (πράσινη), 3η (κόκκινη), και 4η (πορτοκαλί):
από τη Βενετία στην… Κωνσταντινούπολη, τον απώτερο στόχο Ενετών και Φράγκων.

Κατά την πάγια τακτική τους, οι θύτες φρόντισαν για την “απαλλαγή” τους, μέσω της προπαγάνδας τους, που αναπαράγουν ακόμη και τα θύματά τους – ίσως επειδή θύτες και θύματα είναι τώρα “σύμμαχοι”, “εταίροι”. Ο εξωραϊσμός αγγίζει, πρώτα, το γκροτέσκο (με τις… “σταυροφορίες υπέρ τής ειρήνης”, ως αποκορύφωμα της υποκρισίας), κι έπειτα, το μακάβριο – μόλις αρχίσουν οι βομβαρδισμοί υπέρ των… “ανθρωπίνων δικαιωμάτων”!

“Ιεροί” πόλεμοι: το γκροτέσκο – “σταυροφορίες υπέρ τής ειρήνης” –
και το μακάβριο – βόμβες υπέρ των… “ανθρωπίνων δικαιωμάτων”!
Σταυροφόροι: οι πάλαι ποτέ “ελευθερωτές” τής Ιερουσαλήμ το 1099, μεταμορφώθηκαν σε “κατακτητές” τής Κωνσταντινούπολης το 1204…

Ας ξανανοίξουμε, λοιπόν, τα λεξικά μας: οι σταυροφόροι ήταν οι “πολεμιστές τού μεσαίωνα που έλαβαν μέρος στις εκστρατείες των χριστιανών τής Δύσης εναντίον αλλοθρήσκων, κυρίως για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων”! Από ποιους; Μα από τους “άπιστους”, τους μουσουλμάνους. Καθόλου δεν φαίνεται ν’ απασχολεί τους Έλληνες λεξικογράφους κλπ. πως οι ἐν λόγῳ τόποι είναι εξίσου “άγιοι” και για το Ισλάμ, ή πως οι μωαμεθανοί μάλλον είναι πιο “πιστοί” από τους χριστιανούς. Ειλικρινά, δεν αντιλαμβάνομαι πώς μπορούν Έλληνες ιστορικοί να χαρακτηρίζουν τους σταυροφόρους “ελευθερωτές” τής Ιερουσαλήμ το 1099, αλλά “κατακτητές” τής Κωνσταντινούπολης το 1204…

Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους
το 1204, του Domenico Robusti Tintoretto

● Οι Σταυροφορίες, που προώθησαν κι ευλόγησαν οι πάπες, στόχο είχαν την επιβολή διὰ τῆς βίας τού καθολικισμού σε όλη την Ευρώπη και τη δυτική Ασία στις αρχές τής 2ης χιλιετίας ΚΧ. (Για τη βίαιη επιβολή τού χριστιανισμού κατά την 1η χιλιετία ΚΧ, βλέπε Χρονικά 23-24: Η γενοκτονία των Ελλήνων και Θρίαμβος του κρετινισμού). Ὡς ἐκ τούτου, στράφηκαν εναντίον μουσουλμάνων και ορθοδόξων στην Ανατολή, ή “παγανιστών”, “αιρετικών”, και “αφορισμένων”, στη Δύση, για ποικίλους λόγους, πολιτικοοικονομικούς ή/και θρησκευτικούς. Ξεχωρίζουν εδώ οι Βόρειες ή Βαλτικές Σταυροφορίες, οι κατά Αλβιγηνών ή Καθαρών, και κατά τής Αραγωνίας, καθώς και η Ιβηρική Reconquista. Οι Βόρειες ή Βαλτικές Σταυροφορίες (13ος αιώνας) ήταν εκστρατείες αποικισμού κι εκχριστιανισμού ενάντια κυρίως σε παγανιστικούς βαλτικούς, φινλανδικούς και δυτικούς σλαβικούς λαούς τής Βαλτικής, όπως και σε ορθόδοξους Σλάβους τής Ανατολής. Η Σταυροφορία των Αλβιγηνών (1209-1229) ήταν η 20ετής εκστρατεία εξόντωσης των “καθαρών” τής νότιας Γαλλίας. Ο “καθαρισμός” ήταν μια χριστιανική σέκτα που είχε εξαπλωθεί στη νότια Ευρώπη μεταξύ 12ου και 14ου αιώνα. Όσο για την Σταυροφορία τής Αραγωνίας (1284-1285), δεν είχε καν κάποιο θρησκευτικό “φύλλο συκής”. Έγινε επειδή η Αραγώνα κατέκτησε τη Σικελία, αψηφώντας την “Αγία Έδρα”. Τέλος, η Reconquista διήρκεσε 780 χρόνια (711-1492), από την αραβική κατάκτηση της Ιβηρίας, ως την πτώση τού τελευταίου μουσουλμανικού βασιλείου τής Γρανάδας.

● Υπήρξαν και πολλοί άλλοι “ιεροί πόλεμοι” με πρωτοβουλία τού Βατικανού: τον 13ο αιώνα, ο πάπας Γρηγόριος Δ’ κήρυξε πόλεμο ενάντια στις… μαύρες γάτες, που τις θεωρούσε “όργανα του Σατανά”! Διέταξε λοιπόν την εξολόθρευσή τους ἁπανταχοῦ της Ευρώπης… Αυτή, όμως, η “Σταυροφορία τής Γάτας” απετέλεσε boomerang, προκαλώντας την αύξηση του αριθμού των αρουραίων, που ήταν φορείς τής πανούκλας…

Αυλητής με δίαυλο σε συμπόσιο,
του ζωγράφου Εὐαίωνος

ΠΑΡΕΚΚΛΙΝΑΜΕ ΤΗΣ ΠΟΡΕΙΑΣ μας ίσως, μα το θέμα μας ἐπὶ τῆς οὐσίας δεν ήταν τόσο η θρακική και ασιατική προέλευση της μουσικής, όσο η ματαιότητα της αρχαιολατρίας και προγονοπληξίας, που είναι κενές περιεχομένου. Ἰδοὺ η ύδραυλις που είχαμε την ευτυχία να μας αποκαλυφθεί στο Δῖον:⁽¹¹⁾ στις πρώτες ανακοινώσεις για το εύρημα, είπαν ότι τάχα παιζόταν πολυφωνικά. Αυτό δεν συνεπάγεται πως η μουσική τής ύστερης αρχαιότητας ήταν επίσης πολυφωνική; Προηγήθηκε διεξοδική έρευνα, ή ειπώθηκε ἐλαφρᾷ τῇ καρδίᾳ; Επιδιωκόμενος σκοπός ήταν η αναπαλαίωση του οργάνου, ή ίσως η αναβάπτισή του στην κολυμπήθρα τής ευρωπαϊκής πολυφωνίας;

• ⁽¹¹⁾ Στο Δίον έχει βρεθεί και μια επιτύμβια στήλη με παράσταση νάβλα.

Θα μπορούσαμε, μήπως, να υποθέσουμε πως εκείνοι οι αρχαίοι μουσικοί, που εικονίζονται συχνά-πυκνά με δίαυλο (δυο αυλούς), έπαιζαν… primo-secondo;⁽¹²⁾ Ή, μήπως, πως η σῦριγξ, ο αὐλὸς τοῦ Πανός, ως πολυκάλαμος που είναι, έχει πολυφωνικές δυνατότητες; Θεωρώ αδιανόητο να ήταν η ύδραυλις κατάλληλη για την… Τοκάτα και Φούγκα τού Bach, όπως και το εκκλησιαστικό όργανο αδυνατεί να αποδώσει συνθέσεις τής τροπικής μουσικής. Το εκάστοτε όργανο κατασκευάζεται βάσει προδιαγραφών τής μουσικής που ετάχθη να εκτελεί.

• ⁽¹²⁾ Η κυρίαρχη σήμερα διφωνία, το primo-secondo (διάστημα 3ης), αντιμετωπιζόταν τόσο από τους αρχαίους Έλληνες, όσο και από τους Βυζαντινούς, ως κακοφωνία.

“Ψιλά γράμματα”, θα πούνε οι κυνικοί. Κάποιοι θιασώτες τού… Jurassic Park έχουν βαλθεί να ανακτήσει η ύδραυλις τον χαμένο χρόνο, να κατακτήσει το ρεπερτόριο του εκκλησιαστικού οργάνου, και να αποκτήσει σύγχρονο δικό της. Κι εμείς ζητωκραυγάζουμε τους… κλωνοποιητές!

Η κατά Στράβωνα μουσική

Μπρούντζινη κεφαλή τού Ορφέα (460 ΠΚΧ)

Ἀπὸ δὲ τοῦ μέλους καὶ τοῦ ῥυθμοῦ καὶ τῶν οργάνων, καὶ ἡ μουσικὴ πᾶσα Θρᾳκία
καὶ Ἀσιᾶτις νενόμισται δῆλον δὲ ἔκ τε τῶν τόπων, ἐν οἷς αἱ Μοῦσαι τετίμηνται…

Από τη μελωδία και τον ρυθμό και τα όργανά της, η μουσική πάσα θεωρείται θρακική και ασιατική. Και αυτό είναι ξεκάθαρο, πρώτον, από τα μέρη όπου τιμώνται οι Μούσες, επειδή η Πιερία, και ο Ὄλυμπος, και η Πίμπλεια, και τα Λείβηθρα (Λίβηθρα),⁽¹³⁾ ήταν στ’ αρχαία χρόνια θρακικά μέρη και όρη, αν και τώρα κατέχονται από τους Μακεδόνες· αλλά και ο Ἑλικών ήταν αφιερωμένος στις Μούσες από τους Θρᾷκες που εγκαταστάθηκαν στη Βοιωτία, τους ίδιους που αφιέρωσαν το σπήλαιο στις νύμφες τις καλούμενες Λειβηθρίδες. Όμως κι εκείνοι που συγκέντρωσαν την προσοχή τους στη μουσική των πρώιμων χρόνων καλούνται Θράκες· εννοώ τον Ὀρφέα, τον Μουσαῖο, και τον Θάμυρι· αλλά και ο Εὔμολπος πήρε το όνομά του από εκεί. Κι εκείνοι οι δημιουργοί που έχουν αφιερώσει ολόκληρη την Ἀσία, μέχρι την Ἰνδία, στον Διόνυσο,⁽¹⁴⁾ αντλούν ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον τη μουσική από εκεί. Κι ένας δημιουργός λέει, “παίζοντας την ασιατική κιθάρα”· ο δε άλλος ονομάζει τους αυλούς “Βερεκύντιους” και “Φρύγιους”·⁽¹⁵⁾ ενώ κάποια όργανα καλούνται με βαρβαρικά ονόματα, “νάβλας”, “σαμβύκη”, “βάρβιτος”, “μάγαδις”, και διάφορα άλλα…

• ⁽¹³⁾ Η Πίμπλεια ήταν μια κωμόπολη στην περιοχή τού Δίου. Ήταν περίφημη στην αρχαιότητα ως γενέθλια πόλη τού Ορφέα. Άλλοι επέμεναν πως ο μέγας μουσικός γεννήθηκε και θάφτηκε από τις Μούσες στα Λείβηθρα. Ο τάφος του, όπου τα πουλιά κελαηδούσαν, καταστράφηκε αργότερα από πλημμύρα. Υπάρχουν, τέλος, κι εκείνοι που λένε πως ο Ορφέας απλώς έζησε για κάποιο διάστημα στα Λείβηθρα.

• ⁽¹⁴⁾ Βλέπε τα Διονυσιακά, το ελληνικό έπος τού Νόννου τού Πανοπολίτη (από την Πανόπολι, νῦν Αχμίμ, της Άνω Αιγύπτου). Αποτελείται από 48 ραψωδίες, και περιγράφει την ζωή και τον θρίαμβο του Διονύσου, και κυρίως την εκστρατεία του ως τις Ινδίες. Είναι γραμμένο στον 5ο αιώνα ΚΧ, σε ομηρική διάλεκτο και δακτυλικά εξάμετρα κι έχει έκταση όση και τα δυο έπη τού Ομήρου μαζί. Τα όσα περιγράφονται εκεί εκτυλίσσονται σε όλα τα τότε γνωστά μέρη τής Γης.

• ⁽¹⁵⁾ Βερεκύντιος: από τον Βερέκυντο, ένα βουνό τής Φρυγίας, όπου λατρευόταν η Κυβέλη–Ῥέα ἡ Βερεκύντιος, στις όχθες τού Σαγγάριου.

Επόμενο Χρονικό 12. “ΜΗ ΚΑΚΟΥΡΓΕΙ ΤΗΝ ΜΟΥΣΙΚΗΝ!” ● “Χρυσοῦς Αἰών” και “Παρακμή” ● Καινοτόμοι και Συντηρητικοί ● Γραφή-Σημειογραφία ● Μουσική Προφορά ● Ωδεία ● Λαογραφία ● Συλλογική κι Επώνυμη Δημιουργία ● Δημοκρατία και Τέχνη

• >> Χρονικό 12. “ΜΗ ΚΑΚΟΥΡΓΕΙ ΤΗΝ ΜΟΥΣΙΚΗΝ!”
• << Χρονικό 10. Η… “ΓΛΩΣΣΑ-ΗΛΙΟΣ”