Χρονικό 24. ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΟΥ ΚΡΕΤΙΝΙΣΜΟΥ

Χρονικό 24. ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΟΥ ΚΡΕΤΙΝΙΣΜΟΥ

/ENGLISH/ Chronicle 24. THE TRIUMPH OF CRETINISM

● Η Γενοκτονία των Ἑλλήνων (Β) ● Η Δολοφονία τής Ὑπατίας
● Χριστιανισμός και Δουλεία ● Αποικιοκρατία και Ρατσισμός

.

We don’t need no education…

We don’t need no thought control!

Roger Waters (Pink Floyd, The Wall)

του Μιχάλη Λουκοβίκα

“ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΚΑΙΡΟΣ ΝΑ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥΝ οι φιλόσοφοι. ‘Ο τύραννος’, όπως έλεγαν, έκανε κουμάντο… Έμπαινε σε σπίτια κι έψαχνε για βιβλία και πράγματα που έκρινε ως απαράδεκτα. Αν έβρισκε κάποια, γίνονταν παρανάλωμα θριαμβευτικών πυρών στις κεντρικές πλατείες… Όποιος έκανε θυσίες στους παλιούς θεούς ήταν, βάσει νόμου, προς εκτέλεση. Σε όλη την αυτοκρατορία, αρχαίοι… ναοί δέχονταν επιθέσεις, απογυμνώνονταν από στέγες, έλιωναν τους θησαυρούς τους, έσπαζαν τ’ αγάλματά τους. Για να διασφαλίσει την τήρηση των κανόνων της, η κυβέρνηση άρχισε ν’ απασχολεί σπιούνους… και πληροφοριοδότες, που έδιναν αναφορά για το τι γινόταν στους δρόμους… και πίσω από τις κλειστές πόρτες στα σπίτια των ανθρώπων.

“Οι συνέπειες της παρέκκλισης από τους κανόνες ήταν πολλές φορές άσχημες, ενώ η φιλοσοφία είχε γίνει επικίνδυνη ασχολία. Είχαν συλλάβει [έναν λόγιο] και τον βασάνιζαν για να τον κάνουν ν’ αποκαλύψει τα ονόματα άλλων φιλοσόφων… Έναν συνάδελφό του… τον είχαν γδάρει ζωντανό. Χτυπούσαν κάποιον άλλον μπροστά στον δικαστή, ώσπου το αίμα άρχισε να τρέχει από την πλάτη του. Ο βάναυσος ‘τύραννος’ ήταν ο χριστιανισμός… Οι χριστιανοί ήταν ‘τα όρνεα’.”

Αποκαλυπτικά στοιχεία, που μας αφήνουν άναυδους, καθώς διαβάζουμε το συγκλονιστικό βιβλίο τής Catherine Nixey, The Darkening Age / The Christian Destruction of the Classical World. Ας την παρακολουθήσουμε:

“Όταν οι σύγχρονες Ιστορίες περιγράφουν αυτήν την περίοδο, την χαρακτηρίζουν συνήθως ‘θρίαμβο του χριστιανισμού’.⁽¹⁾ Αξίζει να θυμηθούμε, όμως, την αρχική ρωμαϊκή σημασία τής λέξης ‘θρίαμβος’. Ένας πραγματικός ρωμαϊκός θρίαμβος δεν αφορούσε απλώς τη νίκη τού νικητή. Αφορούσε την πλήρη και απόλυτη υποταγή τού νικημένου. Σ’ έναν πραγματικό ρωμαϊκό θρίαμβο επεδείκνυαν την ηττημένη πλευρά καθώς παρήλαυνε στην πρωτεύουσα, ενώ η νικήτρια πλευρά επιθεωρούσε έναν εχθρό που οι στρατιώτες του είχαν σκοτωθεί, οι περιουσίες του λεηλατηθεί, και οι ηγέτες του ταπεινωθεί. Ένας θρίαμβος δεν ήταν απλώς μια ‘νίκη’. Ήταν μια εκμηδένιση.” Που δεν απείχε και πολύ από μια διαπόμπευση, θα προσέθετα.

• ⁽¹⁾ Χρίω (αρχαία ελληνικά): αλείφω > Χριστός > χριστιανός > christianus (λατινικά) > crétin (γαλλικά) > κρετίνος· άρα χριστιανισμός και κρετινισμός (ετυμολογικά) ταυτίζονται!

Ρωμαϊκός θρίαμβος, του Peter Paul Rubens (±1630)

Ήταν ό,τι ακριβώς επεδίωκαν οι χριστιανοί ηγέτες: “ότι όλες οι δεισιδαιμονίες των παγανιστών και ειδωλολατρών πρέπει να εκμηδενιστούν είναι αυτό που ο Θεός θέλει, ο Θεός προστάζει, ο Θεός υποδεικνύει”, διακήρυξε ο Αυγουστίνος, ο “άγιος”, στο εκκλησίασμά του στην Καρχηδόνα – προφανώς, αμέσως μετά από συνάντησή του με τον… “Πανάγαθο” αυτοπροσώπως!

“Οι χριστιανοί”, προσθέτει η Nixey, “παρατηρούσαν με έκπληξη την ανεκτικότητα των μη χριστιανών γειτόνων τους. Ο Αυγουστίνος απορούσε με το γεγονός πως οι παγανιστές μπορούσαν να λατρεύουν πολλούς θεούς χωρίς διαφωνίες, ενώ οι χριστιανοί, που λάτρευαν μόνον τον έναν, διασπάζονταν σε αμέτρητες εμπόλεμες φατρίες. Ἐν τούτοις, δεν είχε καμιά πρόθεση να ενεργήσει ο ίδιος με ανεκτικότητα. Καθήκον τού χριστιανού, είχε καταλήξει, είναι να προσηλυτίζει τους αιρετικούς – διὰ τῆς βίας, αν είναι αναγκαίο… Ο μονοθεϊσμός δίνει πανίσχυρα όπλα σε όσους δεν θέλουν να είναι ανεκτικοί. Υπάρχει πλήθος βιβλικών χωρίων που δικαιολογούν τους διωγμούς όσων δεν πιστεύουν. Η Βίβλος… είναι πολύ σαφής στο θέμα τής ειδωλολατρίας… Τι ακριβώς συνέστησε ο Θεός ως τιμωρία για την ειδωλολατρία; Το Δευτερονόμιο είναι σαφές: πρέπει να λιθοβολείται μέχρι θανάτου το άτομο που επιδίδεται σε αυτήν. Και αν μια ολόκληρη πόλη έχει υποπέσει σε τέτοιο αμάρτημα; Πάλι, η απάντηση είναι σαφής: ‘ορίζεται η καταστροφή’.” (!)

ΟΙ ΡΩΜΑΙΟΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΕΣ κυβερνούσαν την Ἀλεξάνδρεια μέσω ενός Ρωμαίου νομάρχη, που συνεργαζόταν με το πολιτικό προσωπικό, το οποίο απαρτιζόταν κυρίως από Ἕλληνες. Το σχήμα λειτούργησε καλά, ως την στιγμή που ο Κωνσταντίνος εγκαθίδρυσε “Χριστιανική μοναρχία”. Τότε εμφανίστηκε μια δεύτερη ιεραρχία αξιωματούχων, που ήταν σε σύγκρουση με την πρώτη. Τότε η “ανορθόδοξη” σκέψη έγινε έγκλημα, και αυτή η δεύτερη (η ολοένα διογκούμενη) εκκλησιαστική ιεραρχία, μ’ επικεφαλής έναν επίσκοπο, άρχισε να αστυνομεύει τους πολίτες για τις πεποιθήσεις τους. Η διαρχία αυτή αποτελούσε εκρηκτικό μίγμα, αφού ο μεν νομάρχης ήταν, φυσικά, υπόλογος στον αυτοκράτορα, ο δε επίσκοπος θεωρούσε πως είναι υπόλογος στον Θεό – άρα, ήταν ανεξέλεγκτος. Η ρήξη ήταν αναμενόμενη, αν επρόκειτο για κάποιον φιλόδοξο και φανατικό επίσκοπο, όπως ο Κύριλλος, που είχε απέναντί του έναν μορφωμένο και πολιτισμένο νομάρχη, τον Ὀρέστη. Ήταν μια σύγκρουση ανάμεσα στην διαλλακτικότητα της κλασικής αρχαιότητας και την αδιαλλαξία τής “Νέας Τάξης” τού χριστιανισμού. Επιπλέον, ήταν και αναπόφευκτη, καθώς η ατμόσφαιρα, κυρίως στην Αλεξάνδρεια, ήταν εδώ και καιρό εκρηκτική.

Ο Φάρος τής Αλεξάνδρειας, στην ομώνυμη νησίδα, ένα από τα 7 θαύματα της αρχαιότητας.

● “Οι Παραβαλανεῖς τής Αλεξάνδρειας”, εξηγεί η Nixey, “έχουν χαρακτηριστεί ως ‘τρομοκρατική φιλανθρωπία’ – ένα παράξενο οξύμωρο… Κάποιες φορές, αυτοί οι άνδρες έκαναν καλές πράξεις, μα ταυτόχρονα έσπερναν τον φόβο. ‘Τρόμος’ είναι η λέξη που τους περιγράφει σε ρωμαϊκά νομικά έγγραφα… Η πόλη είχε τώρα νέον επίσκοπο, τον Κύριλλο, ανιψιό τού ζηλωτή Θεόφιλου. Και, πιστός στα οικογενειακά πρότυπα, ήταν τραμπούκος. Μέχρι και χριστιανοί είχαν επιφυλάξεις γι’ αυτόν τον φιλόδοξο και στυγνό άνθρωπο: σύμφωνα μ’ ένα συμβούλιο επισκόπων, ήταν ‘ένα τέρας’” – όμως, “ένα τέρας” που, ανά πάσα στιγμή, μπορούσε να θέσει σε δράση τούς τραμπούκους παραβαλανείς, ή ακόμη και τις εφεδρείες του: τις σπείρες των φανατικών μελανοχιτώνων μοναχών. Πολύ σύντομα βασίλευε η βία.

Άλλη μια τρομοκρατική σπείρα τής Βόρειας Αφρικής, και κυρίως της Καρχηδόνας, ήταν οι Circumcellions, ή οι Ἀγωνιστικοί, που “έγιναν διαβόητοι όχι μόνο για τις αυτοκτονίες τους, αλλά και για τις βάναυσες επιθέσεις τους εναντίον όσων δεν συμμερίζονταν τις ιδιαίτερες χριστιανικές τους πεποιθήσεις”, λέει η Nixey. “Η ‘ιερή’ τους βία τρόμαξε μέχρι και την Εκκλησία”, αφού στρεφόταν όχι μόνον ενάντια στις γιορτές των παλαιών θεών (ο αγαπημένος τους στόχος), μα και σε ιερείς, που βασανίζονταν και σκοτώνονταν με φριχτό τρόπο, ως “προδότες”. “Η Εκκλησία, όμως, θέριζε ό,τι είχε σπείρει. Λίγες δεκαετίες νωρίτερα, όπως… επεσήμανε ο Brent D. Shaw, οι χριστιανοί ιεροκήρυκες χαιρέτιζαν τη βία των Circumcellions και την υπέθαλπαν: στις επιθέσεις εναντίον των ναών, τέτοιοι εθελοντές καταστροφείς ήταν εξαιρετικά χρήσιμοι και τους είχαν στρατολογήσει για βαριά χειρωνακτική εργασία, ώστε να γκρεμίζουν αυτά τα κτήρια… ‘Όπου υπάρχει τρόμος, υπάρχει σωτηρία… Ω, φιλεύσπλαχνη βαναυσότητα!’,” είχε διακηρύξει σε ανύποπτο χρόνο ο Αυγουστίνος, που τώρα δήλωνε σοκαρισμένος με τους Αγωνιστικούς. Του ήταν αδιανόητο πως τέτοια αυτάρεσκα οξύμωρα μπορούσαν να γίνουν boomerang, εναντίον χριστιανών ιερωμένων! Αυτή ήταν η “ατμόσφαιρα” της εποχής…

Ὑπατία, του Ραφαήλ, από το αριστούργημά του Η σχολή
των Αθηνών (λεπτομέρεια)

Κράτος Τρόμου: Η δολοφονία τής Ὑπατίας

● 415. Το “Κράτος Τρόμου” στην Αλεξάνδρεια έφτασε στο αποκορύφωμά του με την στυγερή δολοφονία τής Ὑπατίας, κορυφαίας αστρονόμου, φιλοσόφου, και μαθηματικού, “της τόσο όμορφης, τόσο ενάρετης, τόσο μορφωμένης, και παντοιοτρόπως ολοκληρωμένης Κυρίας”, όπως επεσήμανε ο φιλόσοφος John Toland, “που την κομμάτιασε ο Κλήρος τής Αλεξανδρείας, για να ικανοποιήσει την υπεροψία, φιλοδοξία, και σκληρότητα, του Αρχιεπισκόπου του, του συνήθως, αλλ’ αδίκως, καλουμένου Αγίου Κυρίλλου”. Ο αστρονόμος Carl Sagan συνέδεσε τη δολοφονία με την καταστροφή τής περιώνυμης Βιβλιοθήκης Αλεξανδρείας. Άλλοι θεωρούν πως ο θάνατος της Υπατίας συμβόλισε το τέλος τής πόλης τού Ἀλεξάνδρου ως κέντρο σοφίας, καλλιέργειας, γνώσης. Ηθικός αυτουργός ήταν ο Κύριλλος, ανιψιός και διάδοχος του Θεόφιλου, προβεβλημένος ως “Πυλώνας τής Πίστεως” και “Πατέρας τής Εκκλησίας”, αλλά και ως… “Άγιος” – όλων των χριστιανικών δογμάτων! Ποιοι, πράγματι, διατελούν σε οικτρή πλάνη; Όλες οι χριστιανικές Εκκλησίες τού κόσμου, ή όσοι τον περιέγραψαν ως “τραμπούκο”, “τέρας”, ή “αλαζόνα Φαραώ”, όπως τον είχε χαρακτηρίσει ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Β΄;

Μόλις αναρριχήθηκε στον θώκο, ο Κύριλλος θέλησε να εκκαθαρίσει τον “Οἶκο του”. Έβλεπε ζηλόφθονα τον πλούτο των Νοβατιανών, ενός καθιερωμένου σχίσματος χριστιανών πουριτανών. Κατά τον Edward Gibbon, ήταν “οι πιο αθώοι και άκακοι των σχισματικών.” Δεν επρόκειτο, όμως, να τον στηρίξουν, και είχαν ήδη συνταχθεί με τους αντιπάλους του. Μια από τις πρώτες πράξεις τού Κυρίλλου, λοιπόν, ήταν να κλείσει τις εκκλησίες τους και να κατασχέσει τα ιερά σκεύη και τον διάκοσμό τους. Ακολούθησαν οι εβραίοι.⁽²⁾

• ⁽²⁾ Ιωάννης “Χρυσόστομος”: “‘η συναγωγή δεν είναι απλώς πορνείο… είναι και άντρο ληστών και φωλιά άγριων θηρίων… οίκος δαιμόνων… χώρος ειδωλολατρίας’. Αργότερα τα λόγια τού Αγίου Χρυσοστόμου θ’ ανατυπώνονταν μ’ ενθουσιασμό στη ναζιστική Γερμανία.” (C. Nixey)

“Η απόπειρα των χριστιανών”, γράφει η Nixey, “να ρυθμίσουν τις χορευτικές και θεατρικές παραστάσεις – που φαίνεται πως αγαπούσαν πολύ οι εβραίοι τής πόλης – υπήρξε η αφετηρία μιας περίπλοκης αλυσίδας αντιποίνων που κορυφώθηκαν με μια επίθεση εβραίων σε χριστιανούς. Κάποιοι σκοτώθηκαν – και ο Κύριλλος είχε το πρόσχημα που χρειαζόταν. Στρατολογώντας έναν όχλο παραβαλανών, καθώς και μερικούς βάναυσους κι ενθουσιώδεις, ‘πορεύτηκε… προς τις συναγωγές… τις έθεσε υπό την κατοχή του, τις εξάγνισε και τις μετέτρεψε σ’ εκκλησίες’. ‘Εξάγνισε’, σε τέτοια κείμενα, είναι συχνά ευφημισμός που σημαίνει έκλεψε, αυτοδικαίως. Μετά, οι χριστιανοί τέλειωσαν το έργο τους, εξαγνίζοντας τους εβραίους ‘δολοφόνους’ από τις περιουσίες τους: στερώντας τους απ’ ό,τι είχαν… τους έδιωξαν από την πόλη στην έρημο.”

“Χωρίς καμιά δικαστική καταδίκη, χωρίς βασιλική εντολή, ο πατριάρχης… οδήγησε ένα πλήθος στασιαστών στην επίθεση κατά των συναγωγών. Απροετοίμαστοι και άοπλοι, οι εβραίοι δεν μπόρεσαν ν’ αντισταθούν: ισοπεδώθηκαν οι οίκοι προσευχής τους, και ο πολέμαρχος επίσκοπος αντάμειψε τα στρατεύματά του με το πλιάτσικο των αγαθών τους”, παρατήρησε από την πλευρά του ο Gibbon.

Αλεξάνδρεια: η Κανωπική Οδός (νῦν Ṭarīq al-Ḥurriyyah), η κεντρική λεωφόρος, διασταυρωνόταν με την άλλη κύρια αρτηρία, το Σῶμα, τον τάφο τού Ἀλεξάνδρου, έχοντας στο κέντρο την ἀγορά.

“Ο Ορέστης,” αφηγείται η Nixey, “παρακολουθούσε αηδιασμένος… Φαινομενικά ο πιο ισχυρός άνθρωπος της πόλης, ήταν ἐν τούτοις ανήμπορος να σταματήσει την εξέγερση: μόνον η ακολουθία τού κυβερνήτη δεν μπορούσε ν’ αντιπαρατεθεί σε 800 μυώδεις λεηλατητές παραβαλανείς. Χώρια που οι αριθμοί τής πολιτοφυλακής τού Κυρίλλου είχαν διογκωθεί. Καμιά πεντακοσαριά μοναχοί κατέβηκαν από… τις σπηλιές τους στους κοντινούς λόφους, αποφασισμένοι να πολεμήσουν για τον επίσκοπό τους. Άπλυτοι, αμόρφωτοι, αλύγιστοι στην πίστη τους, ήταν άνδρες με ‘πολύ εκρηκτική προδιάθεση’, όπως αναγνωρίζει και ο χριστιανός συγγραφέας, Σωκράτης [Σχολαστικός]. Μια μέρα περικύκλωσαν τον Ορέστη και άρχισαν να τον προσβάλλουν, κατηγορώντας τον πως ήταν ‘παγανιστής ειδωλολάτρης’… Ένας μοναχός πέταξε μια πέτρα και χτύπησε τον Ορέστη στο κεφάλι. Από το τραύμα άρχισε να τρέχει αίμα. Οι περισσότεροι φρουροί του… σκορπίστηκαν… Ο Ορέστης έμεινε ολομόναχος σχεδόν.”

Ο Ορέστης γλύτωσε. Η εντολή θα πρέπει να ήταν “Τρομοκρατήστε τον!”, όχι “Σκοτώστε τον!” Παρενέβησαν και ορισμένοι περαστικοί. Απευθύνθηκε στον αυτοκράτορα, τον ανήλικο Θεοδόσιο Β’, που υποκαθιστούσε η θρησκόληπτη αδερφή του, Πουλχερία. Ήταν μια “χριστιανή παρθένος”, που διεξήγαγε τη δική της σταυροφορία για τον Χριστό, και είχε μετατρέψει τ’ ανάκτορα σε μοναστήρι. Αργότερα ανακηρύχτηκε (και αυτή) “αγία”! Η έκκληση έπεσε στο κενό. Ο μοναχός, ὀνόματι Ἀμμώνιος, εκτελέστηκε για την επίθεση, ο Κύριλλος αμέσως τον ανακήρυξε “μάρτυρα”, αλλά οι Αλεξανδρινοί χριστιανοί αηδίασαν με τη σειρά τους: η εκτέλεση είχε γίνει γι’ απόπειρα δολοφονίας τού νομάρχη, όχι για την πίστη τού δράστη. Παρενέβησαν διάφοροι, και ο μάστορας στην αναδίπλωση και το παρασκήνιο, Κύριλλος, αναγκάστηκε να κλείσει το θέμα – ἐπὶ τοῦ παρόντος. Για να ησυχάσει, όμως, επιζητούσε μια θυσία αίματος…

Ὑπατία, του Charles William Mitchell· θύμα στυγερής δολοφονίας από τραμπούκους τού “αγίου” Κυρίλλου!

Η Υπατία, η κόρη τού Θέωνος, του αστρονόμου, είχε αναδειχθεί σε κορυφαία μορφή τής αλεξανδρινής σχολής φιλοσοφίας, που υστερούσε μόνον έναντι της αθηναϊκής. Τ’ όνομά της προσήλκυε σπουδαστές (μέχρι και χριστιανούς θεολόγους) απ’ όλη τη Μεσόγειο. Επίσης, την σεβόταν πολύ ο Ορέστης, που πολύ συχνά την συμβουλευόταν. Όλα αυτά έκαναν τον Κύριλλο έξω φρενών. Η φήμη και τα χαρίσματα της Υπατίας χάριζαν στον ἑλληνισμὸ “επικίνδυνο κύρος” και, συνεπώς, εμπόδιζαν την “πρόοδον τῆς Πίστεως”. Ο επίσκοπος δεν είχε κανέναν ενδοιασμό να παρομοιάζει την σχέση Υπατίας και Ορέστη, μ’ εκείνην της Κλεοπάτρας με τον Μάρκο Αντώνιο. “Αν μπορούσε,” τόλμησε να πει, “θα είχε εγκαθιδρύσει Αιγυπτιακή Αυτοκρατορία”! Και καθώς ο Κύριλλος καταφερόταν από άμβωνος εναντίον τής “πόρνης”, συνέρρεαν ολοένα και περισσότεροι φανατικοί από την έρημο, ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμά του.

● Ήταν Μάρτης τού 415, όταν ο Κύριλλος διέταξε ένα “Τάγμα Εφόδου”, έναν όχλο 500 μελανοχιτώνων μοναχών, δαιμονισμένων

“από λυσσαλέο, μισαλλόδοξο ζήλο, με πρωτεργάτη κάποιον αναγνώστη [κατώτερο κληρικό] ὀνόματι Πέτρο”, σύμφωνα με την περιγραφή τού Σωκράτη Σχολαστικού. “Της έστησαν ενέδρα [της Υπατίας] την ώρα που επέστρεφε σπίτι και, σέρνοντάς την από την άμαξά της, την οδήγησαν στην εκκλησία που ονομάζεται Καισάρειον, όπου την ξεγύμνωσαν, και στη συνέχεια τη δολοφόνησαν με ὄστρακα [θραύσματα αγγείων]. Αφού έκαναν το σώμα της κομμάτια, πήραν τα κατακρεουργημένα της μέλη σ’ ένα μέρος που λέγεται Κιναρών, κι εκεί τα έκαψαν”…⁽³⁾ “Οὐδεὶς τιμωρήθηκε για τη δολοφονία της. Υπήρξε συγκάλυψη”, συμπληρώνει η Catherine Nixey.

• ⁽³⁾ Μάλλον το κάψιμο των “εχθρών” (των σορών τους, ή ενώ ήταν ακόμη ἐν ζωῇ) αποτελούσε ανέκαθεν την τελική φάση τού “τυπικού” τής αφιονισμένης βίας. Οι Αλεξανδρινοί, ή και άλλοι εκείνα τα χρόνια, μετέφεραν “κατά παράδοση” τις σορούς των “απεχθέστερων εγκληματιών” εκτός των ορίων τού ἄστεως για να τις αποτεφρώσουν, εξαγνίζοντας συμβολικά την πόλη. Το κάψιμο εμπόδιζε και την εμφάνιση “μαρτύρων”, ή “ηρώων”. Οι Γεώργιος, Μάρκελλος και Μάρκος είχαν αυτήν την “τύχη” – και τώρα η Υπατία. Άρα, ενδέχεται ο “Μάρκος” ο… “Ενετός” να είναι τελικά ο Μέγας Αλέξανδρος! (Βλέπε την κατάληξη του προηγούμενου Χρονικού).

● Η στυγνή δολοφονία συγκλόνισε ολόκληρη την αυτοκρατορία. Ο Κύριλλος, προς τον οποίον έβλεπαν όλοι ως υπαίτιο, είχε κάνει κάτι πρωτοφανές, ακόμη και με τα standard τής εποχής, βάζοντας στο στόχαστρό του μια διανοούμενη περιωπής, και τώρα κινδύνευε άμεσα. Πανικόβλητο με τη συμπεριφορά τού Κυρίλλου, το αλεξανδρινό συμβούλιο επισκόπων έστειλε αντιπροσωπία στην Κωνσταντινούπολη, που ξεκίνησε έρευνα για να διαπιστωθεί ο ρόλος του στη δολοφονία. Το φθινόπωρο τού 416, οι αυτοκράτορες Θεοδόσιος και Ὁνώριος εξέδωσαν διάταγμα, αφαιρώντας τούς παραβαλανείς από τη δικαιοδοσία τού Κυρίλλου και θέτοντάς τους στη διάθεση του Ορέστη. Ο επίσκοπος απέφυγε, μάλλον, βαρύτερη τιμωρία, δωροδοκώντας αυτοκρατορικούς συμβούλους. Τα περιοριστικά μέτρα στους παραβαλανείς (ως προς τον αριθμό τους, και για την προστασία των “δημοσίων θεαμάτων… δικαστηρίων… και του δημοτικού συμβουλίου”) δείχνουν ότι κρίθηκαν εξίσου ένοχοι. Ωστόσο, ο Κύριλλος έδειξε την μαεστρία του στην ίντριγκα: σε δυο χρόνια οι παραβαλανείς επέστρεψαν στη δικαιοδοσία του, ενώ σε λίγο κατόρθωσε να κυριαρχεί στο αλεξανδρινό συμβούλιο. Έτσι άνοιξε ο δρόμος του προς την… “αγιοσύνη”!⁽⁴⁾

• ⁽⁴⁾ Αυτά λέει η μια εκδοχή των γεγονότων. Επειδή, αν κι έχουν περάσει από τότε 1600 χρόνια, ακόμη δεν ξέρουμε τι ακριβώς συνέβη. Σύμφωνα με μιαν άλλη εκδοχή, ο Ορέστης διέταξε την εκτέλεση του μοναχού Ιέρακα (του προβοκάτορα στην εκδίωξη των εβραίων), για συνενοχή στη δολοφονία τής Υπατίας. Σε λίγες μέρες, κατ’ αυτήν την εκδοχή, ο Ορέστης δολοφονήθηκε επίσης. Απόλυτος θριαμβευτής, ο Κύριλλος διακήρυξε πως “η Υπατία πήγε στην Αθήνα”, ενώ ο νομάρχης παραιτήθηκε κι έφυγε. Ούτε οχλοκρατία υπήρξε ποτέ, ούτε και καμιά τραγωδία. Ο επίσκοπος κατόπιν, επέλεξε και διόρισε ο ίδιος τον διάδοχο του Ορέστη. Έτσι έπαψε η διαρχία, και η θρησκευτική τυραννία θρονιάστηκε στην πάλαι ποτέ πρωτεύουσα του πνεύματος. Είναι εντυπωσιακό ότι, ψάχνοντας στο διαδίκτυο για την τύχη τού Ορέστη, διαβάζεις παντού την παραπάνω εκδοχή τού Κύριλλου: “ο νομάρχης (έπαρχος) παραιτήθηκε κι έφυγε”… Αν όντως “παραιτήθηκε κι έφυγε” την άνοιξη του 415, μετά από τη δολοφονία τής Υπατίας, πώς ήταν δυνατόν να τεθούν υπό τη δικαιοδοσία του οι παραβαλανείς το φθινόπωρο του 416;

Η Κλεοπάτρα στην είσοδο του
Αιγυπτιακού Μουσείου στο Κάιρο

Καμιά φορά η ιστορία δεν γράφεται από τους νικητές. Μπορεί η προπαγάνδα τού Κύριλλου να λειτούργησε για αιώνες. Ο απόηχος των φημών δυσφήμισης της Υπατίας (“ήταν διαρκώς αφιερωμένη στη μαγεία, τους αστρολάβους και τα όργανα μουσικής, και σαγήνευσε πολλούς με τις Σατανικές της πονηριές”) βρίσκεται στα γραπτά τού κόπτη επισκόπου, Ιωάννη Νικίου, του 7ου αιώνα. Στον μεσαίωνα, η Υπατία παρουσιαζόταν ως σύμβολο… χριστιανικής αρετής ή εξίσωναν τον θάνατό της μ’ εκείνον των χριστιανών μαρτύρων. Ο τελευταίος απολογητής που τάχθηκε ανοιχτά “υπέρ τού Αγίου Κυρίλλου και του Κλήρου τής Αλεξανδρείας” υπήρξε ίσως ο Thomas Lewis το 1721. Από τότε, όλο και πιο πολλά βιβλία κι έργα τέχνης εκθειάζουν την Υπατία και στρέφονται εναντίον τού Κυρίλλου. Το 1853, ο Charles Kingsley, στο μυθιστόρημά του, Υπατία, την παρουσίασε ως την “τελευταία των Ελλήνων”, ενώ το 1884 δόθηκε τ’ όνομά της σε μια κύρια ζώνη αστεροειδών, καθώς και σ’ έναν κρατήρα τής Σελήνης. “Δυστυχώς για τον Κύριλλο κ.ά.”, έγραψε η Abby Norman, “σκοτώνοντας την Υπατία, την κατέστησαν αθάνατη. Αν την είχαν αφήσει ήσυχη, το έργο και τ’ όνομά της θα είχαν πιθανόν χαθεί στην ιστορία”…

● Όσο για το Καισάρειον, τον τόπο τής ειδεχθούς δολοφονίας, δεν ήταν μια οποιαδήποτε εκκλησία: ήταν το αρχηγείο τού Κυρίλλου! Και, εξυπακούεται, δεν ήταν εκκλησία, αλλ’ αρχαίος ναός, που… “καθαγιάστηκε” περί τα τέλη τού 4ου αιώνα, όταν οι χριστιανοί άρχισαν να ιδιοποιούνται τις περιουσίες των άλλων θρησκειών, για να εξαφανίσουν κάθε τους ίχνος σε όλον τον κόσμο. Το Καισάρειον το ξεκίνησε η Κλεοπάτρα, ώστε να το αφιερώσει στον αγαπημένο της, Μάρκο Αντώνιο. Το αποτελείωσε ο άνθρωπος που τους “αποτελείωσε”, ο Οκταβιανός, ή Αύγουστος – ο οποίος, αφού εξάλειψε κάθε ίχνος τού Μάρκου Αντώνιου σε όλη την Αλεξάνδρεια, το… αφιέρωσε στον εαυτό του!

● Δεκαετία 420. Οι ταραχές στην Καρχηδόνα αναζωπυρώθηκαν, επανέρχεται η Nixey. “Ο ναός τής Ρωμαίας θεάς Caelestis, μήκους ενός μιλίου, και όλα τα διπλανά ιερά ισοπεδώθηκαν… Συγκρούσεις ξεσπούσαν στη διάρκεια των καταστροφών και, στην πορεία τους, σκοτώνονταν μερικές φορές [και] χριστιανοί – γεγονός που στο μυαλό ορισμένων χριστιανών δεν ήταν απαραίτητα αρνητικό”…

Ερειπωμένος Παρθενώνας και οθωμανικό τέμενος (κτίστηκε
μετά από το 1715), του Pierre Peytier (αρχές δεκαετίας 1830)

● 429. Ένας μεγάλος διωγμός Ελλήνων, που θεωρούνταν οπαδοί δαιμόνων, συνοδεύτηκε από την λεηλασία τού Παρθενώνα. Ο ναός τής Ἀθηνᾶς έζησε για μια χιλιετία περίπου, ως το 435, όταν ο Θεοδόσιος Β΄ διέταξε το κλείσιμο των αρχαίων ναών σε όλη την αυτοκρατορία. Στην τελευταία δεκαετία τού 6ου αιώνα μετατράπηκε σ’ εκκλησία τής Παρθένου Μαρίας. Έτσι μεταμφιεσμένος ο Παρθενώνας (ως… Παρθένος), έγινε ο τέταρτος σπουδαιότερος προορισμός χριστιανικού προσκυνήματος, μετά από την Κωνσταντινούπολη, την Ἔφεσο, και την Θεσσαλονίκη.

● “Δεν γλύτωσε ούτε η Ἀκρόπολις”, σχολιάζει η Nixey: “το κολοσσιαίο άγαλμα της Αθηνάς, ένα από τα περιφημότερα έργα τέχνης στην αυτοκρατορία, αποσπάστηκε από το σημείο όπου στεκόταν φρουρός για χίλια σχεδόν χρόνια και στάλθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Πολλά γλυπτά τού Παρθενώνα δέχθηκαν επιθέσεις. Πρόσωπα ακρωτηριάστηκαν, χέρια και μέλη κόπηκαν με τσεκούρια, θεοί αποκεφαλίστηκαν.”

Ανατολικό αέτωμα: τα ακρωτηριασμένα από τους χριστιανούς μάρμαρα είναι “του Παρθενώνα” μόνο για την ελληνική Βικιπαίδεια. Οπουδήποτε αλλού στη Wikipedia, είναι “Έλγίνεια”! Όχι μόνο
για τις βρετανικές αρχές, αλλά για όλον τον κόσμο, ανήκουν (ακόμα) στον συλητή…

“Πηγαίνετε στην αίθουσα 18 τού Βρετανικού Μουσείου”, μας προκαλεί. “Εκεί θα βρεθείτε μπροστά στα Μάρμαρα του Παρθενώνα, που πήρε από την Ελλάδα ο λόρδος Elgin στον 19ο αιώνα. Τ’ αγάλματα με την εκπληκτική ζωντάνια είναι τώρα σε θλιβερή κατάσταση: πολλά είναι ακρωτηριασμένα, ή τους λείπουν άκρα. Αυτό, υποτίθεται συχνά, οφείλεται στην αδεξιότητα των εργατών τού Elgin, ή στις μάχες κατά τη διάρκεια του οθωμανικού ζυγού… Όμως, σε μεγάλο μέρος, αποτελεί έργο ζηλωτών χριστιανών που εφόρμησαν στον ναό με αμβλεία εργαλεία, επιτιθέμενοι σε ‘δαιμονικούς’ θεούς, ακρωτηριάζοντας κάποια από τα ωραιότερα αγάλματα που δημιουργήθηκαν ποτέ στην Ελλάδα… Το ανατολικό αέτωμα υπέστη τις πιο μεγάλες καταστροφές. Οι θεοί έχουν αποκεφαλιστεί στην τεράστια πλειονότητά τους… Σπρώχτηκαν… κι έσπασαν κάτω στο έδαφος, και τα κομματιασμένα τους υπολείμματα κονιορτοποιήθηκαν και χρησίμευσαν ως κονίαμα για μια χριστιανική εκκλησία.”

“Σήμερα, οι Ιστορίες σχετικά μ’ εκείνην την περίοδο, αν τυχόν μνημονεύουν αυτήν την καταστροφή, διστάζουν να την καταδικάσουν απερίφραστα. Η έκδοση τού The Penguin Dictionary of Saints, το 1965, καταγράφει με μάλλον διασκεδαστική επιείκεια πως ο Μαρτίνος τής Tours ‘δεν είχε αντίρρηση να καταστρέφει βίαια τα ειδωλολατρικά ιερά’. Στις σύγχρονες Ιστορίες, εκείνοι που πραγματοποιούσαν ή ενθάρρυναν τις επιθέσεις σπάνια χαρακτηρίζονται βίαιοι, βάναυσοι, ή τραμπούκοι: ήταν απλώς ‘ζηλωτές’, ή ‘θεοσεβούμενοι’, ή ‘ενθουσιώδεις’, και, στην χειρότερη περίπτωση, ‘υπερβολικοί’. Όπως… το έθεσε ο John Pollini: ‘οι σύγχρονοι λόγιοι, υπό την επιρροή τής ιουδαιοχριστιανικής πολιτιστικής μεροληψίας’, παραβλέπουν ή υποβαθμίζουν πολύ συχνά τέτοιες επιθέσεις και ακόμα, κάποιες φορές ‘επιδιώκουν να παρουσιάσουν τις ιεροσυλίες των χριστιανών από θετική σκοπιά’.”

Ο Βιασμός τού Παρθενώνα, 31 Ιούλη, 1801: Ο Elgin αφαιρεί τα Μάρμαρα (αναπαράσταση)

● Το 457, η πολιτική υποκλίθηκε στην θρησκεία, και ο Λέων Α’ έγινε ο πρώτος αυτοκράτορας που στέφθηκε από τον πατριάρχη τής Κωνσταντινούπολης. Το 491, ολοκληρώθηκε η υποταγή τής αυτοκρατορίας στον χριστιανισμό, όταν ο Αναστάσιος Α’ υποχρεώθηκε να υπογράψει έγγραφη διακήρυξη ορθοδοξίας πριν από την στέψη του.

● 5ος αιώνας. Τα ετρουσκικά βιβλία λατρείας και μαντείας, Etrusca Disciplina, που κανένας αρχαίος πολιτισμός δεν άγγιξε, συγκεντρώθηκαν και κάηκαν, μια χιλιετία σχεδόν αφότου οι Ετρούσκοι έπαψαν να υφίστανται ως φυλή…

Ιουστινιανός: Γενοκτονίας Πράξη Γ΄ – Ιουστινιάνειος Κώδιξ

Η Λητώ με τον Απόλλωνα αγκαλιά, από τον ναό τού Portonaccio στους Βήιους της Ετρουρίας (510–500 ΠΚΧ)

● 529. Αυτήν την χρονιά, που συχνά ορίζεται ως το τέλος τής αρχαιότητας, ο Ιουστινιανός αποφάσισε να κλείσει την περίφημη Ἀκαδημία Πλάτωνος, που είχε επαναλειτουργήσει το 410 ως κέντρο νεοπλατωνισμού και μυστικισμού. Η παλαιά Ακαδημία είχε μάλλον καταστραφεί από τον Ρωμαίο δικτάτορα Σύλλα το 86 ΠΚΧ. Σύμφωνα με τον Έλληνα ποιητή και ιστορικό Ἀγαθία Σχολαστικό, οι ακαδημαϊκοί ζήτησαν την προστασία τού Σασσανίδη βασιλιά, Χοσρόη Α’ (531-579), στην πρωτεύουσά του, Κτησιφώντα, μεταφέροντας εκεί πολύτιμους πάπυρους, με λογοτεχνικά, φιλοσοφικά, επιστημονικά, κ.ά. κείμενα. Τότε το Χαρράν (Κάρραι, ή Ἑλληνόπολις), κοντά στην Ἔδεσσα της Άνω Μεσοποταμίας, απέκτησε μιαν εξόριστη Ακαδημία, που ίσως ίδρυσε ο Σιμπλίκιος ὁ Κίλιξ, μαζί με άλλους ακαδημαϊκούς τής Αθήνας. Η σχολή θα λειτουργούσε ως τον 9ο αιώνα, συμβάλλοντας στην αναβίωση της νεοπλατωνικής παράδοσης και στη Βαγδάτη, με την ίδρυση του Οίκου τής Σοφίας, το 832. Δυο σπουδαία κέντρα παιδείας στο μεταξύ διάστημα (5ος – 8ος αιώνας) ήταν η Σχολή τής Νισίβιδος (Nusaybin, κοντά στο Χαρράν) στη Μικρά Ασία, που ήταν υπό περσικό έλεγχο, και η Ακαδημία τού Gondeshapur, που ίδρυσε ο Χοσρόης, όπου υπήρχε επίσης Ιατρική σχολή-νοσοκομείο και Βιβλιοθήκη. Κατά τον Αυστριακό φιλόσοφο και παιδαγωγό, Rudolf Steiner, η κουλτούρα τού Gondeshapur υπήρξε μια πρώιμη άνθιση που υπονόμευσαν κι εξάλειψαν τα ισλαμικά στρατεύματα κατοχής τον 7ο αιώνα (Βίοι παράλληλοι μονοθεϊστικών θρησκειών).

Οι Έλληνες εκβαρβαρίζονταν, ενώ οι “βάρβαροι” εξελληνίζονταν

Η “διαρροή εγκεφάλων” προς ανατολάς άρχισε το 489, όταν ο αυτοκράτορας Ζήνωνας έκλεισε με διάταγμά του το νεστοριανό θεολογικό κι επιστημονικό κέντρο στην Έδεσσα. Η Νίσιβις και η σχολή της επωφελήθηκαν άμεσα, αφού απορρόφησαν τους λογίους του. Οι τελευταίοι, από κοινού με τους Ελληνιστές φιλοσόφους που εξορίστηκαν από την Αθήνα, διεξήγαγαν σημαντικές έρευνες στους τομείς τής ιατρικής, της αστρονομίας, των μαθηματικών, ή και άλλων επιστημών. Η Ακαδημία τού Gondeshapur απέκτησε φήμη ως κέντρο ιατρικής και σοφίας. Ο Χοσρόης προσέφερε άσυλο σε πλήθος Ελλήνων φιλοσόφων και νεστοριανών χριστιανών που γνώριζαν τη συριακή γλώσσα, κι έφυγαν για να γλυτώσουν από τους διωγμούς των ορθοδόξων, αναθέτοντάς τους το πολύ σημαντικό έργο τής μετάφρασης των ελληνικών και συριακών κειμένων, περί αστρονομίας, ιατρικής, φιλοσοφίας, και ποικίλων τεχνών, στην παχλαβί (μέση περσική γλώσσα). Θλιβερό συμπέρασμα: οι Έλληνες εκβαρβαρίζονταν, ενώ οι “βάρβαροι” εξελληνίζονταν!

Η Σχολή των Αθηνών (1510-1511), του Raffaello Sanzio da Urbino (Ραφαήλ)

● Ο Ιουστινιάνειος Κώδιξ ολοκληρώθηκε το 529, ἤτοι όταν ο αυτοκράτορας έκλεισε τη νεοπλατωνική Ακαδημία φιλοσοφίας ως αντιχριστιανική. Μπορεί να ήταν ο Θεοδόσιος εκείνος που εγκαινίασε την υπογραφή διαταγμάτων, ή την θέσπιση νόμων, κατά του ελληνισμού, όμως αυτός που πυροδότησε τους διωγμούς σε μαζική κλίμακα κατά των εθνικών ήταν ο Ιουστινιανός, με την κωδικοποίηση της νομοθεσίας. Καθώς ήταν πεπεισμένος πως η ενότητα της αυτοκρατορίας προϋπέθετε την ενότητα της πίστης, θεώρησε δεδομένο πως αυτή η πίστη δεν μπορούσε παρά να είναι η “ορθόδοξη”. Όσοι, λοιπόν, είχαν διαφορετική πίστη, υπέστησαν διωγμούς, όπως το επέβαλλε η νομοθεσία από την εποχή τού Κωνστάντιου, και οι οποίοι συνεχίζονταν με ακόμη μεγαλύτερη ένταση. Το Corpus Juris Civilis περιείχε δυο σημαντικά άρθρα για την πλήρη εξάλειψη του ελληνισμού, ακόμη και στην ιδιωτική ζωή, που επιβλήθηκαν με υπερβάλλοντα ζήλο. Σύγχρονες πηγές (λ.χ. οι Ιωάννης Μαλάλας, Θεοφάνης ο Βυζάντιος, και Ιωάννης τής Εφέσου) μιλούν για σκληρούς διωγμούς, ακόμη κι εναντίον πάρα πολλών υψηλά ισταμένων, που αντιμετώπιζαν τους άτεγκτους Ιεροεξεταστές, τις εξορίες, ή ακόμη την εσχάτη των ποινών, ενώ οι εκτελέσεις τους πραγματοποιούνταν επίσης και παρόντος τού αυτοκράτορα: ορισμένοι στην πυρά, άλλοι με πνιγμό. Η εναλλακτική λύση, η μόνη διέξοδος διαφυγής, ήταν ο εκχριστιανισμός. Και οι ορθόδοξες Σταυροφορίες δεν είχαν τελειωμό. Μόνον στη Μικρά Ασία, ο Ιωάννης τής Εφέσου, κατά δήλωσή του, ανάγκασε 70.000 εθνικούς ν’ αλλαξοπιστήσουν. Εκχριστιανίζονταν και άλλοι λαοί που βρίσκονταν υπό βυζαντινό ζυγό. Στη Λιβύη καταργήθηκε τότε η λατρεία τού Άμμωνα· το ίδιο συνέβη επίσης με τα τελευταία κατάλοιπα της λατρείας τής Ίσιδας στην Αίγυπτο.⁽⁵⁾ Με την κρατική καταστολή τού ελληνισμού, όλοι οι μη χριστιανοί ήταν πλέον δημόσια απειλή. Η λέξη Ἕλλην δεν ήταν απλώς ὕβρις, αλλά θανάσιμη κατηγορία. Με αυτό το νομικό οπλοστάσιο ἀνὰ χεῖρας, που κάθε τόσο “εμπλουτιζόταν” με νέες διατάξεις, οι αυτοκράτορες, σε αγαστή συνέργεια με την Εκκλησία, συνέχιζαν τη Γενοκτονία των Ελλήνων…

• ⁽⁵⁾ “Ο Ιουστινιανός αποφάσισε να καταστρέψει την ζωφόρο τού ωραίου ναού τής Ίσιδος στο νησί Φίλαι τής Αιγύπτου.” (C.N.)

Ἄρτεμις, ρωμαϊκό αντίγραφο ελληνικού αγάλματος (1ος αι. ΚΧ)

● Αν προέκυπταν νομικά κενά, ή σαν κάτι διέλαθε της προσοχής των πάντοτε άγρυπνων επισκόπων, οι “απλοί” χριστιανοί αναλάμβαναν δράση: στα μέσα τής δεκαετίας τού 530, άρχισαν να καίνε, ή να κόβουν, τα δάση τής Ελλάδας, γιατί εκεί πέρα υπήρχαν… κατοικίες δαιμόνων! Ο τυφλός φανατισμός αφάνισε κι εξαφάνισε τα δρυοδάση τού Δία, τα ελατοδάση τής Ἀρτέμιδος ή του Πάνα, τους ελαιώνες τής Αθηνάς. Τ’ αποτελέσματα ήταν τρομακτικά, αφού όλη αυτή η αποδάσωση προκάλεσε την ξήρανση των ποταμών και των πηγών, και την πλήρη διαταραχή τού οικοσυστήματος της χώρας…

● “Οι νόμοι έπεσαν σαν σφυριές”, παρατηρεί η Catherine Nixey, αναφερόμενη στον Ιουστινιάνειο Κώδικα: “Όποιος προσφέρει θυσίες θα εκτελείται. Όποιος λατρεύει αγάλματα θα εκτελείται… Οι νόμοι προχωρούσαν ακόμη πιο πολύ. Δεν επρόκειτο πλέον για μιαν απλή απαγόρευση άλλων θρησκειών. Ήταν η ενεργός επιβολή τού χριστιανισμού και στον τελευταίο… παγανιστή τής αυτοκρατορίας… Όλοι έπρεπε να γίνουν τώρα πλέον χριστιανοί… Όσοι αρνούνταν, θα στερούνταν όλη τους την περιουσία… θα έχαναν τα πολιτικά τους δικαιώματα, θα έμεναν πένητες, και ‘επιπλέον θα υφίσταντο την αρμόζουσα τιμωρία’, [;!] ενώ τέλος θα εξορίζονταν. Το ‘παράλογο σφάλμα’ τού παγανισμού θα εξαλειφόταν ἀπὸ προσώπου γῆς… Ήταν αυτός ο νόμος που έκανε τον Edward Gibbon να διακηρύξει πως οι βαρβαρικές εισβολές στο σύνολό τους προκάλεσαν μικρότερη ζημιά στην αθηναϊκή φιλοσοφία από τον χριστιανισμό… Ήταν από εκείνην την στιγμή, είπαν και μεταγενέστεροι ιστορικοί, που οι Σκοτεινοί Χρόνοι άρχισαν να σκεπάζουν την Εὐρώπη.”

“Αιώνες αργότερα, ο Άραβας περιηγητής, Al Mas’udi, επισκέφτηκε μια πόλη στις παρυφές τής Ευρώπης και προβληματίστηκε για το τι είχε συμβεί στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. ‘Στις πρώτες ημέρες τής Αυτοκρατορίας των Ρουμ [των Ρωμιών]’, έγραψε… ‘οι επιστήμες ἐτιμῶντο και απολάμβαναν καθολικό σεβασμό. Από τα θεμέλιά τους, που ήταν ήδη στερεά και μεγαλοπρεπή, υψώνονταν καθημερινά σε ολοένα και ανώτερα επίπεδα, ώσπου έκανε την εμφάνισή της στους κόλπους των Ρουμ η χριστιανική θρησκεία: αυτό ήταν ένα θανάσιμο πλήγμα στο οικοδόμημα της μάθησης. Τα ίχνη της εξαφανίστηκαν και τα μονοπάτια της εξαλείφθηκαν’.”

● Η πρώτη χιλιετία τού χριστιανισμού συνεχίστηκε και ολοκληρώθηκε κάπως έτσι – δεν υπάρχει λόγος να επαναλαμβανόμαστε. Ἰδοὺ η “άρρηκτη συνέχεια” του αρχαιοελληνικού και του βυζαντινού πολιτισμού – με “κακοήθη απόφυση” εκείνην την άναρθρη φασιστική ὑλακή: “Ἑλλάς Ἑλλήνων Χριστιανῶν”!

Σταυροφορίες, αποικιοκρατία και δουλεμπόριο

Α΄ Σταυροφορία: πολιορκία τής Αντιόχειας (1097-98), λεπτομέρεια μεσαιωνικής μινιατούρας τού Jean Colombe

ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ, μετά από το Μεγάλο Σχίσμα, διεξήχθησαν υπό την αιγίδα τού Βατικανού. Η Α’ Σταυροφορία ξεκίνησε με προτροπή τού πάπα Ουρβανού Β΄, το 1095, με την αποκατάσταση της πρόσβασης των χριστιανών στην Ιερουσαλήμ ως διακηρυγμένο της στόχο. Ακολούθησαν άλλες έξι μεγάλες Σταυροφορίες κατά των μουσουλμανικών εδαφών, μα και πολλές άλλες, μικρότερης εμβέλειας, στο πλαίσιο του αγώνα για τον έλεγχο των “Αγίων Τόπων”, που κράτησε 200 χρόνια, και κατέληξε σε αποτυχία. Με την πτώση και του τελευταίου χριστιανικού οχυρού, το 1291, οι πάπες δεν εκδήλωσαν καμιάν άλλη συντονισμένη αντίδραση στην Ανατολή. Ανάλογες στρατιωτικές εκστρατείες έγιναν και στη Δύση, με τις ευλογίες τού πάπα, κατά “ειδωλολατρών”, “αιρετικών” και “αφορισμένων”, για διάφορους πολιτικούς, οικονομικούς, ή θρησκευτικούς λόγους, όπως η Σταυροφορία των Αλβιγηνών, η Σταυροφορία τής Αραγονίας, οι Βόρειες Σταυροφορίες, και η Reconquista στην Ιβηρία. Το “κάψιμο βιβλίων κι αιρετικών ή απίστων” ήταν στην ημερήσια διάταξη όλων των Σταυροφοριών. Η συμπεριφορά των σταυροφόρων ήταν εξοργιστική, όχι μόνο με βάση τις σύγχρονες ευαισθησίες, αλλά και για την εποχή εκείνη, αφού οι σταυροφόροι, από όπου περνούσαν, επιδίδονταν σε λεηλασίες, ενώ κατεγράφη και τουλάχιστον ένα κρούσμα κανιβαλισμού στο Λεβάντε! Η Α’ Σταυροφορία οδήγησε στο πρώτο πογκρόμ στην Ευρώπη, στην Ρηνανία, με θύματα 8.000 εβραίους. Είχε επίσης ως αποτέλεσμα την σφαγή 70.000 αμάχων κατά την πτώση τής Ιερουσαλήμ. Οι “ευγενείς” κρατούσαν για λογαριασμό τους τα εδάφη που κατακτούσαν, αντί να τ’ αποδώσουν στους Βυζαντινούς, όπως είχαν ορκιστεί. Επίσης, αποτέλεσμα της Δ’ Σταυροφορίας ήταν η Άλωση και λεηλασία τής Κωνσταντινούπολης, αλλά και ο διαμελισμός τού Βυζαντίου. Περί Σταυροφοριών βλέπε Χρονικό 9 (αναλογίες Ουρβανού-Hitler) και Χρονικό 11 (ευρωπαϊκές σταυροφορίες).

Η είσοδος των σταυροφόρων στην Κωνσταντνούπολη, του Eugène Delacroix (1840)

● 1193. Η Nalanda, αρχαίο κέντρο ανωτέρων σπουδών με μεγάλη βιβλιοθήκη, στο Μπιχάρ τής Ινδίας, λεηλατήθηκε από Τουρκαφγανούς μουσουλμάνους. Το πανεπιστήμιο ήταν τόσο μεγάλο, ώστε λέγεται πως καιγόταν επί τρεις μήνες από τον εμπρησμό του…

● 1258. Ο Οίκος τής Σοφίας στη Βαγδάτη των Αββασιδών ήταν βιβλιοθήκη και κέντρο μετάφρασης κι έρευνας. Οι λόγιοι, που ήταν κυρίως Πέρσες κι Έλληνες, μετέφραζαν τα διαθέσιμα κείμενα της ελληνικής γραμματείας – επιστημονικά, φιλοσοφικά, και ό,τι άλλο έπεφτε στην αντίληψή τους. Στο μεγαλύτερο μέρος τους, τα συγγράμματα διασώθηκαν κι έγιναν γνωστά στην Ευρώπη, χάρη στις μεταφράσεις τους στην αραβική. Ο Οίκος και όλες οι βιβλιοθήκες τής πόλης καταστράφηκαν από τον Μογγόλο ηγεμόνα Χουλεγκού. Λέγεται πως τα νερά τού Τίγρη ήταν μαύρα επί έξι μήνες, εξαιτίας της μελάνης, από τις τεράστιες ποσότητες βιβλίων που πετάχτηκαν στο ποτάμι…

Περὶ ὕλης ἰατρικῆς (Materia medica), του Διοσκουρίδη Πεδάνιου, στ’ αραβικά

● 1452. Έναν χρόνο πριν από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς, ο πάπας Νικόλαος Ε΄ προσπάθησε ν’ αναβιώσει το πνεύμα των παλαιών Σταυροφοριών στην Ανατολή, καθώς μάλιστα ο ανιψιός του, Λουκάς Νοταράς, ήταν ο Βυζαντινός Μέγας Δουξ. Η προσοχή των Ευρωπαίων, όμως, ήταν στραμμένη στις πιο ευοίωνες προοπτικές που ξανοίγονταν στην Δύση. Έτσι, η παπική βούλα του, που ανανεώθηκε επανειλημμένα από μελλοντικούς ποντίφικες, παραχωρούσε αρχικά στην Πορτογαλία, έπειτα και στην Ισπανία, “πλήρη κι ελεύθερη άδεια να εισβάλλει, αναζητήσει, αιχμαλωτίσει, υποτάξει τους Σαρακηνούς, ειδωλολάτρες, και άλλους άπιστους, ή εχθρούς τού Χριστού, όπου κι αν βρίσκονται, ή και τα βασίλειά τους… και όποιαν άλλην ιδιοκτησία… και να υποβιβάσει τα πρόσωπά τους στην αιώνια δουλεία.” Με τις ἐν λόγῳ “γεωγραφικά απεριόριστες” βούλες, οι Σταυροφορίες εξαπλώθηκαν σε όλον τον κόσμο, εγκαινιάζοντας την αποικιοκρατία. Επίσης, “άνοιξε ο δρόμος στο δυτικοαφρικανικό δουλεμπόριο”, που θ’ απογειωνόταν λίαν συντόμως, με τη μεταφορά Αφρικανών δούλων στην Αμερική – ενώ το Βατικανό θα συνέχιζε να εκδίδει “βούλες” για να εξασφαλίζει… “δούλες” (συν το μερίδιό του)!

● 15ος αιώνας. Οι Ισπανοί καίνε τόνους αραβικών μουσουλμανικών βιβλίων. Το 1499, περίπου 5.000 αραβικά ποιητικά χειρόγραφα τυλίχθηκαν στις φλόγες σε πλατεία τής Γρανάδας, με διαταγή τού αρχιεπισκόπου τού Τολέδου. Την ίδια περίοδο κάηκαν αρκετές εβραϊκές Βίβλοι και άλλα ιουδαϊκά βιβλία, κατ’ ἐντολὴν τής ισπανικής “Ἱερᾶς” Εξέτασης.

● Ο Αζτέκος αὐτοκράτωρ Ιτζκόατλ, που ήταν στον θρόνο από το 1427-28 ως το 1440, διέταξε το κάψιμο των ιστορικών κωδίκων, με το σκεπτικό πως “δεν είναι συνετό όλοι οι άνθρωποι να γνωρίζουν”… Αυτό επέτρεψε την καθιέρωση μιας εγκεκριμένης από το κράτος “ιστορίας” και μυθολογίας – αλλ’ όμως δεν απέτρεψε την κατάκτηση του Μεξικού από τον Hernán Cortés το 1521. Ήταν η αφετηρία για νέες γενοκτονίες, με δράστες χριστιανούς, που κρατούσαν τον σταυρό στο ένα χέρι, και το σπαθί στο άλλο. Αποικιοκράτες, δουλέμποροι, και ιεροεξεταστές, είχαν νέες μεγάλες προκλήσεις ν’ αντιμετωπίσουν, νέα σύνορα να κατακτήσουν, ή και νέα “βιβλία να κάψουν και άπιστους να θάψουν”, στον “Νέο Κόσμο”, υπό την αιγίδα και διαιτησία τής παλαιάς, καλής “Ἁγίας Ἕδρας” – με το αζημίωτο, όπως πάντα!

Ρίξτε μια ματιά στην Τενοτστιτλάν (αναπαράσταση): με πληθυσμό σχεδόν 300.000, ήταν πιθανότατα η μεγαλύτερη πόλη τού κόσμου, πρωτεύουσα μιας αυτοκρατορίας σχεδόν 5.000.000 ψυχών. Σε σύγκριση μ’ ευρωπαϊκές πόλεις, μόνον το Παρίσι, η Βενετία και η Κωνσταντινούπολη ίσως θα μπορούσαν να τη συναγωνιστούν. Ήταν πενταπλάσια του Λονδίνου τής εποχής. Οι Ισπανοί, μπαίνοντας στην πόλη, νόμιζαν πως έβλεπαν όνειρο. Αυτοί ήταν οι “άγριοι” που έπρεπε να “εκπολιτίσουν” και να εκχριστιανίσουν…

● Φυσικά και δεν έπεσαν από τον ουρανό οι Μέξικα, η κυρίαρχη φυλή των Αζτέκων (που έδωσαν το όνομα στο Μεξικό), με έδρα την Τενοτστιτλάν, τη σημερινή Πόλη τού Μεξικού. Ο πολιτισμός στη Μεσοαμερική εμφανίζεται κατά την 3η χιλιετία ΠΚΧ – στην εποχή τού κυκλαδικού και μινωικού πολιτισμού στο Αἰγαῖον, πριν από την έλευση των Ελλήνων στην Ελλάδα. Πρώτος μεγάλος πολιτισμός τού Μεξικού ήταν οι Ολμέκοι (1500 – 400 ΠΚΧ). Προϋπήρχαν, όμως, παλαιότερες κουλτούρες ήδη από το 2500 ΠΚΧ, που σταδιακά εκτοπίστηκαν. Ως ο αρχαιότερος πολιτισμός της Κεντρικής Αμερικής, επηρέασε σημαντικά όσους ακολούθησαν. Ανάμεσα στις επιρροές αυτές είναι και ό,τι εμείς θεωρούμε ως το “μελανό σημείο” τους: οι ανθρωποθυσίες. Οι πιο χαρακτηριστικές καλλιτεχνικές δημιουργίες των Ολμέκων είναι οι γλυπτές κολοσσιαίες κεφαλές τους, με ύψος ως 3 μέτρα, και βάρος από 25 έως 55 τόνους.

Πυραμίδα Kukulkan, στο Chichen Itza τού Γιουκατάν (Μεξικό, Μάγια)

Ο λαμπρότερος και μακράς διάρκειας πολιτισμός τού Δυτικού Ημισφαιρίου αναπτύχθηκε από τους Μάγια. Είχαν την πιο αναπτυγμένη γραφή τής προκολομβιανής Αμερικής, ενώ καλλιεργούσαν τις τέχνες, τα μαθηματικά, την αστρονομία. Ήταν κι εξαίρετοι αρχιτέκτονες χτίζοντας πυραμίδες, ναούς και άλλα περίτεχνα οικοδομήματα. Ο πολιτισμός τους έφτασε στο επίπεδο των πιο γνωστών πολιτισμών της αρχαιότητας. Η αρχαϊκή τους περίοδος ξεκινά πριν από το 2000 ΠΚΧ. Ακολουθεί η προκλασική περίοδος (2000 ΠΚΧ – 250 ΚΧ), η κλασική (ως το 1000 ΚΧ), και τέλος η μετακλασική περίοδος. Οι Μάγια είχαν επίσης γνώση της έννοιας του αριθμού 0 (που… προβλημάτιζε τους αρχαίους Έλληνες), αν και πρώτοι διδάξαντες πιθανόν να ήταν οι Ολμέκοι. Οι Μάγια πρέπει να είχαν στενές σχέσεις με τους Τολτέκους, όπως διαπιστώνουμε από τις αλληλεπιδράσεις τους. Οι Τολτέκοι (10ος – 12ος αιώνας ΚΧ) ήταν οι προπομποί των Αζτέκων (14ος – 16ος αιώνας). Οι τελευταίοι θεωρούσαν τους Τολτέκους ως τους πνευματικούς τους προγόνους και την κουλτούρα τους ως την επιτομή τού πολιτισμού.

Ο αστικός πυρήνας τού Tikal, ή Yax Mutal, στη Γουατεμάλα
(Μάγια, 8ος αι. ΚΧ, αναπαράσταση).

● Ως κατακλείδα, μια φευγαλέα ματιά στο “μέλλον”: Ο Αβελάρδος, στον 12ο αιώνα, υποχρεώθηκε να κάψει ο ίδιος την Θεολογία του. Αργότερα, κρίθηκε ως αιρετικός, αφού, μεταξύ άλλων, εγκωμίαζε τους φιλοσόφους τής κλασικής αρχαιότητας. Ο πάπας τον αφόρισε, του επέβαλε αιώνια σιωπή κι εγκλεισμό σε μοναστήρι, ενώ διέταξε να καούν τα βιβλία του. Ο μαθητής του, Αρνόλδος, δεν απαρνήθηκε τις απόψεις του, παρά την καταδίκη τους σε σύνοδο, και στη συνέχεια τέθηκε επικεφαλής τής Κομμούνας τής Ρώμης κατά του πάπα, αλλά τελικά εκτελέστηκε. Η Εκκλησία διέταξε να καούν όλα του τα έργα – και όντως δεν έχει μείνει ούτε ένα! Τέλη 15ου αιώνα, ο Σαβοναρόλα διέταξε να καούν όλα τα έργα τού Ὀβιδίου και Το δεκαήμερον του Βοκακίου. Στον 16ο αιώνα, ο Μιχαήλ Σερβέτος κάηκε στη Γενεύη, με εισήγηση του Καλβίνου, επειδή μια παρατήρηση, στη μετάφρασή του της Γεωγραφίας τού Πτολεμαίου, κρίθηκε ως αιρετική! Το θεολογικό έργο τού Angelo Carletti εξόργισε τόσο πολύ τον Μαρτίνο Λούθηρο, ώστε το έκαψε δημόσια. Στον 17ο αιώνα, κάηκε με εντολή τού πάπα η γερμανική μετάφραση της Βίβλου από τον Λούθηρο, στα μέρη τής Γερμανίας που ελέγχονταν από τους καθολικούς. Στον 18ο αιώνα τα έργα τού Βολταίρου κάηκαν επανειλημμένα στην προεπαναστατική Γαλλία. Το 1821, ο Heinrich Heine, στο θεατρικό του έργο, Almansor, μιλώντας για το κάψιμο του Κορανίου από την ισπανική “Ιερή” Εξέταση, έγραψε: “Όπου καίνε βιβλία, στο τέλος θα κάψουν και ανθρώπινα όντα.” Είναι το επεισόδιο της αφετηρίας μας σε τούτα τα εμβόλιμα Χρονικά, με “το κάψιμο βιβλίων και το θάψιμο λογίων”, στην Κίνα. Όσο για τις “θριαμβευτικές πυρές”, ως “θεάρεστον έργον”, μάλλον δεν σταμάτησαν ποτέ. Καιρός να “γκρεμίσουμε το Τείχος” τού χριστιανικού Σιδηροῦ Παραπετάσματος: “Tear down the Wall!” (Pink Floyd).⁽⁶⁾

Χιλιάδες βιβλία γίνονται στάχτη σε μια τεράστια ναζιστική “θριαμβευτική πυρά” στη διάρκεια ενός κύματος αναλόγων
επεισοδίων που είχε εξαπλωθεί σε ολόκληρη την Γερμανία

• ⁽⁶⁾ Κατά τον Robert Drews, “πρόκειται για την ‘χειρότερη καταστροφή τής αρχαίας ιστορίας, ακόμα πιο ολέθρια από την πτώση τής δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας’. Αρκετοί τότε αναπόλησαν νοσταλγικά την ‘χρυσή εποχή που χάθηκε’, ανακαλώντας τις μνήμες από τους χρόνους τής καταστροφής, όταν ‘έσβησε ο πολιτισμός’. Ο Ἡσίοδος περιέγραψε τις Εποχές Χρυσοῦ, Ἀργύρου, και Ὀρειχάλκου, αλλά και την ενδιάμεση Ἐποχὴ τῶν Ἡρώων, που προηγήθηκε του σύγχρονου σκληρού, απάνθρωπου κόσμου τής Ἐποχῆς τοῦ Σιδήρου”… (Βλέπε κατάληξη Χρονικού 18. Αἰγαῖον: Κνωσός, Μυκῆναι, Ἴλιον).

Πολωνοί καθολικοί ιερείς καίνε τώρα (2020) βιβλία και ό,τι κρίνουν ως “μεμπτόν”: “Ιερά Εξέταση” στην Πολωνία!

Έτσι περιγράψαμε την κατάρρευση της εποχής τού μπρούντζου· μια περιγραφή που ταιριάζει “γάντι” στην κατάρρευση της αρχαιότητας. Οι χριστιανοί βρέθηκαν στον ρόλο των Λαών τής Θάλασσας. Αν τότε ήταν ο λιμός αυτός που πυροδότησε τις δραματικές εξελίξεις, τι οδήγησε στον “Θρίαμβο του κρετινισμού”; Η πείνα και η δίψα για εξουσία; Η απληστία; Για μιαν ακόμη φορά, ο χριστιανισμός βρέθηκε στον αντίποδα του ανθρωπισμού.
(Για τους Λαούς τής Θάλασσας, βλέπε Χρονικά 18. Αἰγαῖον: Κνωσός, Μυκῆναι, Ἴλιον· 19. Φοινίκη: η εύνοια της τύχης· και 20. Οι αινιγματικοί Λαοί τής Θάλασσας).

Χριστιανισμός, δουλεία και ρατσισμός

Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΠΕΡΙ ΔΟΥΛΕΙΑΣ (για την καταστολή τού δουλεμπορίου και της δουλείας) αποτελεί πρωτοβουλία τής Κοινωνίας των Εθνών, το 1926. Η Γενική Συνέλευση του διάδοχου σχήματος της ΚτΕ, του ΟΗΕ, υιοθετεί την Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, το 1948, απαγορεύοντας απερίφραστα τη δουλεία. Η χριστιανική Εκκλησία; Ακολουθεί ασθμαίνουσα: μόλις το 1965, η Δεύτερη Σύνοδος του Βατικανού διακηρύσσει χωρίς επιφυλάξεις, πως η δουλεία αποτελεί “όνειδος”, που δεν αρμόζει στον Δημιουργό και δηλητηριάζει την κοινωνία. Η Ορθόδοξη Εκκλησία; Οι άλλες;

Η Βίβλος (η Παλαιά και Καινή Διαθήκη) εγκρίνει τη δουλεία. Οι απαγορεύσεις της αναφέρονται σε όλα τ’ άλλα θέματα, πλην του σκλαβώματος ανθρώπων (βλέπε προηγούμενο Χρονικό). Στην Παλαιά, ο Θεός (ἤτοι ο άνθρωπος που μιλά ἐξ ὀνόματός του) όχι μόνον την εγκρίνει, αλλά ρυθμίζει επιπλέον κανόνες αγοραπωλησίας (Έξοδος) – καθώς τότε δεν υπήρχε… υπουργείο Εμπορίου! Και όχι μόνον αυτό: οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι να πωλούν και… τις κόρες τους (Έξοδος)! Η Καινή δίνει εντολή στους δούλους ν’ αποδέχονται την θέση τους με ταπεινότητα (Επιστολή προς Εφεσίους, του Παύλου), μα και να ικανοποιούν τους κυρίους τους παντοιοτρόπως (;!) (προς Τίτο, προς Κολοσσαείς). Ειδικά αν πρόκειται για χριστιανούς δουλοκτήτες, οι δούλοι τους έχουν την εντολή να τους υπηρετούν καλύτερα από τους παγανιστές αφέντες τους (Τιμόθεος), “για να δοξαστεί το όνομα του Κυρίου και η διδασκαλία του”! Ο ίδιος ο Ιησούς είχε αναφερθεί αρκετές φορές στη δουλεία, αλλά ποτέ δεν την επέκρινε, έστω και υπαινικτικά. Αντιθέτως, εξιδανίκευσε την σχέση αφέντη-δούλου ως πρότυπο της σχέσης Θεού και ανθρώπων – των “δούλων τού Θεού” (Ματθαίος). Η ιδέα τού “αγίου” Αυγουστίνου πως η δουλεία ορίζεται από τον Θεό ως τιμωρία για τις αμαρτίες, υιοθετήθηκε από την Εκκλησία. “Η δουλεία μεταξύ ανθρώπων είναι φυσική,” είπε ένας άλλος “άγιος”, ο Θωμάς Ακινάτης, “αφού κάποιοι είναι από την φύση τους δούλοι, σύμφωνα με τον Φιλόσοφο” (τον Αριστοτέλη). Το 362, η Εκκλησιαστική Σύνοδος στην Γάγγρα τής Μικράς Ασίας αφόρισε όσους παρότρυναν τους δούλους να μισούν τους αφέντες τους, ή να εγκαταλείπουν την “υπηρεσία” τους. Αυτό κατόπιν ενσωματώθηκε στο Εκκλησιαστικό Δίκαιο, όπου παρέμεινε ενεργό ως τον 20ό αιώνα.

O Σαούλ τής Ταρσού, ο πρώτος διδάξας, σε δυο παραλλαγές πάνω στο ίδιο θέμα – κάψιμο βιβλίων – από τον Eustache Le Sueur: Το κήρυγμα του Αγ. Παύλου στην Έφεσο (1649).
Το επεισόδιο εκθειάστηκε τόσο (βλέπε ανάλογους πίνακες στο προηγούμενο Χρονικό),
ώστε ήταν επόμενο να πάρουν την σκυτάλη από τους χριστιανούς οι Ναζί.

Η Τρίτη Σύνοδος του Λατερανού, το 1179, επέβαλε δουλεία σε οποιονδήποτε αντιτασσόταν στην “Αγία Έδρα”. Οι Βενετοί καταδικάστηκαν σε δουλεία τρεις φορές: το 1309, το 1482, και το 1506. Το ίδιο συνέβη και με τους κατοίκους όλης τής Αγγλίας, το 1508. Πολύ σύντομα, η Εκκλησία έγινε ο μεγαλύτερος δουλοκτήτης στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.⁽⁷⁾ Οι ποντίφικες και οι επίσκοποι είχαν δούλους υπηρέτες. Ο πάπας Ιννοκέντιος Η’ πήρε ως δώρο πάμπολλους δούλους από το βασιλικό ζεύγος τής Ισπανίας: η θρησκόληπτη Ισαβέλλα τού έστειλε, το 1487, πολυάριθμους δούλους από τη Μάλαγα. Την άλλη χρονιά, ο Φερδινάνδος, για να μην υστερήσει, του έστειλε εκατό Μαυρούσιους δούλους, που ο πάπας τούς μοίρασε σε διάφορους καρδινάλιους κι “ευγενείς”. Η “Ιερή” Εξέταση ήταν φανατική σε όλα – και στην υποδούλωση ανθρώπων. Ένας και μόνον ιεροεξεταστής, ο διαβόητος Torquemada, είχε καταδικάσει σε δουλεία 97.371 άτομα! Ο πάπας Αλέξανδρος ΣΤ’, το 1493 (την επόμενη χρονιά από την “ανακάλυψη” της Αμερικής από τον Κολόμβο), αποσαφήνισε τα δικαιώματα των “κονκισταδόρων” τής Αμερικής· κι εξουσιοδότησε τον Ισπανό βασιλιά να υποδουλώνει τούς αλλόπιστους που πολεμούν εναντίον των καθολικών – με άλλα λόγια, όσους αντιστέκονται στην εισβολή και κατοχή της γης τους. Ο πάπας Παύλος Γ’ επιβεβαίωσε το 1548 πως όλοι οι χριστιανοί, ανάμεσά τους και οι κληρικοί, έχουν το δικαίωμα να κατέχουν δούλους. Παπικές γαλέρες έκαναν εξορμήσεις στις αφρικανικές ακτές, κυνηγώντας μαύρους για να τους υποδουλώσουν! Ο πιο διαβόητος Άγγλος δουλέμπορος, ο “Sir” John Hawkins, ήταν τόσο “ευσεβής”, ώστε ονόμασε τα σκλαβοκάραβά του Άγγελος, Ιησούς, και Χάρις τού Θεού…

• ⁽⁷⁾ Έλληνες και Ρωμαίοι πολυθεϊστές συνήθιζαν ν’ απελευθερώνουν τους δούλους τους. Αυτό κρίθηκε αδύνατο για τους δούλους τής Εκκλησίας με το επιχείρημα ότι δουλοκτήτης δεν ήταν ο εκάστοτε κληρικός, αλλά… ο ίδιος ο Θεός, και συνεπώς μόνον ο δουλοκτήτης είχε το νόμιμο δικαίωμα να διαθέσει κατά πώς επιθυμούσε τα… “αγαθά” του.

Το δουλεμπόριο (Δούλοι στη δυτική ακτή τής Αφρικής), του François-Auguste Biard (±1833)

Ως την ανακάλυψη της Αμερικής, οι δούλοι ήταν κυρίως αιχμάλωτοι πολέμου, χρεώστες, ή θύματα θρησκευτικών διωγμών. Ωστόσο, οι μαύροι Αφρικανοί, που υποδουλώθηκαν, δεν ανήκαν σε καμιά από τις παραπάνω κατηγορίες. Η αιτία ήταν οι ανάγκες για εργατικό δυναμικό στην Αμερική, αφού απέτυχαν οι προσπάθειες για την υποδούλωση των γηγενών Αμερικανών. Οι Αφρικανοί, επιπλέον, είχαν αγροτικές γνώσεις και διάφορες δεξιότητες· είχαν και σχετική ανοσία στην ελονοσία, αφού ζούσαν για αιώνες στους τροπικούς. Αυτές ήταν οι αιτίες τού αφρικανικού Ολοκαυτώματος. Το στυγνό σύστημα δουλείας και το σκλάβωμα εκατομμυρίων ανθρώπων έπρεπε να δικαιολογηθεί με κάποιαν ιδεολογία. Μετά από τον χριστιανισμό, η ιδεολογία αυτή ήταν ο ρατσισμός. Οι ρατσιστές διακηρύσσουν (και αυτοί πολύ “ευλαβικά”) πως η “λευκή φυλή” είναι η “περιούσια”, που “επελέγη” να κυβερνά τη γη “ἐν ὀνόματι” του Θεού.

Ἐν κατακλεῖδι…

ΤΟΥΤΑ ΤΑ ΔΥΟ ΕΜΒΟΛΙΜΑ “ΧΡΟΝΙΚΑ ΜΕΣ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΚΑ”, θυμίζω, είχαν ως αφετηρία τα Ἄβδηρα της Ανδαλουσίας, στην πορεία τής αναβίωσης ενός αρχαίου Περίπλου τής Ιβηρίας, στο προπερασμένο Χρονικό. Μετά ταξιδέψαμε στα Άβδηρα της Θρᾴκης, όπου και γνωρίσαμε τον περιφημότερο πολίτη τους, τον Δημόκριτο. Η εχθρότητα του Πλάτωνα προς τον “ατομικό” φιλόσοφο, μα και η σύσταση προς τους μαθητές του να καταστρέφουν κάθε δημοκρίτειο έργο που θα έπεφτε στα χέρια τους, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι κανένα έργο του δεν έχει διασωθεί, ήταν κάτι παραπάνω από πρόκληση, για έναν “Περίπλου μες στο Αρχιπέλαγος”, πλέοντας σε θάλασσες που οι “Big Brothers” έσβησαν όπως-όπως από τους χάρτες. Υπάρχουν κρυμμένοι εκεί ωκεανοί παραβιάσεων… Προσωπικά, απλώς σταχυολόγησα κάποια στοιχεία σχετικά με την αρχική περίοδο (και ως την στιγμή που οι πρώτες καραβέλες διέσχισαν τον Ατλαντικό), περιοριζόμενος μόνον σε περιπτώσεις εσκεμμένων εγκλημάτων, οι οποίες υπέπεσαν στην αντίληψή μου. Μια μελέτη σε βάθος – είμαι βέβαιος – θ’ αποκάλυπτε τον Πρίγκιπα του Σκότους αυτοπροσώπως…

Τι συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε; Κάποιος απονήρευτος θα περίμενε να βρει τα πρώτα ψήγματα της ιδέας περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις θρησκείες, ιδιαίτερα τις μονοθεϊστικές, που θα όφειλαν να ταχθούν υπέρ τού απαραβίαστου της ανθρώπινης ύπαρξης. Στην πραγματικότητα, η ιστορία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων βρίσκει κάποια ίχνη σε νομικούς κώδικες της αρχαιότητας (Μεσοποταμία, Περσία, Ινδία, Ελλάδα, Ρώμη), αλλά όχι στη Βίβλο, παρακάμπτοντας ιουδαϊσμό και χριστιανισμό. Ο λόγος είναι πως αυτοί που νοιάζονταν για τα ἐν λόγῳ δικαιώματα, ήταν οι φιλόσοφοι, όχι οι προφήτες (μ’ εξαίρεση τον Μωάμεθ, λόγω ειδικών συνθηκών). Οι βασιλιάδες που ήθελαν να κυριεύσουν τον κόσμο, και οι ιερείς που ήθελαν να κυριεύσουν το μυαλό τού κόσμου, παραβίαζαν συστηματικά τ’ ανθρώπινα δικαιώματα. Και νομίζω πως αν η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου είχε υιοθετηθεί στην αυγή τής Κοινής Χρονολογίας (μετά Χριστόν), και αν η ανεξιθρησκία γινόταν σεβαστή, οι μόνοι μονοθεϊστές στον κόσμο σήμερα θα ήταν ίσως οι εβραίοι…

Χρονικό εμπρησμών βιβλιοθηκών

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΕΙΝΑΙ ΘΑΝΑΣΙΜΟΙ ΕΧΘΡΟΙ ΤΩΝ “BIG BROTHERS”. Οι εμπρησμοί των βιβλιοθηκών αποτελούν μορφή πολιτισμικής γενοκτονίας ή εκκαθάρισης:

●Κρατικά Αρχεία τού Xianyang (Κίνα, 206 ΠΚΧ): τ’ ανάκτορα κάηκαν, κατά την εξέγερση του Xiang Yu, που πυροδότησε το “κάψιμο βιβλίων και θάψιμο λογίων”.
● Βιβλιοθήκη Αλεξανδρείας (Αίγυπτος, 48 ΠΚΧ, 272 ΚΧ, κ.ο.κ.), Ιούλιος Καίσαρας, Αυρηλιανός, κ.ά.: πολλαπλοί εμπρησμοί – όμως όχι εσκεμμένοι…
● Βιβλιοθήκη Αντιοχείας (Συρία, 364): την έκαψε ο Ιοβιανός, επειδή ο Ιουλιανός, ο “παραβάτης”, την είχε προικίσει με πληθώρα νέων… “παραβατικών” τόμων!
● Βιβλιοθήκη Σεραπείου, με ό,τι είχε απομείνει από την Βιβλιοθήκη Αλεξανδρείας (Αίγυπτος, 391): το Σεραπεῖον λεηλατήθηκε συστηματικά, κάηκε και ισοπεδώθηκε από τον Θεόφιλο, βάσει διατάγματος του Θεοδοσίου.
● Βιβλιοθήκη τής Κόρδοβας (Ανδαλουσία, 976): ο Αλμανζόρ, ο de facto ηγεμόνας τής Al-Andalus, και ιερωμένοι, σε μιαν έξαρση “υπερ-ορθοδοξίας”, έκαψαν όλα τα βιβλία “αρχαίας επιστήμης”.

Τζαμί τού Σάχη, Ισφαχάν, του Pascal Coste,
το 1841 που επισκέφθηκε την Περσία.

● Βιβλιοθήκη τού Ρέι (των Ραγών, Τεχεράνη, Ιράν, 1029): κάηκε από τον Τουρανό σουλτάνο Μαχμούτ τής Γάζνας, επειδή τα βιβλία της θεωρήθηκαν “αιρετικά”.
● Βιβλιοθήκη τού Αβικέννα στο Ισφαχάν (Ιράν, 1034): κάηκε όταν ο Μασούντ Α’, ο Τουρανός σουλτάνος τής Γάζνας, κατέλαβε την πόλη.
● Βιβλιοθήκη Τριπόλεως (Λίβανος, 1109): τμήμα τής πόλης λεηλατήθηκε και κάηκε από τους σταυροφόρους και μισθοφόρους τού Βαλδουίνου Α’ τής Ιερουσαλήμ.
● Βιβλιοθήκη Γάζνας (Αφγανιστάν, 1151): ο Τουρκαφγανός Γκουρίδης βασιλιάς, ο Αλαντίν Χουσεΐν, λεηλάτησε για επτά μέρες την πόλη, ερειπώνοντας παλάτια, και καίγοντας βιβλιοθήκες των Γαζναβιδών.
● Βιβλιοθήκη τού Νισαπούρ (Ιράν, 1154): Ογούζοι Τούρκοι κατέστρεψαν ἐν μέρει την πόλη, λεηλατώντας και καίγοντας βιβλιοθήκες.
● Nalanda (Ινδία, 1193): ο Τουρκαφγανός Χαλτζί λεηλάτησε το πανεπιστήμιο που ήταν τότε το κορυφαίο βουδιστικό ίδρυμα στον κόσμο. Η καταστροφή αποτελεί ορόσημο στην πορεία παρακμής τού βουδισμού στις Ινδίες.
● Αυτοκρατορική Βιβλιοθήκη Κωνσταντινουπόλεως (Βυζάντιο, 1204): οι Φράγκοι και Βενετοί σταυροφόροι λεηλάτησαν και λαφυραγώγησαν τη μεγάλη βιβλιοθήκη, καίγοντας ή πουλώντας τα βιβλία της.

Μέγα Παλάτιον Κωνσταντινουπόλεως, περιστύλιον, 5ος ή 6ος αιώνας

● Βιβλιοθήκη τού Κάστρου τού Αλαμούτ (Ιράν, 1256): κάηκε όταν κατελήφθη το κάστρο από φιλοχριστιανούς Μογγόλους.
● Οίκος τής Σοφίας στη Βαγδάτη (Ιράκ, 1258): καταστράφηκε στη διάρκεια της πολιορκίας τής πόλης, επίσης από τους Μογγόλους.
● Βιβλιοθήκες Κωνσταντινουπόλεως (Βυζάντιο, 1453): αποτέλεσμα της δεύτερης άλωσης της Πόλης, αυτήν την φορά από τους Οθωμανούς Τούρκους, υπήρξε και η λεηλασία των βιβλιοθηκών της. Εκατοντάδες χιλιάδες χειρόγραφα αρπάχτηκαν, πουλήθηκαν, ή κάηκαν τότε.
● Βιβλιοθήκη τού Μεντρεσέ τής Γρανάδας (Ανδαλουσία, 1499): λεηλατήθηκε από τον καρδινάλιο Jiménez de Cisneros, και τα βιβλία της κάηκαν σε κεντρική πλατεία τής πόλης.
● Κορβινιανή Βιβλιοθήκη τής Βούδας (Ουγγαρία, 1526): καταστράφηκε από τους Οθωμανούς Τούρκους, μετά από την ήττα των Μαγυάρων στη μάχη τού Μόχατς.
● Μοναστικές βιβλιοθήκες (Αγγλία, δεκαετία 1530): τα βιβλία τους κάηκαν, ή και διασκορπίστηκαν, όταν τα μοναστήρια διαλύθηκαν, και τα περιουσιακά στοιχεία τους δημεύθηκαν, από τον βασιλιά Ερρίκο Η΄.
● Κολλέγια Glasney και Crantock τής Κορνουάλλης (Αγγλία, 1548): η διάλυση και η λεηλασία των κολλεγίων από τον διάδοχο του Ερρίκου, Εδουάρδο ΣΤ’, κατέφερε καίριο πλήγμα στις προσπάθειες διατήρησης της γλώσσας ή και της πολιτισμικής κληρονομιάς τής Κορνουάλλης.

Οι κώδικες των Μάγια στην πυρά

● Κώδικες Μάγια στο Γιουκατάν (Μεξικό, 1562): μεταξύ των Μάγια, δεν υπήρξε κανένας Ιτζκόατλ, με την “φαεινή ιδέα” να κάψει τους κώδικές τους. Ο εμπρηστής βρέθηκε στο πρόσωπο του επισκόπου Diego de Landa. Ο βάναυσος και φανατικός ιερέας, όπως τον περιγράφουν οι ιστορικοί, εξαπέλυσε βίαιη εκστρατεία κατά της ειδωλολατρίας, κι έκρινε σκόπιμο να κάψει όσους κώδικες των Μάγια έπεσαν στα χέρια του, λέγοντας: “Βρήκαμε μεγάλο αριθμό βιβλίων με αυτούς τους χαρακτήρες [τα ιερογλυφικά τους] και, καθώς δεν περιείχαν τίποτα που να μην θεωρηθεί ως δεισιδαιμονία ή και σατανικό ψέμα, τα κάψαμε όλα”… Έχουν διασωθεί μόλις τρεις αυθεντικοί κώδικες. Τα χειρόγραφα θα ήταν χρήσιμα για την αποκρυπτογράφηση της γραφής των Μάγια, για την γνωριμία μας με την θρησκεία και τον πολιτισμό τους, αλλά και ως πηγή πληροφοριών για την ιστορία τής αμερικανικής ηπείρου. Περιτό να προσθέσουμε, ίσως, πως οι Ισπανοί κατέστρεψαν χιλιάδες χειρόγραφα πολλών άλλων μεσοαμερικανικών φυλών, όχι μόνον των Μάγια.

Αζτέκικο ημερολόγιο

Το Χρονικό εμπρησμών βιβλιοθηκών σταματά εδώ. Όχι πως δεν υπήρξαν άλλοι εμπρησμοί. Ο κατάλογος, δυστυχώς, είναι ελλιπέστατος και ατελείωτος. Απλώς, αυτό ήταν το χρονικό της πλαίσιο: ως την στιγμή που οι καραβέλες άρχισαν να διασχίζουν τον Ατλαντικό. Και αντί να μεταφέρουν προϊόντα και άλλα αγαθά, κουβαλούσαν φονιάδες, λάφυρα, και σκλάβους…

Ως προς αυτά τα δυο εμβόλιμα Χρονικά, Η γενοκτονία των Ελλήνων και Θρίαμβος του κρετινισμού, είναι αφιερωμένα σ’ εκείνον τον πιτσιρικά, με τις απορίες του, στην παραλία τής Θεοτόκου, του ακρωτηρίου Σηπιάδος, στο ΝΑ Πήλιο, που ρώτησε: “Γιατί, μπαμπά, χτίσανε το εκκλησάκι πάνω στ’ αρχαία;”

Έλα μου, ντε! Μα γιατί, κατά κάποιον τρόπο, η γενοκτονία των Ελλήνων δεν σταμάτησε ποτέ… Θα μπορέσουμε, άραγε, να υπολογίσουμε κάποια μέρα τις εκατόμβες των θυμάτων;

Δημογραφική συρρίκνωση Ελλήνων λόγω και της γενοκτονίας

TΟ 500 ΠΚΧ, σε Ασία, Ευρώπη κι Αφρική ζούσαν ±100.000.000 άνθρωποι. Τον 5ο αιώνα, οι Έλληνες, πέριξ του Αἰγαίου, αριθμούσαν 3.000.000. Τον 4ο αιώνα, προσθέτοντας και τις αποικίες, έφταναν τα 8-10 εκατομμύρια. Άρα, ήταν 5-10% τού συνόλου, χωρίς να υπολογίζουμε όσους εξελληνίστηκαν στα ελληνιστικά χρόνια. Τώρα όλοι οι Έλληνες, συν τους απόδημους, φτάνουν τα 16 εκατομμύρια, ενώ ο παγκόσμιος πληθυσμός έχει εκτιναχτεί θεαματικά στα 7,7 δισεκατομμύρια: αποτελούν δηλαδή ένα ισχνό ποσοστό μόλις 0,21%.

Επόμενο Χρονικό 25. “CARTHAGO DELENDA EST!” ● Φοίνικες και Καρχηδόνιοι ● Αποικισμός ● Αντίκτυπος της Περσικής Επέκτασης ● Ταρτησσός: τὸ Μῆλον τῆς Ἔριδος ● Ναυμαχία Ἀλαλίας ● Αφανισμός Ταρτησσού και Καρχηδόνας ● Μακεδονία και Ρώμη

• >> Χρονικό 25. “CARTHAGO DELENDA EST!”
• << Χρονικό 23. Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ”

Η Βιβλιοθήκη Αλεξανδρείας ακμάζουσα…

Χρονικό 23. Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Χρονικό 23. Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

/ENGLISH/ Chronicle 23. THE GENOCIDE OF THE HELLENES

● “Κάψιμο Βιβλίων, Θάψιμο Λογίων” ● Εμπρησμοί Βιβλιοθηκών ●
Σφαγή Θεσσαλονίκης ● Λεηλασία Δελφών ● Ισοπέδωση Σεραπείου και
Ναού τής Ἀρτέμιδος ● Νεκροσυλία τού Ἀλεξάνδρου ● The Darkening Age

του Μιχάλη Λουκοβίκα

.

ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ: “πράξεις με στόχο τον μερικό ή ολικό αφανισμό
μιας εθνικής, εθνοτικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας.”

(Σύμβαση ΟΗΕ για Πρόληψη και Καταστολή Εγκλημάτων Γενοκτονίας)

 

“Κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ Μεσαίωνος, ἐπὶ Οὐάλεντος, Οὐαλεντινιανοῦ καὶ Θεοδοσίου, συνεστήθη ἐν Ἀνατολῇ ἀληθὴς ‘Ἱερὰ Ἐξέτασις’, ἧς αἱ θηριωδίαι, αἱ καταπιέσεις καὶ αἱ σφαγαὶ δὲν ἔχουσί τι νὰ φθονήσωσιν εἰς τοὺς Ἱεροδικαστὰς τῆς Ἱσπανίας, οἵτινες ἄτομα μόνον κατεδίωκον ἐπὶ κακοδοξίᾳ, ἐνῶ οἱ Ὀρθόδοξοι ‘σωφρονισταὶ’ τῆς Ἀνατολῆς προὐτίθεντο νὰ ἐξαλείψωσιν ἀθρόους ἀπὸ τοῦ προσώπου τῆς γῆς πάντας τοὺς ἑλληνίζοντας ἤ φιλοσοφοῦντας”. (Ἐμμανουὴλ Ροΐδης)

.

Η ΦΥΣΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ, Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ τής εξέλιξης, του Κάρολου Δαρβίνου, ακρογωνιαίος λίθος τής βιολογίας πλέον, δεν αφορά ανθρώπινες δημιουργίες, που υπάγονται, αντίθετα, στην… “τεχνητή επιλογή” (λογοκρισία), βάσει των ιδεολογικών προκαταλήψεων έναντι των μη κομφορμιστικών ιδεών. Ο “Μεγάλος Αδερφός”, κατά τα φαινόμενα, ήταν… πανταχού παρών, πολύ πριν από το 1984, του George Orwell, καίγοντας όχι μόνον βιβλιοθήκες ή βιβλία, αλλά, σε πολλές περιπτώσεις, και τους ίδιους τους συγγραφείς – καθώς “εξάγνιζε” την κοινωνία, και ξαναέγραφε την “Ιστορία”…
Τα κίνητρα τέτοιων εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας σπάνια είναι ξεκάθαρα πολιτικο-οικονομικά. Κρύβονται, κατά κανόνα, πίσω από κάποιο θρησκευτικό προσωπείο, ή μανδύα – ιδίως όταν η θρησκεία είναι μονοθεϊστική, ἤτοι ανταγωνιστική προς όλα τ’ άλλα συστήματα πίστης, αυταρχική, και, σίγουρα, εξουσιομανής. Ο αδιαμφισβήτητος “πρωταθλητής” στα ἐν λόγῳ εγκλήματα, ανάμεσα στις μονοθεϊστικές θρησκείες, είναι – σημειωτέον – ο χριστιανισμός. Ἰδοὺ ένας σύντομος απολογισμός τής πρώτης φάσης:

● 213–210 ΠΚΧ. Η εκστρατεία για “το κάψιμο βιβλίων και το θάψιμο λογίων”, στη δυναστεία Τσιν τής αρχαίας Κίνας, αποτελεί την επιτομή τού “πολέμου κατά της ελευθερίας τής σκέψης και του λόγου”, που μαίνεται ἀδιαλείπτως: τα Χρονικά όλα, εκτός από τα επίσημα, τα Κλασικά τής Ποίησης και της Ιστορίας, τα έργα τού Κομφούκιου, ή και άλλων σχολών, έπρεπε να καούν, και όποιος αναφερόταν στα κείμενα αυτά, να εκτελείται. Πάνω από 460 λόγιοι, ή 1200, σύμφωνα με άλλη καταμέτρηση, θάφτηκαν ζωντανοί. Σύντομα, η εκστρατεία οδήγησε σ’ εξεγέρσεις, κι έτσι, η απώλεια ιστορικών κειμένων συνεχίστηκε: η πρωτεύουσα λεηλατήθηκε και κάηκε το 206 ΠΚΧ, καταστρέφοντας επίσης τα “εγκεκριμένα” έργα, που φυλάσσονταν στην αυτοκρατορική βιβλιοθήκη.

● 53 ΚΧ. Ο Σαούλ (Παύλος) τής Ταρσού συνδύασε το κήρυγμά του στην Έφεσο με το κάψιμο βιβλίων. Το επεισόδιο εκθειάστηκε τόσο (βλέπε λ.χ. πίνακες των Eustache Le Sueur, Lucio_Massari, Pieter Coecke van Aelst, κ.ά.) ώστε ενέπνευσε τους φασίστες, που το μιμήθηκαν. Πράξεις των Αποστόλων, 19: “Υπολόγισαν την αξία [των βιβλίων που κάηκαν] και διεπίστωσαν πως έφτανε τις πενήντα χιλιάδες αργύρια” = πάνω από 20 εκατομμύρια €!

“Το κάψιμο βιβλίων και το θάψιμο λογίων”: ύστερη δυναστική απεικόνιση

● ±160 ΚΧ. Το βιβλίο τού Ἐπίκουρου, Ἑδραῖαι πεποιθήσεις, έγινε παρανάλωμα του πυρός σε αγορά τής Παφλαγονίας, μ’ εντολή ενός τσαρλατάνου προφήτη. Ήταν ένα “πρώτο δείγμα γραφής”, για το τι, όντως, θα επακολουθούσε, μόλις αυτοί οι τσαρλατάνοι αναρριχούνταν στ’ ανώτατα κλιμάκια της εξουσίας…

● Δεκαετία 170 ΚΧ. Περιγράφοντας την Βίβλο ως “άχρηστο σκουπιδαριό”, “ένας Έλληνας διανοούμενος, ὀνόματι Κέλσος, εξαπέλυσε μνημειώδη… επίθεση κατά της νέας θρησκείας”, σημειώνει η Catherine Nixey στην τεκμηριωμένη της μελέτη, The Darkening Age / The Christian Destruction of the Classical World – ἐξ οὗ οι πολλές και μακροσκελείς μας παραπομπές, στο προηγούμενο, στο παρόν και στο επόμενο Χρονικό. “Ο Κέλσος δεν δείχνει απλώς την περιφρόνησή του· ανησυχεί μήπως αυτή η θρησκεία – που την θεωρεί βλακώδη, κακόβουλη και χυδαία – εξαπλωθεί ακόμη περισσότερο και… βλάψει την Ρώμη. Πάνω από 1500 χρόνια αργότερα, ο Άγγλος ιστορικός τού 18ου αιώνα, Edward Gibbon, κατέληξε σε ανάλογα συμπεράσματα, κατηγορώντας απερίφραστα τους χριστιανούς ως συνυπεύθυνους για την πτώση τής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας… Η Εκκλησία έβαλε πάραυτα το έργο του, Παρακμή και πτώση τής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, στον Index Librorum Prohibitorum, τον κατάλογό της των απαγορευμένων βιβλίων.⁽¹⁾ Ακόμη και στην φιλελεύθερη Αγγλία, η ατμόσφαιρα έγινε έντονα εχθρική προς τον ιστορικό.”⁽²⁾

• ⁽¹⁾ Ενημερώνοντας τον κατάλογο (1900), ο πάπας Λέων ΙΓ’ τόνισε: “Είναι εντελώς απαράδεκτο να υποστηρίζουμε, να υπερασπιζόμαστε ή να επιτρέπουμε την ελευθερία της σκέψης, του λόγου… λες και αυτά τα δικαιώματα δίνονται στον άνθρωπο από την Φύση”!

• ⁽²⁾ Μα και στον 20ό αιώνα, “η ταινία τού 1979, Life of Brian [Ένας προφήτης… μα τί προφήτης!, των Monty Python, που παρωδεί την ζωή τού Ιησού], απαγορεύτηκε σε διάφορες χώρες.” (C. Nixey)

Η Βιβλιοθήκη του Κέλσου στην Έφεσο (2ος αι. ΚΧ), η τρίτη μεγαλύτερη στον ρωμαϊκό κόσμο μετά από εκείνες της Αλεξανδρείας και της Περγάμου, ήταν το ταφικό μνημείο τού Τιβέριου Ἰούλιου Κέλσου Πολεμαιανοῦ, κυβερνήτη τής Μικράς Ασίας. Η βιβλιοθήκη, ένα αρχιτεκτονικό θαύμα,
και οι 12.000 πάπυροί της, κάηκαν από βάρβαρους Γότθους χριστιανούς, που κατέστρεψαν και
τον υπέροχο ναό τής Ἀρτέμιδος της πόλης, ένα από τα 7 θαύματα της αρχαιότητας (262 ΚΧ).
Η πρόσοψη της βιβλιοθήκης αναστηλώθηκε στη δεκαετία τού 1970.

● Ωστόσο, οι Κέλσος και Gibbon είχαν δίκαιο: “Τι γίνεται… αν τόσο ο Θεός όσο και ο Καῖσαρ διεκδικήσουν το ίδιο πράγμα; Ε, τότε, έλεγαν οι μεγάλοι διανοητές τού πρώτου χριστιανικού αιώνα, ο Θεός προηγείται. Όπως το έθεσε ο Αυγουστίνος, αν ο νόμος τού Θεού παρεκκλίνει από τον ρωμαϊκό νόμο, τότε η Ουράνια Πόλη και οι κάτοικοί της θα είναι υποχρεωμένοι ‘να εναντιωθούν και να γίνουν ενοχλητικοί σε όσους σκέφτονται διαφορετικά’… Στο ανώτατο επίπεδό της, η Εκκλησία άρχιζε ν’ αμφισβητεί την κρατική εξουσία. Ρωμαίοι παρατηρητές είχαν από καιρό σημειώσει την τάση των χριστιανών να θεωρούνται υπεράνω τού νόμου… ‘Δεν υφίσταται έγκλημα για όσους έχουν τον Χριστό’, διακήρυσσε ο Σενούτιος… Ένας φόνος που διαπράττεται χάριν τού Θεού δεν είναι όντως έγκλημα αλλά ‘προσευχή’… Καθώς ο χριστιανισμός αποκτούσε περισσότερη εξουσία, οι πράξεις αμφισβήτησης γίνονταν όλο πιο θρασείς. Δικαστήρια στ’ ανατολικά τής αυτοκρατορίας διαταράσσονταν από απειλητικές ομάδες μελανοχιτώνων μοναχών, κραυγάζοντας ψαλμούς… Οι μοναχοί – δίχως όνομα, δίχως ρίζες, δίχως δυνατότητα να εντοπιστούν – ήταν σε θέση να διαπράττουν ωμότητες σχεδόν με ασυλία… Ακόμη και ο Θεοδόσιος, που ήταν ολόψυχα χριστιανός, παρατήρησε χαμηλόφωνα: ‘οι μοναχοί διαπράττουν πολλά εγκλήματα’.” Ενώ ο Gibbon, παρομοιάζοντας τους μοναχούς με “μια φάρα βρομιάρικων ζώων”, έγραψε: “Σε όλες σχεδόν τις επαρχίες τού ρωμαϊκού κόσμου, ένας στρατός φανατικών, δίχως εξουσία και δίχως πειθαρχία, προσέβαλλε τους ειρηνικούς κατοίκους· τα συντρίμμια των ωραιότερων κτηρίων τής αρχαιότητας δείχνουν ακόμη τις λεηλασίες εκείνων των βαρβάρων.”

● Η Catherine Nixey ξεκινά την δραματική της αφήγηση από την Παλμύρα τού 385 ΚΧ. Οι ίδιες σκηνές εκτυλίχθηκαν στην πόλη τής Ζηνοβίας, τη “νύμφη τής ερήμου”, δυστυχώς και στις μέρες μας, πρωτοστατούντων των τρομοκρατών τού “Ισλαμικού Κράτους”. Αυτό, όμως, που συνέβη τώρα σε μια μόνον περιοχή τής Συρίας, ή σε μια χώρα, το Αφγανιστάν, από τους Ταλιμπάν, επρόκειτο να εξαπλωθεί τότε σε μιαν ολόκληρη αυτοκρατορία και να διαρκέσει αιώνες:

Η ειρωνεία είναι ότι στόχος των νέων φανατικών ήταν και πάλι η Αθηνά: το άγαλμα της Al-lāt, που ταυτίζεται με τη θεά της Σοφίας (καταστράφηκε το 2015). Το ίδιο και το λιοντάρι που στεκόταν στην είσοδο του ναού. (Δίπλα της μια απεικόνιση του Ασκληπιού). Άλλα εγκλήματα του ISIS: η μνημειακή αψίδα στην κιονοστοιχία τής Παλμύρας (2015). Το Τετράπυλον (2017). Το θέατρο, που έγινε “θέατρο” εκτελέσεων (2017). Ο ναός τού Baal Shamin, κλπ.

“Οι καταστροφείς βγήκαν από την έρημο. Η Παλμύρα θα πρέπει να τους περίμενε: εδώ και χρόνια, σπείρες γενειοφόρων, μελανοχιτώνων λεηλατητών ζηλωτών, οπλισμένων μ’ ελάχιστα εκτός από πέτρες, σιδερόβεργες και μια σιδηρᾶ αίσθηση ορθότητας, τρομοκρατούσαν τ’ ανατολικά τής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αυτές οι επιθέσεις ήταν πρωτόγονες, βάναυσες, και πολύ αποτελεσματικές. Οι άντρες αυτοί κινούνταν σαν αγέλες – κατόπιν σαν σμήνη, που αριθμούσαν ως και πεντακόσια άτομα – και όπου πήγαιναν ακολουθούσε ολοκληρωτική καταστροφή. Στόχοι τους ήταν οι ναοί… Μεγάλοι πέτρινοι κίονες, που έστεκαν για αιώνες, σωριάζονταν σ’ ένα απόγευμα. Αγάλματα… έμεναν με ακρωτηριασμένα πρόσωπα. Ναοί κατέρρεαν σε μια μόλις ημέρα… Σε αυτήν την ατμόσφαιρα, ο ναός τής Ἀθηνᾶς στην Παλμύρα ήταν προφανής στόχος… Ο ‘θρίαμβος’ του χριστιανισμού είχε αρχίσει.”

● “Σήμερα”, παρατηρεί η Nixey, “σχεδόν κανείς δεν ξέρει τον Κέλσο και ακόμα πιο λίγοι τον έχουν διαβάσει… Το έργο του απλούστατα εξαφανίστηκε… Όλα σχεδόν τα στοιχεία του έχουν χαθεί, μαζί και τα ονόματά του, εκτός από το τελευταίο… Η μακρά και άθλια πρακτική τής λογοκρισίας είχε αρχίσει… Ο Κέλσος κατηγορούσε τους χριστιανούς ότι στοχεύουν στην ἰδιωτεία [ηλιθιότητα] όταν προσηλυτίζουν… Η έλλειψη παιδείας κάνει όσους τους ακούν ευάλωτους στο δόγμα, υποστήριζε. Οι χριστιανοί ‘δεν θέλουν να αιτιολογούν αυτό που πιστεύουν και χρησιμοποιούν εκφράσεις όπως «Πίστευε καὶ μὴ ἐρεύνα», και «Ἡ πίστις σου σέσωκέ σε»’… Επίσης διακηρύσσουν πως ‘Η σοφία σε αυτήν την ζωή είναι κακό πράγμα, η μωρία καλό’ – μια σχεδόν ακριβής παραπομπή στην Επιστολή [τού Παύλου] προς Κορινθίους… Γι’ ανθρώπους μορφωμένους σαν τον Κέλσο… αυτό ήταν αδιανόητο: στην ελληνική φιλοσοφία, η πίστη ήταν η κατώτερη μορφή γνωστικής λειτουργίας.”

Ο χριστιανισμός δεν υπήρξε ποτέ ιδεολογία απελευθέρωσης

● Οι χριστιανοί ιθύνοντες ίσως να “στόχευαν στην ιδιωτεία προσηλυτίζοντας”, όμως οι ίδιοι κάθε άλλο παρά… “ιδιώτες” ήταν, επιλέγοντας ως ιδεώδη ομάδα στόχευσης (target group) την “τεράστια πλειονότητα της αυτοκρατορίας – ίσως το 80-90% των ανδρών, κι ένα ακόμη μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών, [που] ήταν αγράμματοι”. Οι χριστιανοί τούς επέλεγαν γιατί ήταν “οἱ πολλοί”, όχι όμως για να τους αναβαθμίσουν (λ.χ. με “ψωμί, παιδεία, ελευθερία!”), αλλά για να υποβαθμίσουν όλη την κοινωνία στο επίπεδό τους. Ο χριστιανισμός δεν υπήρξε ποτέ ιδεολογία απελευθέρωσης· ακριβώς το αντίθετο:

Το σκλαβοπάζαρο, του Gustave Boulanger (±1882). Στα ρωμαϊκά χρόνια, το
“εμπόρευμα” ήταν πολυφυλετικό. Ο ρατσισμός θα εμφανιζόταν αργότερα…

“Πολλοί από εκείνους που ξεκινούσαν για τους λόφους” να γίνουν μοναχοί, γράφει η Nixey, “ήταν φτωχοί και αγράμματοι. Μερικοί ήταν και δούλοι – προς μεγάλον εκνευρισμό των χριστιανών ανωτέρων τους. Αργότερα, οι Nietzsche κι Engels θα εξίσωναν τον χριστιανισμό και τις αξίες του με τους δούλους και την ηθική τους – αλλ’ αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, τότε κανείς δεν το είπε στους χριστιανούς αυτής της περιόδου με τη μεγαλύτερη επιρροή. Δεν είχαν κανένα πάρε-δώσε με τέτοιες επικίνδυνα επαναστατικές ιδέες, όπως η χειραφέτηση των δούλων. Οι ανώτεροι κληρικοί κάθε άλλο παρά ενθάρρυναν την απόδραση των χριστιανών δούλων, αλλ’ αντίθετα καταφέρονταν με δριμύτητα εναντίον οιουδήποτε προσπαθούσε να αποδράσει από τα μοιραία δεσμά του, και να εξαφανιστεί στην έρημο, ώστε να σκλαβωθεί σε κάτι πιο θείο. Όταν κάποιος επίσκοπος συμβούλευσε τους δούλους να εγκαταλείψουν τους αφέντες τους και να γίνουν ασκητές, έφριξε η Εκκλησία και τον αφόρισε πάραυτα. ‘Δεν θα επιτρέψουμε ποτέ’, τόνιζε ένας Κανόνας των Αγίων Αποστόλων, ‘οτιδήποτε φέρνει θλίψη στους κυρίους των δούλων’… Στον 4ο αιώνα εμφανίστηκε και ο Άγιος Θεόδωρος. Ειδικότητά του ήταν η εξεύρεση των δούλων που η τύχη τους αγνοείτο. Κοιμηθείτε στον τάφο τού Αγίου Θεοδώρου και… θα εμφανιστεί στ’ όνειρό σας για να σας δείξει πού κρύβεται ο ατίθασος δούλος.” (Μετά η Εκκλησία θα εισπράξει τα εύρετρα!)

Από αυτήν την οπτική γωνία, οι αναλογίες ανάμεσα στον χριστιανισμό και τον φασισμό, εκτός από τις ίδιες μεθόδους, γίνονται πιο εμφανείς. Και οι δυο, αν και είναι συστημικοί, δελεάζουν και παγιδεύουν τους υποπρονομιούχους. Περισσότερα για τις σχέσεις χριστιανισμού και δουλείας στο επόμενο Χρονικό.

Λόγιος σε σαρκοφάγο, 180-200 ΚΧ

“Μερικές δεκαετίες αφότου ο Κέλσος έγραψε το έργο του Ἀληθὴς Λόγος, μια ακόμη πιο μνημειώδης επίθεση εκδηλώθηκε κατά της χριστιανικής πίστης από κάποιον άλλον Έλληνα φιλόσοφο”, συνεχίζει η Nixey. “Όμως τ’ όνομά του, όπως του Κέλσου, έχει παντελώς ξεχαστεί. Τον έλεγαν Πορφύριο και η επίθεσή του ήταν καταλυτική: τουλάχιστον 15 βιβλία [Κατὰ Χριστιανῶν]… Στόχευε την Παλαιά Διαθήκη κι έβλεπε με περιφρόνηση την τυφλή πίστη των χριστιανών… Ο Κωνσταντίνος, ο πρώτος χριστιανός αυτοκράτορας… ανακοίνωσε ότι [τα ἐν λόγῳ βιβλία] καταστράφηκαν. Με την ίδια επιστολή του, κατέστησε τα έργα τού αιρετικού Άρειου παρανάλωμα του πυρός, λέγοντας πως όποιος συλλαμβάνεται με κάποιο από τα βιβλία αυτά, θα θανατώνεται. Έναν αιώνα περίπου αργότερα, το 448 μ.Χ., κάηκαν ξανά τα βιβλία τού Πορφύριου… με διαταγές των Θεοδοσίου Β΄ και Ουαλεντινιανού Γ΄.”

Η ψυχοπαθολογία των χριστιανών

● Η χριστιανική αντεπίθεση στον Κέλσο έγινε ύστερα από καμιά ογδονταριά χρόνια με την υπογραφή τού Ωριγένη: χάρη στο κείμενό του, ξέρουμε τώρα τι έλεγε ο Ἀληθὴς Λόγος… Στο μεταξύ, ο Κλήμης ὁ Ἀλεξανδρεὺς διατύπωσε έναν χριστιανικό οδηγό στο εγχειρίδιό του, Παιδαγωγός (εντελώς ακατάλληλος ο τίτλος), αποκαλύπτοντας με πολύ ανησυχητικό τρόπο την ψυχοπαθολογία των χριστιανών ιθυνόντων ακόμη και πριν ν’ αναρριχηθούν στα κλιμάκια της εξουσίας. Διαβάζοντας την Catherine Nixey, μας πιάνει ανατριχίλα:

“Όπως έγραψε ο Κλήμης, ο Κύριος είπε: ‘Θ’ ακονίσω το ξίφος μου και θ’ αποδώσω δικαιοσύνη στους εχθρούς μου, και θα εκδικηθώ εκείνους που με μισούνε. Θα μεθύσω τα βέλη μου με αίμα, και το ξίφος μου θα καταβροχθίσει σάρκα από το αίμα των πληγωμένων’.” (Ποιος, διάολε, ήταν εκεί – και πού; – για ν’ ακούσει αυτόν τον σαδιστή και να καταγράψει την ρήση του;) “Ο Κλήμης,” τονίζει επίσης η Nixey, “με κάθε επισημότητα, με παραγράφους γαρνιρισμένες με συχνές απειλές από τις γραφές, συμβούλευε τους πιστούς για κάθε πτυχή τής καθημερινότητάς τους, από το τι επιτρέπεται να τρώνε και να πίνουν ως και το τι να φορούν· από το πώς να χτενίζουν τα μαλλιά τους ως και το τι επιτρέπεται να κάνουν στο κρεβάτι.⁽³⁾ Στον… οδηγό του, λογόκρινε σχεδόν κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα.”

• ⁽³⁾ Ιεροκήρυκες: “Το σεξ μεταξύ συζύγων επιτρέπεται, μα δεν πρέπει ν’ απολαμβάνεται.” (! C.N.)
  

Νωπογραφία από το Ἡράκλειον (δίπλα
στην Πομπηία) με σκηνή συμποσίου

Δυο αιώνες αργότερα, “ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος συμβούλευε ν’ αποφεύγονται τα δείπνα παντελώς και να προτιμώνται οι κηδείες. [!] ‘Καλύτερα’, βροντοφώναζε, ‘να πηγαίνετε εκεί όπου υπάρχει κλάμα, θρήνος, στεναγμοί, άγχος και πολλή θλίψη, παρά εκεί όπου υπάρχει ο χορός, τα κύμβαλα, και το γέλιο, η πολυτέλεια, και πολύ φαγητό και ποτό’… Η επαφή με γυναίκες κάθε είδους,” προειδοποιούσε, “είναι κάτι που θα πρέπει να το φοβάστε και, εἰ δυνατόν, να το αποφεύγετε παντελῶς.” (!) Μα “όλος χαρά παρατηρούσε: ‘Η παράδοση των προγόνων… η τυραννία τής χαράς, [!] οι καταραμένες γιορτές… έχουν εξαλειφθεί’: Οι παγανιστικές γιορτές, με το κέφι, τις διασκεδάσεις, τους χορούς, είχαν απαγορευτεί. Το 407,” που ο Ιωάννης πέθανε, “όποιος δήλωνε υπεύθυνος παγανιστικών γιορτών, κατά τον νόμο, εκτελείτο”.⁽⁴⁾

• ⁽⁴⁾ “Ο προβοκάτορας ιεροκήρυκας Ιωάννης ‘Χρυσόστομος’,” ο superstar τής εποχής, “ήταν τόσο χαρισματικός, ώστε πλήθη χριστιανών συνωστίζονταν… για να τον ακούσουν να μιλάει, με τα μάτια του ν’ αστράφτουν, κι έπειτα, με την τελευταία του λέξη, ν’ αποχωρεί αμέσως – ‘σαν να έδινα ρεσιτάλ’, όπως έλεγε, με σαφή έλλειψη καλογερικής ταπεινότητας.” (C.N.)

“Στην γραμματεία ενός νεόκοπου σαδιστικού είδους, οι χριστιανοί συγγραφείς περιέγραφαν με κάθε ανατριχιαστική λεπτομέρεια τι περίμενε εκείνους που δεν θα συμμορφώνονταν πρὸς τὰς ὑποδείξεις… Οι τιμωρίες για τους αμαρτωλούς ήταν αποτρόπαιες… Η Αποκάλυψη του Πέτρου πανηγυρίζει τόσο, στίχο τον στίχο, για το τί συμβαίνει στην Κόλαση, που σου πιάνεται το στομάχι. Ο αναγνώστης οδηγείται σ’ ένα σατανικό σαφάρι, όπου οι ποινές για διάφορα αδικήματα επισημαίνονται με τρόπο απολαυστικό… Ούτε τα παιδιά γλυτώνουν”…⁽⁵⁾

• ⁽⁵⁾ Να τι μοιράζει τώρα (Απρίλης 2019) εκκλησία τής Λέσβου σε μαθητές δημοτικού – ολόκληρο κατεβατό, με τίτλο Παιδικός οδηγός εξομολογήσεως (“αμαρτιών”)… Πάρτε απλώς μια ιδέα:

● “Μήπως σου αρέσει ν’ ακούς τραγούδια κοσμικά τού ραδιοφώνου; (…)
● “Μήπως πηγαίνεις σε θέατρα και κινηματογράφους; (…)
● “Μήπως πηγαίνεις στα πάρτυ και χορεύεις αμαρτωλούς χορούς; (…)”
Τέλος δεν έχουν οι παιδικές “αμαρτίες”, ταξινομημένες κατά είδος, σε αμέτρητα κεφάλαια…

Ο Οἰδίπους και η Σφίγξ, του Gustave Moreau

“Το θέατρο το αποστρέφονταν ως καταφύγιο βλάσφημης βρομιάς. Ό,τι οι Έλληνες θεωρούσαν πολιτισμένο – ακόμη κι εκπολιτιστικό – οι χριστιανοί ιεροκήρυκες το διέσυραν ως ‘αχρειότητα’, ‘αρρώστια’ και ‘ακόλαστη αφροσύνη’… Τα πάντα γύρω από το θέατρο ήταν… του Διαβόλου. Το θέατρο… ήταν τόπος λαγνείας και μέθης, μια ‘ακρόπολη κάθε είδους χυδαιότητας’. Τα ‘βδελύγματα’ που συνέβαιναν ἐπὶ σκηνῆς ήταν ‘άνομη διαφθορά’ προκειμένου να μολύνει τ’ αυτιά και τα μάτια των θεατών… Οι τραγωδίες αιματηρές, οι κωμωδίες ακόλαστες. Οι ηθοποιοί πόρνοι και πόρνες: οι χριστιανοί συχνά-πυκνά αντικαθιστούσαν τις λέξεις ‘ηθοποιός’ και ‘χορευτής’ με τη λέξη ‘πόρνος’. Το ίδιο το θέατρο ήταν ‘ο ναός τής λαγνείας για πορνεία’. Σχεδόν κάθε είδος παράστασης ήταν… μολυσμένο από σατανισμό… Ένας ιεροκήρυκας καυχιόταν πως οι χριστιανοί έκαναν κομμάτια τις φλογέρες των ‘μουσικών των δαιμόνων’… Η μουσική που χόρευαν θεωρήθηκε επικίνδυνη, επειδή μπορεί να διώξει τις αισθήσεις των ανθρώπων, και να τους μαγέψει, σέρνοντάς τους σε μια φρενίτιδα λαγνείας… Καθώς εξηγούσε όλος χαρά ο Τερτυλλιανός, όλοι οι κακούργοι θα γίνουν παρανάλωμα του πυρός τής εκδίκησης τού Κυρίου – και αυτός, με τους προσφιλείς του, υπάκουους χριστιανούς, θα είναι εκεί απολαμβάνοντας το θέαμα. Τί ανάγκη έχουμε τώρα για θέατρο ή ιππόδρομο;, αναρωτιόταν. Αφού για τους πιστούς χριστιανούς υπάρχουν ‘άλλα θεάματα που θα έρθουν – εκείνην την ημέρα τής Τελικής Κρίσεως, όταν η γηραιά εποχή τού κόσμου και όλες οι γενεές της θα ριφθούν εἰς τὸ πῦρ τὸ ἐξώτερον’.”

Κωνσταντίνος: Γενοκτονίας Πράξη Α’ – Διωγμοί εἰς τὸ διηνεκές

● 313 ΚΧ. Το διάταγμα των Μεδιολάνων περί ανεξιθρησκίας, που υιοθέτησε ο “Μέγας” Κωνσταντίνος, ο “Άγιος”, αφορούσε την προστασία των χριστιανών, αλλά, τελικά, φαίνεται πως θεσπίστηκε αποκλειστικά και μόνον για εκείνους. Μιμούμενος το παράδειγμα του Γαλέριου, που μόλις πριν από δυο χρόνια είχε ανάλογη πρωτοβουλία, ο αυτοκράτορας επεδίωκε την εδραίωση της ειρήνης (τής Pax Romana), κάτι που δεν είχε επιτευχθεί με τους διωγμούς κατά των χριστιανών. Ωστόσο, ήταν μάλλον… μαμμόθρεφτος – η μητέρα του, η Ελένη, ήταν φανατική χριστιανή. Έτσι, αντί να επιβάλει την απαρέγκλιτη εφαρμογή τής ανεξιθρησκίας, υπήρξε κάθε άλλο παρά αμερόληπτος: λ.χ. οι αρχαίοι θεοί στα νομίσματά του αντικαταστάθηκαν από χριστιανικά σύμβολα, όπως είναι το σύμπλεγμα “ΧΡ”, που το είχε και στο λάβαρό του. Ήταν, λοιπόν, επόμενο οι διωγμοί να συνεχιστούν· είχαν απλώς αλλάξει οι ρόλοι: διώκτες ήταν πλέον οι πρώην διωκόμενοι. Ήταν, επίσης, επόμενο, οι νέοι διωγμοί να είναι πολύ πιο άγριοι, αλλά κι αιματηροί, και ν’ αποκτήσουν τεράστια έκταση ή και διάρκεια (εἰς τὸ διηνεκές), γιατί απλούστατα, οι χριστιανοί ιθύνοντες, που βρέθηκαν σε θέση ισχύος, ήταν πλέον αντιμέτωποι με τη συντριπτική πλειονότητα των υπηκόων τής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, οι οποίοι παρέμεναν πιστοί στους πατροπαράδοτους θεούς.⁽⁶⁾ Η ειρωνεία τής ιστορίας γίνεται ακόμη μεγαλύτερη, αν πάρουμε υπόψη πως οι διωγμοί, επιπλέον, πολλαπλασιάστηκαν, επειδή το χριστιανικό ιερατείο, μόλις νομιμοποιήθηκε, άρχισε το… αλληλοφάγωμα! Ήδη από το 313, έτος τού διατάγματος, ως το 317, επίσκοποι εξαπέλυαν μύδρους κατά επισκόπων στην Καρχηδόνα, ώσπου, ἐν τέλει, επεδίωξαν τη διαιτησία τού Κωνσταντίνου. Έγιναν τρία εκκλησιαστικά συμβούλια και δυο δίκες, μέχρι να κριθεί η μια τάση (του Δονάτου) σχισματική, με συνέπεια να κατασχεθεί η περιουσία της και να εξοριστούν οι κληρικοί της.

Τα μαργαριτάρια τής Αφροδίτης,
του Herbert James Draper (1907)

• ⁽⁶⁾ “Οι χριστιανοί τότε μειοψηφούσαν σαφέστατα. Υπολογίζεται πως αποτελούσαν ποσοστό τόσο μικρό όσο το 7-10% τού συνολικού πληθυσμού τής αυτοκρατορίας.” (C.N.)

“Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος αυτοανακηρύχτηκε ακόλουθος του Χριστού. Υπό την αιγίδα του, η Εκκλησία πολύ σύντομα απαλλάχθηκε από την φορολογία και η ιεραρχία της άρχισε ν’ ανταμείβεται πλουσιοπάροχα. Οι επίσκοποι πληρώνονταν με ποσά πενταπλάσια των καθηγητών, εξαπλάσια των γιατρών – αντίστοιχα ως κι ενός τοπικού κυβερνήτη. Αἰωνία ἀπόλαυσις στην επόμενη ζωή, γραφειοκρατική προαγωγή στην παρούσα. Τι άλλο θα μπορούσε κανείς να επιθυμήσει;”, σχολιάζει με περισσή ειρωνεία η Catherine Nixey.

● 325-326. Ο αυτοκράτορας διέταξε το γκρέμισμα ενός ναού τής Ἀφροδίτης στην Ιερουσαλήμ, για την ανέγερση εκεί της εκκλησίας τού Παναγίου Τάφου. Στο μεταξύ, είχαν καταστραφεί τα ελληνικά ιερά στον Άθω, ενώ στα χρόνια που ακολούθησαν, πολλοί άλλοι αρχαίοι ναοί πυρπολήθηκαν, λεηλατήθηκαν, ισοπεδώθηκαν, και στα ερείπιά τους ορθώθηκαν ναοί χριστιανικοί. Σύντομα, η όλη “επιχείρηση” έγινε “νόμιμη”, με διαταγές τού βασιλιά – που είχε άλλωστε φροντίσει να μην υπάρχουν παγανιστικοί ναοί στη νέα πρωτεύουσα.

Εκείνη την εποχή, γράφει η Nixey, “οι μεγάλοι ρωμαϊκοί κι ελληνικοί ναοί – κατά τα λεγόμενα του Ευσέβιου τουλάχιστον – διερράγησαν, κι έπειτα τ’ αγάλματά τους μεταφέρθηκαν έξω και ακρωτηριάστηκαν. Υπάλληλοι ‘αφαίρεσαν πελεκίζοντας το υλικό που φαινόταν χρήσιμο, το καθάρισαν λιώνοντάς το στην φωτιά’, και μετά έριξαν το πολύτιμο μέταλλο στο δημόσιο ταμείο… Ο Κωνσταντίνος, όπως θα έλεγε περιφρονητικά ο ανιψιός του, ο ‘αποστάτης’ [ή και ‘παραβάτης’] αυτοκράτορας, ο Ἰουλιανός,⁽⁷⁾ ήταν ‘τύραννος με μυαλό τραπεζίτη’… Δημιουργήθηκε τότε μια αγορά έργων τέχνης λεηλατημένων από χριστιανούς… που άρχισαν ν’ ανασηκώνουν με μοχλούς, να βγάζουν και να πουλούν αγάλματα τα οποία ήταν ιδιαίτερα μεγάλης αξίας. Όπως πικρόχολα σχολίασε ο Έλληνας ποιητής Παλλαδᾶς, βλέποντας κάποια υπέροχα αγάλματα θεών αραδιασμένα στο σπίτι ενός πλούσιου χριστιανού: ‘οι κάτοικοι του Ὀλύμπου, έχοντας γίνει χριστιανοί, ζουν εδώ ανενόχλητοι· γιατί εδώ, τουλάχιστον, θα γλυτώσουν το καζάνι που τους λιώνει για πενταροδεκάρες’.”

• ⁽⁷⁾ Ιουλιανός, ο “Φιλόσοφος”, για τους μεν, ο “Παραβάτης” ή “Αποστάτης”, για τους δε, ανάλογα με τις φιλοσοφικές ή θρησκευτικές αντιλήψεις και προτεραιότητες κάθε συστήματος αξιών…

Μα οι πρώτοι χριστιανοί ούτε “τραπεζίτες” ήταν, ούτε πλούσιοι έμποροι· ήταν άνθρωποι αδαείς και “ιδιώτες” – ανάμεσά τους και κάποιοι αυτοκράτορες:

“Όπως δηκτικά παρατήρησε ο Ιουλιανός, ενώ ο Κωνσταντίνος λήστευε τους ναούς, οι γιοί του τους γκρέμιζαν.” Η Nixey περιγράφει ανάγλυφα πώς, “σ’ ένα ξέσπασμα καταστροφής, που δεν είχε προηγούμενό της, η χριστιανική Εκκλησία κατεδάφισε, βανδάλισε κι έλιωσε μιαν απίστευτα συντριπτική ποσότητα έργων τέχνης… Στην Αθήνα, ένα… άγαλμα της Αφροδίτης παραμορφώθηκε μ’ έναν χονδροειδή σταυρό που σκάλισαν στο φρύδι της· τα μάτια της αλλοιώθηκαν, και η μύτη της λείπει.⁽⁸⁾ Στην Κυρήνη, έβγαλαν τα μάτια από μια προτομή σε ιερό τής Δήμητρας, κι έκοψαν τη μύτη. Στην Τοσκάνη, ένα άγαλμα του Βάκχου έχει αποκεφαλιστεί. Στην Σπάρτη, ένα κολοσσιαίο άγαλμα της θεάς Ἥρας έχει τυφλωθεί, με παραμορφωμένα τα μάτια από σταυρούς. Ένα όμορφο άγαλμα του Ἀπόλλωνος από τη Σαλαμίνα έχει ευνουχιστεί και χτυπηθεί άγρια στο πρόσωπο, αφαιρώντας τη μύτη τού θεού. Τα σημάδια στον λαιμό δείχνουν πως οι χριστιανοί θέλησαν να τον αποκεφαλίσουν αλλ’ απέτυχαν… Στην Αίγυπτο, αμέτρητα πλήγματα με καλέμια αλλοίωσαν τα πρόσωπα… των θεών τού συγκροτήματος ναών στα Δένδερα, στην αριστερή όχθη τού Νείλου. Οι θεϊκές μορφές χτυπήθηκαν κι έχουν μικρά κοψίματα – εκατοντάδες συνήθως η κάθε μια… Ο Eberhard Sauer, ειδικός στην αρχαιολογία θρησκευτικού μίσους, παρατήρησε πως η εγγύτητα αυτών των σημαδιών… υποδηλώνει ότι τα χτυπήματα έγιναν με σχεδόν φρενήρη ρυθμό.”

Σάμος: “Εξαγνισμένη” κεφαλή αρχαιοελληνικού αγάλματος

• ⁽⁸⁾ “Ένα γυμνό άγαλμα της Αφροδίτης, έγραψε κάποιος χριστιανός ιστορικός με απέχθεια, είναι ‘πιο αισχρό από μια πόρνη που στέκεται μπροστά σε πορνείο’. Πιο δύσκολα νιώθεις επιθυμία για ένα άγαλμα με σταυρό σκαλισμένο στο κεφάλι, τα μάτια βγαλμένα και τη μύτη κομμένη από το πρόσωπο.” (C.N.)

“Δεν θα μάθουμε ποτέ πόσα ακριβώς εξαφανίστηκαν. Αγάλματα θρυμματίστηκαν, κονιορτοποιήθηκαν, σκορπίστηκαν, τα έκαψαν, τα έλιωσαν, και δεν υπάρχουν πια. Άλλα… τα πέταξαν σε ποτάμια, αποχετεύσεις και πηγάδια, και δεν θα τα δούμε πια ποτέ. Στράφηκαν και στα ιερά άλση των παλαιών θεών κι έκοψαν με τσεκούρια τ’ αρχαία τους δένδρα… Οι πράξεις βανδαλισμού απαθανατίστηκαν με λαμπρότητα σε χριστιανικές βιογραφίες αγίων… Πολύ περισσότερες βιαιοπραγίες θάφτηκαν στη σιωπή… Ενώ χρειάζονταν ίσως μήνες προσπαθειών, χρόνια εκπαίδευσης κι αιώνες συσσωρευμένης γνώσης για να χτιστεί ένας ελληνικός ναός, αρκούσε λίγος ζήλος και υπομονή για να καταστραφεί… Οι άνθρωποι έχτιζαν σπίτια με τις πέτρες των κατεδαφισμένων ναών… Ένας νόμος όριζε πως οι πέτρες από τους ἐν λόγῳ ναούς θα χρησιμοποιούνται στην επισκευή δρόμων, γεφυρών και υδραγωγείων. Στην Κωνσταντινούπολη, πρώην ναός τής Αφροδίτης χρησίμευσε ως αμαξοστάσιο των αρμάτων ενός γραφειοκράτη… Η βεβήλωση συνεχίστηκε για αιώνες.”

● Ας ξαναπιάσουμε το νήμα. Ο βασιλιάς διέταξε την εκτέλεση των ευνούχων ιερέων στην Αίγυπτο, γιατί… “προσέβαλαν” την “ηθική” του, ενώ το 335, λόγω κακής συγκομιδής, την ίδια τύχη επεφύλαξε σε δεκάδες εθνικούς, παγανιστές, που θεωρήθηκαν υπαίτιοι, ως “μάγοι τού κακού”. Ο φιλόσοφος Σώπατρος ὁ Ἀπαμεύς, μαθητής τού νεοπλατωνιστή Ἰάμβλιχου, ήταν ανάμεσά τους, αν και είχε διατελέσει ευνοούμενος του Κωνσταντίνου, που τον θεωρούσε φίλο του. Κατά τον Ἕλληνα ιστορικό και σοφιστή Εὐνάπιο, ο αυτοκράτορας πείστηκε από κάποιον συμβουλάτορά του πως ο φιλόσοφος εμπόδισε με “μάγια” την άφιξη… στόλου φορτωμένου με σιτηρά! Αλλά και ο γιος του, ο Κωνστάντιος Β’, κυνηγούσε διαρκώς τους μάντεις, τους αστρολόγους, κλπ., γιατί φοβόταν ότι θα του πάρουν τον θρόνο με “μάγια”! Το φίδι τού ιουδαιοχριστιανικού σκοταδισμού είχε πλέον εκκολαφθεί…⁽⁹⁾

• ⁽⁹⁾ Όπως είχα σχολιάσει στο Χρονικό 2 (υποσημείωση 5), ο εξιουδαϊσμός τού ελληνιστικού και ρωμαϊκού κόσμου (σε Ανατολή και Δύση, αντίστοιχα) μέσω του εκχριστιανισμού, υπήρξε η προϋπόθεση – sine qua non – των σκοτεινών χρόνων, του σκοταδισμού τού Μεσαίωνα.

● Ἓλλην, κατά την πρωτοχριστιανική Εκκλησία, ήταν ο εθνικός, ο παγανιστής· η λέξη είχε αυτήν τη σημασία ως τα τέλη τής χιλιετίας. Οι Έλληνες θεωρούσαν πως διαφοροποιούνταν από τους άλλους ως προς την κουλτούρα, τον πολιτισμό· οι Εβραίοι ως προς την θρησκεία. Είναι ἡλίου φαεινότερον ποια ήταν τα πρότυπα του κάθε λαού, και ποια η συμβολή ἑκάστου στον πολιτισμό. Στις Επιστολές του, ο Σαούλ (ο Παύλος) χρησιμοποιεί τη λέξη Ἕλλην σχεδόν πάντα σε αντιδιαστολή με τη λέξη Ἑβραῖος, και δείχνει να μην τον απασχολούν όλα τ’ άλλα έθνη (εθνότητες, όπως Ρωμαίοι, Σύριοι, Αιγύπτιοι, κλπ.) που ζούσαν τότε στην περιοχή. Είναι ἡλίου φαεινότερον ποιον θεωρούσε εχθρό. Μια άλλη, “ηπιότερη” ερμηνεία, είναι πως Ἕλλην για εκείνον σήμαινε πολυθεϊστής· Ἑβραῖος ήταν ο μονοθεϊστής. Σημειωτέον πως εθνικός (gentile, στ’ αγγλικά) σημαίνει επίσης, πρωτίστως, τον μη εβραίο (όχι τον μη χριστιανό). Η έννοια του Έλληνα ως παγανιστή έφτασε ως τις μέρες μας. Πολλοί που τάσσονται υπέρ τής αναβίωσης της λατρείας των Ὀλυμπίων θεῶν αυτοαποκαλούνται Έλληνες πολυθεϊστές, ενώ η θρησκεία ονομάζεται ἑλληνισμός. Οι εκτός Ελλάδας πολυθεϊστές, πάντως, διευκρινίζουν πως δεν προσδιορίζονται ως Έλληνες το γένος.

Το συμβούλιο των θεών, του Ραφαήλ (1517-18)

● “Η λέξη ‘παγανιστής’,” κατά τη Nixey, “ήταν υποτιμητική και προσβλητική λέξη… Απετέλεσε και μια χριστιανική καινοτομία: πριν από την άνοδο του χριστιανισμού, ελάχιστοι θα σκέφτονταν να αυτοπροσδιοριστούν βάσει της θρησκείας τους. Μετά ο κόσμος χωρίστηκε, εἰς τὸ διηνεκές, βάσει θρησκευτικών οριοθετήσεων· και τότε εμφανίστηκαν λέξεις για τον προσδιορισμό αυτών των διαφοροποιήσεων. Μια από τις πιο συνηθισμένες ήταν ο ‘παγανιστής’. Αρχικά, αυτή η λέξη είχε χρησιμοποιηθεί αναφερόμενη στον πολίτη, διακρίνοντάς τον από τον στρατιώτη. Στη συνέχεια, οι χριστιανοί συγγραφείς επινόησαν ψευδείς, διόλου κολακευτικές ετυμολογίες: είπαν ότι σχετίζεται με τη λέξη pagus, με τους ‘αγρότες’… Δεν είναι αλήθεια· όμως αυτές οι συκοφαντίες ‘κόλλησαν’ και ο ‘παγανισμός’ απέκτησε τη δυσάρεστη οσμή τού χωριάτικου και καθυστερημένου – ρετσινιά που κουβαλάει μέχρι σήμερα.” Επίσης, η Αγγλίδα συγγραφέας θεωρεί πως καλόν είναι “ν’ αποφεύγουμε ν’ αποδίδουμε σύγχρονες εθνικότητες στους αρχαίους και, αντίθετα, να τους προσδιορίζουμε με βάση την γλώσσα στην οποία κυρίως έγραφαν. Έτσι, ο ρήτορας Λιβάνιος, παρ’ όλο που γεννήθηκε κι έζησε στη Συρία, δεν προσδιορίζεται ως ‘Σύρος’ αλλ’ ως ‘Ἕλλην’. Ο κόσμος αυτός ήταν κοσμοπολίτικος, όπου ο καθείς… θα θεωρούσε ενδεχομένως τον εαυτό του Έλληνα”, συμπληρώνει η Nixey.

● Ο Κωνστάντιος ήταν ο αυτοκράτορας που εγκαινίασε την αντιπαγανιστική νομοθεσία, η οποία θα οδηγούσε αργότερα στην “Ιερά Εξέταση”. Παράλληλα, κλιμάκωσε τους διωγμούς, με στρατόπεδο συγκέντρωσης, στην Σκυθόπολη της Παλαιστίνης, όπου βασανίζονταν και θανατώνονταν Έλληνες, εθνικοί, ή όσοι θεωρούνταν εχθροί τής αυτοκρατορίας, βάσει των υποδείξεων αχρείων βασιλικών συμβούλων. Σχετικά στοιχεία παρέθεσε ο Ἀμμιανὸς Μαρκελλίνος – “πρώην στρατιωτικός, και Έλληνας”, όπως δήλωνε, ακόμη και σ’ εκείνους τους χαλεπούς καιρούς, γεννημένος ίσως στην Ἀντιόχεια. Η ιδέα για τη δημιουργία τού στρατοπέδου αποδόθηκε στον Γεώργιο της Καππαδοκίας, επίσκοπο Ἀλεξανδρείας, που το τέλος του θα ήταν εξίσου άσχημο με τον βίο του, μόλις στον θρόνο θ’ ανέβαινε ο Ιουλιανός.

Επινίκια στήλη τού Διοκλητιανού (λανθασμένα αναφέρεται ως Στήλη τού Πομπήιου) στο
Σεραπείον Αλεξανδρείας. Στήθηκε το 297 ΚΧ, μετά από την καταστολή εξέγερσης στην Αίγυπτο. Είναι φτιαγμένη από μονόλιθο γρανίτη ύψους 20,46 μέτρων, με συνολικό ύψος 26,85 μέτρων.

● 356. “Κατέστη παράνομη – ἐπὶ ποινῇ θανάτου – η λατρεία εικόνων”, σημειώνει η Nixey. “Οι ‘παγανιστές’ προσδιορίζονται πλέον ως ‘άφρονες’, που οι πεποιθήσεις τους πρέπει να ‘ἐκριζωθοῦν καθ’ ὁλοκληρίαν’. Η θυσία αποτελεί ‘αμάρτημα’, και όποιος την προσφέρει, θα ‘πλήττεται με το ξίφος τής εκδίκησης’.” Ο Οργουελιανός Ηρωικός νέος κόσμος τού χριστιανισμού είχε ανάγκη κι ενός δικτύου επιτήρησης. “Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες χρησιμοποιούσαν ανέκαθεν πληροφοριοδότες – τους ‘delatores’. Τώρα, όλοι αυτοί τέθηκαν στην υπηρεσία τής Εκκλησίας. Άνθρωποι απ’ όλες τις τάξεις ήταν πλέον υποχρεωμένοι να γίνουν χαφιέδες… Αν αρνούνταν, ή αποτύγχαναν στα καθήκοντά τους, τότε λογοδοτούσαν οι ίδιοι. Μεταξύ εκείνων που είχε επιφορτιστεί ο κλήρος να συντάσσει εκθέσεις ήταν οι ηθοποιοί και, όπως μια τροπολογία προσέθετε αποκαλυπτικά, οι πόρνοι ‘οι οποίοι φορούν μοναστικά ράσα’. Οι τιμωρίες πιθανόν να ήταν φριχτές… [λ.χ.] χύνοντας λιωμένο μολύβι στο λαρύγγι. Η συμμόρφωση πάνω απ’ όλα.” (!)

Ιουλιανός: η ελληνική παρένθεση

● 4 Φεβρουαρίου 362. Ο Ιουλιανός εκδίδει διάταγμα περί ανεξιθρησκίας. Εκεί διακηρύσσει πως όλες οι θρησκείες είναι ίσες ενώπιον του νόμου και τονίζει την ανάγκη να επιστρέψει η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στον θρησκευτικό της εκλεκτικισμό, βάσει του οποίου το κράτος δεν επιβάλλει καμιά θρησκεία. Στις σπουδές του στην Αθήνα, ο τελευταίος Ρωμαίος αυτοκράτορας που απέρριψε ενσυνείδητα τον χριστιανισμό, προωθώντας αντ’ αυτού τον νεοπλατωνικό ελληνισμό, εντρύφησε στην φιλοσοφία, μυήθηκε στα Ἐλευσίνια μυστήρια που κατόπιν προσπάθησε ν’ αναβιώσει, ενώ γνωρίστηκε και με δυο χριστιανούς οι οποίοι θα γίνονταν αργότερα επίσκοποι και “άγιοι”: τον Γρηγόριο Ναζιανζηνό και τον Βασίλειο της Καισαρείας.

Ο Ιουλιανός (361–363) υπήρξε μια σύνθετη προσωπικότητα: “στρατιωτικός διοικητής, φιλόσοφος, θεοσοφιστής, κοινωνικός μεταρρυθμιστής, άνθρωπος των γραμμάτων”, που έγραφε στα ελληνικά. Φυσικά, έχουν “χαθεί” αρκετά έργα του, με σημαντικότερο το Κατὰ Γαλιλαίων (= Χριστιανών). Ήταν κατά το ἥμισυ Έλληνας, από τη μητέρα του. Οι γονείς του ήταν χριστιανοί· η παιδεία του ήταν επίσης χριστιανική. Όμως, στα είκοσί του χρόνια, στράφηκε από τον χριστιανισμό στον ελληνισμό. Ο ρόλος τού αυτοκράτορα δεν του “πήγαινε”, αφού δεν του άρεζε καθόλου ο αυταρχισμός, η απολυταρχία. Θεωρούσε πως ο ιδανικός κυβερνήτης θα έπρεπε να είναι primus inter pares (“πρώτος μεταξύ ίσων”), και ίσος με τους υπηκόους του έναντι του νόμου. Πήγαινε συχνά στη Σύγκλητο και συμμετείχε στις συζητήσεις σαν μέλος της, και όχι ως βασιλιάς. Συνήθιζε να μιλά στους υπηκόους ως ίσος προς ίσον, ντυνόταν απλά, και η ζωή του ήταν ασκητική. Όλα αυτά παρεξηγήθηκαν από τους “πολλούς”, που πίστευαν πως θα έπρεπε να φέρεται ως παντοδύναμος αὐτοκράτωρ.

Ο Ιουλιανός ο αποστάτης προεδρεύει σε σύσκεψη σεκταριστών, του Edward Armitage (1875). Ιουλιανός ο… “σεκταριστής”; Μα σεκταριστές τότε ήταν οι Χριστιανοί!

Επεδίωκε συνεχώς να μειώσει τη δαπανηρή και διεφθαρμένη γραφειοκρατία, απολύοντας το πλεονάζον προσωπικό, είτε δημοσίους υπαλλήλους, ή ακόμη και μυστικούς πράκτορες. Προώθησε την αποκέντρωση για τον ίδιο λόγο, μεταφέροντας αρμοδιότητες στις πόλεις από την πρωτεύουσα. Ανακάλεσε, βέβαια, τα προνόμια που είχε παραχωρήσει ο Κωνσταντίνος στην Εκκλησία, κι έκοψε τους παχυλούς μισθούς των επισκόπων. Οραματίστηκε τη δημιουργία ενός φιλανθρωπικού συστήματος, καθώς οι χριστιανικές ελεημοσύνες είχαν αποδέκτες τούς πάντες, όχι μόνον τους χριστιανούς, κι επέκρινε τους ιερείς τής παλαιάς θρησκείας: “Οι ασεβείς Γαλιλαίοι τρέφουν όχι μόνον τους δικούς τους φτωχούς, αλλά και τους δικούς μας· τους υποδέχονται στις αγάπες τους,⁽¹⁰⁾ τους προσελκύουν, όπως τα γλυκά προσελκύουν τα παιδιά.”

• ⁽¹⁰⁾ Η γιορτή τής αγάπης ήταν ένα κοινοτικό γεύμα των πρώτων χριστιανών. Καθιερώθηκε και σε άλλες γλώσσες με την ελληνική λέξη (agape).

Μετά από πέντε μήνες στην Κωνσταντινούπολη, πέρασε άλλους εννέα στην Ἀντιόχεια, προετοιμάζοντας μια εκστρατεία του στην Περσία. Η απογοήτευσή του εκεί ήταν μεγάλη. Διεπίστωσε πως οι πλούσιοι έμποροι αποθήκευαν τα τρόφιμα και τα πουλούσαν σε υψηλές τιμές, και υπήρχε κίνδυνος να ξεσπάσει λιμός. Παρά τις παρεμβάσεις του, τοπική συνέλευση και προεστοί παρέμεναν αδρανείς. Αποφάσισε τελικά να ορίσει τις τιμές και να φέρει σιτηρά από την Αίγυπτο, ενώ υποχρέωσε τους γαιοκτήμονες να πουλήσουν. Μετά θέλησε ν’ αποκαταστήσει την αρχαία πηγή Κασταλία, σε κοντινό ναό τού Απόλλωνα, όπου, όμως, είχε θαφτεί ένας επίσκοπος. Η εντολή του ν’ απομακρυνθούν τα οστά του, προκάλεσε μεγάλη πορεία χριστιανών, και φωτιά που κατέστρεψε τον ναό. Το 363 διέταξε την ανοικοδόμηση του ναού τού Σολομώντα: και πάλι τα έργα στην Ιερουσαλήμ σταμάτησαν λόγω πυρκαγιών… Περιττό να πούμε ότι, και στις δυο περιπτώσεις, επρόκειτο για δολιοφθορές των χριστιανών, που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως “πράξεις τρομοκρατίας”.

Ο Μερκούριος σκοτώνει τον Ιουλιανό (κοπτική εικόνα). Ο Βασίλειος, λένε, φυλακισμένος με την έναρξη της εκστρατείας στην Περσία, ζήτησε με προσευχή τη βοήθεια του Μερκούριου· κι αυτός εμφανίστηκε σε όραμα, λέγοντάς του ότι
σκότωσε τον Ιουλιανό λογχίζοντάς τον…

Ο Ιουλιανός τραυματίστηκε θανάσιμα υπό μυστηριώδεις συνθήκες κατά την εκστρατεία, χωρίς να καταφέρει να υλοποιήσει το όραμά του (“ἔργον Θεοῦ!”, θα έλεγαν πασιχαρείς οι χριστιανοί, ανυμνώντας τον “Κύριον”). Ήταν όμως “έργο Θεού”; Το 364, ο Λιβάνιος ανέφερε πως ο Ιουλιανός δολοφονήθηκε από έναν χριστιανό στρατιώτη του. Μετά από 14 χρόνια, ανασκεύασε, λέγοντας ότι δεν επρόκειτο για δολοφονία: δράστης ήταν κάποιος “Σαρακηνός”. Η μεταστροφή πάντως έγινε σ’ εποχή που οι χριστιανοί ήταν πάλι “στα πράγματα”. Κατά τον Ιωάννη Μαλάλα, την εντολή για τη δολοφονία την έδωσε ο Βασίλειος. Έπειτα, χριστιανοί ιστορικοί διέδωσαν την “παράδοση” πως τον βασιλιά τον σκότωσε ο “άγιος” Μερκούριος… Χριστιανική φαντασίωση είναι σίγουρα τα λόγια που φέρεται να είπε ξεψυχώντας: “Νενίκηκάς με, Γαλιλαῖε”. Ο Ιουλιανός θα μιλούσε στον πληθυντικό: “Nενικήκατέ με, Γαλιλαίοι”. Έγραψε λ.χ. Κατὰ Γαλιλαίων, όχι Κατὰ Γαλιλαίου. Η διαφορά είναι τεράστια.

● Ως προς τον επίσκοπο Γεώργιο, βάσει και των στοιχείων που παραθέτουν ο ίδιος ο Ιουλιανός, ο Αμμιανός, μα και χριστιανοί ιστορικοί, όπως ο Σωζομενός, ο Θεοδώρητος, και ο Σωκράτης Σχολαστικός:

“… ἐξεδήλωνε ὑπερβάλλοντα ἀντιπαγανιστικὸν ζῆλον… με αυθαίρετες πράξεις και ομιλίες προσβλητικές, επιβάλλοντας δυσβάστακτη φορολογία, κι εξορίζοντας τον διακεκριμένο εθνικό ιατρό, Ζήνωνα,⁽¹¹⁾ ή εμποδίζοντας τις παγανιστικές θυσίες και γιορτές, και καλώντας τον Αρτέμιο, δούκα τής Αιγύπτου, που οι Αλεξανδρινοί τον έτρεμαν, γιατί αρέσκονταν να καταστρέφει είδωλα: εισέβαλε με στρατιώτες του στον υπέροχο ναό τού Σεράπιδος [Σεραπεῖον], που απογυμνώθηκε πάραυτα από εικόνες, αναθήματα και διακοσμητικά στοιχεία… Η είδηση της ενθρόνισης του Ιουλιανού έφθασε στην Αλεξάνδρεια στις 30 Νοεμβρίου 361. Ο Γεώργιος βρισκόταν στο απόγειο της έπαρσης και ισχύος του: είχε εξαπολύσει διωγμούς και την χλεύη του κατά των παγανιστών, οι οποίοι… μπορούσαν τώρα, επιτέλους, να εκδικηθούν για λογαριασμό των θεών”… Φυλακίστηκε με άλλους δυο, επειδή είχαν γκρεμίσει έναν βωμό· αλλά “το πρωί τής 24ης Δεκεμβρίου, ο παγανιστικός όχλος μαζεύτηκε και πάλι, τους έβγαλε με φρικιαστικές κραυγές θριάμβου, και τους χτύπησε μέχρι θανάτου.” Κατόπιν περιέφερε τα σώματά τους σε όλη την πόλη, και τέλος “έκαψε τις σορούς στην ακτή, ρίχνοντας τις στάχτες στην θάλασσα”… Η Αλεξάνδρεια, το λαμπρό κέντρο τού ελληνιστικού πολιτισμού, βυθιζόταν στην άβυσσο…

• ⁽¹¹⁾ Οτιδήποτε ελληνικό ήταν “του διαβόλου”, κι εξοβελίστηκε: γνώση, επιστήμη, ιατρική. Κάηκαν τα ιατρικά βιβλία και οι μόνες “θεραπευτικές” μέθοδοι που απέμειναν ήταν η αφαίμαξη και ο… εξορκισμός. Προϋπόθεση για να μην αμφισβητηθεί ποτέ η χριστιανική “νέα τάξη” ήταν η αποκτήνωση του ανθρώπου…

Ο Αϊ-Γιώργης σκοτώνει τον δράκοντα, του Bernat Martorell (1434-35). Ίδια “αισθητική”-εικονογραφία με την προηγούμενη εικόνα,
μ’ έναν δράκο στην θέση τού Ιουλιανού!

● Ποιος ήταν όμως ο “δοὺξ τῆς Αἰγύπτου”, Ἀρτέμιος; Δεν ήταν άλλος από τον, κατά την χριστιανική Εκκλησία, “μάρτυρα” και “άγιο” Αρτέμιο της Αντιοχείας, όπου αποκεφαλίστηκε το 362, μετά από τη δίκη του, με την κατηγορία τής κατάχρησης εξουσίας, και κακοδιοίκησης της επαρχίας του, αφού γκρέμιζε ναούς, κι έκανε κομμάτια τα είδωλά τους – αὐτοβούλως, ή με παρότρυνση του Γεωργίου. Η Εκκλησία έκρινε μάλλον πως το έργο του ήταν “θεάρεστον”! Ενδέχεται, μάλιστα, επί Ιουλιανού να ήταν δυο οι “οσιομάρτυρες”: ο Αρτέμιος και ο Γεώργιος… Υπάρχουν, βλέπετε, ορισμένοι, όπως λ.χ. ο Άγγλος ιστορικός Edward Gibbon, που ταυτίζουν τον ἐν λόγῳ επίσκοπο Γεώργιο με τον… “άγιο” Γεώργιο! Ο πρώτος ήταν αρειανός (ἤτοι αιρετικός), άρα, “μαύρο πρόβατο”. Ο δεύτερος, όμως, ήταν ό ήρωας ενός θρύλου που, σε διάφορες παραλλαγές, γοήτευσε ως και τους μουσουλμάνους. Άρα, ήταν αναγκαίο να διαφυλαχθεί. Τέθηκε, έτσι, σε λειτουργία η επιχείρηση παραποίησης στοιχείων (να έχουμε κατά νου, πως όσα στοιχεία διαθέτουμε τώρα, έχουν περάσει από… χίλια λογοκριτικά “κόσκινα”)! Ο “άγιος”, λοιπόν, υποτίθεται πως μαρτύρησε κατά τον διωγμό τού Διοκλητιανού, το 303. Η τεχνολογία τής εποχής, ωστόσο, δεν έδινε τη δυνατότητα σε κάποιο ανυπόστατο πρόσωπο ν’ αποκτήσει σάρκα και οστά. Γι’ αυτό και για τον “άγιο” δεν γνωρίζουμε τίποτε απολύτως, ούτε έχουμε καμιά απόδειξη πως υπήρξε. Ό,τι ξέρουμε είναι… κατά παράδοση. Το αρχαιότερο κείμενο που αναφέρεται στον θρύλο, χωρίς να κατονομάζει τον Γεώργιο, είναι η Ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία, τού Ευσέβιου Καισαρείας (4ος αιώνας· για την αξιοπιστία του, βλέπε Χρονικό 19, τελευταία παράγραφο). Το παλαιότερο κείμενο με αποσπάσματα του θρύλου βρίσκεται σε ελληνική αγιολογία, ένα παλίμψηστο του 5ου αιώνα. Όμως, ο συντάκτης του, όπως ο Gibbon, ταυτίζει επίσης τον “μάρτυρα” με τον συνονόματό του επίσκοπο.

● “Όπως παραδέχθηκε ο πρώιμος χριστιανός συγγραφέας Ὠριγένης,” σχολιάζει η Nixey, “οι μάρτυρες αριθμητικά ήταν τόσο λίγοι ώστε άνετα μπορούσε κάποιος να τους μετρήσει. Οι χριστιανοί πέθαιναν για την πίστη τους ‘περιστασιακά’… Κατά τα φαινόμενα, αρκετοί άγιοι δεν υπήρξαν ποτέ. Όπως πιστεύεται τώρα, ούτε καν δέκα ιστορίες μαρτύρων δεν μπορούν να κριθούν αξιόπιστες… Εκείνα τα χρόνια οι διωγμοί ήταν λίγοι: ο Δεκιανός, ο Βαλεριανός, μετά από επτά χρόνια, και ‘ο Μέγας [Διοκλητιανός] Διωγμός’, καμιά πενηνταριά χρόνια αργότερα, το 303 μ.Χ. Ούτε και όλοι αυτοί οι ‘διωγμοί’ αποσκοπούσαν απερίφραστα να πλήξουν χριστιανούς… Οι Ρωμαίοι δεν επεδίωκαν να εξαλείψουν τον χριστιανισμό. Αν το επεδίωκαν, είναι σχεδόν σίγουρο πως θα το είχαν πετύχει… Οι ιστορίες των μαρτύρων… δείχνουν αυτό που ο G. E. M. de Ste. Croix αποκάλεσε ‘ολοένα μεγαλύτερη περιφρόνηση για την ιστορικότητα’… Οι σύντομοι και σποραδικοί ρωμαϊκοί διωγμοί των χριστιανών ωχριούν συγκριτικά με το τι προκάλεσαν οι χριστιανοί στους άλλους – για να μην πούμε τι έκαναν στους δικούς τους αιρετικούς.”

Έλληνας ιππέας αρπάζει μια Αμαζόνα από τον φρυγικό σκούφο της, ψηφιδωτό στη Δάφνη, προάστιο της Αντιοχείας (4ος αι. ΚΧ)

● 363. Με τον θάνατο του Ιουλιανού, η πορφύρα (το στέμμα, όπως θα έλεγαν αργότερα για τους βασιλεῖς) δόθηκε, “κατά λάθος”, στον Ιοβιανό, που επέβαλε πάλι τον χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία. Ευρισκόμενος υπό την επιρροή τού “αγίου” Ἀθανασίου Ἀλεξανδρείας, μετακινήθηκε… “ὡς διὰ μαγείας” από την ανεκτικότητα στη μισαλλοδοξία, επιβάλλοντας θανατική ποινή σ’ εκείνους που λάτρευαν πατροπαράδοτους θεούς, ενώ παράλληλα, διέταξε το κάψιμο της Βιβλιοθήκης τής Ἀντιοχείας.⁽¹²⁾ Δεν πρόλαβε, ωστόσο, να ολοκληρώσει την “αποστολή” του: πέθανε (ή τον… “πέθαναν”) σε μισό χρόνο. Το καθήκον αυτό θ’ αναλάβανε λίαν συντόμως να φέρει σε πέρας ο Θεοδόσιος Α΄.

• ⁽¹²⁾ “Ο Ιοβιανός διέταξε την καταστροφή” τής Βιβλιοθήκης Ἀντιοχείας, αναφέρει ο Johannes Hahn στο Gewalt und religiöser Konflikt (Βία και θρησκευτική διένεξη), “επειδή ήθελε να κερδίσει την εύνοια των Αντιοχέων. Όμως απέτυχε οικτρά: όχι μόνον οι παγανιστές αλλά και οι χριστιανοί ερμήνευσαν την πράξη του ως βαρβαρότητα.” Είπαν μάλιστα πως “έκαψε τον ναό, με όλα τα βιβλία του, με την παρότρυνση της γυναίκας του, ενώ οι παλλακίδες του γελούσαν βάζοντας φωτιά»…

● Το “κυνήγι των μαγισσών”, στο μεταξύ, συνεχιζόταν με ακόμη μεγαλύτερη ένταση, ύστερα από την “παρένθεση” του Ιουλιανού: ελληνικά φιλοσοφικά κι επιστημονικά συγγράμματα καίγονταν δημόσια, εκατοντάδες Έλληνες, ή και άλλοι εθνικοί, διαπομπεύονταν, φυλακίζονταν, βασανίζονταν, εκτελούνταν, ή η περιουσία τους δημευόταν, με την κατηγορία τής μαγείας. Ανάμεσα τους, άλλος ένας φιλόσοφος, ο Σιμωνίδης. Οι κατηγορίες περί “μαγείας” απέρρεαν από την πρακτική τής θεουργίας των νεοπλατωνικών φιλοσόφων. Πρόκειται, έλεγαν, για την “ενσυνείδητη συμμετοχή τού ανθρώπου στο θείο έργο”, που επιτυγχάνεται μέσω των τελετουργιών επίκλησης θεού, ή θεών, με σκοπό την ἕνωσιν με το θείο για την τελειοποίηση του ανθρώπου: ό,τι επιδιώκουν ακόμη οι μυστικιστές, λ.χ. οι σούφι, με μουσική και ποίηση, τραγούδι και χορό – και ό,τι ακριβώς απεχθάνονται ακόμη οι άνθρωποι της Εκκλησίας.

Ο Άγιος Παύλος καίει παγανιστικά βιβλία στην Έφεσο, του Lucio Massari (1612). Πράξεις των Αποστόλων, 19: “Υπολόγισαν την αξία [των καμένων βιβλίων] και διεπίστωσαν πως έφτανε τις πενήντα χιλιάδες αργύρια” = πάνω από 20 εκατομμύρια €!

● Το 364, ο Μάξιμος, δάσκαλος του Ιουλιανού στην φιλοσοφία και θεουργία, κατηγορήθηκε ότι προκάλεσε μακρά ασθένεια στους νέους αυτοκράτορες, Ουαλεντινιανό και Ουάλη, αλλ’ απαλλάχθηκε, λόγω αμφιβολιών. Ωστόσο, το 365-366, τον συνέλαβαν και πάλι για “παράνομο πλουτισμό”. Του επιβλήθηκε βαρύτατο πρόστιμο και βασανίστηκε, επειδή… δεν μπορούσε να το πληρώσει. Περί το 370, τ’ όνομά του ενεπλάκη σε φήμες για έναν χρησμό, ως προς το ποιος θα ήταν ο επόμενος αυτοκράτορας. Ο Ουάλης αντέδρασε υστερικά, εξαπολύοντας σφαγές, με αποτέλεσμα να στραφούν οι πάντες εναντίον του. Ο Μάξιμος βασανίστηκε και αποκεφαλίστηκε το 372, παρ’ όλο που, κατά τον Ευνάπιο, δεν είχε καμιάν ανάμιξη στην ιστορία.

● 3ο τέταρτο, 4ου αιώνα. “Μια από τις πιο διαβόητες επιθέσεις σε στοχαστές και βιβλία έγινε στην Αντιόχεια… Ο Αμμιανός Μαρκελλίνος… από τους καλύτερους ιστορικούς τής εποχής, έτυχε να είναι εκεί… Η κατηγορία για προδοτική μαντεία οδήγησε σε πλήρους κλίμακας εκκαθάριση με στόχο τούς διανοούμενους της πόλης… Ένας ευγενής με ‘αξιοσημείωτο λογοτεχνικό έργο’ ήταν από τους πρώτους που συνελήφθησαν και βασανίστηκαν. Ακολούθησαν αρκετοί φιλόσοφοι που κατά περίσταση βασανίστηκαν, κάηκαν ζωντανοί, ή αποκεφαλίστηκαν. ‘Αμέτρητα βιβλία και ολόκληρες στοίβες εγγράφων, που είχαν βρεθεί μετά από έρευνες σε διάφορα σπίτια, κάηκαν όλα σ’ έναν σωρό υπό την επίβλεψη των δικαστών. Θεωρήθηκαν ως κείμενα απαγορευμένα για να μετριαστεί η αγανάκτηση που προκάλεσαν οι εκτελέσεις, αν και τα περισσότερα ήταν πραγματείες διαφόρων ελευθέρων τεχνών και νομολογίας… Σε όλες τις ανατολικές επαρχίες κάηκαν ολόκληρες βιβλιοθήκες από τους ιδιοκτήτες τους, που φοβήθηκαν ανάλογη μοίρα· τέτοιος ήταν ο τρόμος που κατέλαβε όλες τις καρδιές’… Όπως κοκορευόταν ο Ιωάννης o Χρυσόστομος, τα έργα ‘των Ελλήνων έχουν στο σύνολό τους αφανιστεί και καταστραφεί’.” Η Nixey καταλήγει με μια θλιβερή επισήμανση: “Υπολογίζεται ότι λιγότερο από το 10% τού συνόλου τής κλασικής γραμματείας έχει διασωθεί στη σύγχρονη εποχή.”

Ο “ὀμφαλὸς τῆς γῆς”: οι Δελφοί με τον Ναό τού Απόλλωνα (αναπαράσταση)

Θεοδόσιος: Γενοκτονίας Πράξη Β’ – Σφαγή τής Θεσσαλονίκης
Λεφούσι χριστιανών βανδάλων στους Δελφούς

● 390. Άλλη μια “θαυματουργή” μεταστροφή σημειώθηκε στην περίπτωση του Θεοδοσίου (379–395). Η ανεκτικότητα στην αρχή τής βασιλείας του έδωσε την θέση της στην μισαλλοδοξία. Το αιματηρό σημείο καμπής ήταν το 390, όταν διέταξε τους Γότθους στρατιώτες του να διαπράξουν την αποτρόπαιη σφαγή τής Θεσσαλονίκης στον Ιππόδρομο, επειδή οι κάτοικοι εξεγέρθηκαν κατά της μισθοφορικής φρουράς του (βλέπε και το Χρονικό 18, υποσημείωση 5). Ο κόσμος είχε προσκληθεί να παρακολουθήσει αρματοδρομίες· όμως, οι Γότθοι έκλεισαν τις πόρτες και κατέσφαξαν τους πάντες… Απολογισμός: 7.000-15.000 νεκροί! Ο επίσκοπος Μεδιολάνων, Αμβρόσιος, άδραξε την “χρυσή” ευκαιρία: αφόρισε τον Θεοδόσιο, και τον μετέτρεψε σε πειθήνιό του όργανο.⁽¹³⁾ Ο αυτοκράτορας υποτάχθηκε πλήρως στην Εκκλησία, και δέχθηκε να κάνει δημόσια μετάνοια, υποσχόμενος ν’ αλλάξει πορεία, και να καταστεί υπέρμαχος της χριστιανικής πίστης. Τότε εκδόθηκαν τα διαβόητα “Θεοδοσιανά διατάγματα” για διάλυση των θεσμών και καταστροφή των ναών των εθνικών. Προφανώς, η πρώτη πράξη “μετανοίας” του ήταν η μετατροπή τού ναού τού Απόλλωνα και των περισσοτέρων αγαλμάτων κι έργων τέχνης των Δελφῶν, σε σωρό ερειπίων, στ’ όνομα του χριστιανισμού, επίσης το 390.⁽¹⁴⁾ Ο ιερός χώρος καταστράφηκε ολοσχερώς από ένα λεφούσι ζηλωτών χριστιανών, που ήθελαν να εξαλείψουν κάθε ίχνος ελληνισμού, ο οποίος ήταν ήδη “προγραμμένος”, ως “religio illicit” (θρησκεία παράνομη): οι εθνικοί καταδίδονταν από χριστιανούς χαφιέδες, στέλνονταν σε δίκες και, σε πολλές περιπτώσεις, εκτελούνταν. Την επόμενη χρονιά, ο “πόλεμος κατά των απίστων” μεταφέρθηκε στην Αλεξάνδρεια.

• ⁽¹³⁾ Ο Αμβρόσιος κατόρθωσε να χειραγωγεί τρεις αυτοκράτορες: τους Γρατιανό, Ουαλεντινιανό Β’ και Θεοδόσιο Α’· επόμενο ήταν να “αγιοποιηθεί”! Ο Γρατιανός υιοθέτησε την τακτική τού Κωνσταντίνου: το 382, κρατικοποίησε όλη την περιουσία των παγανιστών. Ο Ουαλεντινιανός, από την πλευρά του, με τη νομοθεσία του κατέστησε ουσιαστικά παράνομο τον πολυθεϊσμό. Ενώ ο Θεοδόσιος, όχι μόνον ενέκρινε, αλλά και συμμετείχε στις επιθέσεις των χριστιανών “ζηλωτών” κατά των αρχαίων ιερών, όταν σκοτώνονταν οι ιερείς ή καταστρέφονταν οι ναοί. Στην πράξη, τα διατάγματά του ισοδυναμούσαν με κήρυξη πολέμου κατά του ελληνισμού.

Πήλινο αγαλματίδιο Αφροδίτης
από τη Μύρινα, 2ος αιώνας ΠΚΧ

• ⁽¹⁴⁾ Όμως στην πραγματικότητα, οι Δελφοί ήταν ήδη κομμάτια και θρύψαλα: το 362, ο Ὀρειβάσιος, προσωπικός γιατρός τού Ιουλιανού, είχε πάει για λογαριασμό τού αυτοκράτορα στο μαντείο, που ήταν ήδη σε άθλια κατάσταση, λεηλατημένο από τους θησαυρούς του, παίρνοντας μια από τις τελευταίες “προφητείες” τής Πυθίας (που μάλλον ήταν η κραυγή: “Βοήθεια!”), όπως την παραθέτει, τουλάχιστον, ο χριστιανός ιστορικός Φιλοστόργιος (με πολλές επιφυλάξεις για το αν αποδίδει την ιστορική αλήθεια: την “Ιστορία” έγραφαν πλέον οι “Μεγάλοι Αδερφοί”):

  .

  Εἴπατε τῷ βασιλεῖ, χαμαὶ πέσε δαίδαλος αὐλά,
  οὐκέτι Φοῖβος ἔχει καλύβην, οὐ μάντιδα δάφνην,
  οὐ παγὰν λαλέουσαν, ἀπέσβετο καὶ λάλον ὕδωρ.

  Δαίδαλος (ο αρχιτέκτονας του Λαβυρίνθου): μέγαρο· αυλά (αυλή): καταγής· Φοῖβος: Ἀπόλλων· παγάν: πηγή.

● 391. “Ο Θεοδόσιος ενέκρινε έναν τρομερό νόμο. ‘Κανείς δεν δικαιούται να κάνει θυσίες· κανείς δεν θα περιφέρεται στους ναούς· κανείς δεν θα λατρεύει τα ιερά’. Μετά… ήρθε ένας νέος νόμος, ακόμη πιο τρομερός. ‘Αν τυχόν υπάρχουν ναοί στις επαρχίες τής χώρας, να γκρεμιστούν’… Ένας επίσκοπος, ὀνόματι Μάρκελλος, ήταν ‘ο πρώτος… που εφάρμοσε το διάταγμα και κατέστρεψε τα ιερά’… Καθώς οι νόμοι κατά των παγανιστών κορυφώνονταν σ’ ένα επιθετικό crescendo, κατεδάφισε και τον τεράστιο κι ακόμη εξαιρετικά δημοφιλή ναό τού Δία τῆς Ἀπαμείας… Έπεσε μ’ έναν κρότο που ήταν τόσο δυνατός ώστε όλοι οι κάτοικοι της πόλης το έβαλαν στα πόδια… [Τελικά,] ο Μάρκελλος πιάστηκε και κάηκε ζωντανός από εξοργισμένους πολυθεϊστές… Σήμερα λατρεύεται σαν άγιος στην Ορθόδοξη Εκκλησία.” Κανείς δεν μπορούσε να διανοηθεί ποιο θα ήταν το κτήριο που θα έμπαινε στο στόχαστρο των χριστιανών αμέσως μετά. Η αφήγηση της Nixey οδηγείται σε κορύφωση:

● “Στα τέλη τού πρώτου αιώνα χριστιανικής εξουσίας, το Κολοσσαῖον κυριαρχούσε στην Ρώμη, και ο Παρθενώνας υψωνόταν πάνω από την Αθήνα. Όμως, όταν οι συγγραφείς αυτής της περιόδου συζητούσαν περί της αρχιτεκτονικής, δεν ήταν αυτά τα κτήρια που τους εντυπωσίαζαν. Αντίθετα, κάποιο άλλο οικοδόμημα στην Αίγυπτο προσήλκυε τον θαυμασμό τους… Οι μεγάλες του αίθουσες, οι κίονές του, τα εκπληκτικά αγάλματα, η τέχνη του, όλα το καθιστούσαν… ‘το πιο μεγαλειώδες κτήριο σε όλον τον κόσμο’. Όλοι το ήξεραν. Κανείς δεν το ξέρει τώρα. Μπορεί οι τουρίστες ν’ ανεβαίνουν ασθμαίνοντες στον Παρθενώνα, ή να κοιτούν με δέος το Κολοσσαίον, αλλ’ εκτός από την ακαδημαϊκή κοινότητα, ελάχιστοι γνωρίζουν τον ναό τού Σεράπιδος.⁽¹⁵⁾ Και αυτό επειδή… ένας επίσκοπος, με την στήριξη μιας σπείρας φανατικών χριστιανών, τον μετέτρεψε σε σωρό ερειπίων.”

• ⁽¹⁵⁾ Το εκπληκτικό είναι ότι κανένα από αυτά τα οικοδομήματα (Παρθενών, Κολοσσαῖον, Σεραπεῖον) δεν περιλαμβανόταν στα ἑπτὰ θεάματα τῆς οἰκουμένης (επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου)!

Το Σεραπεῖον και το Ἀρτεμίσιον ισοπεδώνονται

Σεραπεῖον Ἀλεξανδρείας (αναπαράσταση)

● Το 391, φανατικοί χριστιανοί με τον στρατό λεηλάτησαν και ισοπέδωσαν το τεράστιο Σεραπείον, με ό,τι είχε απομείνει από τη Βιβλιοθήκη Αλεξανδρείας, βάσει των διαταγμάτων τού Θεοδοσίου και του αρχιεπισκόπου Θεοφίλου. Ο τελευταίος περιγράφεται “γλαφυρά” στην Παρακμή και Πτώση τής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, του Edward Gibbon, ως “ο αιώνιος εχθρός τής ειρήνης και της αρετής, ένας θρασύς, κακός άνθρωπος, που τα χέρια του ήταν μολυσμένα πότε με χρυσάφι και πότε με αίμα”. Ο Θεόφιλος είχε ανακαλύψει έναν υπόγειο ναό των πιστών τού Μίθρα,⁽¹⁶⁾ κι επεδείκνυε χλευαστικά με τους οπαδούς του τα ιερά τους κειμήλια, ώστε να τους εξωθήσει σ’ επίθεση εναντίον τους. Οι χριστιανοί αντεπιτέθηκαν, και οι μιθραϊστές, που ήταν λιγότεροι, κατέφυγαν ἐξ ἀνάγκης στο Σεραπείον. Ο Θεοδόσιος είχε δώσει στον Θεόφιλο το “πράσινο φως” να επιδοθεί σε καταστροφές, ζητώντας ν’ αποφευχθούν οι σφαγές, εἰ δυνατόν. Κατά την Ἐκκλησιαστική ἱστορία τού χριστιανού ιστοριογράφου, Σωκράτη Σχολαστικού, ο Θεόφιλος “πρωτοστάτησε στην απογύμνωση του Μιθραίου… Έπειτα κατέστρεψε το Σεραπείον… Οι ειδωλολατρικοί ναοί… έτσι ισοπεδώθηκαν κι οι λιωμένες εικόνες των θεών τους μετατράπηκαν σε δοχεία και άλλα πρακτικά σκεύη, χρήσιμα στην αλεξανδρινή Εκκλησία.” Οι ναοί που είχαν ερειπωθεί, έσπευσε να επισημάνει ο αρχιεπίσκοπος, θα ήταν δυνατόν να χαρακτηριστούν “εγκαταλελειμμένοι”, ώστε να μετατραπούν σε χριστιανικές εκκλησίες, κάτι που πρέπει να εγκρίθηκε γενικότερα, αφού σε όλη την έκταση της αυτοκρατορίας τού 5ου αιώνα βρίσκουμε σπηλαιώδη μιθραία που έγιναν κρύπτες και αρχαίους ναούς που απετέλεσαν τα θεμέλια εκκλησιών.

• ⁽¹⁶⁾ Σημειωτέον ότι ελάχιστα γνωρίζουμε για τον μιθραϊσμό, που εμφανίστηκε παράλληλα με τον χριστιανισμό, και υπήρξε το αντίπαλόν του δέος, από τον 1ο ως τον 4ο αιώνα ΚΧ.

Ο Θεόφιλος, θριαμβευτής ἐν μέσῳ ερειπίων τού Σεραπείου:
η παράνοιά του φαίνεται στα μάτια του… (Πάπυρος 5ου αι.)

● Θριαμβευτής ἐν μέσῳ ερειπίων, ο Θεόφιλος κοίταξε τριγύρω, εἰς ἀναζήτησιν του επόμενου θύματός του και, αφού ισοπέδωσε πολυάριθμα ιερά σε όλη την Αίγυπτο, στράφηκε εναντίον των μαθητών τού Ωριγένη, εξαπολύοντας μια παρανοϊκή εκστρατεία, που οδήγησε στον θάνατο 10.000 μοναχών: η σφαγή τελικά ήταν αναπόφευκτη – αλλ’ ο σφαγέας “αγιοποιήθηκε” από τους κόπτες!

“Σύμφωνα με μεταγενέστερα χριστιανικά χρονικά,” σημειώνει η Nixey, η ερείπωση του Σεραπείου “ήταν νίκη. Σύμφωνα με μη χριστιανική περιγραφή, ήταν τραγωδία – και φάρσα. Ο Έλληνας συγγραφέας Ευνάπιος θεωρεί πως η καταστροφή έγινε όχι τόσο από ευλάβεια προς τον Κύριον, όσο από ξεκάθαρη απληστία. Στο κείμενό του, οι χριστιανοί δεν είναι ενάρετοι πολεμιστές: είναι τραμπούκοι και κλέφτες. Το μόνο που δεν έκλεψαν, παρατηρεί σαρκαστικά, ήταν το πάτωμα – και αν έμεινε αυτό, είναι ‘επειδή, απλούστατα, οι πέτρες ήταν βαριές και δεν ήταν εύκολο να μετακινηθούν’… Οι δεκάδες χιλιάδες βιβλία, τ’ απομεινάρια τής μεγαλύτερης στον κόσμο βιβλιοθήκης, χάθηκαν όλα τους και δεν βρέθηκαν ποτέ. Πιθανόν κάηκαν… Χρειάστηκε να περάσει πάνω από χιλιετία ώσπου κάποια άλλη βιβλιοθήκη να προσεγγίσει τον πλούτο της… Όπως σχολιάζει ο Luciano Canfora: ‘το κάψιμο των βιβλίων αποτελούσε μέρος τής έλευσης κι επιβολής τού χριστιανισμού’.”

● Η ερείπωση του Σεραπείου θεωρήθηκε από πολλούς αντιπροσωπευτική τού “θριάμβου τού χριστιανισμού” σε βάρος των άλλων θρησκειών (ή της νίκης ενός εβραϊκού θεού, σε βάρος ελληνικών, ρωμαϊκών, αιγυπτιακών, περσικών, κλπ. θεών – ὡς ἐκ τούτου και των πολιτισμών), ενώ εκείνη της Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης ως συμβολική τού “αφανισμού τής γνώσης και του πολιτισμού” (βλέπε και Χρονικό 18, υποσημείωση 6, και Χρονικό 24, Χρονικό εμπρησμών βιβλιοθηκών). Η βιβλιοθήκη είχε ως 700.000 έγγραφα από Ἑλλάδα, Αίγυπτο, Ασσυρία, Περσία, Ινδία, και άλλες χώρες, ως τμήμα ενός σπουδαίου ερευνητικού ιδρύματος, του Μουσείου (Οἴκου τῶν Μουσῶν), όπου σπούδασαν, δίδαξαν, κι έκαναν έρευνα, οι κορυφαίοι άνθρωποι του πνεύματος του αρχαίου κόσμου, λ.χ.: Ἀρχιμήδης, ο “αρχιεπιστήμονας” της αρχαιότητας· Κτησίβιος, ο πατέρας τής πνευματικής κι εφευρέτης τής ὑδραύλεως (εκκλησιαστικού οργάνου: βλέπε το Χρονικό 11, Ὕδραυλον Ὄργανον)· Εὐκλείδης, ο πατέρας τής γεωμετρίας· Ἵππαρχος, ο πατέρας τής αστρονομίας, θεμελιωτής τής τριγωνομετρίας· Ἥρων, ο πατέρας τής μηχανικής, κι εφευρέτης τής πρώτης ατμομηχανής (αἰολόσφαιρας), οπαδός των ατομικών φιλοσόφων· Ἐρατοσθένης, που υποστήριξε την σφαιρικότητα της γης, και υπολόγισε την περιφέρειά της, καθώς επίσης την κλίση τού άξονά της, σχεδόν ἐπακριβῶς· Ἀρίσταρχος, που πρώτος πρότεινε το σύστημα του ηλιοκεντρικού σύμπαντος. Η περίπτωσή του είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα για το θέμα μας: το μοναδικό σωζόμενο έργο του, Περὶ τῶν μεγεθῶν καὶ ἀποστάσεων τοῦ Ἡλίου καὶ τῆς Σελήνης, στηρίζεται στο γεωκεντρικό μοντέλο. Το άλλο βιβλίο του, με την εναλλακτική υπόθεση του ηλιοκεντρισμού, είναι γνωστό από τις παραπομπές άλλων επιστημόνων, λ.χ. του Αρχιμήδη. Τυχαίο; Κάθε άλλο!

Βιβλιοθήκη Αλεξανδρείας (αναπαράσταση)

● Το 392 ο Θεοδόσιος απαγόρευσε τα κυπριακά μυστήρια της Αφροδίτης, ενώ ο επίσκοπος Σαλαμίνας, “άγιος” Ἐπιφάνιος, εκχριστιάνιζε εθνικούς μαζικά, με την απειλή τής σφαγής και της πυράς, καταστρέφοντας όλα τα ιερά. Την άλλη χρονιά, ο αυτοκράτορας επεξέτεινε το απαγορευτικό μέτρο, ώστε να καλύψει όλες τις πανελλήνιες καλλιτεχνικές και αθλητικές γιορτές και αγώνες, όπως τα Ὀλύμπια, τα Πύθια, τα Ἴσθμια, μα και τα ρωμαϊκά Ἄκτια. Εὐκαιρίας δοθείσης, λεηλατήθηκαν τα ιερά τής Ὀλυμπίας. Το 395, οι αγριότητες των χριστιανών εξαπλώθηκαν σε όλη την Ελλάδα, μεταξύ άλλων και σε τόπους-σύμβολα – όχι μόνον στην Ολυμπία, αλλά και στο Δῖον, στους Δελφούς (και πάλι), ή και στην Ἐλευσίνα, όπου πυρπόλησαν το ιερό και σκότωσαν όλους τους ιερείς, με την κατηγορία ότι προσπαθούσαν ν’ αναβιώσουν τα Ελευσίνια μυστήρια.

● Η απόλυτη βία βασιλεύει προς τα τέλη τού 4ου αιώνα, με την καταστροφή αρχαίων ναών που μετατρέπονται σε χριστιανικές εκκλησίες, με τ’ αγάλματα, τους βωμούς, και τα ιερά, να περιφέρονται και να χλευάζονται δημόσια, πριν να κομματιαστούν, εθνικούς ιερείς να σκοτώνονται, βιβλιοθήκες να καίγονται. Αυτή η ευρύτατης κλίμακας συμφορά, σε Ανατολή και Δύση, περιγράφεται σε σωζόμενα κείμενα, τα οποία αναφέρονται μεταξύ άλλων: στην καταστροφή ιερών τόπων, που κάλυψε ταχύτατα ολόκληρη την έκταση της Αιγύπτου· την ισοπέδωση όλων των αρχαίων ναών τής Γάζας· την καταστροφή ναών και ειδώλων στη Συρία και την Καρχηδόνα· τις επιθέσεις τού Μαρτίνου τής Τουρ σε ιερούς τόπους στη Γαλατία· και ο κατάλογος συνεχίζεται…

Η καταστροφή τού Ναού τού Δία στην Ολυμπία διατάχθηκε από τον Θεοδόσιο Β’ το 426

“Στη Γαλλία”, γράφει η Nixey, “ο άγιος Μαρτίνος, ή αυτό τουλάχιστον αναφέρεται με υπερηφάνεια στην Ζωή τού Μαρτίνου, ‘έβαλε φωτιά σ’ ένα πανάρχαιο και περίφημο ιερό’, και κατόπιν κατευθύνθηκε σε κάποιο άλλο χωριό όπου ‘ισοπέδωσε εντελώς τον ναό… και κονιορτοποίησε όλους τούς βωμούς και τ’ αγάλματα’. Η αγιολογία καταγράφει αυτές τις επιθέσεις όχι ως θλιβερές… πράξεις βανδαλισμού, αλλά ως απόδειξη της αρετής τού αγίου. Μερικοί από τους περιφημότερους αγίους τού χριστιανισμού ξεκίνησαν την σταδιοδρομία τους… κατεδαφίζοντας ιερά. Ο ἐκ Νουρσίας Βενέδικτος… τιμάται ως καταστροφέας αρχαιοτήτων. Κατά την άφιξή του στο Monte Cassino, λίγο έξω από την Ρώμη, έσπασε ένα αρχαίο άγαλμα του Απόλλωνα και κατέστρεψε τον βωμό τού ιερού. Τριγύρισε στην περιοχή ‘ρίχνοντας τα είδωλα κι εξολοθρεύοντας τα άλση τού βουνού… και δεν ησύχασε προτού να ξεριζώσει και το τελευταίο κατάλοιπο ειδωλολατρίας’… Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, μαθαίνοντας πως η Φοινίκη ακόμη ‘υπέφερε από την αφροσύνη των δαιμονικών τελετουργιών’, έστειλε σπείρες βίαιων μοναχών, με χρηματοδότηση των πιστών κυριών τής ενορίας του, για να καταστρέψουν τα ιερά στην περιοχή… Το 401 μ.Χ., ο Αυγουστίνος κάλεσε τους χριστιανούς τής Καρχηδόνας να σπάσουν παγανιστικά αντικείμενα, επειδή αυτό ακριβώς ήθελε και πρόσταζε ο Θεός… Το εκκλησίασμα, ανυπομονώντας να λεηλατήσει τους ναούς, άρχισε ν’ απαγγέλλει τον Ψαλμό 83. ‘Ας ταπεινωθούν και απαξιωθούν για πάντα. Ας αφανιστούν στον εξευτελισμό’… Λέγεται πως 60 άτομα σκοτώθηκαν σε ταραχές που πυροδότησε το ξέσπασμα αυτό της πύρινης ρητορείας.” Ήταν ένας ακήρυχτος πόλεμος.⁽¹⁷⁾

Η Άλωση της Ρώμης από τους βαρβάρους το 410, του Joseph-Noël Sylvestre (1890)

• ⁽¹⁷⁾ Αιώνες πλύσης εγκεφάλου δημιούργησαν την ψευδή εντύπωση πως ο χριστιανισμός έπεσε σαν ώριμο φρούτο, σε μια κοινωνία κουρασμένη από τον πολυθεϊσμό, όπου όλοι αγκάλιασαν τη νέα θρησκεία. Ο Ευσέβιος αναφέρεται σε οδομαχίες στην Αλεξάνδρεια μεταξύ “πιστών” και “απίστων” (χριστιανών και πολυθεϊστών) ήδη από τα μέσα τού 3ου αιώνα. Λίγο αργότερα, στις αρχές τού 4ου, όπως λέει η Nixey, “Ισπανοί επίσκοποι υποχρεώθηκαν να διακηρύξουν ότι: ‘Όποιος σπάσει είδωλα και σκοτωθεί επιτόπου’, δεν πρόκειται να του απονεμηθεί το στέφανο του μάρτυρα.”

Αυτός ο ιδιόμορφος εμφύλιος πόλεμος ανάγκαζε πολλούς να ασπάζονται τον χριστιανισμό, ενώ κρυφά παρέμεναν πολυθεϊστές. Κάποιοι είχαν το θάρρος να γίνουν “παραβάτες”, σαν τον Ιουλιανό, υιοθετώντας ξανά τον ελληνισμό, με αποτέλεσμα να θεσπιστούν νόμοι κατά της “αποστασίας” από τους Γρατιανό και Θεοδόσιο, με τις ποινές να γίνονται όλο και βαρύτερες. Υπήρξαν και πολυθεϊστές συγγραφείς που απέδωσαν στην χριστιανική ηγεμονία όλα τα δεινά τής αυτοκρατορίας, σαν τη Άλωση της Ρώμης, το 410, από τον Αλάριχο. Φυσικά, τα βιβλία τους καταστράφηκαν από τους χριστιανούς, που απείλησαν πως θα κόψουν τα χέρια αυτών που θα επιχειρούσαν να δημιουργήσουν νέα αντίγραφα. Ο Αλάριχος και οι Γότθοι του ήταν χριστιανοί, και η λεηλασία υπήρξε η αρχή τού τέλους τής δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

“Ο ρήτορας Λιβάνιος… και άλλοι λάτρεις των παλαιών θεών έβλεπαν… τους ναούς τους ‘ερείπια, τις τελετές τους απαγορευμένες, τους βωμούς αναποδογυρισμένους, τις θυσίες τους εκτός νόμου, τους ιερείς τους καταδιωκόμενους και την περιουσία τους να τη μοιράζεται ένα τσούρμο αλήτες’. Οι βάρβαρες και βάναυσες επιθέσεις τους στους ναούς δεν γίνονται από ευσέβεια, έλεγε ο Λιβάνιος [απηχώντας και τον Ευνάπιο]. Τις εξαπολύουν από ξεκάθαρη απληστία. ‘Οι επιθέσεις αυτές είναι πηγή εισοδήματος’, επειδή, ύστερα από τις επιδρομές, όχι μόνο σε ιερά, αλλά επίσης σε αγροικίες, ‘οι εισβολείς φεύγουν με τα λάφυρα από τα μέρη που επιτέθηκαν’.”

Σαούλ τής Ταρσού, ο ταραξίας: το κήρυγμά του στην Έφεσο καίγοντας βιβλία ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες – αλλά και όλους τους φασίστες που τον μιμήθηκαν. Να άλλη μια εκδοχή: Η ιστορία τού Αγ. Παύλου: Το κάψιμο των βιβλίων στην Έφεσο, του Pieter Coecke
van Aelst (ταπισερί, λεπτομέρεια· σχεδιάστηκε το ±1529, υφάνθηκε πριν από το 1546).

● Όχλος φονταμενταλιστών, με τον “Χρυσόστομο” επικεφαλής, καταστρέφει ολοσχερώς τον Ναό τής Ἀρτέμιδος στην Ἔφεσο, ένα απ’ τα επτά θαύματα της αρχαιότητας, το 401, δέκα χρόνια αφότου τον έκλεισαν. Συντρίμμια του θα διακοσμήσουν την Αγία Σοφία (κίονες), τη Σύγκλητο (μπρούντζινες πύλες), τ’ ανάκτορα και άλλα κτήρια της Πόλης. Η πρώτη φραστική επίθεση κατά του ναού από τον Σαούλ-Παύλο προκάλεσε βίαιες ταραχές. Οι χριστιανοί άρχισαν τις καταστροφές στα τέλη τού 1ου αιώνα. Την σκυτάλη πήραν οι ομόθρησκοί τους Γότθοι που λεηλάτησαν το Αρτεμίσιο το 262 ΚΧ. Οι αρχαιολόγοι έψαχναν έξι χρόνια ώσπου να εντοπίσουν τα ίχνη του το 1869.

● Η εντύπωση που αποκομίζει κανείς για τον πρώτον “αιώνα χριστιανισμού” είναι πως η αποτυχημένη απόπειρα του Ιουλιανού ν’ αποκαταστήσει και πάλι την ανεξιθρησκία, υπήρξε κομβικό σημείο: οι χριστιανοί συνειδητοποίησαν τι είχαν κατακτήσει και τι κινδύνευαν να χάσουν. Οι επιθέσεις τους, στο εξής, θ’ αποκτούσαν τον χαρακτήρα της εκμηδένισης όλων των αλλοθρήσκων – μια πραγματική γενοκτονία, φτάνοντας σε σημείο παροξυσμού.

●

Η πομπή με τη σορό τού Αλέξανδρου (περιγραφή τού Διόδωρου Σικελιώτη, αναπαράσταση )

Η νεκροσυλία τού Σώματος του Ἀλεξάνδρου

ΣΕ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ χάους, πόλωσης, έσχατης σήψης και ηθικής κατάπτωσης, που προβλήθηκε ως “ο θρίαμβος του χριστιανισμού κατά της ειδωλολατρίας”, ο συμβολισμός ενός “Ιησού νικηφόρου” δεν θα ήταν ποτέ καταλυτικός δίχως την ήττα, την κατάκτηση, του ανίκητου κατακτητή Ἀλεξάνδρου. Ο μέγας βασιλεύς είχε εκπνεύσει (δηλητηριασμένος μάλλον) στη Βαβυλώνα το 323 ΠΚΧ. Η σορός ήταν καθ’ ὁδὸν προς τη Μακεδονία, όταν την απήγαγε ο Πτολεμαῖος Σωτήρ, λόγω του κύρους που θα προσέδιδε ο τάφος τού Ἀλεξάνδρου στην Αίγυπτο. Ο νεκρός, που είχε ήδη ανακηρυχτεί “γιος τού Άμμωνα” από το μαντείο τού θεού στην όαση Σίβα, ζήτησε λίγο πριν από τον θάνατό του να ενταφιαστεί στον ναό τού Άμμωνα Δία, και όχι δίπλα στον πραγματικό του πατέρα, τον Φίλιππο, στις Αιγές. Ο Πτολεμαίος Φιλοπάτωρ έχτισε μεγαλοπρεπές μαυσωλείο στην Αλεξάνδρεια, σ’ ένα τεράστιο τέμενος, γνωστό ως Σῶμα, που έγινε ένα από τα περιφημότερα και σπουδαιότερα ιερά τού αρχαίου κόσμου, δεδομένου ότι ο Αλέξανδρος λατρευόταν σαν θεός στη Μακεδονική και την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία – και ιδίως στην πόλη που είχε ιδρύσει, της οποίας ήταν και πολιούχος. Πάρα πολλοί ηγεμόνες και πολιτικοί, αξιωματικοί και αξιωματούχοι, Έλληνες και Ρωμαίοι, πήγαιναν στο μαυσωλείο για να αποτίσουν φόρο τιμής στον Αλέξανδρο. Ο Ιούλιος Καίσαρας ήταν ο πρώτος Ρωμαίος ηγέτης που πήγε στο Σώμα, για να προσκυνήσει τον τάφο τού ήρωά του. Πολλοί άλλοι ακολούθησαν, από τον Αύγουστο ως τον Σεβήρο. Υπήρξαν και οι φαύλοι συλητές τού τάφου, όπως ο Καλιγούλας, που αφαίρεσε τον θώρακα, και ο Καρακάλλας, που ιδιοποιήθηκε τον χιτώνα, το δαχτυλίδι, και την ζώνη, το 215, ενώ ο στρατός του επιδιδόταν σε πολυήμερες λεηλασίες στην πόλη, σφαγιάζοντας πάνω από 20.000 πολίτες, κυρίως νέους, λόγω μιας σάτιρας που είχε ανεβεί στην Αλεξάνδρεια, γελοιοποιώντας τους ισχυρισμούς του πως σκότωσε τον συναυτοκράτορα αδελφό του, Γέτα, σε αυτοάμυνα.

Πολεοδομικό σχέδιο αρχαίας Αλεξάνδρειας με πλαισιωμένα σε κόκκινο τα τέσσερα επίμαχα σημεία:
το Μουσείον και η Βιβλιοθήκη, το Σεραπείον, και κάπου ενδιάμεσα το “Σώμα” τού Αλεξάνδρου.

● Όμως, ακόμη και σ’ ένα τέτοιο λουτρό αίματος και πλιάτσικο, με μοναδική εξαίρεση τους “μακρυχέρηδες” με την αυτοκρατορική πορφύρα, δεν υπήρξε καμιά ουσιαστική απειλή για το Σώμα τού Αλεξάνδρου. Η απειλή εμφανίστηκε τον επόμενο αιώνα. Ο επίσκοπος Γεώργιος, κατά τον Αμμιανό Μαρκελλίνο, περνώντας το 361 από το Σώμα, σκόπιμα αναρωτήθηκε φωναχτά, μπροστά στον λαό τής Αλεξάνδρειας, σχετικά με τον σπουδαίο και μεγαλοπρεπή ναό τού “δαίμονα” της πόλης: “Για πόσον ακόμα θα υφίσταται αυτός ο τύμβος;”, είπε. Με τη λέξη δαίμων, ο Αμμιανός εννοούσε την θεότητα προστάτιδα της πόλης, τον Αλέξανδρο. Μα σύντομα, όπως είδαμε, “ο Γεώργιος δολοφονήθηκε, λόγω επανειλημμένων πράξεων οξείας ύβρεως, προσβολής, και λεηλασίας των ιερότερων θησαυρών τής πόλης.” Ήταν, άλλωστε, μισητός απ’ όλους, ακόμη και από τους χριστιανούς. Ο Γεώργιος, όμως, δεν ήταν μόνος. Ο Θεοδόσιος, το 391, κήρυξε εκτός νόμου τη λατρεία τού Αλέξανδρου, μαζί με όλους τούς άλλους ελληνιστικούς θεούς, ενώ στη συνέχεια, όπως γράφει στην Ιστορία του και ο Alexandre Grandazzi, “ξέσπασαν βίαιες χριστιανικές και αντιπαγανιστικές ταραχές, οδηγώντας στην καταστροφή τού μεγάλου ναού τού Σεράπιδος, που επεκτάθηκε πιθανόν ως… το Σώμα: μια νύξη… σε ομιλία τού ρήτορα Λιβάνιου, δημιουργεί την εντύπωση πως έβγαλαν την σορό από τον τύμβο, εκθέτοντάς την δημόσια για τελευταία φορά.” Φαίνεται, λοιπόν, πως η σορός απήχθη για δεύτερη φορά και θάφτηκε χριστιανικά επειδή, κατά το νέο δόγμα, έπρεπε να ενταφιαστεί μες στη γη, ενώ η παλαιότερη συνήθεια εναπόθεσής της σε τύμβο κρίθηκε ειδωλολατρική. Ό,τι σχετικό με τον ελληνισμό καταστράφηκε, ενώ η ταφή σημαντικών κι επιφανών προσωπικοτήτων δεν γινόταν σε μαυσωλεία πλέον, αλλά σε χριστιανικές βασιλικές, καθώς και στη γη. Είναι η εποχή που τα λείψανα του Μακεδόνα βασιλιά εξαφανίζονται “μυστηριωδώς”. Στο μεταίχμιο 4ου και 5ου αιώνα, ο “Χρυσόστομος” εκστασιαζόταν σε κήρυγμά του γιατί το σημείο ταφής τού Αλέξανδρου ήταν την εποχή εκείνη “άγνωστο στους δικούς του ανθρώπους”, με άλλα λόγια, στους Αλεξανδρινούς πολυθεϊστές. Μερικές δεκαετίες αργότερα, ο Θεοδώρητος περιέλαβε τον Αλέξανδρο σε κατάλογο διάσημων ανδρών που οι τάφοι τους είχαν “χαθεί”.

Αλέξανδρος ο Μέγας, σε διάφορες παραλλαγές, του Andy Warhol (1982)

● Σε αραβικά κείμενα του 9ου και του 10ου αιώνα, αναφέρεται κάποιο τέμενος, ή τάφος, του Αλεξάνδρου. Πρόκειται, μάλλον, για το τζαμί που ανακατασκευάστηκε με αρχαία αρχιτεκτονικά στοιχεία, κατά τον 11ο αιώνα, όπου βρέθηκε η άδεια σαρκοφάγος τού Αλέξανδρου το 1798 από τις δυνάμεις τού Ναπολέοντα. O Λέων Αφρικανός, που επισκέφθηκε την Αλεξάνδρεια γύρω στο 1517, έγραψε:

“Ἐν μέσῳ των ερειπίων τής Αλεξανδρείας, υπάρχει ακόμη ένα μικρό οικοδόμημα, χτισμένο σαν παρεκκλήσι, αξιομνημόνευτο λόγω ενός περίφημου τάφου, που οι μωαμεθανοί έχουν σε μεγάλη εκτίμηση· στο οποίο μνήμα, καθώς υποστηρίζουν, φυλάσσεται η σορός τού Μεγάλου Αλεξάνδρου… Ένα απέραντο πλήθος ξένων κατευθύνονται εκεί, ακόμη και από μακρινές χώρες, για να λατρεύσουν και να αποτίσουν φόρο τιμής στον τάφο, στον οποίον, επιπλέον, συχνά παραχωρούν σημαντικές δωρεές.”

Αλέξανδρος ο Μέγας, ψηφιδωτό,
του Αλέξανδρου Γιαννιού

Όμως και στον George Sandys, που πήγε στην Αλεξάνδρεια το 1611, έδειξαν ένα μνήμα, στο οποίο ο κόσμος υποκλινόταν, θεωρώντας το τόπο ανάπαυσης του Αλέξανδρου. Όποια και αν υπήρξε, τελικά, η τύχη τού τάφου, που “χάθηκε” ξανά “μυστηριωδώς”, οι ἐν λόγῳ μαρτυρίες αποτελούν διπλή ήττα τού χριστιανισμού: α) η λατρεία τού Αλεξάνδρου συνεχίστηκε, είτε με, ή ακόμη και χωρίς την σορό, παρά τη νεκροσυλία· και β) η σύγκριση μεταξύ των δυο μονοθεϊστικών θρησκειών σε αυτό το θέμα, αποβαίνει συντριπτικά σε βάρος τού χριστιανισμού.

● Ιστορικοί τού 21ου αιώνα, λ.χ. ο Andrew Chugg, συγγραφέας τεσσάρων βιβλίων για τον Αλέξανδρο, το ένα με τον τίτλο Μέγας Αλέξανδρος, ο χαμένος τάφος, δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο, η ταριχευμένη σορός του να φυλάσσεται ευλαβικά στη Βασιλική τού Αγίου Μάρκου στη Βενετία, θεωρώντας, λόγω πλάνης, ότι πρόκειται για τα λείψανα του ευαγγελιστή Μάρκου! Ο Μάρκος είχε πάει στην Αλεξάνδρεια το 49 και ίδρυσε την εκεί Εκκλησία, αναλαμβάνοντας ως ο πρώτος επίσκοπός της. Υπήρχαν, όμως, Αλεξανδρινοί εθνικοί που είχαν αγανακτήσει με τις προσπάθειές του να τους απομακρύνει από τη λατρεία των πατροπαράδοτων θεών τους. Το 68, τον έδεσαν με σχοινί από τον λαιμό και τον έσυραν στους δρόμους, ώσπου υπέκυψε (οι όχλοι, βλέπετε, δεν ήταν χριστιανική επινόηση: αποτελούν βασικό και αναντικατάστατο “εργαλείο” κάθε δόγματος και ιδεολογίας).

Όταν στον 9ο αιώνα δυο Βενετοί έμποροι μετέφεραν τη μούμια από την Αλεξάνδρεια στη Βενετία, ο δόγης διέταξε να χτιστεί η Chiesa d’Oro (Χρυσή Εκκλησία) δίπλα στ’ ανάκτορα. Η κατοχή ενός κειμηλίου βαρύνουσας σημασίας είχε σοβαρές πολιτικές επιπτώσεις. Μ’ έναν υποτιθέμενο ευαγγελιστή στην επικράτειά της, η Βενετία αναβαθμίστηκε σχεδόν στο επίπεδο της ίδιας τής Ρώμης. Το 1063, ενώ χτιζόταν μια καινούργια εκκλησία, τα λείψανα “μυστηριωδώς” εξαφανίστηκαν πάλι. Κατά την… παράδοση, ο ίδιος ο “Μάρκος” αποκάλυψε την θέση των λειψάνων του το 1094, απλώνοντας το χέρι από έναν κίονα προς τον τότε δόγη.

Από το 1811, η μούμια φυλάσσεται σε κρύπτη κάτω από την Αγία Τράπεζα, σε μαρμάρινη σαρκοφάγο, όπου υπάρχουν αρκετά μακεδονικά σύμβολα… Οι κόπτες, αντίθετα, πιστεύουν ότι το κεφάλι τού Μάρκου παραμένει σ’ εκκλησία στ’ όνομά του στην Αλεξάνδρεια, ότι μέρος των λειψάνων βρίσκονται στον καθεδρικό ναό τού Αγίου Μάρκου στο Κάιρο, και τα υπόλοιπα στη Βενετία.

Υπάρχει, ωστόσο, μια… “ήσσονος σημασίας λεπτομέρεια”: πρώιμοι χριστιανοί συγγραφείς, όπως ο Δωρόθεος, ο Ευτύχιος, και ο συγγραφέας τού Πασχαλινού Χρονικού, επισημαίνουν πως οι παγανιστές… έκαψαν τη σορό τού Μάρκου! Πώς ήταν δυνατόν να ταριχευθεί;

Αρκεί μια επιστημονική μελέτη των λειψάνων ν’ αποκαλύψει την προέλευσή τους. Με την ραδιοχρονολόγηση θα διαπιστώναμε αν η σορός είναι αρκετά αρχαία, ώστε να ταιριάζει μ’ εκείνην του Αλέξανδρου. Επίσης, θα ήταν δυνατόν ν’ αναπαραστήσουμε τα χαρακτηριστικά τού προσώπου από το κρανίο (όπου κι αν βρίσκεται αυτό), ή και να εξετάσουμε τα οστά για πιθανά σημάδια πολλαπλών τραυμάτων, κυρίως εκείνο στο στήθος τού Αλεξάνδρου από βέλος που διαπέρασε το στέρνο του…

Αλήθεια, πιστεύετε πως υπάρχει το ενδεχόμενο η (όποια) επίσημη Εκκλησία να επιτρέψει ποτέ κάτι τέτοιο, θέτοντας σε κίνδυνο την Εκκλησιαστική της “ιστορία”, χάριν τής Ιστορίας;

Επόμενο Χρονικό 24. ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΟΥ ΚΡΕΤΙΝΙΣΜΟΥ ● Η Γενοκτονία των Ἑλλήνων (Β) ● Η Δολοφονία τής Ὑπατίας ● Χριστιανισμός και Δουλεία ● Αποικιοκρατία και Ρατσισμός

• >> Χρονικό 24. ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΟΥ ΚΡΕΤΙΝΙΣΜΟΥ
• << Χρονικό 22. ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΠΕΡΙΠΛΟΥ ΤΗΣ ΙΒΗΡΙΑΣ

Ερείπια και κίονες στον Ναό τής Αρτέμιδος στην Έφεσο

Χρονικό 18. ΑΙΓΑΙΟΝ: ΚΝΩΣΟΣ, ΜΥΚΗΝΑΙ, ΙΛΙΟΝ

Χρονικό 18. ΑΙΓΑΙΟΝ: ΚΝΩΣΟΣ, ΜΥΚΗΝΑΙ, ΙΛΙΟΝ

/ENGLISH/ Chronicle 18. MYCENAE: FROM KNOSSOS TO TROY

● Stonehenge ● Δωριείς και Λαοί τής Θάλασσας
● Μυστήρια ● Τρωικός και Κατάρρευση
της Εποχής τού Μπρούντζου

του Μιχάλη Λουκοβίκα

Το ανάκτορο της δυναστείας των Ατρειδών στις Μυκήνες

OI ΜΥΚΗΝΑΙΟΙ ΑΝΕΛΑΒΑΝ τον έλεγχο των “Δρόμων τού Κασσίτερου” – του θαλάσσιου εμπορικού δικτύου των μετάλλων τής Δύσης – ως κληρονόμοι των Μινωιτών. Η μεγάλη τους ακμή διήρκεσε περίπου 250 χρόνια, ως την κατάρρευση της εποχής τού μπρούντζου. Αυτό το εκτεταμένο δίκτυο είναι η εξήγηση που βρίσκουμε μυκηναϊκά τεχνουργήματα σε μεγάλες αποστάσεις, πέραν των ορίων τού μυκηναϊκού κόσμου: σπαθιά στη “μακρινή” καυκασιανή Γεωργία· ένα αντικείμενο από ἤλεκτρον, εγχάρακτο με σύμβολα Γραμμικής Β, στην Βαυαρία τής Γερμανίας· διπλοί πελέκεις και άλλα είδη τού 13ου αιώνα ΠΚΧ, στην Αγγλία (Wessex, Κορνουάλλη) και Ιρλανδία. Υπάρχουν πειστικά στοιχεία πως, κατά την τελική φάση των εργασιών τού Stonehenge, στο Wiltshire, γύρω στο 1600 ΠΚΧ, οι χτίστες είχαν εμπορικές δοσοληψίες με τους “μεγάλους μεσογειακούς πολιτισμούς τής εποχής”, όπως έγραψε ο Gerald Hawkins, ἤτοι: “τη μινωική Κρήτη, τη μυκηναϊκή Ἑλλάδα, την Αίγυπτο, και τους προγόνους των γυρολόγων πραγματευτών Φοινίκων”… Στο νεκροταφείο τού Stonehenge έχουν βρεθεί, μεταξύ άλλων, ο τάφος ενός Μεσογείου εφήβου, που πέθανε γύρω στο 1550 ΠΚΧ, και διάφορα είδη μεσογειακής προέλευσης.

Ηλιοβασίλεμα στο Stonehenge

● Άρα, κατά τον Hawkins, οι Μυκηναῖοι συγκαταλέγονταν στους θαλασσοπόρους “μεγάλου βεληνεκούς”, ακόμη και πριν από την κατάκτηση της μινωικής Κρήτης, μαζί με τους “προγόνους των… Φοινίκων”, όπως λέει. Ο Άγγλος αστρονόμος έγινε διάσημος για το έργο του στον τομέα τής αρχαιοαστρονομίας.⁽¹⁾ Το 1965 εξέδωσε μελέτη για το Stonehenge, όπου πρώτος διετύπωσε την άποψη πως το μεγαλιθικό μνημείο ήταν αστρονομικό παρατηρητήριο, για την πρόβλεψη των κινήσεων του ήλιου ή των άστρων. (Βλέπε Χρονικό 3: το Stonehenge ως έργο μεταναστών από το λίκνο τού ανθρώπου, το Αιγαίο, και η συγγένεια Μινωιτών και Μυκηναίων).

• ⁽¹⁾ Η αρχαιοαστρονομία μελετά τους τρόπους που στο παρελθόν οι άνθρωποι “κατανόησαν, ή εκμεταλλεύτηκαν, τα ουράνια φαινόμενα, καθώς και τον ρόλο που έπαιζε η ουράνια σφαίρα στον πολιτισμό τους.”

Μυκήνες, Πύλη των Λεόντων

Η μυκηναϊκή περίοδος (περίπου 1700–1100 ΠΚΧ) αποτελεί το ιστορικό πλαίσιο μεγάλου μέρους τής ελληνικής μυθολογίας και ελληνικής γραμματείας, όπως ο ἐπικὸς κύκλος, ή και η ἑλληνικὴ τραγῳδία. Οι ιστορικοί συνηθίζουν ν’ αποδίδουν την κατάρρευση σε κάποιαν εξέγερση, ή σε κάθοδο μιας άλλης φυλετικής ομάδας των Ἑλλήνων, των Δωριέων, παρ’ όλο που τουλάχιστον μια μυκηναϊκή πόλη, η Πύλος, μάλλον καταστράφηκε από τους λεγόμενους Λαούς τής Θάλασσας. Επίσης διατυπώνονται θεωρίες φυσικών καταστροφών, ή ξηρασίας σε μεγάλη κλίμακα, που ίσως να συνέβαλαν και αυτές στην κατάρρευση. Οι μετακινήσεις πληθυσμών την εποχή εκείνη, από Βαλκάνια, Αἰγαῖον και Μικρασία προς την Εγγύς Ανατολή, είναι αναντίρρητο ιστορικό γεγονός. Κατά την θεωρία των εσωτερικών παραγόντων, ο μυκηναϊκός πολιτισμός κατέρρευσε στην πορεία κοινωνικών συγκρούσεων, που ξέσπασαν λόγω απόρριψης του ανακτορικού συστήματος από τα υποπρονομιούχα κοινωνικά στρώματα, τα οποία είχαν βυθιστεί στην απόλυτη ένδεια, στο φινάλε τής περιόδου. Μια άλλη υπόθεση συνδυάζει τις κοινωνικές με τις φυλετικές αντιθέσεις. Στο πλαίσιο αυτό, αξίζει να τονιστεί πως με την έναρξη της εποχής τού σιδήρου, τα όπλα παράγονταν μαζικά, ήταν σχετικά φτηνά και προσιτά σε όλους. Τα όπλα από σίδηρο δεν ήταν εφάμιλλα των μπρούντζινων, όμως μπορούσαν κάλλιστα να σκοτώσουν (βλέπε το προηγούμενο Χρονικό, υποσημείωση 7).

Ηρακλής

● Η κάθοδος των Δωριέων αποτελεί υπόθεση εργασίας των αρχαίων Ελλήνων ιστορικών, στην προσπάθειά τους να εξηγήσουν τους λόγους που οι προκλασικές διάλεκτοι και παραδόσεις τής νότιας Ελλάδας αντικαταστάθηκαν από εκείνες οι οποίες κυριάρχησαν κατά την κλασική εποχή. Σύμφωνα μ’ έναν ελληνικό θρύλο, οι Δωριείς ανέλαβαν τον έλεγχο της Πελοποννήσου, κατά τη λεγόμενη “ἐπιστροφὴ τῶν Ἡρακλειδῶν”. Το περιεχόμενο της ἐν λόγῳ θεωρίας άλλαξε αρκετές φορές, καθώς ιστορικοί, φιλόλογοι, και αρχαιολόγοι, προσπαθούσαν να εξηγήσουν τις πολιτισμικές ασυνέχειες που διαπίστωναν στους τομείς τής έρευνάς τους. Δεν έχει επίσης ακόμη σαφώς διευκρινιστεί ο τρόπος διάδοσης της δωρικής κουλτούρας σε ορισμένα νησιά, σαν την Κρήτη. Η ιστορικότητα της καθόδου των Δωριέων παραμένει ατεκμηρίωτη, παρά τις έρευνες 200 χρόνων.

Άνδρες των Λαών τής Θάλασσας
αιχμάλωτοι στην Αίγυπτο

● Οι Λαοί τής Θάλασσας ήταν συνασπισμός θαλάσσιων επιδρομέων τής νότιας και κεντρικής Εὐρώπης, και της Μεσογείου, ιδίως της περιοχής τού Αιγαίου, που κινήθηκαν προς ανατολάς διὰ θαλάσσης (αργότερα και με χερσαίες δυνάμεις), εισβάλοντας στην Χετταία, την Κύπρο, τη Συρία, την Χαναάν, και την Αίγυπτο, κι επιφέροντας την κατάρρευση της εποχής τού μπρούντζου. Ο φαραώ Μερνεφθά τούς μνημονεύει ρητά με την φράση “οι ξένοι λαοί (ή και χώρες) τής θάλασσας”. Αφήνοντας τη μυκηναϊκή Ελλάδα έξω από τον κατάλογο των θυμάτων, ορισμένοι μελετητές θεωρούν ότι μπορούν να ταυτοποιήσουν τους περισσότερους από τους Λαούς τής Θάλασσας που μνημονεύονται στα αιγυπτιακά αρχεία· υποτίθεται πως ήταν οι: Ekwesh-Αχαιοί (αν όντως ήταν, γιατί να καταστρέψουν την Πύλο; “Επειδή ήταν Έλληνες!”, είναι η αποστομωτική απάντηση)· Teresh–Τυρρηνοί (πρόγονοι των Ετρούσκων)· Lukka–Λύκιοι· Shardana–Σαρδηνοί· Shekelesh–Σικελοί· Tekrur-Τεύκροι (που θεωρούνται είτε Τρῶες, ή Έλληνες)· και Peleset–Φιλισταῖοι (οι Παλαιστίνιοι;), προερχόμενοι, καθώς διατείνονται κάποιοι, από την Κρήτη. Οι Peleset και Tekrur ήταν οι μοναδικοί πολυάριθμοι Λαοί τής Θάλασσας που εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην Χαναάν. Σημειωτέον ότι αρκετές από τις φυλές αυτές είχαν χρησιμοποιηθεί, στο παρελθόν, από τις αυτοκρατορίες Αιγυπτίων και Χετταίων, ως μισθοφόροι, ή ως “σύμμαχοι”, πριν να στραφούν εναντίον τους. (Βλέπε τα επόμενα δυο Χρονικά, περί των Λαών τής Θάλασσας και της κατάρρευσης της εποχής τού μπρούντζου).

Μυκηναία με προτεταμένο το στήθος
(αλλά… “σεμνά”, όχι όπως οι Κρητικές!)

Οι μυκηναϊκοί οικισμοί δεν ήταν περιορισμένοι στη νότια Ελλάδα· εμφανίστηκαν επίσης στην Ἤπειρο, τη Μακεδονία, σε νησιά τού Αιγαίου, στα παράλια της Μικρασίας, στην Κύπρο, την Χαναάν, και την Ιταλία. Οι πόλεις ήταν άριστα οχυρωμένες, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στη μινωική Κρήτη. Τα ωραιότερα μυκηναϊκά ανάκτορα ανασκάφηκαν στις Μυκήνες, την Τίρυνθα και την Πύλο. Διαδέχθηκαν τα μινωικά ανάκτορα, αλλά ήταν κατώτερά τους. Η καρδιά τού παλατιού ήταν το μέγαρον, δηλαδή η αίθουσα του θρόνου. Τ’ ανάκτορα ήταν διώροφα, όπως δείχνουν οι σκάλες που βρέθηκαν στην Πύλο. Φαίνεται πως στον πάνω όροφο ήταν τα ιδιωτικά διαμερίσματα της βασιλικής οικογένειας. Ο μονάρχης, ή και ἄναξ (θείος κύριος, ηγεμών, οικοδεσπότης), λέξη που την βρίσκουμε και στον Ὅμηρο, φαίνεται πως κατείχε υπέρτατη εξουσία. Ο ρόλος του ήταν στρατιωτικός, δικαστικός και θρησκευτικός. Τα συμφραζόμενα της λέξης αυτής, σε κείμενα που έχουν να κάνουν με προσφορές, υποδηλώνουν πως οι ηγεμόνες λατρεύονταν.

Πέραν τούτου, δεν έχουμε εντοπίσει καμιά τάξη στον ρόλο τού ιερατείου. Ένα σχετικό πρόβλημα είναι η εξεύρεση κάποιου χώρου λατρείας με βεβαιότητα. Πάρα πολλές μινωικές θεότητες και θρησκευτικές δοξασίες συγχωνεύθηκαν, προφανώς, στη μυκηναϊκή θρησκεία, τη μητέρα τής θρησκείας τής κλασικής Ελλάδας. Τα Ελευσίνια μυστήρια καθιερώθηκαν κατά τη μυκηναϊκή περίοδο, στη βάση μιας προελληνικής λατρείας τής βλάστησης με μινωικά στοιχεία. Η Δήμητρα και άλλοι θεοί εμφανίζονταν σε αρκαδικούς μύθους ως ζωόμορφοι. Παραστάσεις πομπών, με προσωπεία ζώων, ή “δαιμόνων”, μας θυμίζουν τον ελληνικό μύθο τού Μινώταυρου. Ο Διόνυσος, ο μοναδικός θεός που πεθαίνει για να ξαναγεννηθεί, όπως συχνά εμφανίζεται στις θρησκείες τής Ανατολής, σχετίζεται με τον μινωικό μύθο τού “Θείου βρέφους”, που το εγκαταλείπει η μητέρα του και το ανατρέφει η ίδια η Φύση.⁽²⁾ Η μινωική ζωγραφική επηρέασε καταλυτικά τη μυκηναϊκή. Νωπογραφίες ταυροκαθαψίων έχουν βρεθεί στις Μυκήνες και την Τίρυνθα. Αλλά υπήρχε μια σημαντική διαφορά: οι Μυκηναίοι απεικόνιζαν τα ζώα μόνο σε συνάρτηση με τον άνθρωπο, ή και ως θηράματα κυνηγιού, κάτι που δείχνει πόσο διαφορετική ήταν η σχέση τους με την φύση συγκριτικά με τους Μινωίτες.

Πομπή λεοντοκέφαλων “δαιμόνων” με σπονδές στην θεά που υψώνει τελετουργικό σκεύος. Στον ουρανό ο ηλιακός τροχός και η ημισέληνος. Χρυσό σφραγιστικό δαχτυλίδι, το μεγαλύτερο του μυκηναϊκού κόσμου, από την Τίρυνθα, φτιαγμένο από μινωικό εργαστήρι (15ος αιώνας ΠΚΧ).

• ⁽²⁾ Το “Θείον Βρέφος”, ο “Μωυσής βρέφος”, ο Habis, γιος τού Οδυσσέα και της Καλυψώς (μιλάμε γι’ αυτόν ταξιδεύοντας στην Ιβηρία, βλέπε το Χρονικό 5, Ο Οδυσσέας και η Καλυψώ στην Οδύσσεια Λισαβόνα και το Χρονικό 21, Ὀδύσσεια Λισαβόνα τού μύθου), κ.ά., κάθε άλλο παρά μοναδικοί είναι, αφού απαντώνται σε πολλούς πολιτισμούς, βάσει της ίδιας ιδέας, μα όχι αναγκαστικά και της ίδιας προέλευσης. Κάτι ανάλογο συμβαίνει με τους μύθους τού Κατακλυσμού, που γέννησαν οι πρωτοφανείς πλημμύρες, όταν έλιωσαν οι πάγοι – θέμα πολύ διαδεδομένο επίσης σε όλον τον κόσμο. Ο Ουτναπιστίμ, ο Δευκαλίων, ο Νώε, και τόσοι άλλοι, είναι πρωταγωνιστές διαφορετικών εκδοχών τής ίδιας ιστορίας. Και είναι κρίμα που οι Έλληνες είναι πιο εξοικειωμένοι με τον Νώε, παρά με τον Δευκαλίωνα. Ο λόγος είναι πως οι ιστορίες αυτές αντιμετωπίζονται ως μύθοι – εκτός από εκείνες της Βίβλου, που θεωρούνται “ιερές”. Όμως, τι άλλο είναι η Βίβλος εκτός από εβραϊκή μυθολογία;

Η Φρύνη στα Ποσειδώνια της Ελευσίνας, του Henryk Siemiradzki (1889)

Ἐλευσίνια, Καβείρια και Ὀρφικά μυστήρια

● Τα Ἐλευσίνια μυστήρια ήταν τελετές μύησης, που γίνονταν στην Ελευσίνα κάθε χρόνο, στο πλαίσιο της λατρείας τής Δήμητρας και Περσεφόνης. Από τα μυστήρια των αρχαίων χρόνων, αυτά θεωρούνταν ως σπουδαιότερα. Προέλευσή τους ήταν μάλλον μια παλιά αγροτική λατρεία, της μυκηναϊκής, ή και της μινωικής περιόδου. Τα μυστήρια αναφέρονταν στον μύθο τής αρπαγής τής “κόρης” από τον βασιλιά τού Κάτω κόσμου, τον Ἅδη, σ’ έναν κύκλο με τρεις φάσεις: “κάθοδο”, “αναζήτηση”, και “ανάβαση”, όταν η Περσεφόνη έσμιγε πάλι με τη μητέρα της. Η ανάστασή της συμβόλιζε την αναγέννηση κάθε μορφής ζωής. Το τυπικό, οι τελετουργίες, και τα πιστεύω των μυστών, καλύπτονταν από μυστικότητα. Γνωρίζουμε, πάντως, πως οι τελετές συνοδεύονταν από οράματα κι επικλήσεις για “μετά θάνατον ζωή”. Γι’ αυτό, ορισμένοι μελετητές αποδίδουν την απήχηση και μακροημέρευσή τους στην χρήση ψυχεδελικών ουσιών. Οι μοναδικές προϋποθέσεις για συμμετοχή ήταν να μην βάρυνε κάποιον “ενοχή αίματος”, δηλαδή να μην είχε διαπράξει φόνο, και να μην ήταν “βάρβαρος” (να ήταν γνώστης τής ελληνικής). Αυτό, όμως, δεν εμπόδισε τη διάδοση της γιορτής αργότερα στην Ρώμη. Η μύηση, σημειωτέον, επιτρεπόταν και στις γυναίκες, ή ακόμα και στους δούλους. Συγκριτικές μελέτες παραλληλίζουν αυτές τις ελληνικές τελετές με παρόμοια συστήματα της Εγγύς Ανατολής, όπως οι λατρείες τής Ίσιδας και του Όσιρι στην Αίγυπτο, τ’ αντίστοιχά τους στην Συρία και την Περσία, καθώς βέβαια και τα θρακο–φρυγικά Καβείρια μυστήρια.

Ο Ἀγαμέμνων μυείται στα Καβείρια.

● Οι Κάβειροι ήταν αινιγματικές χθόνιες θεότητες, προστάτιδες των ναυτικών, που εισήχθησαν στις ελληνικές τελετουργίες, διατηρώντας ταυτόχρονα χεττιτικά, μαζί με πρωτο-ετρουσκικά στοιχεία. Η μυστηριακή τους λατρεία συνδεόταν στενά μ’ εκείνην του Ἡφαίστου, έχοντας ως επίκεντρο τα νησιά τής Σαμοθράκης και της Λήμνου, στο βόρειο Αιγαίο, αλλ’ επίσης και την Θήβα. Υπήρχαν και άλλοι τόποι λατρείας, όπως λ.χ. η Ἴμβρος και η Σευθόπολις της Θρᾴκης, ή διάφορες περιοχές τής Μακεδονίας, της Μικράς Ασίας, και του λοιπού Αιγαίου. Η μυστηριακή λατρεία τής Σαμοθράκης εξαπλώθηκε κατά την ελληνιστική περίοδο, φτάνοντας τελικά στη μύηση και Ρωμαίων. Και καθώς η προέλευση της λατρείας δεν ήταν ελληνική, γίνονταν δεκτοί και “βάρβαροι”: για να μυηθεί κανείς δεν υπήρχαν προϋποθέσεις ηλικίας, φύλου, κοινωνικής θέσης, ή κι “εθνικής” καταγωγής. Οι πάντες, άνδρες και γυναίκες, ενήλικες και ανήλικοι, ελεύθεροι ή δούλοι, Έλληνες και μη, μπορούσαν να συμμετάσχουν.⁽³⁾ Άλλωστε, όχι μόνον οι Σαμοθράκες, αλλά και οι Λήμνιοι, δεν ήταν ελληνικής καταγωγής: οι Λήμνιοι σχετίζονταν πιθανότατα με τους Ετρούσκους. Εξελληνίστηκαν κατά τον 6ο ΠΚΧ αιώνα, που η Αθήνα κατέκτησε το νησί, μα η λατρεία των Καβείρων επέζησε της “επιχείρησης” εξελληνισμού. Οι Σαμοθράκες συνδέονταν με τους Τρώες και τους Πελασγούς. Στο Ἱερόν τῶν Μεγάλων Θεῶν,⁽⁴⁾ ακόμη και κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, χρησιμοποιούσαν κάποια “βαρβαρική”, λεγόμενη, γλώσσα. Η Θήβα συνδεόταν με τη Σαμοθράκη διαμέσου των γάμων τού Κάδμου και της Ἁρμονίας, που καταγόταν από το νησί. Οι Κάβειροι παρουσιάζουν επίσης πολλές ομοιότητες με άλλες μυθικές φυλές, όπως οι Τελχῖνες, οι Κύκλωπες, οι Δάκτυλοι, οι Κορύβαντες, και οι Κουρῆτες. Αυτές οι ομάδες συχνά συγχέονταν ή ταυτίζονταν, καθώς μάλιστα σχετίζονταν πολλές από αυτές με τη μεταλλουργία – όπως και ο Ήφαιστος.

• ⁽³⁾ Σαμοθρακικό ανάγλυφο, με τον Ἀγαμέμνονα να μυείται στα Καβείρια, ενισχύει την ιδέα πως τα Ελευσίνια προέκυψαν από τα Καβείρια, μέσω Θρακών εγκατεστημένων στην Ελευσίνα.

• ⁽⁴⁾ Η περίφημη Φτερωτή Νίκη τῆς Σαμοθράκης (±200–190 ΠΚΧ) ήταν στημένη στο Ιερόν των Μεγάλων Θεών, σε ανυψωμένη βάση σαν πρύμνη πλοίου.

Ο μύθος τού Ορφέα, του Marc Chagall

● Τα Ὀρφικά μυστήρια ίσως να είχαν επίσης αφετηρία τα Καβείρια. Επρόκειτο για θρησκευτικές πεποιθήσεις και πρακτικές, που προέρχονταν από τον κόσμο των Ελλήνων και των Θρᾳκῶν, συνδεόμενες με ποίηση που αποδιδόταν στον μυθικό μουσικό και προφήτη Ὀρφέα, ο οποίος είχε κατεβεί στον Άδη για την αγαπημένη του Εὐρυδίκη, και κατόρθωσε να επιστρέψει. Οι Ορφικοί τιμούσαν, επιπλέον, την Περσεφόνη και τον Διόνυσο για τον ίδιο λόγο. Όπως και στα Ελευσίνια, η μύηση στον Ορφισμό συνδεόταν με μια “μετά θάνατον ζωή”.⁽⁵⁾

Ιδού ο Αλάριχος, “μεσσίας” τού χριστιανικού όχλου
“μελανοχιτώνων”, μπαίνοντας έφιππος στην Αθήνα.

• ⁽⁵⁾ Το 390 ΚΧ, ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α΄ διέταξε τον στρατό του να διαπράξει μια από τις πιο αποτρόπαιες σφαγές στην Ιστορία, εξολοθρεύοντας 7.000-15.000 Θεσσαλονικεῖς στον Ιππόδρομο, επειδή είχαν επαναστατήσει κατά τής γερμανικής του φρουράς. Για να εξιλεωθεί, το 392 έκλεισε τ’ αρχαία ιερά, κι επέβαλε τον χριστιανισμό ως μοναδική θρησκεία. Χάρη στον Θεοδόσιο, τον “Άγιο” (για την Εκκλησία), ή τον “Μέγα” (για την Ιστορία), οι χριστιανοί, μόλις γλύτωσαν τους διωγμούς, άρχισαν να διώκουν όλους τους άλλους! Οι τελευταίες αναλαμπές των μυστηρίων έσβησαν το 396, όταν ένας άλλος Γερμανός, ο “αρειανός” Αλάριχος, εισέβαλε στην Ελευσίνα, συνοδείᾳ Χριστιανών “με τα μαύρα ράσα” – οι “μελανοχίτωνες” της εποχής – βεβηλώνοντας τους ναούς και σκοτώνοντας όλους τους ιερείς. Ο Βησιγότθος “μεσσίας” τού χριστιανικού όχλου μπήκε θριαμβευτικά στην Αθήνα, αφού ρήμαξε όλη την Ἀττική, εισέβαλε στην Πελοπόννησο, πούλησε στα σκλαβοπάζαρα Σπαρτιάτες, Κορίνθιους, Αργείους κ.ά., και κατόπιν διέσχισε τον Κορινθιακό, καθ’ ὁδὸν προς την Ήπειρο. Σταμάτησε τις σφαγές και τις λεηλασίες, μόνον όταν έγινε magister militum (στρατηλάτης) τού Βυζαντίου. Μάλλον φτηνά πουλήθηκε: του έπρεπε… αγιοποίηση! (Βλέπε Χρονικά 23-24, για την σφαγή τής Θεσσαλονίκης και τον βίαιο εκχριστιανισμό τής αυτοκρατορίας, μέσω της Γενοκτονίας των Ελλήνων, που οδήγησε, ἐν τέλει, στον Θρίαμβο του κρετινισμού).

● À propos: οι πλείστοι αυτοκράτορες της Θεοδοσιανής Δυναστείας, όπως και οι έσχατοι της Ρώμης, ήταν μαριονέτες διαφόρων Γερμανών magistri militum, που ανεβοκατέβαζαν πειθήνια όργανά τους στον θρόνο, με χαρακτηριστικές περιπτώσεις τον Άσπαρ στην Ανατολή, και τον Ricimer στη Δύση. Όσο για τον χριστιανό Αλάριχο, κατέλαβε και λεηλάτησε, το 410, ακόμη και την Ρώμη, σηματοδοτώντας την αρχή της πτώσης τού δυτικού ρωμαϊκού κράτους.

Η ζωφόρος με τις χορεύτριες από το Τέμενος της Σαμοθράκης.

Η μυκηναϊκή εμπορική ναυτιλία απογειώθηκε μόλις κατέρρευσαν
οι Μινωίτες. Μετά από την κατάκτηση της Κρήτης, η παραγωγή
προϊόντων που προορίζονταν για εξαγωγή αυξήθηκε θεαματικά.

Μυκηναϊκή στάμνα με χταπόδι και ψάρια

ΚΑΤΑ ΠΕΡΙΕΡΓΟ ΤΡΟΠΟ, ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ απουσιάζει από τις γραπτές πηγές στην Γραμμική Β. Ξέρουμε, πάντως, πως οι Μινωίτες εξήγαγαν εκλεκτά υφάσματα στην Αίγυπτο. Αναμφίβολα, οι Μυκηναίοι θα έκαναν το ίδιο. Προφανώς, δανείστηκαν γνώσεις κι εμπειρία στον τομέα τής ναυσιπλοΐας από τους Μινωίτες. Είναι γεγονός πως μόλις κατέρρευσε ο μινωικός πολιτισμός, η εμπορική τους ναυτιλία απογειώθηκε. Φαίνεται πως κάποια προϊόντα, κυρίως υφάσματα, λάδι και μεταλλικά είδη, παράγονταν σε τόσο μεγάλες ποσότητες, ώστε ήταν αδύνατον να καταναλωθούν στο εσωτερικό τού βασιλείου· άρα, προορίζονταν για εξαγωγή. Τ’ αγγεία παράγονταν επίσης μαζικά. Ιδίως μετά από την κατάκτηση της μινωικής Κρήτης, η παραγωγή αυξήθηκε θεαματικά, ειδικά στην Αργολίδα, την περιοχή των Μυκηνών, με μεγάλες ποσότητες να πουλιούνται κι εκτός Ελλάδας. Τα είδη που προορίζονταν για εξαγωγή ήταν σαφώς πολυτελέστερα και καλοδουλεμένα, με ζωγραφιστές διακοσμήσεις και μυθικά, πολεμικά, ζωικά, κ.ά. μοτίβα. Το μυκηναϊκό δίκτυο εκτεινόταν ως την Ισπανία, την Βρετανία, και την κεντρική Ευρώπη, ενώ αγγεία τους βρέθηκαν στη Σαρδηνία, τη Σικελία, τη νότια Ιταλία, το Αιγαίο, τη Μικρά Ασία (μεταξύ άλλων στον παλιό οικισμό τής Μιλήτου, όπου έχουν ανασκαφεί μινωικά και μυκηναϊκά κεραμικά υψίστης ποιότητας), σε άλλα μέρη τής Ανατολίας, την Κύπρο, την Χαναάν, ή την Αίγυπτο. Το εξωτερικό εμπόριο των Μινωιτών και Μυκηναίων αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα κεφάλαια της ιστορίας τής εποχής τού μπρούντζου και ανοιχτή πρόκληση για όλους τους αρχαιολόγους.

Τρωικός και κατάρρευση της εποχής τού μπρούντζου

Το χρυσό νεκρικό προσωπείο
τού “Αγαμέμνονα”

Ως κατακτητές τής Κρήτης οι Μυκηναίοι έγιναν μεν κληρονόμοι τής Μινωικής Θαλασσοκρατορίας, όμως δεν κράτησαν πολύ. Ο Τρωικός πόλεμος, που κατά τον Ἐρατοσθένη διεξήχθη το 1194–1184 ΠΚΧ,⁽⁶⁾ οι επιδρομές των Λαών τής Θάλασσας, και η μεγάλη αστάθεια της εποχής, οδήγησαν στην πτώση τους, κατά την κατάρρευση της εποχής τού μπρούντζου. Η μετάβαση στην εποχή τού σιδήρου, σύμφωνα με πολλούς ιστορικούς, ήταν βίαιη, αλλά κι αιφνίδια, προκαλώντας πολιτισμικές ρήξεις. Μεσολάβησε ένα ιστορικό χάσμα, και στην θέση των “ανακτορικών” πολιτισμών Αιγαίου και Ανατολίας, εμφανίστηκαν απομονωμένες αγροτικές κοινωνίες, της λεγόμενης “γεωμετρικής” εποχής, ή των “ελληνικών σκοτεινών χρόνων” – που ήταν, όντως, σκοτεινοί, αλλά όχι μόνον ελληνικοί. Μέσα σε μόλις 50 χρόνια, στο πρώτο μισό τού 12ου αιώνα ΠΚΧ, ο αφανισμός τού κόσμου των Μυκηναίων και Χετταίων, η καταστροφή στη Συρία, την Χαναάν, και την Αίγυπτο, και η πολιτισμική κατάπτωση που επακολούθησε, είχαν ως αποτέλεσμα να εγκαταλειφθούν πλέον οι εμπορικοί δρόμοι, και ν’ αυξηθεί ο αναλφαβητισμός αλματωδώς. Η μυκηναϊκή γραφή, η Γραμμική Β, ξεχάστηκε. Οι Έλληνες θα ήταν υποχρεωμένοι να επινοήσουν ἐκ νέου την γραφή στα τέλη τού 9ου, ή τις αρχές τού 8ου αιώνα.⁽⁷⁾ Είναι περίοδος κατά την οποία όλες σχεδόν οι πόλεις καταστράφηκαν διὰ τῆς βίας, και σε πολλές περιπτώσεις έπαψαν να κατοικούνται, όπως η χεττιτική πρωτεύουσα Χαττούσα, οι Μυκήνες, και η Ουγκαρίτ. Η Τροία καταστράφηκε τουλάχιστον δυο φορές προτού να εγκαταλειφθεί. Οι οικισμοί έγιναν λιγότεροι και σαφώς μικρότεροι, κάτι που αποδίδεται σε λιμούς και πολέμους (ή και στα δυο), με συνέπεια τον αποδεκατισμό των ανθρώπων.

• ⁽⁶⁾ Ο Ἐρατοσθένης ὁ Κυρηναῖος (±276–195 ΠΚΧ) ήταν γεωγράφος, αστρονόμος, μαθηματικός, θεωρητικός τής μουσικής και ποιητής (χαρακτηριστική περίπτωση της σφαιρικής γνώσης και της πολυμάθειας των αρχαίων επιστημόνων). Πρώτος αυτός υπολόγισε την περιφέρεια της Γης και την κλίση τού άξονά της μ’ εντυπωσιακή ακρίβεια. Υπολόγισε μάλλον επακριβώς και την απόσταση της Γης από τον Ήλιο. Ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο γεωγραφία, επινόησε ένα σύστημα γεωγραφικού πλάτους και μήκους, κι έφτιαξε τον πρώτο παγκόσμιο χάρτη με παράλληλους και μεσημβρινούς, βάσει των διαθέσιμων γεωγραφικών γνώσεων της εποχής. Επινόησε το δίσεκτο έτος, και υπήρξε ο ιδρυτής τής επιστημονικής χρονολογίας, στην προσπάθειά του να προσδιορίσει χρονικά τα κυριότερα πολιτικά και πολιτιστικά γεγονότα από την άλωση της Τροίας. (Για το πότε έγινε ο Τρωικός, βλέπε και Χρονικό 16, υποσημείωση 5).

Ο χάρτης τού Ἐρατοσθένους

● Ο Ερατοσθένης διετέλεσε και βιβλιοθηκάριος της Μεγάλης Βιβλιοθήκης τῆς Ἀλεξανδρείας στην πτολεμαϊκή Αίγυπτο. Δυστυχώς, αυτό το κορυφαίο κέντρο επιστήμης και μάθησης του αρχαίου κόσμου καταστράφηκε επανειλημμένα από τους Ρωμαίους (τον Ιούλιο Καίσαρα, το 48 ΠΚΧ, ή τον αυτοκράτορα Αυρηλιανό, στον 3ο αιώνα ΚΧ), τους χριστιανούς (τον Θεοδόσιο και τον πατριάρχη Θεόφιλο, το 391), όπως και τους μουσουλμάνους Άραβες (τον Αμρ ιμπν αλ-Ας, το 642). Η απώλεια γνώσεων για την ανθρωπότητα υπήρξε όχι μόνον τεράστια, αλλά και ανεπανόρθωτη. (Για το κάψιμο βιβλίων και βιβλιοθηκών, βλέπε το Χρονικό 22 (Διάλειμμα: Άβδηρα, Δημόκριτος και Πλάτων) και τα Χρονικά 23-24).

Πινακίδα με σύμβολα της Γραμμικής Β

• ⁽⁷⁾ Το ελληνικό αλφάβητο στηρίχθηκε, μάλλον, στο φοινικικό “αλφάβητο”, και γέννησε με τη σειρά του διάφορες ευρωπαϊκές και μεσανατολικές γραφές, όπως η λατινική και η κυριλλική. Κατά την προσαρμογή, ωστόσο, του φοινικικού συστήματος στα ελληνικά, σημειώθηκε μια κρισιμότατη καινοτομία, που δεν ήταν άλλη από την χρήση γραμμάτων για τα φωνήεντα. Οι Έλληνες υποχρεώθηκαν να επαναλάβουν την ίδια καινοτομία δυο φορές, επειδή ακριβώς τα φωνήεντα είναι σημαντικά στην γλώσσα τους. Προσαρμόζοντας τη μινωική Γραμμική Α στις ανάγκες τους, οι Μυκηναίοι δανείστηκαν 87 κρητικά σύμβολα: τα πέντε απέδιδαν φωνήεντα και τα 82 συλλαβές. Η Γραμμική Α δεν έχει ακόμη αποκρυπτογραφηθεί, κι έτσι δεν ξέρουμε αν η λαμπρή ιδέα των γραμμάτων για τα φωνήεντα υπήρξε κρητική ή ελληνική. Έχοντας υπόψη τον ορισμό που έχει γίνει πια αποδεκτός λόγω αυτής της καινοτομίας, το πρώτο αλφάβητο (κυριολεκτικά, με σύμφωνα και φωνήεντα) υπήρξε το ελληνικό, σε αντίθεση με τα σημιτικά “αλφάβητα”, τα λεγόμενα abjad (από την αραβική λέξη για το “αλφάβητο”), που είναι αμιγώς “συμφωνικά”, ἤτοι αποδίδουν μόνον τα σύμφωνα. Το φοινικικό abjad ανήκε στην οικογένεια των συγγενικών δυτικών σημιτικών γραφών. (Περί βαλκανικής κι ελληνικής γραφής, βλέπε το Χρονικό 3, τελευταίο μέρος: Πρώιμη γραφή στα Βαλκάνια).

Ο Οδυσσέας ανακαλύπτει τον Αχιλλέα, του Jan de Bray

Ο Τρωικός πόλεμος δεν υπήρξε παρά μια μόνον πράξη αυτής της τραγωδίας σε τεράστια κλίμακα, και με την εμπλοκή πολλών εθνοτήτων: οι πολεμιστές τής συμμαχίας των Τρώων απεικονίζονται στην Ἰλιάδα να μιλούν διάφορες γλώσσες και, ὡς ἐκ τούτου, οι διοικητές τους χρειάζεται να μεταφράζουν τις διαταγές. Αντίθετα, για την αντίπαλη πλευρά, η τρωική εκστρατεία κάθε άλλο παρά πανελλήνια ήταν: ακόμη και ο Ἀχιλλεύς, ο μέγας ήρωας, προσπάθησε ν’ αποφύγει την “στράτευση”, μεταμφιεσμένος… κορίτσι στο παλάτι τής Σκύρου! Αλλά και ο Ὀδυσσεύς, που τον αποκάλυψε, είχε προσποιηθεί πως τρελάθηκε, για να γλυτώσει τον πόλεμο! Περιοχές όπως λ.χ. η Μακεδονία, η Ήπειρος, κι ἐν μέρει η Θεσσαλία, απείχαν, επειδή πιθανόν βρίσκονταν υπό τον έλεγχο των Δωριέων, οι οποίοι θα πραγματοποιούσαν λίγο αργότερα την κάθοδό τους στην Πελοπόννησο, καλύπτοντας το κενό που θα δημιουργούσε ο αφανισμός των Μυκηναίων. Τ’ ανάκτορα καταστράφηκαν, κι εγκαταλείφθηκαν οι μικροί οικισμοί κατά 90%, υποδηλώνοντας συρρίκνωση του πληθυσμού σε μεγάλη κλίμακα. Η Αθήνα και κάποιες άλλες πόλεις κατοικούνταν ακόμη, αλλά με μια σφαίρα επιρροής μάλλον τοπικής εμβέλειας, με περιορισμένες συναλλαγές, και τον πολιτισμό σε πλήρη κατάπτωση – κατάσταση από την οποία χρειάστηκαν αιώνες για ν’ ανακάμψουν.

Σούνιο: ηλιοβασίλεμα στον ναό τού Ποσειδώνα

Εκείνοι οι σκοτεινοί χρόνοι κράτησαν πάνω από 400 χρόνια. Από το 1100 ΠΚΧ και μετά, η αγγειοπλαστική στερείται τον διάκοσμο των μορφών τής μινωικής και μυκηναϊκής κεραμικής, και περιορίζεται σε απλούστερες μορφές, γενικά γεωμετρικές (1000–700 ΠΚΧ). Είναι ο λόγος για τον οποίο η εποχή ονομάζεται γεωμετρική, ή και ομηρική, λόγω της δημιουργίας των επών τού Ομήρου, περί τον 8ο αιώνα ΠΚΧ, και του επικού κύκλου στο σύνολό του. Τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης της Ελλάδας ήταν η εμφάνιση των πόλεων, κατά τον 9ο αιώνα, σε συνδυασμό με τα ἔπη, ως απόρροια του νέου αλφαβήτου, κι εμπνευσμένα κυρίως από τον Τρωικό και τις επιπτώσεις του – ιστορίες που, αργότερα, θα τροφοδοτούσαν την φαντασία των τραγωδών.

Η συμφορά ήταν ακόμα πιο εκτεταμένη στην Ανατολία. Σε κάθε σημαντικό οικισμό εντοπίζουμε στρώματα καταστροφής. Εδώ ο πολιτισμός χρειάστηκε ίσως και μια χιλιετία για ν’ ανακάμψει στο επίπεδο των Χετταίων. Η Κύπρος υπέστη δύο κύματα καταστροφής: από τους Λαούς τής Θάλασσας, γύρω στο 1230, και από Αιγαιώτες πρόσφυγες περί το 1190 ΠΚΧ. Η Ουγκαρίτ, στη Συρία, κάηκε ολοσχερώς. Επιπλέον, οι παράλιες πόλεις βόρεια της Γάζας βυθίστηκαν στον όλεθρο. Ωστόσο, οι επιδρομές, όλως παραδόξως, δεν είχαν επιπτώσεις στις φοινικικές πόλεις: περιορίστηκαν μόνον στη νότια Χαναάν. Η Ασσυρία, που προστατευόταν από πανίσχυρο στρατό, έμεινε επίσης ανέπαφη. Όμως, αποσύρθηκε στα σύνορά της για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Και όσον αφορά την Αίγυπτο, παρ’ όλο που νίκησε τους εισβολείς κι επέζησε για κάποιο διάστημα, υπέκυψε λίγο αργότερα.

Η αποδιοργάνωση του θαλασσίου διεθνούς εμπορίου διέκοψε
τις απρόσκοπτες προμήθειες κασσίτερου, καθιστώντας αδύνατη
την παραγωγή μπρούντζου (“συστημική κατάρρευση”).

Η περίφημη Φτερωτή Νίκη τῆς Σαμοθράκης – λεηλατημένη κι αυτή από τους Γάλλους, όπως και η Ἀφροδίτη τῆς Μήλου. Στο Ἱερόν τῶν Μεγάλων Θεῶν βρέθηκαν τρεις Νίκες: τη δεύτερη την άρπαξαν οι Αυστριακοί, ενώ η τρίτη, ευτυχώς, έμεινε στη Σαμοθράκη. Το άγαλμα της πρώτης Νίκης έχει ύψος 3,28 μ. (με τα φτερά) και 5,58 μ. με τη μαρμάρινη πλώρη πλοίου πάνω στην οποία είναι τοποθετημένο.

Πρόκειται για την “χειρότερη καταστροφή τής αρχαίας ιστορίας, ακόμα πιο ολέθρια από την πτώση τής δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας”, όπως λέει ο Robert Drews. Αρκετοί τότε αναπόλησαν νοσταλγικά την “χρυσή εποχή που χάθηκε”, ανακαλώντας τις μνήμες από τους χρόνους τής καταστροφής, όταν “έσβησε ο πολιτισμός”. Ο Ἡσίοδος περιέγραψε τις Εποχές Χρυσοῦ, Ἀργύρου, και Ὀρειχάλκου, αλλά και την ενδιάμεση Ἐποχὴ τῶν Ἡρώων, που προηγήθηκε του σύγχρονου σκληρού, απάνθρωπου κόσμου τής Ἐποχῆς τοῦ Σιδήρου. Ως αποτέλεσμα μάλλον της κατάρρευσης της Εποχής τού Μπρούντζου, η πλήρης αποδιοργάνωση του θαλάσσιου εμπορίου μεγάλων αποστάσεων, μια πτυχή τής “συστημικής κατάρρευσης”, διέκοψε, καθώς φαίνεται, τις απρόσκοπτες προμήθειες κασσίτερου, καθιστώντας αδύνατη την παραγωγή μπρούντζου.

Μυκηναϊκό ξιφίδιο με σκηνή κυνηγιού: άνθρωποι εναντίον λεόντων

Επόμενο Χρονικό 19. ΦΟΙΝΙΚΗ: Η ΕΥΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΥΧΗΣ ● Φοίνικες και Λαοί τής Θάλασσας ● Μινωική Έκρηξη στην Θήρα ● Τρωικός και Κατάρρευση της Εποχής τού Μπρούντζου (Β)

• >> Χρονικό 19. ΦΟΙΝΙΚΗ: Η ΕΥΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΥΧΗΣ
• << Χρονικό 17. ΚΡΗΤΟΜΙΝΩΙΚΗ ΘΑΛΑΣΣΟΚΡΑΤΟΡΙΑ