Voyage 5. A HYBRID’S HYBRIS…

Voyage 5. A HYBRID’S HYBRIS…

/ΕΛΛΗΝΙΚΑ/ Περιήγηση 5η. ΥΒΡΙΔΙΩΝ ΥΒΡΙΣ…

● Andalusian “Mosaic” ● Cultural “Crossroads” and “Purity” ● Natural and Artificial Hybrids ● “Creative” Commercialization

by Michales Loukovikas

THE PARABLE OF FLAMENCO

THE CULTURAL “WEIGHT” of the Orient can have extremely important consequences in a land of the Occident, as we have seen already (see the previous Voyage) in the case of Spain, especially Andalusia: Phoenicians and Hellenes, Punics and Romans, Berbers and barbarians, Arabs and Moors, Jews and Roma, along, of course, with the local Iberians, who had been the result of other intermarriages, created a complex and diverse racial and cultural blend full of vitality and dynamism.

It goes without saying that Andalusia, Iberia as a whole, is not a unique case: there are similar ethno-cultural mosaics in each and every crossroad of space and time, of geography and history. If Iberia is the bridge between Europe and Africa, the Balkans and Asia Minor form an infinitely more important passage connecting the “old” world of Europe with the even “older” and “wiser” Asia. It is as clear as a sunny day, “brighter than the sun”, as the Greeks used to say, that a “passage” between Scandinavia and Greenland, e.g. Iceland, would be of interest to almost no-one – except the Vikings! This is the destiny of those areas where, among other things, the sun is anything but bright…

If Iberia is the bridge between Europe and Africa, the Balkans and Asia Minor form an infinitely more important passage connecting the “old” world of Europe with the even “older” and “wiser” Asia.

“The lack of racial purity has had crucially beneficial resonances” in such crossroads, Bartók has already told us. “A complete separation from foreign influences means stagnation: well assimilated foreign impulses offer possibilities of enrichment.” Yet, a positive process ends up regarded as negative and everyone’s in a hurry to obtain exclusive rights on common, undivided heritage. Thus e.g. rebetiko is “authentically Hellenic, free from outside influence”; flamenco is equally “free and purely Andalusian”. If we had politicians talking, we would pay no attention; but here we have musicians and musicologists, the “experts”. The flamencologist Donn Pohren, as an American, is not obsessed to see everything… pure as the driven snow:

“In their patriotic insistence on regional purity of expression I cannot help but think that these Andalusian musicologists have overlooked one thing: that Andalusia is a fabulous blend of races and cultures, and as such has only relatively recently developed a culture it can call its own. If they would only permit themselves to think of their blood mixture: Phoenician, Greek, Celtic, Roman, Vandal,^(a) Visigothic, Moorish, Negro (Negroes were first introduced into Spain as Moorish slaves and soldiers), Jewish, Syrian, Indian, and so forth. And as much as both sides might wish to deny the fact, there has certainly been a strong intermixing of gypsy and andaluz blood in Andalusia. There are few pure gypsies left in Andalusia, and as for pure andaluces; just what is a pure andaluz?” (Lives and Legends of Flamenco, A Biographical History, in The Dance Introduction).

• ^(a) The Vandals: Andalusia’s “godfathers”, as it was initially called Vandalusia. Etymology is quite strange: it links – at least etymologically – a highly cultured land to vandalisms…

“There are few pure gypsies left in Andalusia, and as for pure andaluces; just what is a pure andaluz?” (Donn Pohren)

Artistic creation at these Mediterranean crossroads is highly attractive – for the additional reason that during the last centuries it is strongly influenced by external factors: mainly by developments in northern Europe and across the Atlantic. However, the components of such hybrids, born through a natural process, are anything but stable: they may vary depending on the circumstances. The fragile equilibrium of these heterogeneous components that imbues them with irresistible charm is sometimes in danger of being upset. Their advantage may well turn into a disadvantage.

We can see, therefore, that conditions similar to those which made these hybrids be born can now wipe them out. When new political conditions emerge and frontiers are surpassed or redrawn the situation changes most radically. Such a radical change has been the creation of the European Union or of the so-called “global village” – as it was equally radical on Iberian scale centuries ago when the Castilians became dominant throughout the peninsula except Portugal, with the expulsion of the Moors, Arabs or Berbers, that brought about the end of Muslim rule in Iberia.

Alhambra, Granada: the Moors’ last stronghold in Andalusia

Flamenco began to take shape in those new circumstances, in the midst of the persecutions the Castilians unleashed against all non-Catholics, spearheaded by the hated “Holy” Inquisition. Thus, flamenco is only indirectly related to the Andalusian music that flourished during the preceding centuries on both sides of the Strait of Gibraltar, being restricted later just in Maghreb: the two arts never coexisted.

This fact, however, does not seem to bother those who, either in search of their cultural identity (a romantic quest) or commercial gain (a cynical quest), try to create new hybrids, cloned or not, hoping that under the new “globalized” conditions they will be sustainable and – most importantly – profitable. Unfortunately (or, rather, fortunately), viable hybrids are born in real life rather than in a test tube, bottom-up and not top-down, through a long coexistence of ordinary people from different ethnicities, not through some initiatives, noble or not, by individual artists however distinguished and talented they are.

Viable hybrids are born in real life rather than in a test tube, bottom-up and not top-down, through a long coexistence of ordinary people from different ethnicities, not through some initiatives by individual artists…

Reunion: an Indian dancer accompanied by flamencos

According to their genealogical tree, those “romantics” highlight either the Arabic or the Indian elements of flamenco, having related collaborations. There are, however, some… “realistically romantic” musicians suffused with “romantic realism” whose work, although not commercial, lies on a firm and sound basis. Their aim is not to combine two different – albeit akin – genres with an eye to… sex or marriage (i.e. mating or pairing them), but merely to revive a once live culture, such as the Andalusian, in Spain. The simplest and most reasonable quest is often the most marginal…

Whatever the case, the conditions favour such ventures: the Arab world is a next-door neighbour, and the revival of Arab-Spanish relations is a positive perspective – both economically and politically. The Indies, on the other hand, appear not only distant but also exotic. Even if the political motive is absent, such collaborations satisfy the public’s thirst for exoticism. This is one of the reasons that such hybrids proliferate – and are… sold out! The aficionados may turn their backs on such projects and thus the musicians alienate themselves from their best allies, but this seems hardly to bother them. Perhaps because they no longer depend on aficionados; they depend on the venues and the companies distributing music and organizing concerts. Living under a “market economy”, it’s natural for them to have “market behaviour”. The corrupting money…

Flamenco’s “golden era”: a Café cantante in Seville (ca 1885-88). Such an establishment corresponded as a term to a Café chantant, but essentially it was equivalent to a Greek Café aman.

“Money, not afición,^(b) is today’s God, overwhelming both purity of expression and the flamenco way of life”, Pohren comments in the Foreword of his Lives and Legends of Flamenco. And in The Song Introduction, under the heading Creation, he explains:

“In recent years there have been various attempts at creativity within the cante.^(b) One has been the movement to take flamenco back to its Arabic roots, the result being called Andalusí. Lole and Manuel started the movement when she began singing Moorish-sounding love songs to a bulerías beat. The result was interesting, but not considered flamenco by the serious aficionado.^(b) Along the same lines Juan el Lebrijano and his guitar accompanist got together with a group of Moorish musicians, including an excellent Moorish singer, Mohamed Chkara, and alternated coplas.^(b) The effect was much more Moorish than flamenco, exotic and catchy and a good seller of records… But el Lebrijano was tame compared to Enrique Morente, many of whose innovations were so unusual as to be nearly unrecognizable as flamenco. Some of Camarón de la Isla’s innovations carried more flamenco punch – others were based on crowd pleasing pop songs…

Monica Saucedo of Ensemble Español in Bolero

“I have tolerated El Turronero’s renditions of la caña and el polo to the accompaniment of a punk rock group and two sexy go-go girls.^(c) I have witnessed La Bernarda de Utrera on stage in Madrid sing only cuplés por bulerías. This is truly sacrilege, for La Bernarda is capable of excellent, meaningful cante. I have watched such excellent flamenco dancers as El Güito and Merche Esmeralda merge flamenco with modern dancing to Emilio de Diego’s abstract guitar composition (taped) and the equally as abstract singing of a young cantaor.^(b) The guitar composition was interesting if overly repetitious, but the dancing was simply dull and might be crossed off as a not-so-dazzling experiment. What was really maddening is that Güito and Merche, two of the finest flamenco dancers, were each permitted to dance only one authentic flamenco dance during the entire show. More subtly distressing was a performance of Enrique de Melchor, son of the late, great Melchor de Marchena. Enrique, in an accompanying role, proceeded to prove to the audience that he is without doubt one of flamenco’s top guitar virtuosos; he was simply bubbling over with technique… In the process, of course, he completely overshadowed the singers he accompanied, which used to be a major sin for accompanists. Oddly enough, if the singers realized what was happening (they must have) they didn’t seem to mind, for Enrique is much in demand as an accompanist. Perhaps the singers are getting used to it… Lastly, there are the many groups who have incorporated a variety of instruments into their pseudo-flamenco efforts…”

• ^(b) Let’s consult Pohren’s Glossary: afición: enthusiasm; cante: singing, song; aficionado: fan, enthusiast; copla: verse of a cante; cantaor: male flamenco singer.
• ^(c) Let’s also consult The Encyclopedia of Flamenco in the first book of Pohren’s trilogy, The Art of Flamenco, to realize how grave Turronero’s sacrilege was:

Soledad Barrio

“The caña and polo have become known as the most pure and ancient forms of flamenco still in existence… [While others] say that they are the first outcroppings of gypsy cante. [Nevertheless], they are much too formal in structure, and greatly lacking in primitive emotion, signifying that they had a more literate background, very likely religious, probably the Gregorian chant… Two early literary references to the caña cast light on its naming and pre-flamenco origin. The earliest was written by the Englishman Richard Ford in 1830. He wrote that the caña, ‘is actually the guannia, or Arabic song’… Another early writer, Estébanez Calderón, wrote in 1847 much the same information about the caña having derived its name from the ‘guannia’, which signifies ‘song’ in Arabic. He goes on to describe the singing of the caña in much the same way as Ford. What does this signify, if these gentlemen are correct? For one thing, that the name ‘caña’ came from ‘guannia’, and that before becoming flamenco it was an Arabic song. It follows that the polo had much the same birth. And something else, more important: that no doubt far more flamenco than theorists like to think had its origins in the Oriental music of Spain’s neighbors to the South.”

“Far more flamenco than theorists like to think had its origins in the Oriental music of Spain’s neighbors to the South.” (Donn Pohren)

It’s in such cases that those who consider a hybrid to be a bastard are justified. And it’s sad because, behind such characterizations and arguments, racist views may underlie. Unfortunately, it’s true: Although appealing with an irresistible charm, a hybrid may occasionally end up as ὕβρις–hybris…

• >> Voyage 6. THE CELEBRATED “TRICHORDON”
• << Voyage 4. THE INDO-IBERIAN ARC

Anoushka Shankar with the flamenco guitarist Melón Jiménez on the road that her father, Ravi, inaugurated working together with the Beatles and Yehudi Menuhin, and which is no more one way to the Orient…

Περιήγηση 5. ΥΒΡΙΔΙΩΝ ΥΒΡΙΣ…

Περιήγηση 5. ΥΒΡΙΔΙΩΝ ΥΒΡΙΣ…

/ENGLISH/ Voyage 5. A HYBRID’S HYBRIS…

● “Μωσαϊκό” Ανδαλουσίας ● Πολιτισμικά “Σταυροδρόμια” και “Καθαρότητα” ● Υβρίδια Φυσικά και Τεχνητά ● “Δημιουργική” Εμπορευματοποίηση

του Μιχάλη Λουκοβίκα

Η ΠΑΡΑΒΟΛΗ ΤΟΥ FLAMENCO

TΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΦΟΡΤΙΟ τής Ανατολής δεν αποκλείεται να έχει εξαιρετικά βαρύνουσα σημασία σε μια χώρα τής Δύσης, όπως ήδη διαπιστώσαμε στην περίπτωση της Ισπανίας, ιδίως της Ανδαλουσίας (βλέπε προηγούμενη Περιήγηση): Φοίνικες και Έλληνες, Καρχηδόνιοι και Ρωμαίοι, βάρβαροι και Βέρβεροι, Άραβες και Μαυρούσιοι (Μαυριτανοί), εβραίοι και Ρομά (τσιγγάνοι), μαζί φυσικά με τους ντόπιους Ίβηρες, που ήταν καρπός άλλων επιμιξιών, δημιούργησαν ένα πολυσύνθετο και ποικιλόμορφο χαρμάνι, φυλετικό και πολιτισμικό, γεμάτο ζωτικότητα και δυναμισμό.

Εξυπακούεται πως η Ανδαλουσία, η Ιβηρία στο σύνολό της, δεν αποτελεί κάτι το μοναδικό: ανάλογα εθνοπολιτισμικά μωσαϊκά παρατηρούνται σε όλα ανεξαιρέτως τα σταυροδρόμια χώρου και χρόνου, γεωγραφίας και ιστορίας. Αν η Ιβηρία είναι η γέφυρα Ευρώπης και Αφρικής, τα Βαλκάνια και η Μικρασία σχηματίζουν μιαν απείρως σπουδαιότερη δίοδο που ενώνει τη “γηραιά” ήπειρο με την ακόμη “σοφότερη” Ασία. Είναι ηλίου φαεινότερον ότι ένα “πέρασμα” μεταξύ Σκανδιναβίας και Γροιλανδίας, λ.χ. η Ισλανδία, ελάχιστους θα ενδιέφερε – πλην των… Βίκινγκ. Το έχει η μοίρα αυτών των περιοχών όπου, εκτός των άλλων, ο ήλιος κάθε άλλο παρά φαεινός είναι…

Αν η Ιβηρία είναι η γέφυρα Ευρώπης και Αφρικής, τα Βαλκάνια και η Μικρασία σχηματίζουν μιαν απείρως σπουδαιότερη δίοδο που ενώνει τη “γηραιά” ήπειρο με την ακόμη “σοφότερη” Ασία.

“Η έλλειψη φυλετικής καθαρότητας που εμφανίστηκε ως τελική συνέπεια” σε αυτά τα σταυροδρόμια – μας τόπε κιόλας ο Bartók – “έχει καθοριστικής σημασίας ευεργετικές απηχήσεις. Η πλήρης απομόνωση από τις ξένες επιδράσεις σημαίνει στασιμότητα: οι καλά αφομοιωμένες ξένες επιρροές προσφέρουν τη δυνατότητα εμπλουτισμού”. Κι όμως, το θετικό καταντάει αρνητικό και οι πάντες σπεύδουν να κατοχυρώσουν την αποκλειστικότητα σε κοινά, εξ αδιαιρέτου κληροδοτήματα. Έτσι, για παράδειγμα, το ρεμπέτικο είναι “ατόφια ελληνικό, απαλλαγμένo από έξωθεν επιρροές”, το flamenco εξίσου “απαλλαγμένo και καθαρά ανδαλουσιανό”. Αν το λέγανε οι πολιτικοί, θα το προσπερνούσαμε. Το λένε όμως μουσικοί και μουσικολόγοι: οι “ειδήμονες”. Σχολιάζει ο flamencoλόγος Donn Ε. Pohren – που, ως Αμερικάνος, δεν πάσχει από την μανία τής… καθαριότητας:

“Στην πατριωτική εμμονή τους περί τοπικής καθαρότητας έκφρασης, δεν μπορώ να μην σκεφτώ πως αυτοί οι Ανδαλουσιανοί μουσικολόγοι παρέβλεψαν κάτι: πως η Ανδαλουσία είναι ένα περιώνυμο κράμα φυλών και πολιτισμών και πως, ως τέτοια, μόλις σχετικά πρόσφατα ανέπτυξε κουλτούρα που μπορεί να ονομάζει δική της. Αν άφηναν έστω τον εαυτό τους να σκεφτεί το μίγμα τού αίματος στις φλέβες τους: αίμα Φοινίκων, Ελλήνων, Κελτών, Ρωμαίων, Βανδάλων,^(α) Βησιγότθων, Μαυρουσίων, νέγρων (μεταφέρθηκαν για πρώτη φορά στην Ισπανία ως δούλοι και στρατιώτες των Μαυρουσίων), εβραίων, Σύρων, Ινδών, κ.ο.κ. Και όσο κι αν και οι δυο πλευρές θα επιθυμούσαν να το αρνηθούν, η ανάμιξη αίματος στην Ανδαλουσία ανάμεσα σε τσιγγάνους και andaluces υπήρξε οπωσδήποτε εκτεταμένη. Ελάχιστοι καθαροί τσιγγάνοι έχουν απομείνει στην Ανδαλουσία. Κι όσο για καθαρούς andaluces: αλήθεια, τι πάει να πει καθαρός andaluz;” (Βίοι και θρύλοι τού flamenco, Βιογραφική ιστορία, από την Εισαγωγή στον Χορό).

• ^(α) Οι “νονοί” τής Ανδαλουσίας, που αρχικά ήταν Βανδαλουσία. Παράξενο πράγμα η ετυμολογία: μια περιοχή με τόσο υψηλό πολιτισμό να συνδέεται – τουλάχιστον ετυμολογικά – με τους βανδαλισμούς…

“Ελάχιστοι καθαροί τσιγγάνοι έχουν απομείνει στην Ανδαλουσία. Κι όσο για καθαρούς andaluces: αλήθεια, τι πάει να πει καθαρός andaluz;”
(Donn Pohren)

Σε αυτά τα σταυροδρόμια τής Μεσογείου, η καλλιτεχνική δημιουργία είναι άκρως ελκυστική – και για τον επιπρόσθετο λόγο ότι τους τελευταίους αιώνες επηρεάζεται έντονα από εξωτερικούς παράγοντες: κυρίως από τα τεκταινόμενα στη βόρεια Ευρώπη και πέραν του Ατλαντικού. Όμως, τα συστατικά στοιχεία αυτών των υβριδίων, που γεννήθηκαν με τη φυσική διαδικασία, κάθε άλλο παρά σταθερά είναι: ποικίλλουν ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες. Η εύθραυστη ισορροπία των ετερόκλητων στοιχείων τους, που τους χαρίζει ακαταμάχητη γοητεία, κινδυνεύει ενίοτε να ανατραπεί. Το πλεονέκτημά τους μπορεί κάλλιστα να μετατραπεί σε μειονέκτημα.

Βλέπουμε, λοιπόν, ότι συνθήκες ανάλογες μ’ εκείνες που γέννησαν αυτά τα υβρίδια, τώρα μπορεί να τα αφανίσουν. Η διαμόρφωση νέων πολιτικών δεδομένων, η υπέρβαση ή η μεταβολή των συνόρων, είναι από τις πιο ριζικές μεταβολές συνθηκών. Μια τέτοια ριζική αλλαγή είναι η δημιουργία τής Ευρωπαϊκής Ένωσης ή και του λεγόμενου “παγκόσμιου χωριού”, όπως ήταν τότε σε ιβηρική κλίμακα η επικράτηση των Καστιλιάνων σε όλη την χερσόνησο πλην της Πορτογαλίας, με την εκδίωξη των Μαυρουσίων, Αράβων και Βερβέρων, επιφέροντας το τέλος τής μουσουλμανικής κυριαρχίας στην Ιβηρία.

Η Αλάμπρα στη Γρανάδα: το τελευταίο προπύργιο των Μαυρουσίων στην Ανδαλουσία

Το flamenco άρχισε να διαμορφώνεται σ’ εκείνες τις νέες συνθήκες, εν μέσω των διώξεων που εξαπέλυσαν οι Καστιλιάνοι εναντίον όλων των μη καθολικών, με αιχμή τού δόρατος τη μισητή Ιερή Εξέταση. Άρα, το flamenco έμμεση μόνο σχέση έχει με την αραβοανδαλουσιανή μουσική που άνθησε κατά τους αιώνες που προηγήθηκαν και στις δυο πλευρές των στενών τού Γιβραλτάρ, περιοριζόμενη κατόπιν μόνο στο Μαγρέμπ: οι μουσικές αυτές δεν συνυπήρξαν ποτέ.

Αυτό πάντως δεν φαίνεται να πτοεί εκείνους που, σε αναζήτηση είτε της πολιτισμικής τους ταυτότητας (η ρομαντική εκδοχή), ή του εμπορικού κέρδους (η κυνική εκδοχή), προσπαθούν να δημιουργήσουν νέα υβρίδια, κλωνοποιημένα ή μη, ελπίζοντας ότι στις νέες “παγκοσμιοποιημένες” συνθήκες θα είναι βιώσιμα και – προπαντός – αξιοποιήσιμα. Δυστυχώς (ή, μάλλον, ευτυχώς), τα βιώσιμα υβρίδια γεννιούνται στην πραγματική ζωή κι όχι στον δοκιμαστικό σωλήνα, από τα κάτω κι όχι από τα πάνω, με τη μακρά συμβίωση των απλών ανθρώπων διαφόρων εθνοτήτων κι όχι με τις ευγενικές ή μη πρωτοβουλίες μεμονωμένων καλλιτεχνών, όσο διακεκριμένοι και ταλαντούχοι κι αν είναι.

Τα βιώσιμα υβρίδια γεννιούνται στην πραγματική ζωή κι όχι στον δοκιμαστικό σωλήνα, από τα κάτω κι όχι από τα πάνω, με τη μακρά συμβίωση των απλών ανθρώπων διαφόρων εθνοτήτων κι όχι με πρωτοβουλίες καλλιτεχνών…

Αντάμωμα: Ινδή χορεύτρια συνοδεία flamencos

Οι παραπάνω “ρομαντικοί”, ανάλογα με το γενεαλογικό τους δένδρο, προβάλλουν είτε τα αραβικά, είτε τα ινδικά στοιχεία τού flamenco, έχοντας ανάλογες συνεργασίες. Είναι όμως και κάποιοι άλλοι… “ρεαλιστικά ρομαντικοί”, μα και “ρομαντικά ρεαλιστές” συνάμα, αφού η δουλειά τους, αν και μη εμπορική, διαθέτει σταθερές και στέρεες βάσεις. Σκοπός τους δεν είναι ο συνδυασμός δυο διαφορετικών – έστω συγγενικών – ειδών με σκοπό το… sex ή τον γάμο (δηλαδή τη συνεύρεση ή τη συνένωσή τους), αλλ’ απλώς και μόνον η αναβίωση μιας πάλαι ποτέ υφιστάμενης παράδοσης, όπως η αραβοανδαλουσιανή, στην Ισπανία. Το πιο απλό και λογικό είναι συχνά και το πιο περιθωριακό…

Εν πάση περιπτώσει, η συγκυρία ευνοεί τέτοια εγχειρήματα: ο αραβικός κόσμος είναι εδώ δίπλα, γειτονικός, και η αναθέρμανση των αραβοϊσπανικών σχέσεων αποτελεί θετική προοπτική – ακόμη και από πολιτική άποψη. Οι Ινδίες, πάλι, φαντάζουν όχι μόνο μακρινές, αλλά κι εξωτικές. Κι αν απουσιάζει το πολιτικό κίνητρο, ικανοποιείται η δίψα τού κόσμου για εξωτισμό. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που τα υβρίδια αυξάνονται και πληθύνονται – και… μοσχοπουλιούνται! Μπορεί οι φιλόμουσοι να γυρνούν την πλάτη τους σε τέτοια εγχειρήματα κι έτσι να αποξενώνονται οι μουσικοί από τους καλύτερους συμμάχους τους, αλλ’ αυτό ελάχιστα φαίνεται να τους απασχολεί. Ίσως γιατί δεν ζουν πια από τους φιλόμουσους. Ζουν από τα “μαγαζιά” και τις εταιρίες που συνδέονται με τη διακίνηση της μουσικής και τη διοργάνωση συναυλιών. Σε συνθήκες “αγοραίας οικονομίας” επόμενο είναι να έχουν “αγοραία συμπεριφορά”. Το φθοροποιόν χρήμα…

Η “χρυσή εποχή” τού flamenco: Café cantante στη Σεβίλλη (περί το 1885-88). Τα Καφωδεία αυτά αντιστοιχούσαν ως όρος στα Café chantant, όμως επί της ουσίας ήταν παρόμοια με τα Καφέ Αμάν.

“Το χρήμα, όχι το μεράκι (afición), είναι ο Θεός των ημερών, εξαφανίζοντας τόσο το ήθος τής έκφρασης όσο και τον τρόπο ζωής τού flamenco”, σχολιάζει ο Pohren στον Πρόλογο της Βιογραφικής Ιστορίας του, Βίοι και θρύλοι τού flamenco. Και στην Εισαγωγή στο Τραγούδι, υπό τον τίτλο Δημιουργία, εξηγεί:

“Τα τελευταία χρόνια έγιναν διάφορες απόπειρες δημιουργίας στους κόλπους τού cante [flamenco]. Μια από αυτές ήταν η προσπάθεια επιστροφής τού flamenco στις αραβικές ρίζες του, και αυτό που προέκυψε αποκλήθηκε Andalusí. Οι Lole και Manuel εγκαινίασαν το εγχείρημα αυτό όταν η Lole άρχισε να τραγουδά ερωτικά τραγούδια μαυρούσιου ύφους στον ρυθμό των bulerías. Το αποτέλεσμα ήταν ενδιαφέρον, αλλά δεν θεωρήθηκε flamenco από τους σοβαρούς aficionados. Ακολουθώντας την ίδια πορεία, ο Juan el Lebrijano και ο κιθαρίστας συνοδείας του συνεργάστηκαν μ’ ένα συγκρότημα Μαυρουσίων μουσικών που περιλάμβανε κι έναν εξαιρετικό τραγουδιστή, τον Μοχάμεντ Τσκαρά, με τον οποίον ο Juan εναλλάσσονταν στα couplets. Ο ήχος ήταν πολύ περισσότερο μαυρούσιος παρά flamenco, εξωτικός και ‘κολλητικός’, και οι δίσκοι μοσχοπουλιούνταν… Όμως η περίπτωση του Lebrijano είναι ‘πταίσμα’ σε σύγκριση μ’ εκείνην του Enrique Morente, πολλές καινοτομίες τού οποίου ήταν τόσο ασυνήθιστες ώστε μετά βίας μπορούσαν να θεωρηθούν flamenco. Όσο για τον Camarón de la Isla, κάποιες καινοτομίες του είχαν τον ‘τσαμπουκά’ τού flamenco – άλλες πάλι στηρίζονταν σε τραγούδια pop που χαϊδεύουν τ’ αυτιά τού κοινού…

Η Monica Saucedo τού Ensemble Español στο Bolero

“Ανέχθηκα τις διασκευές τού Turronero στην caña και το polo υπό τη συνοδεία ενός συγκροτήματος punk rock και δυο sexy go-go girls.^(β) Ήμουν παρών σε μια σκηνή τής Μαδρίτης όπου η Bernarda de Utrera τραγουδούσε αποκλειστικά και μόνον cuplés por bulerias. Αυτό είναι πραγματική ιεροσυλία, καθώς η Μπερνάρντα έχει τις δυνατότητες για εξαίρετο, ουσιαστικό cante. Είδα υπέροχους χορευτές flamenco, όπως ο Güito και η Merche Esmeralda να ανακατεύουν το flamenco με τον σύγχρονο χορό υπό τους ήχους μιας (ηχογραφημένης) αφηρημένης κιθαριστικής σύνθεσης του Emilio de Diego και της εξίσου αφηρημένης φωνής ενός νεαρού cantaor. Η μεν κιθαριστική σύνθεση ήταν ενδιαφέρουσα αν και υπερβολικά επαναλαμβανόμενη, ο δε χορός ήταν απλούστατα βαρετός και θα μπορούσες να τον διαγράψεις ως έναν όχι και τόσο εκθαμβωτικό πειραματισμό. Το πραγματικά εξωφρενικό ήταν ότι ο Güito και η Merche, δυο από τους καλύτερους χορευτές τού flamenco, είχαν τη δυνατότητα να ερμηνεύσουν μόνον έναν αυθεντικό χορό flamenco σε μια ολόκληρη παράσταση. Πιο υποχθόνια οδυνηρή ήταν μια εμφάνιση του Enrique de Melchor, γιου τού αείμνηστου και σπουδαίου Melchor de Marchena. Ο Enrique, σε ρόλο συνοδευτικό, βάλθηκε να αποδείξει στο κοινό πως είναι χωρίς αμφιβολία ένας από τους κορυφαίους δεξιοτέχνες τής κιθάρας flamenco: όντως από τεχνική έσκιζε… Στην πορεία, βέβαια, επισκίασε πλήρως τους τραγουδιστές που συνόδευε, κάτι που αποτελούσε μεγάλο αμάρτημα των κιθαριστών συνοδείας. Περιέργως, αν οι τραγουδιστές συνειδητοποίησαν τι συνέβαινε (μάλλον το κατάλαβαν) δεν έδειξαν να ενοχλούνται, μια και ο Enrique έχει μεγάλη ζήτηση ως συνοδός. Ίσως οι τραγουδιστές να έχουν συνηθίσει στην κατάσταση αυτή… Είναι, τέλος, και τα ουκ ολίγα συγκροτήματα που έχουν εντάξει ποικίλα όργανα στο ψευτο-flamenco τους…”

• ^(β) Ας συμβουλευτούμε την Εγκυκλοπαίδεια του flamenco, στο πρώτο βιβλίο τής τριλογίας τού Pohren περί της Τέχνης τού flamenco, για να συνειδητοποιήσουμε τον βαθμό ιεροσυλίας τού Turronero:

Soledad Barrio

“Η caña και το polo θεωρούνται οι αυθεντικότερες και αρχαιότερες σωζόμενες μορφές τού flamenco… [Άλλοι πάλι] λένε πως είναι οι πρώτοι βλαστοί τού τσιγγάνικου cante… Παραέχουν [όμως] τυποποιημένη διάρθρωση και τους λείπει υπερβολικά η πρωτόγονη συγκίνηση, που πάει να πει… πως είχαν μάλλον λόγια καταγωγή, κατά πάσα πιθανότητα θρησκευτική, ενδεχομένως το γρηγοριανό μέλος… Δυο από τις πρώιμες φιλολογικές αναφορές στην caña ρίχνουν φως στην ονομασία και την προέλευσή της. Η παλαιότερη γράφτηκε από τον Άγγλο Richard Ford το 1830. Έγραψε πως ‘στην πραγματικότητα η caña είναι η guannia, είναι δηλαδή αραβικό τραγούδι’… Ένας άλλος παλιός συγγραφέας, ο Estébanez Calderón, κατέγραψε το 1847 πάνω-κάτω τις ίδιες πληροφορίες για την caña πως τ’ όνομά της προέρχεται από την ‘guannia’, που σημαίνει ‘τραγούδι’ στ’ αραβικά. Ακολούθως περιέγραψε το τραγούδισμα της caña με τον ίδιο περίπου τρόπο όπως και ο Ford. Τι συμπέρασμα βγαίνει, αν οι εν λόγω συγγραφείς έχουν δίκαιο; Κατ’ αρχάς, πως η ονομασία ‘caña’ κατάγεται από την ‘guannia’ και ότι πριν να γίνει flamenco ήταν αραβικό τραγούδι. Εξυπακούεται ότι το polo είχε πάνω-κάτω την ίδια καταγωγή. Και κάτι άλλο, πιο σημαντικό: πως αναμφίβολα πολύ περισσότερο flamenco απ’ όσο θα ήθελαν να νομίζουν αρκετοί θεωρητικοί κατάγεται από την ανατολίτικη μουσική των νοτίων γειτόνων τής Ισπανίας.”

“Πολύ περισσότερο flamenco απ’ όσο θα ήθελαν να νομίζουν αρκετοί θεωρητικοί κατάγεται από την ανατολίτικη μουσική των νοτίων γειτόνων τής Ισπανίας.” (Donn Pohren)

Εδώ είναι που δικαιώνονται όσοι αποδίδουν στο υβρίδιο την έννοια του νόθου, του μπάσταρδου. Και είναι λυπηρό γιατί, πίσω από τέτοιου είδους χαρακτηρισμούς και επιχειρηματολογίες, είναι ενδεχόμενο να υποκρύπτονται ρατσιστικές απόψεις. Δυστυχώς, όμως, είναι γεγονός: Αν και ασκεί ακαταμάχητη γοητεία, ο υβριδισμός καταντά ενίοτε υβριστικός και το υβρίδιο γίνεται ύβρις…

• >> Περιήγηση 6η. TΟ ΠΕΡΙΩΝΥΜΟΝ ΤΡΙΧΟΡΔΟΝ
• << Περιήγηση 4η. TΟ ΙΝΔΟΪΒΗΡΙΚΟ ΤΟΞΟ

Η Anoushka Shankar με τον flamenco κιθαρίστα Melón Jiménez, στον δρόμο που χάραξε ο πατέρας της, Ravi, συνεργαζόμενος με τους Beatles και τον Yehudi Menuhin, και ο οποίος έπαψε πλέον να είναι μονόδρομος προς ανατολάς…