Μάνος Αχαλινωτόπουλος

All posts tagged Μάνος Αχαλινωτόπουλος

30. ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΟΥΚΟΒΙΚΑΣ – βιογραφικό

Posted by michales loukovikas on 2022/06/09

Posted in: MEDITERRANEAN periplus. Tagged: Amália Rodrigues, Amélia Muge, André Santos, Armando Soares, Carla Pires, Fernando Lopes-Graça, Filipe Raposo, Hélia Correia, Άρης Αλεξάνδρου, Αρχιπέλαγος, Ανδρέας Καρακότας, Βασίλης Τσιτσάνης, Γιώργος Ανδρέου, Γιώργος Μητσάκης, Ευρυδίκη, Ευριπίδης, Ελένη Τσαλιγοπούλου, Ζοζέ Σαραμάγκου, Θωμάς Κοροβίνης, Κυριάκος Γκουβέντας, Κωστής Παλαμάς, Κωνσταντίνος Καβάφης, Λούντβιχ βαν Μπετόβεν, Μάνος Αχαλινωτόπουλος, Μεσογείου παράπλους, Μετατροπία, Μιχάλης Λουκοβίκας, Νίκος Βεργίτσης, Ουγκαρίτ, Πάρις Παρασχόπουλος, Παναγιώτης Τούντας, Περίπλους, Ροσαλία δε Κάστρο, Σαπφώ, Τρόπος, Το Χρυσάφι τ’ Ουρανού, Φρήντριχ Χαίλντερλιν, Φερνάντο Πεσσόα, Χάρης Λαμπράκης, Χουρρίτες, João de Deus, José Gomes Ferreira, José Mário Branco, José Niza, Maria Monda, Martín Codax, Rio de Janeiro, Ross Daly, Sofia Vitória, University of Brazil, Violeta Parra. Leave a comment

30. ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΟΥΚΟΒΙΚΑΣ – βιογραφικό

/ENGLISH/ Χρονικά 1830. MICHALES LOUKOVIKAS – bio

ΩΣ ΓΟΝΟΣ ΜΙΑΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ της Ξάνθης, διδάχθηκα μουσική από τον πατέρα μου, Γιάννη. Στο πλευρό του έκανα και τα πρώτα μου επαγγελματικά βήματα, στα 15 μου, ως μουσικός (ακορντεόν, κιθάρα και τραγούδι), ασχολούμενος κατόπιν με διάφορα είδη: ποικίλη μουσική τού κόσμου, rock, μελοποιημένη ποίηση, τραγουδοποιία, μουσική για θέατρο και κινηματογράφο, ρεμπέτικο, ιδίως σμυρναίικο, και τροπική (modal) μουσική.

Σπουδάζοντας στην Θεσσαλονίκη, διηύθυνα φοιτητικά μουσικά σχήματα, και συμμετείχα σε ρεμπέτικα και λαϊκά συγκροτήματα. Υπήρξα μέλος τής ομάδας Ευρυδίκη, που έγραφε και ανέβαζε έργα για ποικίλα θεατρικά είδη (θέατρο, κουκλοθέατρο, θέατρο σκιών), επιμελούμενος και τη μουσική τους (σύνθεση ή επιλογή μουσικών θεμάτων). Συνέβαλα επίσης στην ηχητική υπόκρουση της ταινίας Ιστορίες μιας κερήθρας (1981), του Νίκου Βεργίτση, ως ο δημιουργός τού μουσικού θέματος, τραγουδιστής και μουσικός.

Πτυχιούχος τού Αριστοτελείου Πανεπιστημίου στην Αγγλική Φιλολογία, δούλεψα ως καθηγητής αγγλικών, μεταφραστής, εκδότης (Έρευνα), και δημοσιογράφος (εφημερίδες Μακεδονία, Θεσσαλονίκη, και Αγγελιοφόρος, ραδιοσταθμοί ΕΡΤ3), με ειδικότητα τη διεθνή σκηνή, την ιστορία, τον πολιτισμό και τη μουσική.

Μια σειρά άρθρων για τις πολιτισμικές ανταλλαγές (Μεσογείου παράπλους, εφημερίδα Θεσσαλονίκη), μετεξελίχθηκε σε μια ραδιοφωνική εκπομπή μακράς διάρκειας (πάνω από δώδεκα χρόνια: 1998-2010, 9,58 fm, ΕΡΤ-3) και μεγάλης ακροαματικότητας. Συνέπραξα με τους άλλους παραγωγούς τού σταθμού στο CD, Ραδιο…+θέσεις, και με τον συγγραφέα-τραγουδοποιό Θωμά Κοροβίνη, ή και με τον συνθέτη Πάρι Παρασχόπουλο, στη μουσική τού θεατρικού έργου Αλεξάνδρεια-Αθήνα, με τους Βίους παραλλήλους των ποιητών Κωνσταντίνου Καβάφη και Κωστή Παλαμά.

Επιθυμώντας να εμβαθύνω στις διαφορές τής μουσικής Δύσης και Ανατολής, εστίασα την προσοχή μου στην τροπική παράδοση, λαϊκή ή κλασική. Κρίσιμοι σταθμοί στην έρευνά μου ήταν η γνωριμία μου με τον Ross Daly το 1987, και η συμμετοχή μου στη Διεθνή Μουσικολογική Συνάντηση των Δελφών περί τη μεσογειακή μουσική το 1988.

Αποτέλεσμα της έρευνας γύρω από την τροπική μουσική ήταν Το Χρυσάφι τ’ Ουρανού (2008), ένα ταξίδι Δύσης-Ανατολής, σε ποίηση Άρη Αλεξάνδρου, με τη συμμετοχή 35 κορυφαίων μουσικών (όπως οι Ross Daly, Γιώργος Ανδρέου, Μάνος Αχαλινωτόπουλος, Κυριάκος Γκουβέντας, Κώστας Θεοδώρου, Ανδρέας Καρακότας, Χάρης Λαμπράκης κι Ελένη Τσαλιγοπούλου). Υπογράφω το έργο αυτό ως συνθέτης, ενορχηστρωτής και παραγωγός, ενώ συμμετέχω και ως τραγουδιστής ή μουσικός, καθώς και στην απαγγελία των ποιημάτων.

Η γνωριμία με την Amélia Muge στην θάλασσα του Διαδικτύου οδήγησε σε μια καρποφόρα συνεργασία, αρχικά με την επανέκδοση του Χρυσαφιού ως ένα δίγλωσσο βιβλίο με CD, O OURO DO CÉU / Ares Alexandrou por Michales Loukovikas (2011). Δουλεύοντας on line, συνθέτοντας, μα και διασκευάζοντας αρχαία ή παραδοσιακά κομμάτια, φέραμε σε πέρας μιαν ελληνοπορτογαλική περιήγηση: PERIPLUS / deambulações luso-gregas – Luso-Hellenic Wanderings (Ελληνοπορτογαλικές περιηγήσεις) στη διεθνή έκδοση (2012), με προσκεκλημένη την λογοτέχνιδα Hélia Correia. Ο Περίπλους περιελήφθη στα τρία κορυφαία album τής χρονιάς από την Ένωση Πορτογάλων Δημιουργών (Sociedade Portuguesa de Autores)· μας ταξίδευσε, μάλιστα, μέχρι το Rio de Janeiro, στο Πανεπιστήμιο της Βραζιλίας, παίζοντας μελοποιημένη ποίηση, ή μιλώντας για την σχέση τής μουσικής με την ποίηση, κι επιχειρώντας μιαν ιστορική αναδρομή (βλέπε Χρονικό 15. Πλώρη για Rio de Janeiro). Συνεχίσαμε μελοποιώντας στίχους τής Amália Rodrigues (Amélia com versos de Amália, 2014).

Σ’ ένα ακόμη εγχείρημά μας, ARCHiPELAGOS / Passages, (2017), παρελαύνουν πολλοί και ποικίλοι δημιουργοί: Γιώργος Ανδρέου, Μάνος Αχαλινωτόπουλος, Ludwig van Beethoven (1770 – 1827), Rosalía de Castro (1837 – 1885), Hélia Correia, João de Deus (1830 – 1896), Εὐριπίδης (±480 – ±406 ΠΚΧ), José Gomes Ferreira (1900 – 1985), Friedrich Hölderlin (1770 – 1843), Fernando Lopes-Graça (1904 – 1994), Μιχάλης Λουκοβίκας, Martín Codax (13ος αιώνας ΚΧ), Γιώργος Μητσάκης (1921 – 1993), Amélia Muge, José Niza (1938 – 2011), Violeta Parra (1917 – 1967), Fernando Pessoa (1888 – 1935), Σαπφώ (±630 – ±570 ΠΚΧ), José Saramago (1922 – 2010), Armando Soares (1920 – 2007), Παναγιώτης Τούντας (1886 – 1942), Βασίλης Τσιτσάνης (1915 – 1984), κι ένας ανώνυμος Χουρρίτης τής Ουγκαρίτ (±1400 ΠΚΧ) – πρόκειται για ένα Αρχιπέλαγος δημιουργών!

Amélia Muge & Μιχάλης Λουκοβίκας: Periplus & Archipelagos

Στην Πορτογαλία, εκτός από την Amélia Muge και τον σύντροφό της, τον José António Martins (τελευταία μας συνεργασία: Amélias, 2022), συνέπραξα με, ή συνέθεσα για, άλλους μουσικούς και τραγουδιστές: José Mário Branco, Filipe Raposo, Maria Monda, Sofia Vitória, Carla Pires, και André Santos. Στην Ελλάδα, επεξεργάστηκα κι ένα αφιέρωμα στον Παναγιώτη Τούντα: Προσωπογραφίες γυναικών τού ρεμπέτικου / Η τέχνη τής μετατροπίας.

Ο περίπλους στο αρχιπέλαγος συνεχίζεται….

● Όσοι επιθυμείτε να επιστρέψετε στην αφετηρία μας:

>> Αγκυροβόλι. ΠΡΟ ΤΟΥ ΑΠΟΠΛΟΥ

<< 29. ΒΙΒΛΙΟ – ΔΙΣΚΟ – ΓΡΑΦΙΑ

Ο Περίπλους στο Guimarães με τους: Μάνο Αχαλινωτόπουλο (κλαρίνο, φωνή), Κυριάκο Γκουβέντα (βιολί πεντάχορδο, μαντολίνο), Χάρη Λαμπράκη (νέυ, φλογέρα με ράμφος), Ricardo Parreira (πορτογαλική κιθάρα), António Quintino (κοντραμπάσο), Filipe Raposo (πιάνο), José Salgueiro (κρουστά), και τη μαζική συμμετοχή τής χορωδίας Outra Voz.

29. Β Ι Β Λ Ι Ο – Δ Ι Σ Κ Ο – Γ Ρ Α Φ Ι Α

Posted by michales loukovikas on 2022/06/09

Posted in: MEDITERRANEAN periplus. Tagged: Alain Daniélou, Alexander Brailowsky, Amélia Muge, Andréia Pedroso, Anoushka Shankar, Antônio Jardim, Armando Zeferino Soares, Artur Gouvêa, B. B. King, Beatles, Bernarda de Utrera, Bibliography, Camarón de la Isla, Carla Pires, Curt Sachs, Darius Milhaud, Dine Doneff, Donn Pohren, El Lebrijano, El Turronero, Enrique de Melchor, Enrique Morente, Felip Pedrell, Fernando Lopes-Graça, Hormoz Farhat, Hugo Riemann, Iégor Reznikoff, Όμηρος, Απόλλων, Απολλώνιος ο Ρόδιος, Αράμ Χατσατουριάν, Αριστόξενος, Αριστείδης ο Κοϊντιλιανός, Αριστοφάνης, Αγάπιος Τομπούλης, Αθήναιος, Αισχύλος, Αλέκος Ξένος, Αμάλια Ροντρίγκες, Αμβρακία, Αντόνιο Βιβάλντι, Ανέστος Δελιάς, Ανακρέων, Ανδρέας Καρακότας, Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ, Βασίλης Τσιτσάνης, Βαγγέλης Παπάζογλου, Βιθέντε Εσπινέλ, Γεχούντι Μενουχίν, Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, Γιώργος E. Παπαδάκης, Γιώργος Ανδρέου, Γιώργος Μπάτης, Γιώργος Μπατζανός, Γιώργος Μητσάκης, Γιάννης Μπερνιδάκης, Γιάννης Παπαϊωάννου, Γιοχάνες Μπραμς, Γιοβάν Τσαούς, Γκέοργκ Φρίντριχ Χαίντελ, Δόμνα Σαμίου, Δαλιδά, Δημόδοκος, Δημήτρης Μυστακίδης, Δημήτριος Καντεμίρης, Δισκογραφία, Διονύσης Σαββόπουλος, Επίγονος, Επιτάφιος του Σείκιλου, Ερμιόνη, Ευριπίδης, Ευγάμμονας ο Κυρηναίος, Εύμολπος, Εκτόρ Μπερλιόζ, Ελένη Τσαλιγοπούλου, Ενρίκε Γκρανάδος, Ζόλταν Κόνταϊ, Ζoρζ Μπιζέ, Ηρόδοτος, Ησίοδος, Θωμάς Κοροβίνης, Θάμυρις, Θουκυδίδης, Ισαάκ Αλμπένιθ, Κρίστοφ Βίλιμπαλντ Γκλουκ, Κυρήνη, Κυριάκος Γκουβέντας, Κέα, Κιναίθων, Κουρτ Βάιλ, Λυκόφρων, Λάσος, Λάμπρος Λεονταρίδης, Λάμπρος Σαββαΐδης, Λιμένιος, Λούντβιχ βαν Μπετόβεν, Μπέλα Μπάρτοκ, Μωρίς Ραβέλ, Μάρκος Βαμβακάρης, Μάγδις, Μάνος Αχαλινωτόπουλος, Μάνος Χατζιδάκις, Μίκης Θεοδωράκης, Μίλητος, Μαρσύας, Μαρινέλλα, Μανώλης Καλομοίρης, Μανώλης Χιώτης, Μεσομήδης, Μελπομένη, Μελανιππίδης, Μιχάλης Λουκοβίκας, Μουσαίος, Μοντέστ Μουσόργκσκι, Ντιονίσιο Αγουάδο, Ντμίτρι Σοστακόβιτς, Νίκος Ξυλούρης, Νίνα Σιμόν, Νικολό Παγκανίνι, Ορφέας, Ουτρέρα, Πυθαγόρας, Πάρις Παρασχόπουλος, Πάκο ντε Λουθία, Πίνδαρος, Παντελής Καβακόπουλος, Παναγιώτης Τούντας, Ρότζερ Γουώτερς, Ραβί Σανκάρ, Ρος Ντέιλι, Στράτος Παγιουμτζής, Στέλιος Φουσταλιεράκης, Στησίχορος, Σωτηρία Μπέλλου, Σάκης Παπαδημητρίου, Σίμων Καράς, Σαπφώ, Σεργκέι Προκόφιεφ, Σελεύκεια Καρίας, Σιμωνίδης, Σοφοκλής, Τάραντας, Τέρπανδρος, Τέως, Τζίμι Χέντριξ, Τζορτζ Μάρτιν, Φρυγία, Φρύνις, Φραντς Λιστ, Φρεντερίκ Σοπέν, Φήμιος, Φαίακες, Φερεκράτης, Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, Φοίβος Ανωγειανάκης, Χάρης Λαμπράκης, José Mário Branco, José Niza, Kaygusuz Abdal, La Niña de los Peines, Lole y Manuel, Manuel de Falla, Manuel Torre, Marchena, Martin Codax, Matar Muhammad, Música Surda, Melchor de Marchena, Munir Bashir, Paco Peña, Periklís Papapetrópoulos, Pink Floyd, Pir Sultan Abdal, Rodolphe d'Erlanger, Sakadas of Argos, Salah El Mahdi, Sofia Vitória, Solon Michaelides, Thelonius Monk, Violeta Parra, Ziryab. Leave a comment

29. Β Ι Β Λ Ι Ο – Δ Ι Σ Κ Ο – Γ Ρ Α Φ Ι Α

/ENGLISH/ BIBLIO – DISCO – GRAPHY

του Μιχάλη Λουκοβίκα

ΣΤΑ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΠΑΡΑΠΛΟΥ, θυμάμαι, ήμουν πολύ τυπικός (υπερβολικά τυπικός, θα έλεγα): ετοίμασα δυο λίστες, βιβλιογραφίας και δισκογραφίας, για να τις διαβάσω στο τέλος, ώστε να ενημερώσω τους ακροατές για τις πηγές των πληροφοριών μου, και για τα κομμάτια που είχαν ακουστεί στην εκπομπή (τότε δεν ήξερα πώς ν’ αναγγέλλω τις μουσικές, χωρίς να διακόπτεται η ροή τής αφήγησης). Ποτέ δεν θα ξεχάσω την αμηχανία μου, την ώρα που διάβαζα εκείνο το κατεβατό: ήταν εντελώς αντιραδιοφωνικό· ή μάλλον: ραδιο-φονικό! “Δεν πρόκειται να ξανακάνω αυτήν την βλακεία!”, είπα μέσα μου. Να γιατί, φίλτατοι συνταξιδιώτες, δεν υπάρχει βιβλιογραφία εδώ. Αν στύψω το μυαλό μου, ώστε να καταγράψω ό,τι μπορέσω να θυμηθώ από όσα διάβασα, ή και άκουσα, όλα αυτά τα χρόνια, θα αδικήσω τις άλλες πηγές μου. Τα όσα αναφέρω, ἐν τῇ ῥύμῃ τοῦ λόγου, νομίζω πως είναι υπεραρκετά. Η εμπιστοσύνη, όπως επεσήμανα στο Χρονικό 14 (Τι είναι γλώσσα; Ποια η προέλευσή της;), υπήρξε καθοριστική για την εμφάνιση της γλώσσας. Κανείς, υποθέτω, δεν θα σκεφτεί πως όλα όσα παραθέτω εδώ αποτελούν αποκυήματα της φαντασίας μου! Και αν υπάρχει κάτι που με καθησυχάζει κάπως, είναι πως… Ἡρόδοτος και Θουκυδίδης δεν είχαν βιβλιογραφίες στις Ιστορίες τους!

● Νιώθω, πάντως, την υποχρέωση ν’ αναφερθώ ιδίως στη Wikipedia, επειδή της είμαι όντως υπόχρεος, παρότι (ή επειδή ακριβώς) συχνά την επέκρινα, ή ακόμη και την περιέπαιξα. Ἐπὶ τῆς οὐσίας, ο πραγματικός στόχος δεν υπήρξε ποτέ η ίδια η Wikipedia, αλλά κάποιοι συγγραφείς της. Όποιος πηγαίνει εκεί, υποθέτω, πρέπει να έχει: α) κριτική σκέψη, και β) σχετική γνώση τού θέματος. Ἐν πάσῃ περιπτώσει, η Wikipedia αποτελεί έναν εξαιρετικό θησαυρό πληροφοριών. Δόξα… τῷ Διί, που υπάρχει για να τη συμβουλευόμαστε!

Σε ό,τι αφορά τη δισκογραφία, ούτε που μου πέρασε ποτέ από το μυαλό πως θα ήταν απαραίτητη εδώ. Άλλωστε, οι λίστες με τα κομμάτια που έπαιζα ήταν πάντα σε χωριστό χαρτάκι, για να μην μπερδεύονται με τις άλλες σημειώσεις μου. Η ιδέα κάποιων φίλων για… προτεινόμενη δισκογραφία, με τις μουσικές που θα μπορούσε ίσως ν’ απολαμβάνει κανείς διαβάζοντας το βιβλίο, είναι, θα έλεγα, υπερβολική. Άλλωστε, αναφέρω τόσους μουσικούς, ή αριστουργήματά τους (ιδίως στο Α΄ μέρος τού παράπλου), που θα μπορούσε ν’ ακούει κανείς διαβάζοντας. Φοβάμαι όμως πως τότε δεν θα είχα καμιά τύχη: οι αναγνώστες πολύ γρήγορα θα μετατρέπονταν σε… ακροατές μουσικής! Μα οπωσδήποτε, ό,τι και να κάνουμε, αποκλείεται ν’ αναβιώσουμε τον Μεσογείου παράπλου: οι ακροατές του θα έχουν πάντοτε αυτό το προνόμιο στις αναμνήσεις τους…

Μουσικοί που μνημονεύονται στον Μεσογείου παράπλου

>> 30. ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΟΥΚΟΒΙΚΑΣ – βιογραφικό

<< 28. ΠΩΣ ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ Ο ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΠΑΡΑΠΛΟΥΣ

Η αλληγορία τής μουσικής, του Laurent de La Hyre

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ | Δίαυλοι (Χρονικό)

Posted by michales loukovikas on 2020/07/11

Posted in: Reflections on our work. Tagged: Amélia Muge, Ana Dias, António José Martins, António Quintino, ARCHiPELAGOS, Armando Soares, Bulería, Cantiga de amigo, Catarina Anacleto, Catarina Moura, Cramol, Cristiana Serejo, Eπτατονική κλίμακα, Fernando Lopes-Graça, Fernando Pessoa, Festival Músicas do Mundo, Filipe Raposo, Friedrich Hölderlin, Hélia Correia, Heavy metal, Άρης Αλεξάνδρου, Έρως, Έφοροι, Όμηρος, Αρχιπέλαγος, Αργοναύτες, Αγορά, Αζόρες, Αθήνα, Αιγαίο πέλαγος, Αλεξάνδρεια, Αντιστροφή, Αντιγόνη, Ανδρέας Καρακότας, Βραβείο Καμόες, Βίγο, Βασίλης Τσιτσάνης, Βαλκάνια, Βιολέτα Πάρα, Γιώργος Ανδρέου, Γιώργος Μητσάκης, Δημήτρης Μυστακίδης, Δημοκρατία, Διατονική κλίμακα, Ερεσός, Εσπερίδες, Ευριπίδης, Ελένη, Ζωναράδικος, Ζοζέ Σαραμάγκου, Ηράκλειες στήλες, Ησίοδος, Ηλύσια Πεδία, Θράκη, Θωμάς Νάτσης, Θανάσης Τσιπινάκης, Θεσσαλονίκη, Ιωνία, Ιάσονας, Ιθάκη, Κυριάκος Γκουβέντας, Κώστας Χανής, Κάψιμο βιβλίων, Κατολοφύρομαι, Κανάρια, Κιβώτιο, Κορυφαίος, Κορνήλιος Καστοριάδης, Κοσμάς Παπαδόπουλος, Λαοί της Θάλασσας, Λισαβόνα, Λουίς δε Καμόες, Λούντβιχ βαν Μπετόβεν, Μaria José Muge, Μάνος Αχαλινωτόπουλος, Μάνος Χατζιδάκις, Μήδεια, Μίκης Θεοδωράκης, Μαδέρα, Μακαρονησία, Μετατροπία, Μιχάλης Λουκοβίκας, Νέυ, Νήσοι Μακάρων, Νησιά Αιγαίου, Νιόβη Μπένου, Νικάλ, Ορχήστρα Νυκτών Εγχόρδων, Ορέστης, Ουτοπία, Ουγκαρίτ, Οδυσσέας, Οδύσσεια, Πράσινο Ακρωτήρι, Πόλις, Πένθιμο εμβατήριο, Πίτερ Παν, Παρθενώνας, Παν, Παναγιώτης Τούντας, Περίπλους, Περικλής, Πηνελόπη, Πορτογαλική κιθάρα, Πορτογαλοφωνία, Ρεμπέτικο, Ροσαλία δε Κάστρο, Στράβων, Στροφή, Στάσιμο, Στενό του Γιβραλτάρ, Σαπφώ, Σεζάρια Έβορα, Τρανσυλβανία, Τόμας Μορ, Τα Παιδιά που Χάθηκαν, Τζέιμς Μάθιου Μπάρι, Φρήντριχ Χαίλντερλιν, Φάντο, Φερνάντο Πεσσόα, Φιλέλληνες, Φλαμένκο, Φλογέρα με ράμφος, Χρωματικό γένος, Χρήστος Μέγας, Χώρα του Ποτέ, Χάρης Λαμπράκης, Χορός, Χουρρίτες, Χουρριτικοί ύμνοι, Ωκεανός, João de Deus, José Gomes Ferreira, José Manuel David, José Martins, José Niza, José Salgueiro, José Saramago, Ludwig van Beethoven, Maria Graciete Besse, Maria Monda, Mariana Abrunheiro, Martin Codax, Paló, Pedro Casaes, Pink Floyd, Ricardo Parreira, Rita Maria, Rosalía de Castro, Rui Vaz, Segue-me à Capela, Sines, Sofia Adriana Portugal, Sofia Vitória, Sopa de Pedra, Susana Quaresma, Tânia Cardoso, Teresa Campos, Tinker Bell, Violeta Parra. Leave a comment

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ | Δίαυλοι (Χρονικό)

Amélia Muge | Μιχάλης Λουκοβίκας

ARCHiPELAGOS | Passagens (Passages)

/ENGLISH/ ARCHiPELAGOS | Passages (Chronicle)
/PORTUGUÊS/ ARCHiPELAGOS | Passagens (Crónica)

Μες στου Αιγαίου τα νησιά | – πρόβαλλε να ιδείς! –
αγγέλοι φτερουγίζουν | τριαντάφυλλα σκορπίζουν…

Μιχάλης Λουκοβίκας

I. REVISITANDO O ARQUIPÉLAGO | ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ
1. O arquipélago | Το αρχιπέλαγος
(α. Ανθοφορεί η Ιωνία; / β. Πού είναι η Αθήνα;)
2. Κατολοφύρομαι (Ὀρέστης) | É tão profunda a dor (Orestes)

Η Hélia Correia είναι στην καρδιά μας· μα και στην καρδιά τού Αρχιπελάγους μας! Η μεγαλύτερη ενότητά μας βασίζεται κυρίως στο μεγάλο της ποίημα, Η τρίτη αθλιότητα, που το αρχίζει επικαλούμενη τον Friedrich Hölderlin (από το ποίημά του Άρτος και Οίνος: Άραγε τι χρησιμεύουν οι ποιητές μας στης ένδειας τις εποχές;). Μιμούμενοι το παράδειγμά της, επιλέξαμε ως αφετηρία το ποίημά του, Το αρχιπέλαγος. Και όταν η Amélia Muge πήγε να επισκεφθεί την ηλικιωμένη της μητέρα στη βόρεια Πορτογαλία, την έπεισε να απαγγείλουν μαζί κάποια αποσπάσματα του ποιήματος, ενώ ο José Martins τούς ηχογράφησε. Καλό υλικό να ξεκινήσει κανείς… Τώρα που το σκέφτομαι, ήταν κρίμα, νομίζω, που η κόρη τής Αμέλιας, η Cristiana, δεν συμμετείχε επίσης: θα είχαμε έτσι τρεις γενιές να απαγγέλλουν μαζί!

Το αρχιπέλαγος, μας υπενθύμισε ο Hölderlin, ήταν αρχικά το Αιγαίο πέλαγος και τα νησιά του. Έπρεπε λοιπόν να ξεκινήσουμε με αιγαιοπελαγίτικη μουσική. Πιστεύω πως δεν θα μπορούσαμε να βρούμε καλύτερη μελωδία για εισαγωγή από το πανέμορφο παραδοσιακό που την πρώτη του στροφή μπορείτε να διαβάσετε παραπάνω. Όμως, νιώσαμε πως κάποιο πορτογαλικό άρωμα ήταν απαραίτητο. Έτσι, δίπλα στο βιολί τού Κυριάκου Γκουβέντα προσθέσαμε την πορτογαλική κιθάρα τού Ricardo Parreira. Έξοχος συνδυασμός!

Έπειτα έπρεπε να λύσουμε το πρόβλημα της θάλασσας. Στην αρχή έβαλα θαλασσινούς ήχους (κύματα, γλάρους, κλπ.), όμως η Αμέλια διαφώνησε: Υπερβολικά ρεαλιστικό, είπε. Και τότε της ήρθε μια υπέροχη ιδέα: Τι λέτε για φωνές αντί για κύματα; Ο José κι εγώ απαντήσαμε ἐν χορῷ: Ναι!! Αυτά λοιπόν τα χορωδιακά κύματα, σχεδιασμένα από τον José, και τραγουδισμένα από τους Maria Monda, Cramol και Teresa Campos, μου δώσανε την αίσθηση πως δεν είναι μόνον κύματα της θάλασσας· είναι κι εκείνοι οι αγγέλοι που στο Αιγαίο φτερουγίζουν και τριαντάφυλλα σκορπίζουν…

Ευριπίδης

Αυτό ήταν το πρώτο, φωτεινό, ρόδινο απόσπασμα τού ποιήματος: Ανθοφορεί η Ιωνία; Στο δεύτερο, το σκοτεινό και μελαγχολικό – Πού είναι η Αθήνα; – διασκεύασα μια παλαιότερη σύνθεσή μου (από Το Χρυσάφι τ’ Ουρανού, σε ποίηση Άρη Αλεξάνδρου) για ν’ ανοίξει ο δρόμος προς τον Εὐριπίδη και την τραγωδία του, Ὀρέστης. Το στάσιμον Κατολοφύρομαι αποδίδεται στ’ αρχαία ελληνικά από τον χορό, που απαρτίζουν η Αμέλια, ο Ανδρέας Καρακότας, ο Μάνος Αχαλινωτόπουλος, κι εγώ ως κορυφαίος, με εισαγωγή τού Χάρη Λαμπράκη στο νέυ και την φλογέρα με ράμφος. (Σχετικά με τον Ευριπίδη και τον Ορέστη, σας παραπέμπουμε στην Αρχιπαιδεία, στο eBook που συνοδεύει το CD, όπου υπάρχει πλήθος πληροφοριών σχετικά με το Αρχιπέλαγός μας. Πολλές από αυτές τις πληροφορίες μπορείτε να τις βρείτε κι εδώ, στο ιστολόγιό μας, ακολουθώντας τούς συνδέσμους που βλέπετε στους τίτλους τής κάθε ενότητας).

1. Friedrich Hölderlin (Der Archipelagus, 1800-1801: αποσπάσματα που απέδωσε στα πορτογαλικά η Amélia Muge) | α. Παραδοσιακό Αιγαίου / β. Μιχάλης Λουκοβίκας | Ενορχήστρωση: Μ. Λουκοβίκας, A. J. Martins
2. Εὐριπίδης (Ὀρέστης, 408 ΠΚΕ: σπαράγματα: στροφή–αντιστροφή) | Προσαρμογή-Ενορχήστρωση: Μ. Λουκοβίκας

II. CANTOS DA ARGILA | ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΠΗΛΟ
3. Embalar meninos, acordar adultos | Νανουρίζοντας παιδιά, αφυπνίζοντας μεγάλους
11. Μάγισσα Θάλασσα (Νέοι Λαοί τής θάλασσας) | Mar feiticeiro (Novos Ρovos do mar)

Ύμνος Χουρριτών στη Νικάλ, Ουγκαρίτ (13ος αι. ΠΚΧ)

Με το σκάφος τού χωροχρόνου πήγαμε πίσω μια χιλιετία, από την Αθήνα τού 408 ΠΚΕ στην Ουγκαρίτ τής Συρίας γύρω στο 1400, ακούγοντας έναν Χουρριτικό ύμνο.⁽²⁾ Να πω την αλήθεια, μετά από τον Ευριπίδη, δεν ενθουσιάστηκα ιδιαίτερα. Όμως η Αμέλια έμεινε με ανοιχτό το στόμα από την ομοιότητά του μ’ έναν πορτογαλικό αντιφασιστικό ύμνο: το Acordai! (Ξυπνήστε!) των José Gomes Ferreira και Fernando Lopes-Graça. Η καρδιά μου η ανατολίτικη, πάλι, συγκινήθηκε από κάποιες ερμηνείες τού χουρριτικού ύμνου στο χρωματικό γένος. Το πρόβλημα ήταν πως οι ἐν λόγῳ ερμηνείες απομακρύνονταν από το Acordai. Γι’ αυτό αποφασίσαμε να έχουμε τον ύμνο σε δυο παραλλαγές, ως διατονικό νανούρισμα κοντά στο Acordai, και ως διατονικό-χρωματικό μοιρολόι για την τραγωδία των προσφύγων.

Η γυναίκα που κλαίει (μαλλον σπουδή για την Guernica), του Pablo Picasso (1937)

Σοκαρίστηκα τόσο όταν είδα στην ακτή ένα νήπιο που πνίγηκε καθώς η οικογένειά του προσπαθούσε να περάσει από την Τουρκία στην Ελλάδα. Οι στίχοι μου αρχίζουν με την φράση ενός άλλου πρόσφυγα στο Μαρόκο, που δεν μπορούσε να διασχίσει το Στενό τού Γιβραλτάρ και να πάει στην Ισπανία: Όποτε κοιτώ θάλασσα, δάκρυα δεν βαστώ… Ο φίλος μου, ο Ανδρέας Καρακότας, ερμήνευσε ωραία το τραγούδι υπό την… τηλε-διεύθυνσή μου: εγώ στη Λισαβόνα, εκείνος Θεσσαλονίκη! Η Ana Dias με την άρπα της δημιούργησε εδώ, όπως και στην Ουτοπία των Νησιών τής Φαντασίας, την κατάλληλη υπόκρουση.

3. Amélia Muge / José Gomes Ferreira (απόσπασμα Acordai!) | Αρχαίος ύμνος Χουρριτών (σπάραγμα) / Fernando Lopes-Graça (απόσπασμα Acordai!) | Προσαρμογή: A. Muge. Eνορχήστρωση: A. J. Martins
11. Μιχάλης Λουκοβίκας | Αρχαίος ύμνος Χουρριτών (σπάραγμα) | Προσαρμογή- Eνορχήστρωση: Μ. Λουκοβίκας

III. MACARONÉSIA | ΜΑΚΑΡΟΝΗΣΙΑ (Μακάρων νῆσοι: Ilhas Afortunadas)
4. Ali no meio do mar | Εκεί μεσοπέλαγα
5. Dança do trigo | Χορός τού σταριού
6. Um gingado lamento | Παλλόμενο μοιρολόι

Cesária Évora

Μακαρονησία: τέσσερα αρχιπελάγη τού βόρειου Ατλαντικού. Πρόκειται για τις Αζόρες και τη Μαδέρα, που ανήκουν στην Πορτογαλία, τα Κανάρια, που είναι τμήμα τής Ισπανίας, και το Πράσινο Ακρωτήρι. Το όνομα προέρχεται από τον ελληνικό όρο Μακάρων Νῆσοι που χρησιμοποιούσαν οι γεωγράφοι αναφερόμενοι στα παραδείσια νησιά δυτικά των Ηρακλείων Στηλών (Στενό Γιβραλτάρ). Κατά τον Ησίοδο, ήταν ο επίγειος παράδεισος, τόπος των ηρώων, τα Ηλύσια πεδία. Τα τοποθετούσαν στο δυτικό πέρας τής γης, κοντά στον ποταμό Ωκεανό που, κατά τους αρχαίους, έρεε πέριξ τής γης. Ο Στράβων τα ταύτιζε με τα νησιά των Εσπερίδων.

Το Παλλόμενο μοιρολόι τής Αμέλιας, αφιερωμένο στη Cesária Évora, έχει επίσης κάτι το μαγικό: το αγάπησα από την πρώτη στιγμή. Τώρα, ως το finale μιας… μακαρονησιακής saga, είναι ακόμη πιο ωραίο! Στην ενότητα αυτή τραγουδά η Αμέλια (που, στον Χορό τού σταριού, έχει παρέα την Rita Maria να αποδίδει το καστιλιάνικο μέρος), ενώ συνοδεύουν στα φωνητικά οι Maria Monda κι εγώ.

4. Παραδοσιακά Καναρίων & Αζορών, Amélia Muge | Ενορχήστρωση: A. J. Martins, A. Muge
5. Παραδοσιακό Καναρίων, Amélia Muge | Ενορχήστρωση: A. J. Martins, A. Muge
6. Amélia Muge | Ενορχήστρωση: Μ. Λουκοβίκας, A. J. Martins

IV. PENAS DE AMOR O QUE SÃO? | ἜΡΟΣ, ΓΛΥΚΥΠΙΚΡΟΝ ὌΡΠΕΤΟΝ
7. A tentação | Ο πειρασμός
8. Δέδυκε ἀ σελάννα (Έδυσε η σελήνη) | Lua desceu, mergulhou
(α. Δέδυκε ἀ σελάννα / β. Δίχα τὰ νοήματα / γ. Ἔρος)

ΣΑΠΦΩ ΕΡΕΣΙΑ, ρωμαϊκό αντίγραφο ελληνικής
προτομής 5ου αι. ΠΚΧ

Ο πειρασμός, γραμμένος από την Ἣλια (Hélia Correia), είναι για μένα ένα από τα ωραιότερα τραγούδια τής Αμέλιας. Της είπα πολλές φορές πως είναι κρίμα που δεν υπάρχει σε κανένα από τα άλμπουμ της. Ἰδού, λοιπόν! Και με πολύ καλή παρέα: την Σαπφώ.

Χάρη στην Αμέλια που την σκέφτηκε, έψαξα πολύ, διαβάζοντας σαπφική ποίηση, και τελικά συνδύασα τρία σπαράγματα για να συνθέσω:(*) Δέδυκε ἀ σελάννα, Δίχα τὰ νοήματα, και Ἔρος. Επιπλέον, έπεισα την Αμέλια ότι μπορεί να τραγουδήσει και στ’ αρχαία ελληνικά (κάτι που η ίδια περιέγραψε ως… άλμα στην άβυσσο)! Σε αυτό της το “άλμα” την συνοδεύουν οι Rita Maria, Catarina Anacleto και Maria Monda.

(*) Αν και τα ποιήματά της ήταν πασίγνωστα και τόσο αγαπητά στην αρχαιότητα, ό,τι μας μένει είναι μάλλον σπαράγματα, πρωτίστως επειδή το ήθος της δεν ήταν της αρεσκείας των ιθυνόντων τής Χριστιανικής Εκκλησίας στον Μεσαίωνα, που είχαν τη μανία να καίνε βιβλία, κι έριχναν τις ανθολογίες της στην πυρά…

7. Hélia Correia | Amélia Muge | Ενορχήστρωση: F. Raposo
8. Sappho (στ’ αρχαία ελληνικά – και στα πορτογαλικά σε απόδοση Amélia Muge) | Μιχάλης Λουκοβίκας | Προσαρμογή-Ενορχήστρωση: Μ. Λουκοβίκας

V. CANSAÇO DE SER | Η ΚΟΠΩΣΗ ΤΟΥ ΕΙΝΑΙ
9. Sono de ser | Ο ύπνος τού είναι
10. The Hours | Οι ώρες

Fernando Pessoa

Μια ενότητα αφιερωμένη στον Fernando Pessoa. Ο ύπνος τού είναι περιλαμβάνεται επίσης στα αγαπημένα μου τραγούδια τής Αμέλιας, που καταθέτει εδώ μιαν από εκείνες τις σπάνιες ερμηνείες, συνοδευόμενη υπέροχα από τον Filipe Raposo.

Οι ώρες, ένα από τα Αγγλικά ποιήματα του Pessoa, είναι άλλη μια ξεχωριστή στιγμή. Το συνέθεσα για τη Sofia Vitória και το CD της, Echoes. Χαίρομαι που τελικά δεν το περιέλαβε κι έτσι είναι εδώ με τη δική μου… heavy metal ενορχήστρωση, ενισχυμένη περαιτέρω από το βιμπράφωνο του Κώστα Χανή και το κόντρα μπάσο τού António Quintino! Η Αμέλια κι εγώ συγχρονίσαμε τις φωνές μας, και τα κορίτσια (Maria Monda) συντονίστηκαν μαζί μας ἐν χορῷ.

Η Αμέλια διασκέδασε με τον τρόπο που συνέθεσα αυτό το τραγούδι, ενώ έκανα τη βόλτα μου στη γειτονιά, με τις Ώρες να μην ξεκολλούν από το μυαλό μου. Θυμήθηκα το Time των Pink Floyd και τα ξυπνητήρια να χτυπούν στο ξεκίνημά του, και θέλησα ν’ αρχίσω κι εγώ με ρολόγια να μετρούν ανελέητα με το τικ-τακ τους τα δευτερόλεπτα, τα λεπτά, τις Ώρες… Προσάρμοσα τον βηματισμό μου σε αυτόν τον γρήγορο ρυθμό μουρμουρίζοντας τα λόγια τού Fernando και, αἴφνης, η γραμμή τού μπάσου έκανε την εμφάνισή της! Επαναλάμβανα συνεχώς αυτήν την γραμμή, καθώς δεν είχα μαζί μου τίποτα για να την καταγράψω, μήπως και την ξεχάσω μέχρι να φτάσω σπίτι. Σε αυτό το διάστημα, ο Fernando μού έκανε δώρο και τη βασική μελωδική γραμμή! Δούλεψα για Ώρες δίχως σταματημό, μέχρι να τελειώσω ως και την ενορχήστρωση. Χωρίς να… χρονοτριβήσω διόλου, έστειλα πανευτυχής τις Ώρες στην Αμέλια…

9. Fernando Pessoa | Amélia Muge | Ενορχήστρωση: F. Raposo
10. Fernando Pessoa | Μιχάλης Λουκοβίκας | Ενορχήστρωση: Μ. Λουκοβίκας

VI. NA TAVERNA DO PORTO | Η ΤΑΒΕΡΝΑ ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ
12. Versos quaisquer (Pedidos com instância) | Στιχοπλοκαὶ τινές (Επίμονα αιτήματα)
13. Ο Νικόλας ο ψαράς | Nicolas, o pescador

Η ενότητα του… fadoμπέτικου (όρος που επινόησε η Αμέλια). Το τραγούδι της, σε στυλ fado corrido, είναι μελοποίηση σατιρικού ποιήματος του João de Deus, ενός από τους κορυφαίους Πορτογάλους ποιητές τού 19ου αιώνα. Η εισαγωγή που παίζει ο Κυριάκος Γκουβέντας έχει βόρειο βαλκανικό άρωμα επειδή το ποίημα αναφέρεται αρχικά στην Τρανσυλβανία.

Γιώργος Μητσάκης (Α) και Βασίλης Τσιτσάνης (Δ)

Ο τραγικός Νικόλας ο ψαράς είναι το αποτέλεσμα της συνεργασίας δυο μεγάλων δημιουργών τού ρεμπέτικου: του Βασίλη Τσιτσάνη, που συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση του σύγχρονου ρεμπέτικου (ανοίγοντας τον δρόμο σε μεγάλους συνθέτες, όπως οι Μάνος Χατζιδάκις και Μίκης Θεοδωράκης), και του Γιώργου Μητσάκη, εξαίρετου συνθέτη και στιχουργού πολλών τραγουδιών, που ως μπουζουξής ήταν γνωστός με το προσωνύμιο ο μάστορας.

Με μεγάλη συγκίνηση (μ’ έπιασαν τα κλάματα τραγουδώντας στο studio· η Αμέλια και ο ηχολήπτης, Χρήστος Μέγας, νόμισαν πως γελούσα…), περιγράφω την τραγική φιγούρα τής μαυροφορεμένης μάνας που, αν κι έχουν περάσει μήνες, στέκεται ακόμη στο ακρογιάλι περιμένοντας τον γιο της, τον Νικόλα, να γυρίσει, αφού κανείς δεν έχει το κουράγιο να της πει πως πνίγηκε… Το τραγούδι συγκίνησε πολύ και τους Πορτογάλους. Μου είπαν για μαυροφορεμένες γυναίκες που στέκονται ακόμα στο ακρογιάλι κοιτώντας με άδειο βλέμμα την θάλασσα…

12. João de Deus | Amélia Muge | Ενορχήστρωση: A. J. Martins
13. Γιώργος Μητσάκης | Βασίλης Τσιτσάνης | Ενορχήστρωση: Μ. Λουκοβίκας

VII. ILHAS IMAGINÁRIAS | ΝΗΣΙΑ ΤΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ
14. Uma ilha, Utopia | Ένα νησί, η Ουτοπία
15. Penélope de Ítaca | Η Πηνελόπη τής Ιθάκης
16. Meninos perdidos | Τα παιδιά που χάθηκαν

Ο Οδυσσέας στους Φαίακες, του Jean Broc. Ο ήρωας δείχνει την φυσική του ἀρετή, νικώντας στην ρίψη τού δίσκου, μετά από πρόκληση Φαίακος αθλητή. Πολύ πριν από τον Πλάτωνα, ο Όμηρος πρώτος περιγράφει την Ουτοπία, ή και την Ατλαντίδα, που ονομάζει Σχερία, ή Φαιακία.

Η γοητεία τής φαντασίας και του μύθου. Μου αρέσει που μουσικά τελειώνει στην Θράκη, όπου γεννήθηκα, μ’ έναν… θρυλικό ζωναράδικο χορό, που αποδίδουν οι Αμέλια και Maria Monda, με τους Μάνο Αχαλινωτόπουλο και Χάρη Λαμπράκη στο κλαρίνο και το νέυ. Προηγουμένως, όμως, ταξιδεύουμε στην Ουτοπία τού Thomas More (με την Αμέλια να θυμάται το άδειο Κιβώτιο του Άρη Αλεξάνδρου), στην Ιθάκη τής Πηνελόπης και του Οδυσσέα, ώσπου προσαράζουμε στην Χώρα τού Ποτέ, του J. M. Barrie. Αν και δεν βρίσκουμε τον Peter Pan ή την Tinker Bell, συναντούμε μιαν απίθανη τσακαλοπαρέα: είναι Τα παιδιά που χάθηκαν.

VIII. EM TEMPO DE INDIGÊNCIA | ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΕΝΔΕΙΑΣ
17. Sem Deuses | Χωρίς θεούς
18. Nós | Εμείς
19. Feitiço (Experimentos) | Ξόρκι (Πειραματισμοί)
20. As ilhas do Egeu | Τα νησιά τού Αιγαίου
21. A ruína da Grécia | Ο χαμός τής Ελλάδας
22. Falamos de sombras (Democracia) | Μιλάμε για ίσκιους (Δημοκρατία)
23. Um início | Μια αρχή

Η ενότητα της Ἣλιας, με τα ποιήματα Η τρίτη αθλιότητα και Αγανάκτηση (τα Εμείς και Ξόρκι είναι από την Αγανάκτηση· τα υπόλοιπα από την Αθλιότητα). Όπως είπα, η Ἣλια ξεκινά παραπέμποντας στον Hölderlin: Άραγε τι χρησιμεύουν οι ποιητές μας στης ένδειας τις εποχές; Εμμέσως τον μνημονεύει αρκετές φορές, ιδίως όταν μιλά για την Αθήνα, καθώς το ποίημά της είναι αφιερωμένο στην Ελλάδα.(*) Κολακεύτηκα βλέποντας τον Παρθενώνα στο εξώφυλλο· η Αμέλια έμεινε άναυδη διαβάζοντάς το. Αποφασίσαμε πως αυτή θα ήταν η κύρια ενότητά μας.

(*) Όπως είπα μιλώντας για τον Περίπλου, την προηγούμενη δουλειά μας, η Hélia Correia είναι μια ενθουσιώδης ελληνίστρια και φιλλέλλην, που ανέπλασε ελληνικούς μύθους από την σκοπιά ηρωίδων, όπως η Αντιγόνη, η Ελένη, και η Μήδεια. Στο πολυσήμαντο ποίημά της, Η τρίτη αθλιότητα, αλλά και στην Αγανάκτηση, που έχει αφιερώσει στην Ελλάδα, αναφέρεται στους Αργοναύτες τού Ιάσονα, στην αρχαία Αγορά των ελληνικών πόλεων, στην Ομήρου Οδύσσεια, στα Νησιά τού Αιγαίου και τον Χαμό τής Ελλάδας, στους αρχαίους θεούς, τον Πάνα και την Αλεξάνδρεια, στον Περικλή και τη δημοκρατία. Όταν της απονεμήθηκε το Βραβείο Camões (2015), η σπουδαιότερη λογοτεχνική διάκριση στον πορτογαλόφωνο κόσμο, το αφιέρωσε στην Ελλάδα, όπου γεννήθηκε η ποίηση, χωρίς την οποία δεν θα είμαστε τίποτε και δεν θα είχαμε τίποτε, όπως είπε στην ομιλία της, κλείνοντας με την αναφώνηση: Ζήτω η Ελλάδα! Είναι, λοιπόν, δυο φορές κρίμα που κανείς εδώ δεν ενδιαφέρεται για την έκδοση της Τρίτης αθλιότητας στην Ελλάδα. Αυτό πια είναι μια… τέταρτη αθλιότητα από την πλευρά μας!

Η παραπομπή στον Hölderlin στo ξεκίνημα (Χωρίς θεούς) ακούγεται και πάλι στα Νησιά τού Αιγαίου, σ’ ένα εντελώς διαφορετικό ηχητικό περιβάλλον. Εδώ, μετά από πολλές δοκιμές, χρησιμοποίησα ως πρότυπο την εισαγωγή στην Ηχώ, μια σύνθεση του Μάνου Αχαλινωτόπουλου, αναπτύσσοντάς την περαιτέρω ως έναν ελεύθερο αυτοσχεδιασμό. Καθώς ο Μάνος είναι στην παρέα μας, μπόρεσα να επεξεργαστώ την ιδέα μαζί του. Αυτοσχεδίασαν επίσης ο Χάρης Λαμπράκης, η Αμέλια και ο Κυριάκος Γκουβέντας. Τι καλά που η Ἣλια απήγγειλε κιόλας την ποίησή της!

Ο φιλέλληνας ποιητής Friedrich Hölderlin, από την Johanna Ebertz (1979)

Ο χαμός τής Ελλάδας και Εμείς είναι τα δίδυμα τραγούδια τής ενότητας (τα δυο παραπάνω ποιήματα της Ἣλιας είναι επίσης δίδυμα!). Θυμάμαι πως άκουγα μέσα μου τη μελωδία τού Χαμού τής Ελλάδας από την πρώτη κιόλας στιγμή που διάβασα “Nós, os ateus, nós, os monoteístas,” (Εμείς, οι αθέοι, οι μονοθεϊστές)… Αλλάζοντας τον ρυθμό από πεντάσημο σε εξάσημο, την αναπροσάρμοσα σύμφωνα με τους στίχους τού Εμείς.

Ομολογώ πως ως τότε γνώριζα τον Hölderlin μόνον ως όνομα. Θέλοντας να μάθω περισσότερα στην Wikipedia, είδα την κάρτα με τα βασικά του στοιχεία: “Γέννηση – 20 Μαρτίου…” (Για δες, σκέφτηκα, ίδια μέρα με μένα!) “… 1770” (Ώπα! Ίδια χρονιά με τον Ludwig!!) Αμέσως σκέφτηκα κάτι… θεοπάλαβο. Χμ! Ενδιαφέρον: Τρίτη αθλιότητα… Τρίτη Συμφωνία! Για να δούμε… Να πω την αλήθεια, δεν περίμενα και πολλά. Άρχισα να σιγοτραγουδώ την Αθλιότητα με τη μελωδία τού Πένθιμου εμβατηρίου τού Beethoven, στη Δεύτερη κίνηση της Ηρωικής. Άρχισα με το 25ο μέρος τού ποιήματος, “Ναι, μιλάμε για ίσκιους…” καθώς μου φάνηκε πως ταιριάζει περισσότερο. Έμεινα κατάπληκτος! Όμως η μελωδία δεν είχε τελειώσει. Τώρα ας πάμε πίσω στο 23ο μέρος, “Αυτή είναι η τρίτη αθλιότητα…” Έμεινα εμβρόντητος!! Λίγο ακόμη και τελειώνουμε το πρώτο μέρος τού Εμβατηρίου, σκέφτηκα. Αυτό το λίγο ακόμη βρέθηκε στο 32ο μέρος τής Αθλιότητας: “Οι πλατείες είναι οι αγορές τού τότε…” Το πιο φανταστικό απ’ όλα: η μελωδία τού Ludwig τέλειωσε με “το άκουσμα της φλογερής λέξης τής δημοκρατίας” τής Ἣλιας – απίστευτο!!! ΘΑΥΜΑ!..

Έψαξα να βρω την παρτιτούρα τού Beethoven. Είχα διασκευάσει από μνήμης την ίδια μελωδία σε προηγούμενη δουλειά μου (Το χρυσάφι τ’ ουρανού). Όμως αυτήν την φορά ήθελα ακρίβεια. Δούλεψα σχολαστικά πάνω στην παρτιτούρα του, δίνοντας τις μελωδικές του γραμμές σε άλλα όργανα, χωρίς να παραλείψω τίποτε (ελπίζω). Το τελικό crash test ήρθε όταν παρουσίασα την θεότρελη ιδέα μου στην Αμέλια. Καθώς δεν μιλώ πορτογαλικά, κατάλαβα πως διάφορες λέξεις ή φράσεις ήταν αταίριαστες, όχι καλά προσαρμοσμένες στη μουσική. Η βοήθειά της σε αυτόν τον τομέα ήταν καθοριστική. Κι έπειτα ήταν η σειρά μου να την πείσω πως δεν ήθελα κάποια οπερατική φωνή, θα μου ήταν απεχθής μια τέτοια φωνή, και ίσως ακόμη και ο Ludwig θα ενοχλούνταν – γιατί, άλλωστε, έγραψε Sotto voce κάτω από τον τίτλο; Ἐν ὀλίγοις, ήθελα τη δική της φωνή. Ὅπερ καὶ ἐγένετο! Είμαι πολύ περήφανος για το αποτέλεσμα – κι ας ενοχληθούν κάποιοι πουρίστες…

Μπορώ εδώ να πω ό,τι είπα και για τον Ευριπίδη: ελπίζω, αν μας ακούσει ο Ludwig, να χαμογελάσει και να χειροκροτήσει με επιδοκιμασία – κι άσε τούς πουρίστες να εξαπολύουν μύδρους! Συμμετέχουν εδώ, μεταξύ άλλων, στα φωνητικά οι Maria Monda, Rui Vaz, José Manuel David και Pedro Casaes, ο Filipe Raposo στο πιάνο, καθώς και ο φίλος Κοσμάς Παπαδόπουλος με το κλαρινέτο του.

Τι να συνθέσει κανείς μετά από μια τέτοια μουσική; Η Αμέλια, υποθέτω, ούτε που το σκέφτηκε – και καλά έκανε· παρουσιάζοντας μιαν απέριττη, υπέροχη μελωδία για το finale (Μια αρχή), ώστε στάθηκε δίπλα στον Ludwig ως ίση! Θεωρώ αυτήν τη σύνθεσή της ως την καλύτερη στο Αρχιπέλαγός μας.

17. Hélia Correia | Amélia Muge | Ενορχήστρωση: A. Muge, A. J. Martins, Μ. Λουκοβίκας
18. Hélia Correia | Μιχάλης Λουκοβίκας | Ενορχήστρωση: Μ. Λουκοβίκας
19. Hélia Correia (A. Muge) | Amélia Muge | Ενορχήστρωση: A. J. Martins, F. Raposo
20. Hélia Correia | Μάνος Αχαλινωτόπουλος, Amélia Muge | Ενορχήστρωση: Μ. Λουκοβίκας
Ελεύθερος αυτοσχεδιασμός: Χ. Λαμπράκης, Μ. Αχαλινωτόπουλος, A. Muge, Κ. Γκουβέντας
21. Hélia Correia | Μιχάλης Λουκοβίκας | Ενορχήστρωση: Μ. Λουκοβίκας
22. Hélia Correia | Ludwig van Beethoven (Τρίτη Συμφωνία, Ηρωική, 1804, Δεύτερη κίνηση, πρώτο μέρος: Marcia funebre, Adagio assai, Sotto voce) | Προσαρμογή-Ενορχήστρωση: Μ. Λουκοβίκας
23. Hélia Correia | Amélia Muge | Ενορχήστρωση: A. J. Martins, F. Raposo

IX. JÁ SE DÃO AS VOLTAS TODAS | ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ ΚΑΙ ΝΟΣΤΟΣ
24. Νοσταλγία: Το παράπονο του μετανάστη | Nostalgia: A queixa do imigrante
25. Nostalgia: Cantar de emigração | Νοσταλγία: Τραγουδώντας την ξενιτιά
(α. Sodade / β. Run-Run se fue pa’l norte / γ. Cantar de emigração / δ. Το παράπονο του μετανάστη)
26. Alegria | Ευθυμία (Αλεγρία)

Rosalía de Castro (Α) και Violeta Parra (Δ)

Η ενότητά μας για την Ξενιτιά και τον Νόστο. Υιοθετώντας διάφορες ιδέες τής Αμέλιας, συνδύασα ένα ρεμπέτικο του Βασίλη Τσιτσάνη (γνωστό και με τον τίτλο Σαν απόκληρος γυρίζω), με τα Run-Run se fue pa´l norte, της Βιολέτας Parra, Cantar de emigração, της Ροζαλίας de Castro και του José Niza, και Sodade, του Αρμάνδου Soares. Η Αμέλια, ακούγοντάς με να τραγουδώ αυτό το ρεμπέτικο, μου έστειλε μια διασκευή της που μου θύμισε fado, κι ενσωματώθηκε ως οργανικό μέρος. Είμαι πανευτυχής καθώς έχουμε εδώ εκπροσώπους και των τεσσάρων γυναικείων χορωδιών που επέλεξε η Αμέλια για το εγχείρημα De Viva Voz (συγκινήθηκα τόσο σ’ εκείνη τη συναυλία!): οι Cramol (σε απαρτία), Maria Monda, Catarina Moura των Segue-me à Capela, και Teresa Campos των Sopa de Pedra, συν τους Rita, Rui, David και Pedro, Paló και Mariana Abrunheiro, Amélia κι εμένα – που ξεκινώ αυτήν την περιπέτεια “Σαν απόκληρος”…

José Saramago,
του Carlos Botelho

Η ενότητα καταλήγει σε μια προσαρμογή τής Αμέλιας, όπου η Alegria τού José Saramago συνυπάρχει με μιαν ωραία μελωδία τού φίλου μας, Γιώργου Ανδρέου, που διευθύνει εδώ την Ορχήστρα Νυκτών Εγχόρδων τής Πάτρας.⁽⁶⁾

24. Βασίλης Τσιτσάνης | Ενορχήστρωση: Μ. Λουκοβίκας
25. α. Armando Soares (διασκευή Μ. Λουκοβίκα) / β. Violeta Parra / γ. Rosalía de Castro (απόδοση στα πορτογαλικά: J. Niza) | José Niza / δ. Βασίλης Τσιτσάνης (διασκευή A. Muge) | Ενορχήστρωση: Μ. Λουκοβίκας, A. Muge
26. José Saramago | Γιώργος Ανδρέου | Προσαρμογή: A. Muge, A. J. Martins. Ενορχήστρωση: Γ. Ανδρέου

X. O QUE AS ONDAS CONTAM | ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΚΥΜΑΤΩΝ
27. Κύματα μύρια τού πελάγου | Ondas do mar de Vigo
28. Contas do mar (Bulería de Sines) | Μύθοι των κυμάτων (Bulería τού Sines)

Έξω καρδιά, της Penny Warden

Η τελευταία μας ενότητα αρχίζει με μιαν άλλη διασκευή τής Αμέλιας, όπου “παντρεύει” μια Cantiga de amigo τού Martín Codax, μ’ ένα σμυρναίικο ρεμπέτικο του Παναγιώτη Τούντα, που αποδίδουμε και στις δυο γλώσσες. Δούλευα τότε πάνω στα τραγούδια τού Τούντα, στα Πορτραίτα Γυναικών τού Ρεμπέτικου, που τα φιλοτέχνησε με την εξαίρετή του Τέχνη τής Μετατροπίας, ενημερώνοντας σχετικά την Αμέλια· κι εκείνη μ’ ευχαρίστησε, στέλνοντάς μου ευχές για τα γενέθλιά μου, με αυτήν την ωραία διασκευή.

Το finale είναι μια ιδιόμορφη Bulería που συνέθεσα στο Sines το 2012. Είχαμε πάει εκεί για να κανονίσουμε σχετικά με την εμφάνισή μας στο Festival Músicas do Mundo, παρουσιάζοντας τον Περίπλου. Σε κείνη τη συναυλία παίξαμε και την Bulería στην αρχική της μορφή. Αυτό που άλλαξε από τότε είναι το εμβόλιμο τραγούδι: το τωρινό είναι πιο κατάλληλο για bulerías αφού έχει και ισπανικό άρωμα – γι’ αυτό το θεωρώ πανιβηρικό, συνδυάζοντας την πορτογαλική κιθάρα τού Ricardo Parreira με την κιθάρα flamenco τού Θωμά Νάτση. Ερμηνεύεται υπέροχα από την Catarina Moura και την Teresa Campos, μαζί με τους Maria Monda και Αμέλια, κι ἐν τέλει, μια παιδική χορωδία. Όπως εύστοχα παρατήρησε η Maria Graciete Besse, αναλύοντας το Αρχιπέλαγος:

“Ο δίσκος αρχίζει με μια φωνή σοφίας που απαγγέλει τους στίχους τού Hölderlin (η μητέρα τής Αμέλιας, στα 98 της) και τελειώνει με μια παιδική χορωδία, διαγράφοντας ένα δρομολόγιο που προεκτείνεται στο μέλλον.”

Καλή ακρόαση!

27. Martín Codax (και σε ελληνική απόδοση του Μιχάλη Λουκοβίκα) | Παναγιώτης Τούντας | Διασκευή: A. Muge. Ενορχήστρωση: Μ. Λουκοβίκας
Cantiga de amigo ενός σπουδαίου μεσαιωνικού Γαλικιανού βάρδου με μια μελωδία τού κορυφαίου συνθέτη τού σμυρναίικου ρεμπέτικου
28. Amélia Muge | Μιχάλης Λουκοβίκας, πορτογαλικό παραδοσιακό | Ενορχήστρωση: Μ. Λουκοβίκας, A. Muge

Οκτώβρης 2017

● Δες επίσης: ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ | Ελληνοπορτογαλικές περιηγήσεις | Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΝΔΡΕΟΥ για το ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ | Η MARIA GRACIETE BESSE για το ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ | Ελληνοπορτογαλικές περιηγήσεις (Χρονικό)

Posted by michales loukovikas on 2020/06/27

Posted in: Reflections on our work. Tagged: Amélia Muge, André Maia, António Quintino, Catarina Anacleto, Cristina Benedita, Eduardo Salgueiro, Filipe Raposo, Francisco & Sofia Van Epps, Hélia Correia, Άρης Αλεξάνδρου, Ήπειρος, Ύβρις, Αθήνα, Αθήναιος, Αλγκάρβ, Αντικρυστός, Βαλκάνια, Βιολέτα Πάρα, Γαλικία, Γιώργος Ανδρέου, Γκιμαράες, Δελφικοί ύμνοι, Δημήτρης Μυστακίδης, Επίγραμμα, Επιτάφιος του Σείκιλου, Ερινύες, Ειρήνη Μπακαλοπούλου, Ελένη Τσαλιγοπούλου, Ζωή Τηγανούρια, Ζεϊμπέκικο, Ιωάννης Χαλκιάς, Ιθάκη, Κρήτη, Κυριάκος Γκουβέντας, Κωνσταντίνος Καβάφης, Κώστας Θεοδώρου, Κλαρίνο, Λισαβόνα, Μπουζούκι, Μόρνα, Μάχη των Θερμοπυλών, Μάγκας, Μάνος Αχαλινωτόπουλος, Μαγικός Αυλός, Μεσομήδης, Μιχάλης Λουκοβίκας, Μικρά Ασία, Νέμεσις, Ο κύβος ερρίφθη, Ούτι, Οικονομική ύφεση 1929, Πράσινο Ακρωτήρι, Παναγιώτης Τούντας, Περίπλους, Πεντατονική κλίμακα, Πορτογαλική κιθάρα, Ρεμπέτικο, Ρος Ντέιλι, Συρτός, Σείκιλος, Σιμωνίδης, Ταξίμι, Τεκές, Φάντο, Φερνάντο Πεσσόα, Χάρης Λαμπράκης, José Barros, José Manuel David, José Martins, José Salgueiro, Margarida Guerreiro, Mariana Abrunheiro, Natália Correia, Ney, Ostinato, Outra Voz, Pedro Pinhal, Ricardo Parreira, Rui Vaz, Teresa Muge, Ziad Rajab. Leave a comment

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ | Ελληνοπορτογαλικές περιηγήσεις (Χρονικό)

Amélia Muge | Μιχάλης Λουκοβίκας

(PERIPLUS | Deambulações luso-gregas / Luso-Hellenic Wanderings)

/ENGLISH/ PERIPLUS | Luso-Hellenic Wanderings (Chronicle)
/PORTUGUÊS/ PERIPLUS | Deambulações luso-gregas (Crónica)

Ο Περίπλους δεν είναι καμιά κρουαζιέρα. Είναι η προσπάθεια να οικοδομηθούν διαπολιτισμικές γέφυρες και να διερευνηθεί το παρελθόν χάριν του μέλλοντος.
Ο Περίπλους συνεχίζεται… (Μιχάλης Λουκοβίκας)

A. DAS AUSÊNCIAS | ΑΠΟΥΣΙΕΣ
1. Uma pena que me coube | Ένας καημός που μού ’λαχε
2. Όσο βαρούν τα σίδερα | Pesado como ferro

PERIPLUS | Deambulações luso-gregas:
η πορτογαλική έκδοση του Περίπλου

Αποπλέοντας από την “Γη των Απόντων”, η “Κυρά τής Λισαβόνας” μάς τραγουδά μια σύνθεση της Amélia Muge, ένα πορτογαλικό τραγούδι αφιερωμένο στην Ελλάδα, μια χώρα απούσα, δικαζόμενη ερήμην, ένας τόπος που νοσταλγείς όλο και πιο πολύ, όσο περισσότερο συνδέεσαι μαζί του. Είναι ένας “Καημός των Απουσιών”, παρόμοιος με τον πόνο μιας χήρας, που είναι “Βαρύς σαν σίδερο”. Ως προς τη μουσική, το ταξίδι μας ξεκινά με “χαρακτηριστικό” πορτογαλικό ήχο – αν και αναδύεται ένα ηχόχρωμα “παράξενο”: το κλαρίνο που παίζει ο Μάνος Αχαλινωτόπουλος, με την ιδιόμορφη, παραδοσιακή τεχνική των λαϊκών μουσικών Βαλκανίων και Μικρασίας, παράλληλα με την πορτογαλική κιθάρα τού Ricardo Parreira. ● Ο Μάνος, που ηχογράφησε στην Αθήνα, αυτοσχεδίασε δυο φορές ακούγοντας το τραγούδι, κι εγώ επέλεξα τελικά να επεξεργαστώ ξεχωριστά και τα δύο ηχογραφήματα.

Οι “Ελληνοπορτογαλικές περιηγήσεις” γίνονται προφανέστατες στο επόμενο κρητικό τραγούδι με τις έντονες μικρασιάτικες επιρροές. Στην περίοδο της έρευνάς μας, όταν ανταλλάσσαμε παραδοσιακό υλικό, το έστειλα στην Αμέλια ως ένα εξαιρετικό δείγμα κρητικού αστικού τραγουδιού. Είναι εκπληκτικό το τι επακολούθησε: η απάντησή της ήταν ένα… mp3, όπου ερμήνευε αυτό το τραγούδι με τον τρόπο που το “κατανόησε”, προσαρμόζοντας στίχους και μουσική στα πορτογαλικά ως δυτικό μεσαιωνικό άσμα. Έμεινα άναυδος! Ήταν σαν να με άκουσε να τραγουδώ το “Όσο βαρούν τα σίδερα” σε κάποια μεσαιωνική βασιλική αυλή, κι έπειτα, γυρνώντας σπίτι της, δοκίμασε να το ερμηνεύσει και η ίδια. Στην ουσία, όμως, ό,τι τραγούδησε ήταν ό,τι αποκόμισε από το τραγούδι αυτό, δημιουργώντας παραλλαγή. Να πώς αναπτύχθηκε κυρίως η μουσική επί χιλιετίες, ώσπου άρχισε να εκδίδεται (σε παρτιτούρες ή δίσκους γραμμοφώνου). Να γιατί ενορχήστρωσα το τραγούδι διατηρώντας και τις δυο παραλλαγές.

1. Amélia Muge | Ενορχήστρωση: F. Raposo
2. Παραδοσιακό, παραλλαγή Κρήτης | Απόδοση στα πορτογαλικά & διασκευή ως παλαιό δυτικό τραγούδι: A. Muge. Ενορχήστρωση: M. Λουκοβίκας

B. DOS CAMINHOS | ΔΡΟΜΟΙ
3. Caminhos de seda | Δρόμοι τού μεταξιού
4. Caminhos pentatónicos africanos | Δρόμοι αφρικάνικοι πεντατονικοί
5. Caminhos pentatónicos epiróticos | Δρόμοι ηπειρώτικοι πεντατονικοί (Ξενιτεμένο μου πουλί)

Όταν η Αμέλια συνέθεσε αυτό το τραγούδι που μοιάζει με morna, μου έριξε το γάντι: “Τώρα πήγαινέ το από το Πράσινο Ακρωτήρι στην Ελλάδα!” Το κλειδί για τον δρόμο που έπρεπε ν’ ακολουθήσω υπήρχε στην απάντησή μου: “Μα πώς μπορώ να το πάω στην Ελλάδα; Ανάμεσά τους υπάρχει ολόκληρη Αφρική!” Τότε φυσικά σκέφτηκα την πεντατονική κλίμακα που χαρακτηρίζει ἐν πολλοῖς τόσο την αφρικανική όσο και την ηπειρώτικη μουσική. Ὁ κύβος ἐρρίφθη! Άλλωστε, είχα και τον Χάρη Λαμπράκη για να μου δώσει χεῖρα βοηθείας – με τον δικό του “μαγικό αυλό” (νέυ) ἀνὰ χεῖρας…

Παραφράζοντας μερικές φράσεις τής Αμέλιας, από τους στίχους και τη μουσική, ως αφετηρία, η δουλειά μου στους “Δρόμους πεντατονικούς” ήταν ορθολογική μάλλον, παρά απόρροια έμπνευσης, με βάση έναν δεκάσημο ρυθμό, φωνητικά, και κυκλικές μελωδικές γραμμές, που όλα λειτούργησαν άψογα.

Φτάνοντας στην Ελλάδα, θέλησα να συνδυάσω το ίδιο ηχόχρωμα μ’ ένα ηπειρώτικο τραγούδι τής ξενιτιάς, “Ξενιτεμένο μου πουλί”, που έχει τετράσημο ρυθμό. Επιπλέον, ζήτησα από τον Μάνο Αχαλινωτόπουλο, που είναι όχι μόνον εξαίρετος κλαρινίστας, αλλά και υπέροχος τραγουδιστής, να ερμηνεύσει το τραγούδι, χαρίζοντάς του την ιδιαίτερη παραδοσιακή του χροιά.

3. Amélia Muge | Ενορχήστρωση: F. Raposo
4. Amélia Muge | Μιχάλης Λουκοβίκας | Ενορχήστρωση: M. Λουκοβίκας & A. Muge
5. Παραδοσιακό, παραλλαγή Ηπείρου | Ενορχήστρωση: M. Λουκοβίκας

Γ. DOS CANTOS | ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
6. Φαίνου | Deixa brilhar / Ἐπιτάφιος | Epitáfio
7. Canto em periplus | Τραγούδι τού περίπλου

Η Αμέλια έχει παλιά φιλία με την Hélia Correia, μελοποιώντας στίχους της ήδη από τη δεκαετία τού ‘90 – ένα εξαίρετο παράδειγμα είναι το “A tentação (Ο πειρασμός)”. Εγώ γνώρισα την Hélia ενώ δουλεύαμε πάνω στον Περίπλου. Αφού συζητήσαμε για την αρχαία Ελλάδα, καθώς είναι ελληνίστρια, μα και φιλέλληνας, η κουβέντα γύρισε γύρω από τη δουλειά μας και τότε της είπα: “Ξέρεις, Hélia, στον Περίπλου έχουμε και τον Επιτάφιο του Σείκιλου.” Η εντελώς απροσδόκητη απάντησή της με άφησε με ανοιχτό το στόμα. Χωρίς να πει λέξη, άρχισε να τραγουδά στα αρχαία ελληνικά: “Ὅσον ζῇς φαίνου, | μηδὲν ὅλως σὺ λυποῦ· | πρὸς ὀλίγον ἔστι τὸ ζῆν· | τὸ τέλος ὁ χρόνος ἀπαιτεῖ.” Ήταν όντως μια απάντηση που θα περίμενα ν’ ακούσω από μόλις έναν στους χίλιους Έλληνες μουσικούς: οι υπόλοιποι θα είχαν πλήρη άγνοια (!) για το αρχαιότερο διεθνώς ολόκληρο τραγούδι που σώζεται και ανάγεται γύρω στον 1ο αιώνα (κάποια στιγμή ανάμεσα στο 200 ΠΚΧ και λίγο μετά από το 200 ΚΧ). Αργότερα είπα στην Αμελία: “Τον Σείκιλο πρέπει να τον τραγουδήσει η Hélia!” Και όντως τον τραγούδησε υπέροχα!

Η Αμέλια με εντόπισε στο διαδίκτυο το 2009, χάρη στη δουλειά μου, σε ποίηση Άρη Αλεξάνδρου, Το Χρυσάφι τ’ Ουρανού, που εκδόθηκε και στην Πορτογαλία, με τίτλο O Ouro do Céu / Ares Alexandrou por Michales Loukovikas (Το Χρυσάφι τ’ Ουρανού / Ο Α. Αλεξάνδρου από τον Μ. Λουκοβίκα). Μα στην Ελλάδα αντιμετωπίστηκε με αδιαφορία και σιωπή, γεγονός που με απογοήτευσε τόσο, ώστε αποφάσισα να μη συνθέτω πια. Η Αμέλια έκανε τα πάντα για να με μεταπείσει, αλλά χωρίς επιτυχία. Ώσπου της ήρθε μια ιδέα καταπληκτική: έγραψε τους στίχους και συνέθεσε το πρώτο μέρος ενός τραγουδιού, και κατόπιν μου ζήτησε να το ολοκληρώσω. Δεν μπορούσα πλέον να αντιστέκομαι, γιατί θα ήμουν αγνώμονας. ● Όταν άκουσα το μέρος που συνέθεσε, εντυπωσιάστηκα από την ομοιότητά του με τον Επιτάφιο του Σείκιλου, για τον οποίο ως τότε η Αμέλια είχε επίσης πλήρη άγνοια. Έτσι, όταν ενορχήστρωσα το “Τραγούδι τού περίπλου”, χρησιμοποίησα τη σύνθεση του Σείκιλου ως εισαγωγή (“Φαίνου”), καθώς και ως παραπομπή, σε προσαρμογή της στα πορτογαλικά από την Hélia Correia, εμβόλιμη στο τραγούδι: “Ó mortal, deixa brilhar, | a luz da vida no teu rosto; | que a morte vai cobrar imposto | e a todos abate, sem dó por igual.” (Ω, θνητέ, άσε το φως | το ζωογόνο να σε λούσει· | φόρο ο Χάρος θα ζητήσει, | τότε όλους θα μας σβήσει δίχως έλεος).

6. Σείκιλος | Απόδοση στα πορτογαλικά: H. Correia. Ενορχήστρωση: M. Λουκοβίκας
7. Amélia Muge | Amélia Muge & Μιχάλης Λουκοβίκας | Ενορχήστρωση: M. Λουκοβίκας

Δ. DAS ILHAS | ΝΗΣΙΑ
8. Παράνομο σημείωμα | Nota ilegal
9. Calma | Κάλμα / Ἰθάκη | Ítaca

Άρης Αλεξάνδρου, Κωνσταντίνος Καβάφης, Fernando Pessoa

Καθώς απετέλεσε το σημείο τής συνάντησής μας, Το Χρυσάφι τ’ Ουρανού, του Άρη Αλεξάνδρου, δίνει το παρών στον Περίπλου με τρία τραγούδια σ’ ενορχήστρωση του Filipe Raposo, καθώς επιθυμούσα να έχω κάποια νέα προσέγγιση στις συνθέσεις μου. Ακόμη θυμάμαι πολύ έντονα τον ενθουσιασμό μου όταν άκουσα για πρώτη φορά την Αμέλια να τραγουδά την προσαρμογή της στα πορτογαλικά: “Συνέθεσα fado!”, φαντασιώθηκα χαμογελώντας, καθώς σφύριζα το κομμάτι μου χρησιμοποιώντας τα δικά της ποικίλματα…

Αν το “Παράνομο σημείωμα” μιλά για κάποιο εφιαλτικό νησί τής εξορίας, η “Κάλμα” τού Fernando Pessoa, μελοποιημένη από την Αμέλια, περιγράφει ένα ονειρικό νησί, όπου παρεμβάλλεται κι ένα απόσπασμα της “Ιθάκης” τού Κωνσταντίνου Καβάφη. Ενδέχεται μάλιστα οι δυο μεγάλοι ποιητές να συναντήθηκαν σε πλοίο που πήγαινε στην Αγγλία και τις ΗΠΑ, λίγο πριν από το μεγάλο κραχ τού 1929.

8. Άρης Αλεξάνδρου | Μιχάλης Λουκοβίκας | Απόδοση στα πορτογαλικά: A. Muge. Ενορχήστρωση: F. Raposo
9. Fernando Pessoa & Κωνσταντίνος Καβάφης | Amélia Muge | Ενορχήστρωση: F. Raposo

E. DAS VOZES | ΦΩΝΕΣ
10. Cântico do país emerso | Ωδή σε αναδυόμενη χώρα
11. Palavra dada | Λόγος τιμής

Αυτό το μεγάλο ποίημα (ένα απόσπασμα) της Natália Correia, μελοποιημένο από την Αμέλια, προοριζόταν ως αφετηρία τού Περίπλου όταν το ενορχήστρωσα (αργότερα επιλέξαμε ένα πιο “ομαλό” ξεκίνημα με τον “Καημό που μού ’λαχε”). Θέλησα λοιπόν ο Περίπλους ν’ αποτίει, κατ’ αρχάς, φόρο τιμής στη συνεργασία των Carlos Paredes και Charlie Haden, μ’ έναν ελεύθερο αυτοσχεδιασμό τού Κώστα Θεοδώρου στο κόντρα μπάσο και του Ricardo Parreira στην πορτογαλική κιθάρα, προσθέτοντας το πιάνο τού Filipe Raposo. Εκτός αυτού, ακούγοντας την Αμέλια να παίζει τη μελωδία της στα πλήκτρα, διέκρινα κάποιες ομοιότητες με τον πρώτο Δελφικὸ Ὕμνο, που συνέθεσε μάλλον ο Ἀθήναιος περί το 138 ΠΚΧ. Γι’ αυτό, ανάμεσα στους στίχους τής Ναταλίας, παρενέβαλα τρία Ιντερλούδια, διασκευάζοντας τον ύμνο (στα Ιντερλούδια I και III), και το τραγούδι “Não sou daqui (Δεν είμαι από εδώ”), της Αμέλιας (στο Ιντερλούδιο II), από τον ομώνυμο δίσκο της (το αριστούργημά της, κατά την άποψή μου), αφού έτσι ακριβώς αρχίζει αυτό το απόσπασμα της Ωδής τής Ναταλίας.

Ο “Λόγος τιμής”, το πιο περίπλοκο κομμάτι στην ενορχήστρωση κι επεξεργασία στον Περίπλου, ξεκίνησε από την αγάπη τής Αμέλιας και τους πειραματισμούς της πάνω σ’ έναν Κρητικό συρτό. Εγώ πάλι, λόγω της προέλευσης του χορού αυτού, κατέληξα να τον συνδυάσω με τον Ὕμνο εἰς Νέμεσιν, του αρχαίου Έλληνα συνθέτη, Μεσομήδους τοῦ Κρητός (2ος αιώνας ΚΧ), αφιερωμένο στην θεά που τιμωρεί όσους υποκύπτουν στην ὕβρι – λόγω αλαζονείας έναντι των θεών. Με βάση τον αρχικό 15σημο ρυθμό, στρεφόμαστε ενδιάμεσα στον τετράσημο συρτό, υιοθετώντας τη διασκευή τού Ross Daly, και συνδυάζοντάς τον με Pragas (Αναθέματα, Κατάρες) τού Algarve. Καθώς η μουσική φτάνει σε κορύφωση, με καθοριστικό τον ρόλο τού Κυριάκου Γκουβέντα με το βιολί του, περνούμε σε μια παραδοσιακή πορτογαλική Cantiga de rega (Τραγούδι τού ποτίσματος)· ώσπου τελικά επιστρέφουμε στην Κρήτη για το φινάλε, που είναι διανθισμένο με περισσότερες pragas από την αδερφή τής Αμέλιας, Teresa Muge, και τη Margarida Guerreiro.

10. Natália Correia | Amélia Muge | Ενορχήστρωση: M. Λουκοβίκας > Αθήναιος (Ιντερλούδια I & III) / Amélia Muge (Ιντερλούδιο II)
11. Μεσομήδης (Νέμεσις) / Παραδοσιακό Κρήτης (Συρτός, διασκευή R. Daly) / Παραδοσιακό Πορτογαλίας & Amélia Muge (Τραγούδι ποτίσματος) / Amélia Muge (Pragas) | Ενορχήστρωση: M. Λουκοβίκας & A. Muge

Ζ. DOS EMBALOS | ΝΑΝΟΥΡΙΣΜΑΤΑ
12. Νανούρισμα | Canção de embalar
13. Dorme, dorme | Νάνι, νάνι

Έναστρη νύχτα, του Vincent Van Gogh

Ένα άλλο τραγούδι σε ποίηση Άρη Αλεξάνδρου στον Περίπλου είναι το “Νανούρισμα” που προσάρμοσε η Αμέλια στα πορτογαλικά. Στην αρχική του μορφή (Το Χρυσάφι τ’ Ουρανού), είχε συνολικά έξι μέρη κι έμοιαζε με όνειρο. Εδώ ακούμε το πρώτο μέρος τού τραγουδιού με πρόσθετα νανουρίσματα και παιδικά τραγούδια στην αφετηρία.

Η προέκταση του “Νανουρίσματος” είναι το “Νάνι, νάνι”, μια σύνθεση της Αμέλιας, σ’ ενορχήστρωση των José Martins και Filipe Raposo. Σημειωτέον ότι το νανούρισμα αυτό έχει αποδέκτη ένα κορίτσι (και όχι αγόρι, όπως συμβαίνει με τα παραδοσιακά νανουρίσματα).

12. Άρης Αλεξάνδρου | Μιχάλης Λουκοβίκας | Απόδοση στα πορτογαλικά: A. Muge. Ενορχήστρωση: F. Raposo (εισαγωγή: A. Muge & M. Λουκοβίκας)
13. Amélia Muge | Ενορχήστρωση: J. Martins & F. Raposo

Η. DOS AMORES | ΑΓΑΠΕΣ
14. Της τριανταφυλλιάς τα φύλλα | A folha da rosa
15. Da folhinha de uma rosa | Μιας τριανταφυλλιάς τα φυλλαράκια

Τριαντάφυλλο σε ΜΙ#,
του Ernie Benton

Όταν έστειλα αυτό το παραδοσιακό μικρασιάτικο και σμυρναίικο τραγούδι αγάπης στην Αμέλια, έμεινε άναυδη επειδή έχει παρόμοιους στίχους μ’ ένα παραδοσιακό τής Γαλικίας, που είχε ηχογραφήσει παλιότερα με το ντόπιο σύνολο Camerata Meiga. Δεν μπορούμε να ξέρουμε αν κάποιοι Έλληνες και Ίβηρες είχαν την ίδιαν ακριβώς ιδέα (“Της τριανταφυλλιάς τα φύλλα θα τα βάλω φορεσιά”), ή αν η ἐν λόγῳ ιδέα ταξίδεψε με ναυτικούς από το ένα μέρος στο άλλο. Στον Περίπλου, ζήτησα από τον φίλο μου, Ziad Rajab, να παίξει το ούτι του, και τραγούδησα το πρώτο μέρος στα ελληνικά, ενώ η Αμέλια ερμήνευσε το υπόλοιπο στα πορτογαλικά, σε δική της προσαρμογή.

Στην περίπτωσή μας, το μικρασιάτικο τραγούδι αντήχησε στη Γαλικία, περνώντας πάνω από μια “γέφυρα” στο Γκιμαράες τής Πορτογαλίας. Η εν λόγω “γέφυρα” είναι η απλοποιημένη διασκευή τού ελληνικού τραγουδιού από την Αμέλια για την ντόπια χορωδία Outra Voz, με την οποία είχαμε μια καρποφόρα συνεργασία (ο εννεάσημος αντικρυστός εξελίσσεται σ’ έναν ευκολότερο τετράσημο ρυθμό). Η συγκίνησή μου ήταν πολύ μεγάλη όταν άκουσα για πρώτη φορά την χορωδία να ερμηνεύει αυτήν τη διασκευή, που τελικά την υιοθέτησε κι αποτελεί πλέον μέρος τού ρεπερτορίου της. Φτάνοντας στη Γαλικία, προσκεκλημένοι τραγουδιστές συνόδευσαν την Αμέλια ἐν χορῷ, ενώ τα παραδοσιακά θέματα Δύσης και Ανατολής εναλλάσσονταν κατά τον αυτοσχεδιασμό τού φινάλε.

14. Παραδοσιακό, παραλλαγή Μικρασίας & Σμύρνης | Απόδοση στα πορτογαλικά: A. Muge. Ενορχήστρωση: M. Λουκοβίκας
15. Παραδοσιακά Ελλάδας & Γαλικίας | Απόδοση στα πορτογαλικά & διασκευή: A. Muge. Ενορχήστρωση: F. Raposo

Θ. DA ALMA (DE PROFUNDIS) | ΕΚ ΒΑΘΕΩΝ
16. Se o lamento apenas fosse | Αν το μοιρολόι ήταν απλώς αυτό
17. Τα ἔνδον ῥήματα | Os meus ditames

Ένα συγκλονιστικό και σπαραχτικό μοιρολόι, σύνθεση της Αμέλιας, με αφετηρία την Ήπειρο, ἤτοι έναν διπλό παραδοσιακό αυτοσχεδιασμό τού Μάνου Αχαλινωτόπουλου στο κλαρίνο. Η Αμέλια δημιούργησε την ατμόσφαιρα ελληνικής τραγωδίας, συνοδείᾳ χορού (σ’ ενορχήστρωση των José Martins και Filipe Raposo), με βάση κυρίως έναν τελετουργικό ζεϊμπέκικο. Είναι πράγματι εντυπωσιακό πως χρησιμοποίησε αυτόν τον ιδιόμορφο εννεάσημο ρυθμό, μόλις εξοικειώθηκε με αυτόν, λόγω της επαφής της με την ελληνική κουλτούρα.

“Φίλε ἤ ἀντίπαλε μὴν τ’ ἀναγγείλεις πουθενά. | Δεσμώτης τῇδε ἵσταμαι τοῖς ἔνδον ῥήμασι πειθόμενος.” Ο Άρης Αλεξάνδρου παρέθεσε αυτό το δίστιχο ως υποσημείωση (ο τίτλος που χρησιμοποίησε), ή υστερόγραφο, στην τελευταία ποιητική ανθολογία του, παραφράζοντας τον Σιμωνίδη, που συνέθεσε ένα περίφημο επιτάφιο επίγραμμα για τους πεσόντες Σπαρτιάτες κατά την μάχη των Θερμοπυλών: “Ὦ ξεῖν’, ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις, | ὅτι τῇδε κείμεθα τοῖς κείνων ῥήμασι πειθόμενοι.” Στον Περίπλου, η υποσημείωση του Άρη δεν είναι τόσο ostinato όσο στην πρώτη εκτέλεση (Το Χρυσάφι τ’ Ουρανού), μα η Αμέλια έκανε τη διαφορά με τους βοκαλισμούς της, που θυμίζουν Ερινύες, επεκτείνοντας το τραγικό στοιχείο τού “Μοιρολογιού” στα “Ἔνδον ῥήματα”, που επίσης προσάρμοσε και απήγγειλε στα πορτογαλικά.

16. Amélia Muge | Ενορχήστρωση: J. Martins & F. Raposo
17. Άρης Αλεξάνδρου | Μιχάλης Λουκοβίκας | Απόδοση στα πορτογαλικά: A. Muge. Ενορχήστρωση: F. Raposo

I. DAS TASCAS E TAVERNAS | ΤΑΒΕΡΝΕΣ ΤΟΥ FADO & ΤΟΥ ΡΕΜΠΕΤΙΚΟΥ
18. Um qualquer quê | Κάτι τις
19. Abertura da taverna | Η είσοδος της ταβέρνας
20. Τα μαγκάκια τής ταβέρνας | Os mangas da taverna

Αυτή η ενότητα παρουσιάζεται ως ζωντανή ηχογράφηση, καθώς μια tasca τού fado μετατρέπεται σε ρεμπέτικη ταβέρνα. Μας προέκυψε λόγω της εμμονής μας με μια φανταστική σκηνή στην ταβέρνα κάποιου λιμανιού, κατά τη διάρκεια κακοκαιρίας, όπου μαζεύονται τα πληρώματα των ακινητοποιημένων πλοίων, τραγουδώντας το καθένα με τη σειρά του τα δικά του τραγούδια, ώσπου τελικά όλοι μαζί τραγουδούν ἐν χορῷ. Προσπαθήσαμε ν’ αναβιώσουμε την σκηνή, με αφετηρία ένα τραγούδι τής αγάπης, σύνθεση της Αμέλιας, που προσομοιάζει στο fado. Ακολουθεί η απαραίτητη “γέφυρα”, μ’ έναν συναρπαστικό οργανικό αυτοσχεδιασμό που μας οδηγεί από το fado στο ρεμπέτικο, με τον Ricardo Parreira (πορτογαλική κιθάρα) και τον Δημήτρη Μυστακίδη (μπουζούκι), εισάγοντάς μας στο ρεμπέτικο φινάλε.

Ο Παναγιώτης Τούντας, που υπογράφει αυτό το ρεμπέτικο, το ονόμασε “Το μινόρε τής ταβέρνας (τα βλαμάκια)” (1939): η λέξη βλάμης είναι συνώνυμη της λέξης μάγκας. Εμμέσως πλην σαφώς, ο Τούντας μάς παραπέμπει στο οργανικό “Μινόρε τού τεκέ” (1932), που ο Ιωάννης Χαλκιάς (ή Jack Gregory) ηχογράφησε στις ΗΠΑ, παίζοντας στην αρχή ένα καταπληκτικό ταξίμι διαρκείας. Άρα, ο σκοπός, κατά τα φαινόμενα, είναι παραδοσιακός. Υπάρχουν ποικίλες θεωρίες για την ετυμολογία των λέξεων βλάμης και μάγκας. Ο τίτλος που επιλέξαμε ήταν “Τα μαγκάκια τής ταβέρνας”, επειδή η λέξη ίσως προέρχεται από την ιβηρική manga (μανίκι· οι παλιοί μάγκες φορούσαν μόνον το ένα μανίκι τού σακακιού τους), και συνδυάζεται ωραία με το παραδοσιακό πορτογαλικό τραγούδι “A mangar”, των ντόπιων manganões, που μοιάζουν με τους Έλληνες μάγκες.

Παναγιώτης Τούντας

Η ηχογράφηση της “Εισόδου τής ταβέρνας” στη Λισαβόνα έχει χαραχθεί ανεξίτηλα στην μνήμη μου. Είχα εξηγήσει στον Ricardo και τον Pedro Pinhal, που τον συνόδευε στη viola (κιθάρα), ότι το παίξιμό τους έπρεπε να είναι σε “κύματα”, ώστε ν’ αφήνουν “ελεύθερο” χώρο στον Δημήτρη που θα ηχογραφούσε αργότερα στη Σαλονίκη. Μετά, για να τους “φορτίσω”, τους έβαλα ν’ ακούσουν προσεκτικά το ταξίμι τού Χαλκιά ως πηγή έμπνευσης. Το αποτέλεσμα ήταν απόλυτη μαγεία: ένα από τα καλύτερα σόλο fado που άκουσα ποτέ – και μάλιστα συνδυασμένο με μπουζούκι! Επιστρέφοντας στη Θεσσαλονίκη, ο Δημήτρης προστέθηκε άψογα στο πορτογαλικό ντουέτο. Κι εν τέλει, μετέφερα το τρίο στην… ταβέρνα τού λιμανιού, για να τους απολαύσουμε να παίζουν παρέα! Αυτή είναι η μαγεία που λέγεται μοντάζ…

18. Amélia Muge | Ενορχήστρωση: F. Raposo
19. Οργανικός αυτοσχεδιασμός fado & ρεμπέτικου των Ricardo Parreira & Δημήτρη Μυστακίδη | Ενορχήστρωση: M. Λουκοβίκας
20. Παναγιώτης Τούντας | Παραδοσιακό ρεμπέτικο | Ενορχήστρωση: M. Λουκοβίκας

Κ. TÃO LONGE, TÃO PERTO | ΤΟΣΟ ΜΑΚΡΙΑ, ΤΟΣΟ ΚΟΝΤΑ
21. Dolor, ai dolor | Καημός, αχ ο καημός
22. Το βλέμμα σου πού να τελειώνει; | O teu olhar onde acaba? (στα ελληνικά)
23. O teu olhar onde acaba? | Το βλέμμα σου πού να τελειώνει; (στα πορτογαλικά)
24. Zum zum | Ζουμ ζουμ

Τα πρώτα τρία μέρη της τελευταίας ενότητας απαρτίζουν επί της ουσίας ένα ενιαίο μεγάλο τραγούδι. Η Αμέλια μου έστειλε τους στίχους όταν προσπαθούσε μάταια να με “ενεργοποιήσει” ως συνθέτη. Πέρασαν μήνες, ώσπου ονειρεύτηκα ένα βράδυ πως είχα διασκευάσει το τραγούδι της, “Arena” (από το υπέροχο CD της, Não sou daqui), ως ρεμπέτικο! Χρειάστηκε, δυστυχώς, να περάσω ώρες στο πιάνο για ν’ αντιληφθώ πως ό,τι συμβαίνει σ’ ένα όνειρο δεν σημαίνει απαραίτητα ότι μπορεί να συμβεί στην πραγματική ζωή. Και όμως, δεν ήταν σπατάλη χρόνου. Σιγά-σιγά, απομακρύνθηκα από την “Arena”, αυτοσχεδιάζοντας με διαφορετική διάθεση, που ήταν όντως τόσο ελκυστική! Ευτυχώς, ηχογράφησα την έμπνευσή μου, στέλνοντάς την στην Αμέλια, που με τη σειρά της προσάρμοσε τους στίχους της στη μελωδία μου, ενώ παράλληλα μελοποίησε την αρχική εκδοχή των στίχων της (“Καημός, αχ ο καημός”). Εγώ, πάλι, απέδωσα τους στίχους στα ελληνικά, ζητώντας από την Ελένη Τσαλιγοπούλου να ερμηνεύσει την ελληνική βερσιόν, και την Ζωή Τηγανούρια να παίξει με το ακορντεόν της, ενώ στο τέλος τής πορτογαλικής βερσιόν, η Ελένη και η Αμέλια απέδωσαν μαζί και με τρόπο μαγικό την αρχική μελωδία (Καημός). Κατά τον συνθέτη και πιανίστα Γιώργο Ανδρέου (στην παρουσίαση του Περίπλου στην Αθήνα): “Κορυφαία στιγμή συγκινησιακά για μένα (που την θεωρώ και ως κορυφαία στιγμή τού CD), είναι η παράλληλη ερμηνεία τού ίδιου τραγουδιού, ‘Το βλέμμα σου πού να τελειώνει;’, από την Ελένη Τσαλιγοπούλου στα ελληνικά, και από την Amélia Muge στα πορτογαλικά.”

Αν και η Αμέλια συνέθεσε το “Ζουμ ζουμ” ως δώρο για τα γενέθλιά μου, το τραγούδι έχει ευρύτερη σημασία. Απηχεί το “Run run se fué pa’l norte”, της Violeta Parra, για να αποτίσει φόρο τιμής στο έργο της, με ρίζες στην παράδοση της Χιλής, όπου εκφράζει την ζωή και τα προβλήματα του λαού. Ζουμ ζουμ στα πορτογαλικά σημαίνει κάποια φήμη, που περνά από τον έναν στον άλλον, από στόμα σε στόμα. Ξυπνήστε, λέει, γιατί “Όλα τα άνθη των αγρών | ή τα πουλιά τού ουρανού | μα και της θάλασσας τα ψάρια | στην πόρτα σου μαζεύονται | για να σε χαιρετήσουν, | να σου τραγουδήσουν, | ακούγεται ένα ζουμ ζουμ | που έρχεται απ’ τον νότο”… Είναι ένα είδος ιβηρικού-λατινοαμερικάνικου άσματος, που συνδέεται με “Το βλέμμα σου πού να τελειώνει;” μέσω της μελωδίας του – που εδώ αποτελεί την εισαγωγή. Η κατάληξη του “Ζουμ ζουμ” σε εννεάσημο ρυθμό αναγγέλλει την άφιξή του στην Ελλάδα – γεγονός που επικυρώνουν και τα… τζιτζίκια!

Ασημένιο δαχτυλίδι με ορειχάλκινο τζιτζίκι, εμπνευσμένο από αρχαιοελληνικό
(5ος αι. ΠΚΧ)

● Με την Αμέλια βρισκόμασταν στην Σκόπελο για διακοπές. Μια μέρα πήγαμε σε μια πολυσύχναστη παραλία, οπότε καθίσαμε στην σκιά ενός δένδρου, δίπλα στο beach bar. Ένα μεγάφωνο έπαιζε σ’ ένα κλαδί πάνω από τα κεφάλια μας. “Είναι a tempo”, είπε κάποια στιγμή η Αμελία. Βλέποντας το ερωτηματικό μου βλέμμα, εξήγησε: “Τα τζιτζίκια ηχούν ρυθμικά, κρατούν τον ρυθμό!” “Αποκλείεται!”, απάντησα. Σύντομα, όμως, αναγνώρισα πως είχε δίκιο! Τους ήταν μάλιστα πολύ εύκολο να κρατούν τον ρυθμό σε τραγούδια pop. Ένα τόσο δα προβληματάκι αντιμετώπιζαν όταν άλλαζε η ροή τού ήχου και ακουγόταν κάποιο βραζιλιάνικο τραγούδι, αλλά πολύ γρήγορα προσαρμόζονταν… Ήταν απίστευτο! ● Επιστρέφοντας στη Λισαβόνα, μου ήρθε μια τρελή ιδέα ενώ επεξεργαζόμουν το “Ζουμ ζουμ”. Άρχισα να ψάχνω ήχους τζιτζικιών στο διαδίκτυο – πρώτα στ’ αγγλικά: cicadas. Το μόνο που έβρισκα ήταν τζιτζίκια ἐν χορῷ. Περνούσα από γλώσσα σε γλώσσα (cigarras, cigales, cigalas, κλπ.), αλλά τίποτε, αδύνατο να βρω αυτό που αναζητούσα – ώσπου τελικά έψαξα για ελληνικά τζιτζίκια: υπήρχαν τα πάντα, ανάμεσά τους μεμονωμένα τζιτζίκια (ό,τι έψαχνα δηλαδή), ώστε να τα “εκπαιδεύσω” (με τη “μαγεία τού μοντάζ”) να “τερετίζουν ἐν χορῷ” μαζί με την χορωδία, κρατώντας τούς ρυθμούς τού “Ζουμ ζουμ”! Όταν τέλειωσα, φώναξα την Αμέλια και τον José Martins ν’ ακούσουν την ειδικά “εκπαιδευμένη” χορωδία των τζιτζικιών μου! Ξεκαρδιστήκαμε στα γέλια! Αυτό λοιπόν είναι το νόημα της φράσης “δείγματα εκπαιδευμένων ελληνικών τζιτζικιών”, στο βιβλιαράκι τού CD, ανάμεσα σε όλα τα άλλα που συνεισέφερα στον Περίπλου. ● Και τα τζιτζίκια δεν τερέτιζαν μόνον στον δίσκο: στο τέλος των συναυλιών μας για τον Περίπλου, το κοινό αποχωρούσε από το θέατρο ακούγοντας ελληνικά τζιτζίκια!

21. Amélia Muge | Ενορχήστρωση: M. Λουκοβίκας
22. Amélia Muge | Μιχάλης Λουκοβίκας | Απόδοση στα ελληνικά & ενορχήστρωση: M. Λουκοβίκας
23. Amélia Muge | Μιχάλης Λουκοβίκας – & Amélia Muge (finale) | Απόδοση στα ελληνικά & ενορχήστρωση: M. Λουκοβίκας
24. Amélia Muge | Amélia Muge – & Μιχάλης Λουκοβίκας (εισαγωγή) | Ενορχήστρωση: J. Martins & M. Λουκοβίκας

● Βλέπε επίσης: Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΝΔΡΕΟΥ για τον “ΠΕΡΙΠΛΟΥ”

PERIPLUS | Luso-Hellenic Wanderings:
η διεθνής έκδοση του Περίπλου

ΤΟ ΠΛΗΡΩΜΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΠΛΟΥ: Amélia Muge: φωνή, φωνητικά, ομιλία, κιθάρα braguesa, ηχητικά εφέ. | Μιχάλης Λουκοβίκας: φωνή, φωνητικά, ισοκράτημα, ομιλία, ακορντεόν, δακτυλισμοί (finger-snaps), παλαμάκια, κρουστά, δείγματα φωνών και ήχων.
Μάνος Αχαλινωτόπουλος: κλαρίνο, φωνή, φωνητικά. | Κυριάκος Γκουβέντας: βιολί, βιόλα, μαντολίνο. | Χάρης Λαμπράκης: νέυ, φλογέρα με ράμφος. | José Martins: κρουστά, synthesizer, παλαμάκια, kalimba, ηχητικά εφέ. | Ricardo Parreira: πορτογαλική κιθάρα. | António Quintino: κόντρα μπάσο. | Filipe Raposo: πιάνο, πλήκτρα, ακορντεόν. | José Salgueiro: κρουστά, παλαμάκια.

SPECIAL GUESTS: Hélia Correia, συγγραφέας: φωνή. | Ελένη Τσαλιγοπούλου, τραγουδίστρια: φωνή, φωνητικά, παιδικά τραγούδια, γέλια. | Outra Voz, χορωδία πολιτών τού Γκιμαράες: ήχοι θάλασας, νερού, ανέμου, χώρου, φωνητικά, παιδικά τραγούδια, ανάσες, ομιλία.

Οι αρχόντισσες του ρεμπέτικου, του Α. Τάσσου (1970)

Η MARIA GRACIETE BESSE για το “ARCHiPELAGOS”

Posted by michales loukovikas on 2020/05/23

Posted in: Reflections on our work. Tagged: Adriano Correia de Oliveira, Amélia Muge, Ana Dias, Ana Moura, António José Martins, António Quintino, ARCHiPELAGOS, Armando Soares, Édouard Glissant, Camané, Cantiga de amigo, Catarina Anacleto, Catarina Moura, Cramol, Cristina Branco, Fausto Bordalo Dias, Fernando Lopes-Graça, Filipe Raposo, Hélia Correia, Άρης Αλεξάνδρου, Άουσβιτς, Αρχιπέλαγος, Αριστοτέλης, Αζόρες, Αιγαίο πέλαγος, Ανδρέας Καρακότας, Βάλτερ Μπένγιαμιν, Βίγο, Βασίλης Τσιτσάνης, Βιολέτα Πάρα, Γαλλική Επανάσταση, Γιώργος Ανδρέου, Γιώργος Μητσάκης, Δημήτρης Μυστακίδης, Δημοκρατία, Ευριπίδης, Εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, Ζοζέ Σαραμάγκου, Θράκη, Θωμάς Νάτσης, Θανάσης Τσιπινάκης, Ιθάκη, Κυριάκος Γκουβέντας, Κωνσταντινούπολη, Κώστας Χανής, Καραϊβική, Κανάρια, Κοσμάς Παπαδόπουλος, Λούντβιχ βαν Μπετόβεν, Μάνος Αχαλινωτόπουλος, Μακαρονησία, Μεσόγειος, Μιχάλης Λουκοβίκας, Μικρά Ασία, Νησιά Αιγαίου, Νιόβη Μπένου, Ορχήστρα Νυκτών Εγχόρδων Δήμου Πατρέων, Ορέστης, Ουτοπία, Ουγκαρίτ, Οδυσσέας, Οδύσσεια, Ολοκαύτωμα, Πράσινο Ακρωτήριο, Πένθιμο εμβατήριο, Παρθενώνας, Παναγιώτης Τούντας, Περίπλους, Πλάτων, Ρεμπέτικο, Ροσαλία δε Κάστρο, Σαπφώ, Σαιν-Τζον Περς, Σεζάρια Έβορα, Σμύρνη, Σορβόννη, Τόμας Μορ, Τέοντορ Αντόρνο, Φρήντριχ Χαίλντερλιν, Φάντο, Φερνάντο Πεσσόα, Χάρης Λαμπράκης, Χουρρίτες, Χουρριτικοί ύμνοι, João Afonso, João de Deus, José Gomes Ferreira, José Manuel David, José Mário Branco, José Niza, José Salgueiro, Maria Graciete Besse, Maria José Muge, Maria Monda, Mariana Abrunheiro, Martin Codax, Mísia, Nikkal, Paló, Pedro Casaes, Ricardo Parreira, Rita Maria, Rui Vaz: φωνή, Sofia Adriana Portugal, Susana Quaresma, Tânia Cardoso, Teresa Campos, Zeca Afonso. Leave a comment

Η MARIA GRACIETE BESSE για το “ARCHiPELAGOS”

Amélia Muge | Μιχάλης Λουκοβίκας

/PORTUGUÊS/ MARIA GRACIETE BESSE sobre ARCHiPELAGOS
/ENGLISH/ MARIA GRACIETE BESSE on ARCHiPELAGOS

Maria Graciete Besse: Πορτογαλίδα-Γαλλίδα συγγραφέας, ποιήτρια και καθηγήτρια

Συνάφεια στην πράξη

ARCHiPELAGOS / Passages (Αρχιπέλαγος / Δίαυλοι), Amélia Muge & Μιχάλης Λουκοβίκας, Periplus (Περίπλους)

Maria Graciete Besse, ομότιμη καθηγήτρια, Université de Paris IV – Σορβόννη

mariagraciete7@aol.com

Ο στοχασμός τού αρχιπελάγους είναι στοχασμός δόνησης, μη προκατάληψης, αλλ’ επίσης δεκτικότητας και κοινοποίησης.

Édouard Glissant

Δημιουργός, ερμηνεύτρια και συνθέτρια, η Amélia Muge είναι πολύ γνωστή στο πορτογαλικό πολιτιστικό παρόραμα για την ωραιότητα των στίχων της και των μουσικών της συνθέσεων. Γεννήθηκε στη Μοζαμβίκη κι εγκαταστάθηκε στην Πορτογαλία το 1984. Ο πρώτος της δίσκος, με τίτλο Múgica, κυκλοφόρησε το 1992, και ακολούθησε το Todos os dias μετά από δυο χρόνια. Κατά την καριέρα της, η Amélia Muge συνεργάστηκε τακτικά με τον José Mário Branco, τον Fausto, κ.ά., και της απονεμήθηκε το σπουδαίο βραβείο Zeca Afonso το 1995 για το Maio maduro Maio (από κοινού με τους José Mário Branco και João Afonso). Της ξαναδόθηκε το βραβείο αυτό το 1998 για το album Taco a Taco, κι ακολούθησαν άλλοι δίσκοι (A Monte, 2000; Não sou daqui, 2007), καθώς και πληθώρα συμμετοχών σε εθνικά και διεθνή φεστιβάλ. Στις μέρες μας, η δημιουργός συνεχίζει τις συνεργασίες με διάφορους ερμηνευτές, συνθέτοντας και για διάσημους τραγουδιστές τού fado, όπως τους Mísia, Camané, Ana Moura, Cristina Branco, και πολλούς άλλους.

Το 2009, η Amélia Muge γνωρίστηκε με τον Μιχάλη Λουκοβίκα, ερμηνευτή, συνθέτη και οργανοπαίκτη, καταγόμενο από την Θράκη, ειδικό σχετικά με τη σύγχρονη ελληνική μουσική, ιδίως το ρεμπέτικο.¹ Η συνάντηση αυτή, υπό την αιγίδα τού Internet, αποδείχθηκε αμέσως καρποφόρα και συγκεκριμενοποιήθηκε σε διάφορα πρότζεκτ και στην έκδοση τριών δίσκων: ένα CD-βιβλίο στα πορτογαλικά και ελληνικά (2011), που εκθειάζει το έργο τού ποιητή Άρη Αλεξάνδρου, αναπτύσσοντας περαιτέρω μια προηγούμενη δουλειά τού Μιχάλη Λουκοβίκα, με τίτλο Το Χρυσάφι τ’ Ουρανού· κατόπιν ο Περίπλους / ελληνοπορτογαλικές περιηγήσεις (Periplus / Luso-Hellenic Wanderings, 2012), που θεωρήθηκε στην Πορτογαλία ως ένας από τους καλύτερους δίσκους τής χρονιάς· και πιο πρόσφατα, το Αρχιπέλαγος / Δίαυλοι (Archipelagos / Passages, 2018), που περιλαμβάνει ένα CD κι ένα eBook (ηλεκτρονικό βιβλίο), όπου μας αποκαλύπτεται μια μουσική και ποιητική περιπέτεια καθώς ξετυλίγεται μεταξύ Πορτογαλίας και Ελλάδας, αλλ’ ανοιχτή στον απέραντο κόσμο. Σε αυτήν τη δουλειά, οι δυο καλλιτέχνες εκθειάζουν το θέμα τού ταξιδιού διαμέσου διαφορετικών πολιτισμών και τοπίων, σε χρόνο πολλαπλό και χώρο ποικίλο – Πορτογαλία, Ελλάδα, Μακαρονησία, Νότια Αμερική, τα νησιά τής ουτοπίας –, προτείνοντάς μας μια ματιά που διασταυρώνεται, προικισμένη μ’ έναν πρωτότυπο ήχο που προεκτείνει τις συναρπαστικές ελληνοπορτογαλικές περιηγήσεις τού Περίπλου, προσφέροντάς μας τώρα κάποιους διαύλους οι οποίοι μας οδηγούν πέρα από τις περιπλανήσεις σε νέες διαστάσεις τής φαντασίας.

¹ Είδος λαϊκού τραγουδιού που το χαρακτηρίζει η μουσική κληρονομιά τής Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης, το οποίο αναπτύχθηκε κυρίως στη δεκαετία τού 1920, ως συνέπεια των προσφυγικών κυμάτων από τη Μικρά Ασία.

Προικισμένος με εξαιρετική λογοτεχνική και μουσική ποιότητα, ο δίσκος Αρχιπέλαγος / Δίαυλοι απαρτίζεται από 28 διαδρομές σε 10 ξεχωριστές νησιωτικές ενότητες, αποτελώντας ένα έργο στη μορφή αρχιπελάγους. Ο όρος αυτός, όπως αποσαφηνίζεται στο eBook (Αρχιπαιδεία) που συνοδεύει το CD (με κείμενα στα πορτογαλικά, αγγλικά και ελληνικά), παραπέμπει σε μια έννοια που επικρατούσε στην αρχαία Ελλάδα, προσδιορίζοντας το Αιγαίο πέλαγος, υποδηλώνοντας κατόπιν τα Νησιά τού Αιγαίου, και τέλος, οποιαδήποτε συστάδα νήσων. Όμως η ιδέα τού αρχιπελάγους παρουσιάζει εξαιρετική πυκνότητα ποιητικών συνειρμών, καθώς συνδυάζεται, στο δυτικό συλλογικό φαντασιακό, με ουτοπίες περασμένων αιώνων όπου το νησί εμφανίζεται ως απομονωμένο. Μιλώντας περί αρχιπελάγους, ανακαλούμε την αρχαία κουλτούρα και, μετά από τον Hölderlin, όλον εκείνον τον ελληνικό, οικουμενικό και αθάνατο πολιτισμικό πλούτο. Κατά τον Saint-John Perse (1887-1975), έναν άλλο μεγάλο ποιητή που γοητεύτηκε από το νησιωτικό σύμπαν, πίσω από την φωτεινή οθόνη τού μεσογειακού χώρου, υπάρχει ένα ατμοσφαιρικό περιβάλλον και μια ψυχολογική βάση γονιμοποιημένη με αρχαία ιστορία και πολιτισμό. Και με αυτήν τη μαγική διάσταση αρχίζει ο δίσκος των Amelia Muge και Μιχάλη Λουκοβίκα, με την προσαρμογή ενός ποιήματος του Hölderlin.

Édouard Glissant, της Jennifer Dionisio

Στο επίκεντρο του λογοτεχνικού και μουσικού σύμπαντος που προσφέρει αυτή η δουλειά, μπορούμε άνετα να εντοπίσουμε την παραδειγματική ιδέα τής Συνάφειας, που ανέπτυξε ο Γάλλος ποιητής, συγγραφέας και φιλόσοφος Édouard Glissant (1928-2011), προτείνοντας μια ριζωματική ποιητική ανοιχτή στο Διαφορετικό στη συμβολή μεταξύ τόπου και κόσμου.² Αναφορικά με τη διασταύρωση διαφορετικών πολιτισμών, η Συνάφεια αντανακλά έναν στοχασμό τού αρχιπελάγους, όπου τα νησιά δεν σηματοδοτούν πλέον την απομόνωση, καθώς ξανοίγονται στον όλον κόσμο, δηλαδή σε μια δύναμη που ακτινοβολεί, αντικρούοντας την ολοκληρωτική ιδέα τού αποκλεισμού και της μισαλλοδοξίας.³ Παρά τις γεωγραφικές και πολιτισμικές διαφορές, θεωρούμε πως στο Αρχιπέλαγος / Δίαυλοι υπάρχουν όντως απηχήσεις τού έργου αυτού του μεγάλου ποιητή τής Καραϊβικής, πρωτίστως στην αίσθηση μιας πορείας, μιας διαδρομής και μιας διασταύρωσης, που βρίσκονται στη βάση ενός στοχασμού ο οποίος απορρίπτει το όραμα ενός κλειστού, ενιαίου κόσμου, για να μας προτείνει τη διεγερτική παρουσία τού Διαφορετικού, που χαρακτηρίζεται από την ιδέα της κίνησης. Όμως, όπως έχει τονίσει επανειλημμένα ο Édouard Glissant, Συνάφεια δεν σημαίνει κάποιο συγκεχυμένο και άτακτο μίγμα πολιτισμών, στον βαθμό που το Διαφορετικό κατανοεί τις διαφορές οι οποίες υφίστανται, αλληλοπροσαρμόζονται, εναρμονίζονται. Κατά τον ποιητή, η Συνάφεια έχει αρχιπελαγική διάσταση, ανοιχτή στη δίοδο και τον όλον κόσμο, αντίληψη που επιτρέπει τη σύλληψη όχι μόνον της πολιτικής, αλλά και της ταυτότητας, της ηθικής, της γλώσσας και των διαφορετικών τρόπων στοχασμού. Κατά την άποψη του Glissant, το σχήμα τού στοχασμού τού αρχιπελάγους δεν οδηγεί στην αντίληψη μιας περιοχής οριοθετημένης κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα, επειδή το αρχιπέλαγος είναι ασυνεχές, αποκεντρωμένο. Με αυτήν την προοπτική, ο ποιητής-φιλόσοφος διακρίνει:

● τον ευρωπαϊκό στοχασμό που ταυτίζεται με το σύστημα, αλαζονικό, στηριγμένο στην αιτιώδη λογική που μπορεί να οδηγήσει στον πόλεμο·

● και τον στοχασμό τού αρχιπελάγους, που είναι ένας άλλος τρόπος στοχασμού, πιο διαισθητικός, πιο ευαίσθητος, ριζωματικός, συνδυασμένος με το απρόβλεπτο του χαοτικού κόσμου, νεολογισμός που χαρακτηρίζει όχι την αταξία μα το απρόβλεπτο.⁴

Η Ημέρα του Θεού, του Paul Gauguin

² Κατά τον Édouard Glissant, η Συνάφεια είναι οτιδήποτε “συνάπτεται”. Poétique de la Relation. Poétique III, Παρίσι, Gallimard, 1990, σελ. 187.

³ Édouard Glissant, Traité du Tout-monde. Poétique IV, Παρίσι, Gallimard, 1997.

⁴ Κατά τον Édouard Glissant, η αντίληψη του “χαοτικού κόσμου είναι καλά προσδιορισμένη: πρόκειται για ένα πολιτισμικό μίγμα, που δεν περιορίζεται απλώς σ’ ένα χωνευτήρι, χάρη στο οποίο πραγματώνεται σήμερα ο κόσμος όλος.” Introdução a uma poética da diversidade, σε μετάφραση Enilce do Carmo A. Rocha, Juiz de Fora, Εκδόσεις UFJF, 2005, σελ. 98.

Κατά τον Glissant, ο στοχασμός τού αρχιπελάγους είναι και στοχασμός δόνησης, που ταιριάζει με την περιπλάνηση και ξανοίγεται στο μέλλον. Έτσι, το ρίγος, η δόνηση, είναι ό,τι αντικρούει τον στυγνό, μονοσήμαντο στοχασμό τού εαυτού μας χωρίς τον Άλλον, γράφει ο ποιητής, υπογραμμίζοντας ότι χρειάζεται να ριγούμε, επειδή ασφυκτιούμε εν μέσω συστημικών και αλαζονικών σκέψεων. Να προσθέσουμε πως χρειαζόμαστε, ολοένα και περισσότερο, χώρους επιφανείων, σαν και αυτούς που μας δίνουν για ν’ ακούσουμε οι Amélia Muge και Μιχάλης Λουκοβίκας σε αυτόν τον δίσκο, ο οποίος φιλοτεχνεί αρχιπελάγη πρωτοïδωμένα, κινητοποιεί μικτές κουλτούρες, απευθυνόμενος σε μια δυναμική απρόβλεπτων υποκειμενοποιήσεων που δηλώνουν ένα βλέμμα, μια φωνή, μια ανάσα, μια παράδοση που διατρέχουν πολλαπλοί δίαυλοι, ρευστές και δονούμενες αναμνήσεις, ώστε να στοχαστούμε την περιπλοκότητα του κόσμου, καλώντας μας επίσης να φανταστούμε τη Συνάντηση και να καλλιεργήσουμε την ελπίδα πέρα από κάθε μορφής ουτοπία.

Σουρρεαλιστική ενόραση του Αϊτινού ζωγράφου Vanex Florestant

Κατά τον Glissant, όπως και κατά την Amélia Muge και τον Μιχάλη Λουκοβίκα, το τοπίο δεν είναι απλώς ένα σενάριο αλλά ένας ενεργός χαρακτήρας στην Ιστορία. Χάρη στην ποιητική τής Συνάφειας, ένα μέρος τής φύσης, όπως το βλέπει το ανθρώπινο μάτι, δηλαδή ένα τοπίο που επιλέξαμε σύμφωνα με υποκειμενικές, συγκινησιακές και συναισθηματικές παραμέτρους, δεν υπάρχει μόνο σε οριζόντια προοπτική, αλλά παρουσιάζει κι ένα κάθετο βάθος που μας παρακινεί σε αναστοχασμό. Έτσι, ο πρώτος θεματικός άξονας του δίσκου προτάσσει μια σειρά τοπία που παραπέμπουν στην ωραιότητα της Ελλάδας τραγουδισμένη από τον Hölderlin, σε συνάρτηση με σπαράγματα του Ορέστη, της τραγωδίας τού Ευριπίδη, που συνέθεσε το 408 π.Χ., απηχώντας πόνο, με μια ερμηνεία στ’ αρχαία ελληνικά από τον Μιχάλη Λουκοβίκα και τον χορό. Κατόπιν εντοπίζουμε την παρουσία δυο διαφορετικών μουσικών κόσμων: τον χουρριτικό Ύμνο στη Νικάλ, που ανάγεται στο 1400 π.Χ. – ανεσκάφη στη Συρία στη δεκαετία τού 1950, στον αρχαιολογικό χώρο τής Ουγκαρίτ – και το Acordai (Ξυπνήστε), ένα ποίημα του José Gomes Ferreira, μελοποιημένο από τον Fernando Lopes-Graça στη δεκαετία τού 1940. Η ενότητα αρχίζει ως νανούρισμα που εκτείνεται από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας για να αφυπνίσει την ευαισθησία και την ευφυΐα μας, κι επιβάλλεται ως τραγούδι διαμαρτυρίας. Παράλληλα με τη λογοτεχνική έρευνα γι’ αυτό το σημαντικό μουσικό έργο, μπορούμε να μιλήσουμε για μια ηθική και πολιτική διάσταση με την ευγενέστερη σημασία τού όρου.

Ο Ορέστης σκοτώνοντας τον Αίγισθο και την Κλυταιμνήστρα, ανάγλυφο σε σαρκοφάγο (±150 ΚΧ)

Ο δίσκος αρχίζει με μια φωνή σοφίας που απαγγέλει τους στίχους τού Hölderlin (η μητέρα τής Amélia, στα 98 της) και τελειώνει με μια παιδική χορωδία, διαγράφοντας ένα δρομολόγιο που προεκτείνεται στο μέλλον.

Ο δίσκος Αρχιπέλαγος / Δίαυλοι μας προσκαλεί σ’ ένα ταξίδι σε πραγματικούς και φανταστικούς κόσμους, προτείνοντάς μας μια γεωγραφική, λογοτεχνική και πολιτισμική ρότα που συγκαλεί φωνές τόσο διαφορετικές όπως της Σαπφώς, του Ευριπίδη, του Hölderlin, του Pessoa, του José Gomes Ferreira, του Saramago, ή ακόμη της Hélia Correia, που βρίσκεται στο επίκεντρο όλου του CD. Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι ο δίσκος αρχίζει με μια φωνή σοφίας που απαγγέλει τους στίχους τού Hölderlin (η μητέρα τής Amélia, στα 98 της) και τελειώνει με μια παιδική χορωδία, διαγράφοντας έτσι ένα δρομολόγιο που προεκτείνεται στο μέλλον. Ο αρχαίος κόσμος και ο χώρος τής Μεσογείου, της κλειστής θάλασσας, ξανοίγονται στον Ατλαντικό και αναμιγνύονται με το σύμπαν τής Μακαρονησίας, που εισάγεται μ’ ένα παραδοσιακό τραγούδι των Καναρίων, σε συνδυασμό μ’ ένα τραγούδι των Αζορών και με ρυθμούς τού Πράσινου Ακρωτηρίου, αποτίοντας φόρο τιμής με ωραίο τρόπο στην Cesária Évora.

Cesária Évora, του Sersun

Παρατηρούμε επιπλέον πως όλην αυτήν τη δουλειά διατρέχει ένα θεμελιώδες ερώτημα του Hölderlin, που επικαλείται η Hélia Correia: “Άραγε τι χρησιμεύουν οι ποιητές μας στης ένδειας τις εποχές;” Αυτό το ερώτημα, γεμάτο μελαγχολία, που έθεσε το 1800 ο Γερμανός ρομαντικός ποιητής, υπογραμμίζει τη διάψευση των προσδοκιών όλων εκείνων που είδαν τα φώτα τής Γαλλικής Επανάστασης να σβήνουν με την τρομοκρατία. Ο Hölderlin, πάντως, δεν απευθύνεται ακριβώς σε όσους απομυθοποίησαν την Ιστορία, αλλά στους “εγκαταλελειμμένους από τον Θεό”, επιφέροντας την πνευματική πτώση, την έκλειψη της υπέρβασης. Καλό είναι, όμως, να θυμόμαστε πως, μετά από τρία χρόνια, ανέκυψε η απάντηση σε αυτό το ερώτημα, όταν ο Hölderlin υπογράμμισε τον ρόλο και την ευθύνη τού καλλιτέχνη, δηλώνοντας πως “οι ποιητές εδραίωσαν ό,τι κρατά στον χρόνο”. Στα μέσα τού 20ού αιώνα, ο Adorno, επικαλούμενος το έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, αποφάνθηκε ότι θα ήταν βαρβαρότητα να γράφει κανείς ποίηση μετά από το Auschwitz. Όμως, η ποίηση κράτησε στον χρόνο, όπως ξέρουμε, και όπως καταδεικνύεται στη δουλειά τής Amélia Muge και του Μιχάλη Λουκοβίκα, που εκθειάζει λέξεις προερχόμενες από ποικίλους πολιτισμικούς ορίζοντες, θυμίζοντάς μας ότι το ερώτημα του Hölderlin μπορεί να τεθεί και πάλι στις μέρες μας, λόγω της απώλειας πολλών αξιών που άπτονται του σύγχρονου κόσμου.

Μαρμάρινο άγαλμα του Οδυσσέα που βρήκαν σφουγγαράδες στο ναυάγιο των Αντικυθήρων, μαζί με άλλα αγάλματα, νομίσματα και ποικίλα τέχνεργα (4ος-1ος αι. ΠΚΧ), καθώς και τον μηχανισμό των Αντικυθήρων, τον αρχαιότερο γνωστό αναλογικό υπολογιστή.

Ο δίσκος Αρχιπέλαγος / Δίαυλοι, λοιπόν, εκθειάζει ένα πολλαπλό τοπίο, διασταυρώνει μνήμες, εγκαινιάζει έναν διάλογο με την γραπτή και προφορική παράδοση, μεταφράζει τον ρυθμό γλωσσών (πορτογαλικής, ελληνικής, ισπανικής, αγγλικής, κρεολικής), μας κάνει ν’ ακούμε την ανάσα που αποκαλύπτει την αρμονία, τον πόνο και τη βία τής Ιστορίας – είναι αξιοσημείωτο ότι σε μια από τις ωραιότερες ενότητες του δίσκου, η Amélia Muge βυθίζεται κυριολεκτικά στην μνήμη των λέξεων και τραγουδά Σαπφώ στ’ αρχαία ελληνικά, προσκαλώντας μας να ταξιδέψουμε στον χρόνο και να βρεθούμε αντιμέτωποι με τον πειρασμό τής σιωπής, προτού να επικαλεστεί ένα αγγλικό ποίημα του Fernando Pessoa, εμμένοντας στον ρυθμό των ωρών, δείχνοντας πως ο χρόνος μάs οδηγεί σε ό,τι ο Glissant αποκάλεσε χαοτικό κόσμο, όπου αντιμετωπίζουμε τον κλονισμό των επαφών, τις αναμίξεις πραγματικοτήτων πολύ διαφορετικών, τις ταυτότητες και τις κουλτούρες που αλληλοσχετίζονται, χωρίς να χάνουν κάτι από την πρωτοτυπία τους. Αυτός ο χαοτικός κόσμος κυριαρχείται από τη Μάγισσα Θάλασσα που αποδίδει στα ελληνικά ένας άλλος συνεργάτης τού CD, ο Ανδρέας Καρακότας, επικαλούμενος ένα απόσπασμα από τον προαναφερθέντα χουρριτικό Ύμνο στη Νικάλ και οδηγώντας μας σε μιαν Οδύσσεια, όπου ο Οδυσσέας βρίσκεται καθ’ οδόν από το νησί του, μετά από ένα μεγάλο ταξίδι σε άγνωστους τόπους. “Η Ιθάκη ήταν το παν”, λέει το ποίημα, αλλά δεν υπάρχει πια. Ο Οδυσσέας μεταμορφώθηκε σε αλλοδαπό με τη μορφή ενός ζητιάνου, ενός πρόσφυγα – ίσως θα λέγαμε σήμερα –, ενός μετανάστη, που η Ευρώπη προσβάλλει, αφήνοντάς τον να πεθάνει σε αυτό το τεράστιο νεκροταφείο που λέγεται Μεσόγειος. Μπαίνοντας σ’ έναν νέο θεματικό άξονα του δίσκου, βλέπουμε την αντιπαράθεση ουτοπίας και δυστοπίας, όπου περιλαμβάνεται και το απρόβλεπτο, που δεν αποκλείει τις περιπλανήσεις και μερικές φορές τον θάνατο, όπως συμβαίνει με τον Νικόλα τον ψαρά, που ερμηνεύει ο Μιχάλης Λουκοβίκας – τον ψαρά που περιμένει η μητέρα του, καθώς δεν ξέρει πως ο γιος της πνίγηκε στην θάλασσα.

Σχεδία της Μέδουσας, του Théodore Géricault (1818-19). Το ναυάγιο σόκαρε τους πάντες μια και θύματά του ήταν Ευρωπαίοι· ενέπνευσε ένα ορατόριο (Hans Werner Henze) και μια ταινία (Iradj Azimi). Τώρα που αυτά τα ναυάγια αφορούν μη Ευρωπαίους, κατάντησαν ρουτίνα…

Η ποιητική και μουσική ρότα, πάντως, ξανοίγεται στο όραμα μιας ουτοπίας, παραπέμποντας στο περίφημο νησί που επινόησε ο Thomas More το 1516, οι ρίζες τού οποίου φτάνουν ως τον Αριστοτέλη και τον Πλάτωνα. Η ουτοπία, όπως ξέρουμε, αντιπροσωπεύει κάτι τέλειο, αδιαχώριστο από τον επιδιωκόμενο σκοπό. Το πολιτικό νόημα της ουτοπίας σχετίζεται με κάποια φανταστική διακυβέρνηση που είναι αδύνατον να επιτευχθεί. Ο μετασχηματισμός τής ουτοπίας σε δυστοπία αποκαλύπτει έναν μελαγχολικό τροπισμό σχετικά με τον τρόπο που απεικονίζουμε τον χρόνο και την Ιστορία τη σημαδεμένη από την καταστροφή, όπου το όνειρο μπορεί να μετασχηματιστεί σε εφιάλτη (αυτήν την καταστροφή για την οποία μίλησε στις αρχές τής δεκαετίας τού 1930 ο Walter Benjamin, ο Γερμανοεβραίος φιλόσοφος, διαισθανόμενος την φρίκη τού Ολοκαυτώματος), ή στα παιδιά που χάθηκαν, που αποδίδει η Amélia Muge, σε μιαν ωραία προσαρμογή ενός παραδοσιακού θρακιώτικου ρυθμού, διασκευασμένου από τους António José Martins και Μιχάλη Λουκοβίκα.

Το ερώτημα που έθεσε ο Hölderlin (“Άραγε τι χρησιμεύουν οι ποιητές μας στης ένδειας τις εποχές;”), μπαίνει πλέον επιτακτικά, σαν λιτανεία, όταν διατυπώνεται με την φωνή τής Hélia Correia καθώς επικαλείται τον χαμό τής Ελλάδας, που την εγκατέλειψαν όλοι οι θεοί (κυρίως οι θεοί των Οικονομικών στην περίοδο της πρόσφατης κρίσης). Ο δυστοπικός εφιάλτης αποδίδεται με τη μουσική τού Beethoven, για την ακρίβεια την 2η κίνηση της Τρίτης Συμφωνίας, το Πένθιμο εμβατήριο, σε προσαρμογή τού Μιχάλη Λουκοβίκα, για να εκφράσει ό,τι η Hélia Correia περιγράφει στην Τρίτη Αθλιότητα (τίτλο ενός εξαίρετου βιβλίου ποίησης).⁵ Η “τρίτη αθλιότητα”, στην οποίαν αναφέρεται η Hélia Correia, είναι “κείνων που πια δεν ακούνε, δεν ρωτούνε… δεν θυμούνται”, και ανταποκρίνεται στην αποκτήνωση του κόσμου όπου ζούμε, που κατοικείται από ίσκιους, αυτού του κόσμου που έχει χάσει κάθε αίσθηση φιλοξενίας – Μιλάμε για ίσκιους είναι ο εύστοχος τίτλος αυτού τραγουδιού σε μια από τις ωραιότερες ενότητες του CD.

⁵ Hélia Correia, A Terceira Miséria, Λισαβόνα, Relógio d’Água, 2012 (έχοντας τον Παρθενώνα στο εξώφυλλο).

Ο επόμενος θεματικός άξονας αυτής της δουλειάς ασχολείται εν τέλει με το θέμα της ξενιτιάς με τη νοσταλγία που τροφοδοτεί το τραγούδι τού μετανάστη (Βασίλης Τσιτσάνης) όπου ακούμε απόηχους άλλων πολύ γνωστών σκοπών, την φωνή τής Violeta Parra, ή τους στίχους τής Rosalía de Castro, μελοποιημένους από τον José Niza κι ερμηνευμένους από τον Adriano Correia de Oliveira.

Καθώς ακούμε όλο αυτό το album, βλέπουμε πως η Συνάφεια παρουσιάζεται ως κάτι δυναμικό που αποκαλύπτει τον κόσμο στην μετάβασή του ανάμεσα στο εσωτερικό κι εξωτερικό, υποκειμενικό και αντικειμενικό, κοντινό και μακρινό. Αυτή η Συνάφεια, όπως διαβεβαιώνει ο Édouard Glissant, είναι μια γνώση με την έννοια του γνώθι σαυτόν μα και τους άλλους, όταν ο καλλιτέχνης ξανοίγεται στο δράμα τού κόσμου, αλλ’ επίσης μπορεί να σηματοδοτεί ένα σύμπαν που κάποιες φορές περιλαμβάνει και την ευθυμία – Alegria είναι ο τίτλος ποιήματος του José Saramago, που προσάρμοσαν η Amélia Muge και ο António José Martins, βάσει μιας σύνθεσης κι ενορχήστρωσης του Γιώργου Ανδρέου.

Το ποιητικό και μουσικό ταξίδι συγκλίνει τελικά σ’ ένα εγκώμιο της θάλασσας, έναν τόπο συνάντησης για να ξαναθυμηθούμε μια περίφημη cantiga de amigo (τραγούδι τού φίλου) του Martín Codax, Κύματα μύρια τού πελάγου / Κύματα της θάλασσας του Vigo, που ερμηνεύουν ο Μιχάλης Λουκοβίκας (στα ελληνικά) και η Amélia Muge (στα πορτογαλικά), με μια ρεμπέτικη μελωδία τού Παναγιώτη Τούντα – μια μουσική κατ’ εξοχήν τής Συνάφειας. Η τελευταία ενότητα του δίσκου Αρχιπέλαγος / Δίαυλοι προεκτείνεται στο μέλλον καθώς, όπως τραγουδά η Amélia Muge, “πάντα υπάρχει άλλο πλοίο να ’ρθείς” και “όλα είναι πιθανά”.

Promenade à Utopia, του Igor Bitman

Αυτή η αξιόλογη δουλειά τής Amélia Muge και του Μιχάλη Λουκοβίκα, να επιβεβαιώσουμε εν κατακλείδι, δεν αποσκοπεί στο να παρουσιάσει έναν στατικό κόσμο τυποποιημένης γνώσης, αλλά ξανοίγεται σ’ ένα σύμπαν σχέσεων και πιθανών αποκαλύψεων. Έτσι ανακαλύπτουμε τον κόσμο στην απρόβλεπτη ποικιλία του μέσω ενός ταξιδιού που διαρθρώνεται σε πολλαπλά δρομολόγια τα οποία διέρχονται από τόπους ζωντανούς στην μνήμη μας, χαράζοντας μια πορεία που παρακολουθεί τα δράματα της σύγχρονης δημοκρατίας, αλλά και το διαρκώς ανανεούμενο θαύμα τής ζωής, του μεγαλείου ενός τοπίου, του ρίγους τής ελπίδας. Το album επεξεργάζεται μια διαρκή Συνάφεια μεταξύ τού υποκειμένου, του κόσμου, της ποιητικής και μουσικής γραφής, της ουτοπίας και δυστοπίας, αντιστοιχώντας σε κάποιαν εμβληματική ρότα που μας οδηγεί να ξεπεράσουμε όλα τα σύνορα, όλα τα τείχη, να σχεδιάσουμε μιαν αρχιπελαγική νησιωτική γεωποιητική σαν κολιέ νησιών που “πάντοτε θα μας καλεί”, όπως ακούμε στο τελευταίο μέρος τού δίσκου. Για όλους αυτούς τους λόγους, θεωρούμε πως το Αρχιπέλαγος / Δίαυλοι αντανακλά υπέροχα την γκλισάντια ιδέα τής Συνάφειας, τροφοδοτούμενη από την κινητικότητα και τους διαύλους, που περιλαμβάνουν την αποκέντρωση, το ρίγος, τη δεκτικότητα στο Πολλαπλό και το Διαφορετικό, αλλά και μια πρόσκληση για έναν ηθικό και πολιτικό αναστοχασμό που μας προβάλλει σ’ ένα εφικτό μέλλον, και ο οποίος πρέπει να πάρει υπόψη τη γενναιοδωρία μιας φαντασίας ικανής να μετασχηματίσει τον κόσμο.

● Παρουσίαση του ARCHiPELAGOS / Passages στο Παρίσι, Fondation
Calouste Gulbenkian – Délégation en France, 7 Νοέμβρη 2018.
● Δημοσιεύτηκε στο Limite, Revista de Estudios Portugueses y de la
Lusofonía, Universidad de Extremadura, vol 12.2 / 2018.
● Απόδοση στα ελληνικά: Μιχάλης Λουκοβίκας

● Βλέπε επίσης: Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΝΔΡΕΟΥ για το “ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ”
● καθώς και: Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΝΔΡΕΟΥ για τον “ΠΕΡΙΠΛΟΥ”

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • X. ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΚΥΜΑΤΩΝ

Posted by michales loukovikas on 2017/11/10

Posted in: ARCHiPELAGOS. Tagged: Alegrías, Alentejo, Amélia Muge, António Quintino, Bulerías, Cantiga de amigo, Catarina Anacleto, Catarina Moura, Festival Músicas do Mundo, Filipe Raposo, Απόδημος Ελληνισμός, Βάρδος, Βάσκο ντα Γκάμα, Βίγο, Δημήτρης Μυστακίδης, Θωμάς Νάτσης, Ιβηρική χερσόνησος, Κυριάκος Γκουβέντας, Καταστροφή της Σμύρνης, Λυρική ποίηση, Μάνος Αχαλινωτόπουλος, Μιχάλης Λουκοβίκας, Νίκος Παραουλάκης, Νιόβη Μπένου, Πόρτο, Παναγιώτης Τούντας, Περίπλους, Ρεμπέτικο, Σμύρνη, Τροβαδούρος, Τζουράς, Φλαμένκο, Χάρης Λαμπράκης, Χερέθ ντε λα Φροντέρα, José Salgueiro, Manuel Maio, Maria Monda, Martin Codax, Mendinho, Miguel Tapadas, Ricardo Parreira, Rui Vaz, Sines, Soleá, Teresa Campos, Xaime Quessada. Leave a comment

AMÉLIA MUGE & ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΟΥΚΟΒΙΚΑΣ

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ / Δίαυλοι

X. ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΚΥΜΑΤΩΝ

● Κύματα μύρια τής θάλασσας του Vigo
● Μύθοι των κυμάτων (Bulería τού Sines)

/ENGLISH/ ARCHiPELAGOS • X. SEA WAVES TELLING TALES
/PORTUGUÊS/ ARCHiPELAGOS • X. O QUE AS ONDAS CONTAM

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ – Δίαυλοι: AMÉLIA MUGE & ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΟΥΚΟΒΙΚΑΣ

27. Κύματα μύρια τού πελάγου / Κύματα της θάλασσας του Vigo

– Martín Codax (και ελληνικά: Μιχάλης Λουκοβίκας) / Παναγιώτης Τούντας
• Προσαρμογή: Amélia Muge / Ενορχήστρωση: Μ. Λουκοβίκας

Cantiga de amigo ενός σπουδαίου μεσαιωνικού Γαλικιανού βάρδου
με μια μελωδία τού κορυφαίου συνθέτη τού σμυρναίικου ρεμπέτικου

Κύματα μύρια τού πελάγου,
την φίλη μου γυρεύω.
Αχ! και να ερχόταν γρήγορα,
την θάλασσα αγναντεύω!

Μην είδατε την φίλη μου,
που έχω καημό μεγάλο;
Αχ! και να ερχόταν σύντομα,
για δεν αντέχω άλλο!

Cantigas de Amigo: η χειρόγραφη παρτιτούρα τού Martín Codax

Τρικυμισμένη θάλασσα,
Μην είδες την αγάπη μου;
Αχ! Θεέ μου, νά ’ρθει γρήγορα,
να ’ρθεί γοργά σε μένα!

Μην είδες την αγάπη μου;
Γι’ αυτήν εγώ φοβάμαι.
Αχ! Θεέ μου, νά ’ρθει γρήγορα,
να ’ρθεί γοργά σε μένα!

Θαλάσσιο κύμα… Κύματα μύρια… Μύθοι κυμάτων…

• Φωνές: Μ. Λουκοβίκας, A. Muge / Φωνητικά: Rui Vaz • Βιολί: Κυριάκος Γκουβέντας
Κιθάρα, Τζουρά: Δημήτρης Μυστακίδης / Κλαρίνο: Μάνος Αχαλινωτόπουλος
Κ. μπάσο: António Quintino / Κρουστά: José Salgueiro / Νέυ: Χάρης Λαμπράκης
Πορτογαλική κιθάρα: Ricardo Parreira / Τσέλο: Catarina Anacleto

●

Παναγιώτης Τούντας

● Παναγιώτης Τούντας (1886 – 1942): περίφημος συνθέτης των αρχών τού 20ού αιώνα, ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της σμυρναίικης σχολής τού ρεμπέτικου. Ταξίδεψε πολύ, ιδίως σε παροικίες τού απόδημου Ελληνισμού. Όταν οι Τούρκοι έκαψαν τη γενέτειρά του, την Σμύρνη, εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα. Διηύθυνε τις περισσότερες ηχογραφήσεις εκείνης της περιόδου ως καλλιτεχνικός διευθυντής δισκογραφικών εταιριών. ● Σμύρνη: αρχαία ελληνική πόλη σε κεντρικό και στρατηγικό σημείο των μικρασιατικών ακτών τού Αιγαίου. Λόγω της πλεονεκτικής της θέσης, κατέστη περίοπτη και απέκτησε μητροπολιτικές διαστάσεις στα ρωμαϊκά χρόνια. Στην οθωμανική περίοδο η ελληνική επιρροή παρέμεινε τόσο ισχυρή που οι Τούρκοι την αποκαλούσαν Σμύρνη των απίστων. Κατά τα τέλη τού 19ου αιώνα και στις αρχές τού 20ού η πόλη αποτελούσε σημαντικό οικονομικό και πολιτισμικό κέντρο τού ελληνικού κόσμου. Το 1919, με το τέλος τού Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, παραχωρήθηκε στην Ελλάδα, ως το 1922, όταν ανακατελήφθη από τους Τούρκους, που έβαλαν φωτιά στις συνοικίες των Ελλήνων και των Αρμενίων, τερματίζοντας τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα τής πόλης. Το κύριο κέντρο τού ρεμπέτικου στην πρώτη περίοδο υπήρξε αυτό το πολυεθνικό λιμάνι. Οι Σμυρνιοί μουσικοί επηρεάστηκαν όχι μόνον από τους ήχους τής Ανατολής, αλλά και από τη δυτική μουσική των πολλών ευρωπαϊκών κοινοτήτων τής πόλης, πρωτίστως από τους Ιταλούς, δημιουργώντας τον ιδιόμορφο ήχο τής σμυρναίικης σχολής. ● Ρεμπέτικο, τζουράς: βλέπε ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • VI. Η ΤΑΒΕΡΝΑ ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ● Martín Codax (μέσα 13ου – αρχές 14ου αιώνα): εξαίρετος Γαλικιανός μεσαιωνικός βάρδος (xograr, jongleur, μουσικός ζογκλέρ, δηλαδή συνθέτης κι ερμηνευτής που δεν ανήκε στην αριστοκρατική τάξη, σε αντίθεση με τον τροβαδούρο, τον trobador). Γεννήθηκε μάλλον στο Vigo, τη μεγαλύτερη πόλη τής Γαλικίας, που βρέχεται από τον Ατλαντικό, στην Pontevedra τής ΒΔ Ισπανίας, λίγο πιο πάνω από τα σύνορα της Πορτογαλίας, με κοντινότερο μεγάλο αστικό κέντρο το Πόρτο. ● Cantiga de amigo (Τραγούδι τού φίλου): είδος μεσαιωνικής λυρικής ποίησης, με ρίζες στην τραγουδιστική παράδοση της βορειοδυτικής Ιβηρίας. Το βασικό της χαρακτηριστικό είναι πως επικεντρώνεται στον κόσμο των γυναικών και τις συζητήσεις τους.

A fada e o dragón, του Xaime Quessada (μπρούντζινο γλυπτό): νεράιδα με δυο φλογέρες στην ράχη φτερωτού δράκοντα, φόρος τιμής στην προφορική παράδοση της Γαλικίας, στους μεσαιωνικούς ποιητές, βάρδους και τροβαδούρους, σαν τον Martín Codax ή τον Mendinho, που τραγούδησαν το Vigo

28. Μύθοι των Κυμάτων (Bulería τού Sines)

– Amélia Muge / Μιχάλης Λουκοβίκας, πορτογαλικό παραδοσιακό
• Ενορχήστρωση: Μ. Λουκοβίκας, A. Muge

Θάλασσα – περιδέραιο
που ενώνει – στο ακέραιο
τα νησιά μας – είναι οι χάντρες
τού κολιέ – σαν αβρός αφρός,
χάντρες-μύθοι – για να πεις
πάντα υπάρχει άλλο πλοίο να ’ρθείς!

Όπου η αγάπη σβήνει μίση
κει γεννιούνται δυο νησιά
αν η θάλασσα καρπίσει
όλα είναι πιθανά.

Μες στους μύθους των κυμάτων
είναι η κάθε μας στιγμή
το νησί των αθανάτων
πάντοτε θα μας καλεί.

Κύματα μύρια… Μύθοι κυμάτων…
Μύθοι σε κύματα μύρια…

• Απόδοση στα ελληνικά: Μιχάλης Λουκοβίκας

Οι Amélia Muge και Μιχάλης Λουκοβίκας παρουσίασαν το 2012 την προηγούμενη δουλειά τους, Periplus, στο Festival Músicas do Mundo τού Sines με τους: Catarina Anacleto (τσέλο), Manuel Maio (βιολί, μαντολίνο), Νίκο Παραουλάκη (ney, φλογέρα με ράμφος), António Quintino (κοντραμπάσο), José Salgueiro (κρουστά), και Miguel Tapadas (πιάνο). Η Bulería τού Sines (Μύθοι των κυμάτων), μια σύνθεση που έγινε σε αυτήν την πόλη, παίχτηκε στην αρχική της μορφή στην εν λόγω συναυλία.

• Φωνές: Catarina Moura, Teresa Campos / Φωνητικά: Maria Monda, A. Muge,
Παιδική χορωδία, διεύθ. Catarina Anacleto • Ακορντεόν: Μ. Λουκοβίκας
Βιολί: Κυριάκος Γκουβέντας / Κιθάρα: Δημήτρης Μυστακίδης
Κιθάρα flamenco: Θωμάς Νάτσης / Κλαρίνο: Μάνος Αχαλινωτόπουλος
Κ. μπάσο: António Quintino / Κρουστά: José Salgueiro / Νέυ: Χάρης Λαμπράκης
Παλαμάκια: Νιόβη Μπένου, Θ. Νάτσης / Πιάνο: Filipe Raposo
Πορτογαλική κιθάρα: Ricardo Parreira

●

● Bulería: γρήγορος 12σημος ρυθμός τού flamenco. Προέρχεται από το Jerez τού 19ου αιώνα, αρχικά ως γρήγορη, τονωτική κατάληξη των soleares ή των alegrías (που έχουν τον ίδιο ρυθμό και συχνά τελειώνουν έτσι ακόμη και τώρα). Είναι από τις πιο αγαπητές και δραματικές μορφές τού flamenco με την οποία τελειώνει συνήθως μια βραδιά flamenco. Το όνομά της προέρχεται από το ισπανικό ρήμα burlar, που πάει να πει περιπαίζω, ή από τη λέξη bullería, δηλαδή βαβούρα, φασαρία, πανδαιμόνιο. Είναι το είδος τού flamenco που επιτρέπει την μεγαλύτερη ελευθερία αυτοσχεδιασμών. ● Sines: παράκτια πόλη τής Πορτογαλίας στο Alentejo, γενέτειρα του Vasco da Gama. Φιλοξενεί το ετήσιο Festival Músicas do Mundo (World Music Festival) που παρουσιάζει λαϊκή και παραδοσιακή μουσική από όλον τον κόσμο, καθώς επίσης jazz και crossover pop/rock.

Το Festival Músicas do Mundo γίνεται μέσα στο κάστρο τού Sines

<< ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • IX. ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ ΚΑΙ ΝΟΣΤΟΣ

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • VIII. ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΕΝΔΕΙΑΣ

Posted by michales loukovikas on 2017/11/08

Posted in: ARCHiPELAGOS. Tagged: 3η Συμφωνία (Μπετόβεν), Amélia Muge, António José Martins, António Quintino, Catarina Anacleto, Charles William Mitchell, Circe Invidiosa, Filipe Raposo, Francesco Jerace, Hélia Correia, Άργος, Άγιος, Έντουαρντ Γκίμπον, Ήρων, Ίππαρχος, Όστρακο, Όμηρος, Ύπαρξη θεού, Απολλώνιος ο Ρόδιος, Αρχιμήδης, Αρίσταρχος ο Σάμιος, Αργώ, Αργοναυτικά, Αργοναύτες, Αριστοτέλης, Αγορά, Αθεϊσμός, Αθηναϊκή δημοκρατία, Αλέξανδρος ο Μέγας, Αλεξάνδρεια, Αμπχαζία, Αντιστροφή, Αντιγόνη, Βραβείο Καμόες, Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, Βουκολική μουσική, Γαλλική Επανάσταση, Γεωργία, Γορδιανός, Δίνδυμον, Δημήτρης Μυστακίδης, Δημοκρατία, Διδάσκαλος της Εκκλησίας, Επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου, Επωδός, Εποχή του Περικλή, Ερατοσθένης ο Κυρηναίος, Ευκλείδης, Εύξεινος Πόντος, Ελένη, Ελληνιστική περίοδος, Ενοθεϊσμός, Θεϊσμός, Θεόφιλος ο Αλεξανδρείας, Θεοδόσιος Α΄, Ιάσονας, Κτησίβιος, Κυριάκος Γκουβέντας, Κυβέλη, Κωνσταντίνος Βολανάκης, Κίρκη, Καισάρειον, Κλασική εποχή μουσικής, Κλασική μουσική, Κλεισθένης, Κοσμάς Παπαδόπουλος, Κολχίδα, Λουίς δε Καμόες, Λούντβιχ βαν Μπετόβεν, Μάνος Αχαλινωτόπουλος, Μήδεια, Μαύρη Θάλασσα, Μιχάλης Λουκοβίκας, Μουσείο της Αλεξάνδρειας, Μονοθεϊσμός, Μονολατρισμός, Νύμφες, Ναπολέων, Ναυμαχία τής Σαλαμίνας, Νεοπαγανισμός, Ορφέας, Οδύσσεια, Ολιγαρχία, Πόλη-κράτος, Πόλις, Πέλλα, Παρακμή και Πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, Παρθενώνας, Πατέρας της Εκκλησίας, Παν, Πανενθεϊσμός, Περσικοί Πόλεμοι, Περικλέους Επιτάφιος, Περικλής, Πελοποννησιακός Πόλεμος, Πορτογαλοφωνία, Πολίτευμα, Πολιτεία, Πολιτισμός, Πολιτική, Ρόμβος, Ρέα, Ρομαντισμός, Ρομαντική μουσική, Στροφή, Σωκράτης Σχολαστικός, Σύριγγα, Σύριγξ, Σάτυροι, Σεραπείο της Αλεξανδρείας, Τρωικός πόλεμος, Τύμπανο, Τζον Γουίλιαμ Γουότερχαουζ, Υπατία, Φρυγία, Φρύγες, Φρήντριχ Χαίλντερλιν, Φάρος της Αλεξάνδρειας, Φίλιπ Φολτζ, Φοίνικες, Χρυσόμαλλο δέρας, Χάρης Λαμπράκης, Ωδή, Jean François de Troy, José Manuel David, José Salgueiro, Maria Monda, Pedro Casaes, Rui Vaz. Leave a comment

AMÉLIA MUGE & ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΟΥΚΟΒΙΚΑΣ

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ / Δίαυλοι

VIII. ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΕΝΔΕΙΑΣ

● Χωρίς θεούς ● Εμείς ● Ξόρκι
● Τα νησιά τού Αιγαίου
● Ο χαμός τής Ελλάδας
● Μιλάμε για ίσκιους (Δημοκρατία)
● Μια αρχή

/PORTUGUÊS/ ARCHiPELAGOS • VIII. EM TEMPO DE INDIGÊNCIA

/ENGLISH/ ARCHiPELAGOS • VIII. IN TIMES OF INDIGENCE

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ / Δίαυλοι: AMÉLIA MUGE & ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΟΥΚΟΒΙΚΑΣ

Hélia Correia: Η τρίτη αθλιότητα & Αγανάκτηση (αποσπάσματα)

• Απόδοση στα ελληνικά: Μιχάλης Λουκοβίκας

17. Χωρίς θεούς

– Hélia Correia / Amélia Muge
• Ενορχήστρωση: A. Muge, António José Martins, Μιχάλης Λουκοβίκας

Άραγε […] τι χρησιμεύουν
οι ποιητές μας στης ένδειας τις εποχές;

[…] χωρίς θεούς, δίχως έστω να νιώθουμε
Την απουσία τους, έτσι γεννιόμαστε,
Κι έχοντας μείνει δίχως μνήμη,
Τα πάντα αποξηραίνουμε κι απομυζούμε,
Κι ας είμαστε χορτάτοι, ό,τι υπάρχει
Μες στα σπλάχνα τής γης μας, τη λέμφο της,
Αυτήν που οι Αργοναύτες επίσης είδαν
Να εκκρίνεται, σαν αίμα, από τα βράχια
Όταν όλα τραγουδούσαν και λαβώνονταν.

• Φωνή: A. Muge / Φωνητικά: Maria Monda, A. Muge • Βιολί: Κυριάκος Γκουβέντας
Κ. μπάσο: António Quintino / Κρουστά: José Salgueiro

●

Αργώ, του Κωνσταντίνου Βολανάκη

● Hélia Correia (γεννημένη το 1949): Πορτογαλίδα μυθιστοριογράφος, θεατρική συγγραφέας και ποιήτρια. Έχει αναπλάσει ελληνικούς μύθους από την σκοπιά ηρωίδων, όπως η Αντιγόνη, η Ελένη, και η Μήδεια. Η ενότητα Στην εποχή τής ένδειας βασίζεται κυρίως στο πολυσήμαντο ποίημά της, Η τρίτη αθλιότητα (2012), όπου ακολουθεί τα χνάρια τού Hölderlin και αποτίει φόρο τιμής στην Ελλάδα. Το 2015 τής απονεμήθηκε το Βραβείο Camões, η σπουδαιότερη λογοτεχνική διάκριση στον πορτογαλόφωνο κόσμο, και το αφιέρωσε στην Ελλάδα, όπου γεννήθηκε η ποίηση, χωρίς την οποία δεν θα είμαστε τίποτε και δεν θα είχαμε τίποτε, όπως είπε στην ομιλία της, κλείνοντας με την αναφώνηση: Ζήτω η Ελλάδα! Είναι, λοιπόν, δυο φορές κρίμα που κανείς εδώ δεν ενδιαφέρεται για την έκδοση της Τρίτης αθλιότητας στην Ελλάδα. Αυτό πια είναι μια… τέταρτη αθλιότητα από την πλευρά μας! ● Αργοναύτες: ήρωες της ελληνικής μυθολογίας που, πριν από τον Τρωικό πόλεμο, γύρω στο 1300 ΠΚΕ, ακολούθησαν τον Ιάσονα στην Κολχίδα, στις ακτές τού Εύξεινου πόντου, στη σημερινή Αμπχαζία και δυτική Γεωργία, κατά την εκστρατεία του για το Χρυσόμαλλο δέρας. Το όνομά τους προέρχεται από το πλοίο τους, την Αργώ, που με τη σειρά της ονομάστηκε έτσι από τον ναυπηγό της, τον Άργο. Αργοναύτες λοιπόν σημαίνει ναύτες τής Αργώς. ● Παραπλέοντας την ανατολική Φρυγία, αντιμετώπισαν θύελλες και, ακολουθώντας τη συμβουλή ενός προφήτη, ανέβηκαν στο Δίνδυμον όρος, ιερό τόπο τής μητέρας τού βουνού, Κυβέλης, που οι Έλληνες ταύτιζαν με την Ρέα. Εκεί θυσίασαν στη Δινδυμηνή μητέρα και, με εντολή τού Ορφέα, περιστρέφονταν σε πολεμικό χορό αναπηδώντας και χτυπώντας τις ασπίδες με τα σπαθιά… Κι από τότε οι Φρύγες εξευμενίζουν την Ρέα με ρόμβους και τύμπανα. Και η θεά ανταποκρίθηκε: τα δένδρα απέκτησαν καρπούς, άνθη φύτρωσαν στη γη, και άγρια ζώα πλησίασαν κουνώντας την ουρά τους. Κι έκανε κι άλλο θαύμα· επειδή προηγουμένως το Δίνδυμο ήταν άνυδρο, αλλά τότε ξεχύθηκε από την κορυφή αστείρευτο νερό· και έκτοτε οι κάτοικοι της περιοχής ονομάζουν το ρυάκι Κρήνη τού Ιάσονα. Τότε προς τιμήν τής θεάς έκαναν συμπόσιο στο όρος των Άρκτων, υμνώντας τη σεβάσμια Ρέα· και το πρωί που οι άνεμοι κόπασαν, έφυγαν από το νησί κωπηλατώντας. (Ἀπολλώνιος Ῥόδιος, Ἀργοναυτικά)

… ἄμυδις δὲ νέοι Ὀρφῆος ἀνωγῇ
σκαίροντες βηταρμὸν ἐνόπλιον ὠρχήσαντο,
καὶ σάκεα ξιφέεσσιν ἐπέκτυπον… Ἔνθεν ἐσαιεὶ
ῥόμβῳ καὶ τυπάνῳ Ῥείην Φρύγες ἱλάσκονται.
… Ἡ δὲ καὶ ἄλλο
θῆκε τέρας· ἐπεὶ οὔτι παροίτερον ὕδατι νᾶεν
Δίνδυμον, ἀλλά σφιν τότ᾽ ἀνέβραχε διψάδος αὔτως
ἐκ κορυφῆς ἄλληκτον· Ἰησονίην δ᾽ ἐνέπουσιν
κεῖνο ποτὸν Κρήνην περιναιέται ἄνδρες ὀπίσσω.
Καὶ τότε μὲν δαῖτ᾽ ἀμφὶ θεᾶς θέσαν οὔρεσιν Ἄρκτων,
μέλποντες Ῥείην πολυπότνιαν· αὐτὰρ ἐς ἠὼ
ληξάντων ἀνέμων νῆσον λίπον εἰρεσίῃσιν.

Hélia Correia, A Terceira Miséria: το εξώφυλλο κοσμεί ο Παρθενώνας

18. Εμείς

– Hélia Correia / Μιχάλης Λουκοβίκας
• Ενορχήστρωση: Μ. Λουκοβίκας

Εμείς, οι εγκαταλειμμένοι, που ούτε καν
Ξέρουμε να εξευμενίσουμε, με ποιον τρόπο
Και ποιον,
Εμείς, οι αποσβολωμένοι,
Συναδέλφοι των ακτημόνων, εμείς,
Οι αυριανοί λιμοκτονούντες,
Βάρβαροι με τα πέλματα στην πίσσα,
Καταπίνοντας πετρέλαιο, πώς μπορεί

Ξανά η πλατεία,
Η Αγορά, να μας σμίξει;

• Φωνή: Amélia Muge / Φωνητικά: Maria Monda, A. Muge • Κιθάρα: Δημήτρης Μυστακίδης
Κ. μπάσο: António Quintino / Κρουστά: José Salgueiro / Πιάνο: Filipe Raposo

●

● Αγορά: ένα κεντρικό σημείο των αρχαίων ελληνικών πόλεων. Κατά λέξη σημαίνει συνέλευση, τόπος συγκέντρωσης. Η Αγορά ήταν το κέντρο τής πολιτικής, καλλιτεχνικής, πνευματικής, και αθλητικής ζωής τής πόλης. Αργότερα, εξυπηρέτησε και ως οικονομικό κέντρο, ως εμπορική αγορά, όπου οι έμποροι είχαν πάγκους ή καταστήματα για να πωλούν τα προϊόντα τους. Αυτό τράβηξε το ενδιαφέρον των τεχνιτών που έστησαν εργαστήρια στην περιοχή. Από αυτήν τη δίττή λειτουργία τής Αγοράς ως πολιτικός και εμπορικός χώρος προέρχονται τα δυο ελληνικά ρήματα ἀγορεύω (μιλώ δημόσια), και ἀγοράζω (ψωνίζω).

Αναπαράσταση της Αγοράς τής αρχαίας Αθήνας στην εποχή τού Περικλή

19. Ξόρκι

– Hélia Correia / Amélia Muge
• Ενορχήστρωση: António José Martins, Filipe Raposo

Εκείνοι – που δεν υπάρχουν
Και μας αφήσαν φοβισμένους, μόνους,
Δίχως τα σωστά εργαλεία,
Δίχως και σκέψη,
Δίχως τους θεούς τους κυκλοθυμικούς
Που διάλεγαν πλευρές και στους πολέμους.

Μεταλλαγμένοι σε χοίρους, από ξόρκι,
Από εμπάθεια,
Για την ακρίβεια
Όπως και στην Οδύσσεια,
Αγνοούμε
– και οι Έλληνες ξεχάσαν –
Πώς γίνεται το ξόρκι
Να λυθεί;

Κίρκη Invidiosa (μνησίκακη),
του John William Waterhouse

Πειραματισμοί
– Amélia Muge

Του χοίρου το αυτί
Κι ένα κορόιδο
Ποντικομάτι
Κλαρί στραβό
Το ράμφος μισό μιας σταρήθρας

Συν δενδρολίβανο
Σπειρί ροδιού
Νύχι κουτσού
Βατράχου πόδι
Γλώσσα γιαγιάς, μάλλον φιδίσια

Με λίγο φτύσμα
Κορφή από κάκτο
Λέπι ψαριού
Τρίχωμα γάτας
Φτερά από μύγα ένα ματσάκι

Χιλιάρα “χήνα”
Πέτσινο τσέκι
Μια τρύπια δεκάρα
Ρέψιμο τραπεζίτη
Ο ιδρώτας όλος μιας χρονιάς

• Φωνή, φωνητικά εφέ, απαγγελία: A. Muge
• Κρουστά: José Salgueiro, A.J. Martins
Συνθετητές: F. Raposo

● Οδύσσεια: βλέπε Όμηρος στο ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • VII. ΝΗΣΙΑ ΤΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ.

●

20. Τα νησιά τού Αιγαίου

– Hélia Correia / Μάνος Αχαλινωτόπουλος, Amélia Muge
– Ελεύθερος αυτοσχεδιασμός:
Χάρης Λαμπράκης, Μ. Αχαλινωτόπουλος, A. Muge, Κυριάκος Γκουβέντας
• Ενορχήστρωση: Μιχάλης Λουκοβίκας

Μόνον μετά […]
Κείνος εκεί που ήταν σαν αγρίμι […]
Αισθάνθηκε το ουρλιαχτό που εξέπεμπαν
Όλα τα νησιά, με τις ακτές τους
Και τα έρημά τους δάση. […]

[…] Ναι, αυτή ήταν
Η πρώτη αθλιότητα, η απουσία
Των θεών. Η δεύτερη, ο θάνατός τους,
Με άγγελμα σαν πέθανε ο Πάνας
Το μοιρολόι των δασών, την κραυγή
Τού θρήνου των νήσων τού Αιγαίου. […]

Άραγε […] τι χρησιμεύουν
οι ποιητές μας στης ένδειας τις εποχές;

• Απαγγελία: H. Correia / Φωνή: A. Muge / Φωνητικοί αυτοσχεδιασμοί: Μ. Αχαλινωτόπουλος, A. Muge
• Οργανικοί αυτοσχεδιασμοί: Χ. Λαμπράκης, νέυ· Μ. Αχαλινωτόπουλος, κλαρίνο· Κ. Γκουβέντας, βιολί
Ίσο: Κ. Γκουβέντας, βιόλα· António Quintino, κ. μπάσο· Catarina Anacleto, τσέλο

Παν και Σύριγξ, του Jean François de Troy.

●

● Νησιά τού Αιγαίου: βλέπε ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • I. ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ. ● Παν: θεός τής άγριας φύσης, των βοσκών και των κοπαδιών, των βουνών, και της βουκολικής μουσικής, συνδεόμενος με τη γονιμότητα και την άνοιξη. Είχε καπούλια, πόδια και κέρατα τράγου, όπως και οι σάτυροι. Τον θεωρούσαν και θεό τής θεατρικής κριτικής. Το όνομά του προέρχεται από το ρήμα πάειν (βόσκω). Η λέξη πανικός βγαίνει από το όνομά του, λόγω του φόβου που ένιωθαν ξαφνικά οι άνθρωποι στα βουνά ακούγοντας παράξενους θορύβους ζώων. Η Σύριγξ, νύμφη γνωστή για την αγνότητά της, πανικοβλήθηκε όταν την καταδίωκε ο Πάνας με ‘άγριες’ διαθέσεις. Για να ξεφύγει μεταμορφώθηκε σε καλαμιά που έβγαζε έναν επίμονο, ανατριχιαστικό ήχο καθώς αυτός ξεφυσούσε πάνω της απογοητευμένος. Τότε έκοψε την καλαμιά κι έφτιαξε το πρώτο πολύαυλο πνευστό που από τη νύμφη ονομάστηκε σύριγξ, ή και αυλός τού Πανός. Ο Πάνας κατέστη σημαντική μορφή στο κίνημα του ρομαντισμού κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, καθώς επίσης και στο κίνημα του νεοπαγανισμού τού 20ου αιώνα.

Σύριγξ-αυλός τού Πανός σε ρωμαϊκό νόμισμα της εποχής τού Γορδιανού Γ’ (238 ΚΕ) που βρέθηκε στην Πέλλα τής Μακεδονίας.

21. Ο χαμός τής Ελλάδας

– Hélia Correia / Μιχάλης Λουκοβίκας
• Ενορχήστρωση: Μ. Λουκοβίκας

Εμείς, οι αθέοι, οι μονοθεϊστές,
Εμείς, που υποβαθμίζουμε το κάλλος
Σε ασήμαντα έργα, εμείς, φτωχοί μεν
Μα λουσάτοι, φτωχοί μα βολεμένοι,
Που τον εαυτό μας τον εξαπατούμε
Κοιτάζοντας επάνω, προς τους πύργους,
Με τ’ όνειρο εμείς να ζούμε εκεί,
Ένδοξοι αετοί, μα δίχως φτερά,
Πονούμε, ναι, για την ίδια ακριβώς ένδεια,
Τον χαμό τής Ελλάδας.

• Φωνή: Amélia Muge / Φωνητικά: Maria Monda, A. Muge • Βιολί: Κυριάκος Γκουβέντας
Κιθάρα: Δημήτρης Μυστακίδης / Κλαρίνο: Μάνος Αχαλινωτόπουλος / Κ. μπάσο: António Quintino
Κρουστά: José Salgueiro / Νέυ: Χάρης Λαμπράκης / Πιάνο: Filipe Raposo

●

Ελλάδα: ερείπια στην ομίχλη…

● Αθεϊσμός: έλλειψη ή απόρριψη της πίστης περί ύπαρξης θεοτήτων. Το αντίθετό του είναι ο θεϊσμός, η πίστη πως τουλάχιστον μια θεότητα υπάρχει. Η ετυμολογική ρίζα τού όρου μάς πάει πίσω, πριν από τον 5ο αιώνα ΠΚΕ, στην αρχαία ελληνική λέξη ἄθεος, δηλαδή χωρίς θεό ή θεούς. Ο όρος αθεϊσμός αρχίζει να χρησιμοποιείται ευρύτερα από τον 16ο αιώνα. ● Μονοθεϊσμός: η πεποίθηση στην ύπαρξη μόνον ενός θεού που δημιούργησε τον κόσμο, είναι παντοδύναμος και αναμιγνύεται στα εγκόσμια. Διάκριση μπορεί να γίνει ανάμεσα στον αποκλειστικό και τον πανενθεϊστικό μονοθεϊσμό που, αν και αναγνωρίζει διάφορους ξεχωριστούς θεούς, θεωρεί πως υπάρχει κάποια υποφώσκουσα ενότητα. Ο μονοθεϊσμός διαφέρει από τον ενοθεϊσμό, που λατρεύει μεν έναν θεό αλλά χωρίς να αρνείται το δικαίωμα των άλλων να λατρεύουν διαφορετικούς ισάξιους θεούς, ή και από τον μονολατρισμό, που δεν αρνείται την ύπαρξη διαφόρων θεών αλλά λατρεύει μόνον έναν.

22. Μιλάμε για ίσκιους(Δημοκρατία)

– Hélia Correia / Ludwig van Beethoven
• Προσαρμογή/Ενορχήστρωση: Μιχάλης Λουκοβίκας

Τρίτη Συμφωνία (Ηρωική), Δεύτερη Κίνηση, πρώτο μέρος
Marcia funebre, Adagio assai, Sotto voce (1804)

Ναι, μιλάμε για ίσκιους. Πράγματι,
Εκάψαμε τα πάντα: την Αλεξάνδρεια
Τους σοφούς, και τις γυναίκες, […]
Τη μεγάλη καρδιά. Έχουμε στους ώμους
Τα εργαλεία των ολετήρων,
[…] : την αλαζονεία
Απ’ την οποία η Δύση πλέον έχει χαθεί.

Αυτή είναι η τρίτη αθλιότητα, […].
Κείνων που πια δεν ακούνε, δεν ρωτούνε.
[…] δεν θυμούνται. Και αντιθέτως
Απ’ τον περήφανο Περικλή, θα γενούν
Ένα με […] όσους παραδίνονται,
Κείνους που θα ενωθούν σαν ένα υγρό εντός
Του μέγιστου υγρού, χαμένη η μορφή,
Κομμάτια σωρό το άγαλμα.

Οι πλατείες
Είναι οι αγορές τού τότε, σαστισμένες
Απ’ τη συγκέντρωση των έμβιων όντων,
Απ’ το άκουσμα της λέξης, της φλογερής
Εκείνης λέξης τής δημοκρατίας […]

• Φωνή: Amélia Muge / Φωνητικά: Maria Monda, A. Muge, Rui Vaz, José Manuel David, Pedro Casaes
• Βιολί, Βιόλα: Κυριάκος Γκουβέντας / Κλαρινέτο: Κοσμάς Παπαδόπουλος / Κ. μπάσο: António Quintino
Κρουστά: José Salgueiro / Νέυ: Χάρης Λαμπράκης / Πιάνο: Filipe Raposo / Τσέλο: Catarina Anacleto

Μνημείο για τον Beethoven, του Francesco Jerace (1895)

●

● Ludwig van Beethoven (1770 – 1827): Γερμανός συνθέτης και πιανίστας, κορυφαία μορφή τής μετάβασης από την κλασική στην ρομαντική περίοδο της δυτικής λόγιας μουσικής. Παραμένει ένας από τους συνθέτες με τη μεγαλύτερη φήμη κι επιρροή. ● Η Τρίτη Συμφωνία, σύνθεση μεγάλης κλίμακας, που ολοκληρώθηκε στις αρχές τού 1804, είναι ένα από τα πιο γνωστά του έργα. Αρχικά το αφιέρωσε στον Ναπολέοντα Buonaparte (ο πρωτότυπος τίτλος), πιστεύοντας πως ενσάρκωνε τα δημοκρατικά και αντι-μοναρχικά ιδεώδη τής Γαλλικής Επανάστασης. Έσχισε την αφιέρωση, όταν έμαθε ότι ο Ναπολέων είχε αυτοανακηρυχτεί αυτοκράτορας. Η παρτιτούρα εκδόθηκε το 1806 με τον ιταλικό τίτλο Sinfonia Eroica, composta per festeggiare il sovvenire di un grande Uomo (Ηρωική Συμφωνία, που συνετέθη για να τιμηθεί η μνήμη ενός σπουδαίου Άνδρα). Όταν ο Beethoven έμαθε πως ο Ναπολέων πέθανε (1821), είπε, Έγραψα τη μουσική γι’ αυτό το λυπηρό γεγονός πριν από 17 χρόνια, αναφερόμενος στη δεύτερη κίνηση, Marcia funebre, πένθιμο εμβατήριο, Adagio assai, πολύ αργά, Sotto voce, χαμηλόφωνα: η σκόπιμη ελάττωση της έντασης της φωνής για έμφαση, δίνοντας την εντύπωση πως θα ακουστεί μια αλήθεια που θα ξαφνιάσει, σοκάρει, ή προσβάλλει. Στη μουσική, είναι η δραματική μείωση της έντασης, φωνών ή οργάνων – όχι απαραίτητα pianissimo, αλλά οπωσδήποτε χαμηλόφωνα.

Υπατία, του Charles William Mitchell (1885)

● Αλεξάνδρεια: ιδρύθηκε περί το 331 ΠΚΕ από τον Μέγα Αλέξανδρο κι έγινε σπουδαίο κέντρο τού ελληνιστικού πολιτισμού. Ήταν περίφημη για τον Φάρο της (στο ομώνυμο νησάκι), ένα από τα Επτά Θαύματα του Αρχαίου Κόσμου, και για τη Μεγάλη Βιβλιοθήκη της, τη μεγαλύτερη της αρχαιότητας, που κάηκε επανειλημμένα από Ρωμαίους, Βυζαντινούς και Άραβες. Η καταστροφή της έγινε σύμβολο του αφανισμού τής γνώσης και του πολιτισμού. Ήταν τμήμα ενός μεγάλου ερευνητικού ιδρύματος, του Μουσείου, όπου σπούδασαν πολλοί κορυφαίοι άνθρωποι του πνεύματος της αρχαιότητας: Αρχιμήδης, Ευκλείδης, Αρίσταρχος, Κτησίβιος, Ερατοσθένης, Ίππαρχος, Ήρων… Τα συγγράμματα ήταν κυρίως πάπυροι: υπολογίζονται σε 40.000 ως 400.000 στην ακμή της. Όταν έπαψε να υπάρχει η Μεγάλη Βιβλιοθήκη, οι λόγιοι πήγαιναν σε μια θυγατρική σε έναν ναό, το Σεραπείον, που βρισκόταν σε άλλο σημείο τής πόλης. ● Ο ναός και τα τα λείψανα της βιβλιοθήκης λεηλατήθηκαν και κάηκαν από τον στρατό και φανατικούς χριστιανούς, βάσει διαταγμάτων τού αυτοκράτορα Θεοδόσιου και του πάπα Θεόφιλου το 391. Στην Ιστορία τής Παρακμής και Πτώσης τής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας τού Edward Gibbon, ο Θεόφιλος περιγράφεται ως ο αιώνιος εχθρός τής ειρήνης και της αρετής, ένας θρασύς, κακός άνθρωπος, που τα χέρια του ήταν μολυσμένα πότε με χρυσάφι και πότε με αίμα. ● Το “Κράτος τού Τρόμου” στην Αλεξάνδρεια έφτασε στο αποκορύφωμά της το 415 με τη στυγερή δολοφονία τής φιλοσόφου, μαθηματικού και αστρονόμου Υπατίας, που υποκίνησε ο Κύριλλος, ανιψιός και διάδοχος του Θεόφιλου, προβεβλημένος ως Πατέρας και Διδάσκαλος της Εκκλησίας, που επιπλέον ανακηρύχθηκε “άγιος” (όλων των χριστιανικών δογμάτων)! Ο Σωκράτης Σχολαστικός, χριστιανός ιστοριογράφος τής εποχής, στην Εκκλησιαστική Ιστορία του αποκαλύπτει πως ο Κύριλλος υποκίνησε έναν όχλο 500 φανατικών μοναχών, δαιμονισμένων “από λυσσαλέο και μισαλλόδοξο ζήλο… Της έστησαν ενέδρα [της Υπατίας] την ώρα που επέστρεφε σπίτι και, σέρνοντάς την από την άμαξά της, την πήγαν στην εκκλησία που ονομάζεται Καισάρειον [το αρχηγείο τού Κυρίλλου], όπου την ξεγύμνωσαν, και στη συνέχεια τη δολοφόνησαν με όστρακα [θραύσματα αγγείων]. Αφού έκαναν το σώμα της κομμάτια, πήραν τα κατακρεουργημένα της μέλη σε ένα μέρος που λέγεται Κιναρών, και εκεί τα έκαψαν”.

Κλεισθένης

● Δημοκρατία (επί της ουσίας, λαοκρατία, από τις λέξεις δῆμος, λαός, και κράτος, εξουσία): σύστημα διακυβέρνησης, που επινοήθηκε στην κλασική Ελλάδα, όπου οι πολίτες ασκούν την εξουσία άμεσα, όχι μέσω αντιπροσώπων. Η πρώτη δημοκρατία στον κόσμο εγκαθιδρύθηκε στην Αθήνα το 508 ΠΚΕ επί Κλεισθένη ως άμεσο, συμμετοχικό σύστημα, με τους πολίτες να ψηφίζουν απευθείας τη νομοθεσία και τα νομοσχέδια, ενώ όσοι είχαν επιλεγεί για κάποιο αξίωμα ενεργούσαν συλλογικά. Η επιλογή γινόταν κυρίως με κλήρο κι όχι με εκλογές, επειδή σε αυτές ευνοημένοι ήταν (και είναι) συνήθως οι πλούσιοι, οι ευγενείς, οι μορφωμένοι, οι ρήτορες, οι διάσημοι και οι ωραίοι. Η κλήρωση θεωρήθηκε ως το πιο δημοκρατικό μέσο για να αποτραπεί η διαφθορά με την εξαγορά ψήφων και για να δοθεί στους πολίτες μια μοναδική μορφή πολιτικής ισότητας. Με τον τρόπο αυτό όλο και πιο πολλοί ασχολούνταν με την πολιτική, κυβερνώντες και κυβερνώμενοι εκ περιτροπής, όπως έγραψε ο Αριστοτέλης. Οι αξιωματούχοι που επιλέγονταν με εκλογές κι όχι με κλήρωση (προερχόμενοι συνεπώς από τις ανώτερες τάξεις) ήταν οι δέκα στρατηγοί, λόγω της εμπειρίας που έπρεπε να έχουν σε πολιτικά και στρατιωτικά ζητήματα, όπως και όσοι ήταν υποχρεωμένοι να διαχειρίζονται μεγάλα χρηματικά ποσά: τυχόν υπεξαίρεση ήταν δυνατόν να αναπληρωθεί από την περιουσία τους. Η περιφρόνηση που οι πρώτοι δημοκράτες ένιωθαν γι’ αυτούς που δεν συμμετείχαν στην πολιτική είναι προφανής στη λέξη idiot, από την αρχαία ελληνική ἰδιώτης, δηλαδή κάποιος που δεν συμμετέχει ενεργά στην πολιτική. Δεν λέμε πως ο άνθρωπος που δεν ενδιαφέρεται για την πολιτική κοιτάει τη δουλειά του, διακήρυξε ο Περικλής. Λέμε πως δεν έχει καμιά δουλειά εδώ. ● Περικλής (± 495 – 429 ΠΚΕ): εξέχων πολιτικός, ρήτορας και στρατηγός, μεταξύ τών Περσικών πολέμων και του Πελοποννησιακού, που το όνομά του συνδέθηκε με τον Χρυσό Αιώνα τής Αθήνας.

Περικλέους Επιτάφιος, του Φίλιπ Φολτζ (1852)

23. Μια αρχή

– Hélia Correia / Amélia Muge
• Ενορχήστρωση: António José Martins, Filipe Raposo

Τα όπλα μας ποια θα είναι, αν όχι αυτά
Που βρίσκεις μέσα στο σώμα: πρώτα η σκέψη,
Η ιδέα τής πόλης, λυτρωμένη
Από στρεβλώσεις, η έννοια της εστίας
Και της φιλοξενίας και κοσμοβοής
Μετά απ’ αυτά θα ’ρθεί το ποίημα, μετά
Απ’ αυτά θα ’ρθεί το σύνολο των έργων
Και παρέργων τού ανθρώπου, μια αρχή.

• Φωνή: A. Muge / Φωνητικά: Maria Monda • Βιολί, Βιόλα: Κυριάκος Γκουβέντας
Κ. μπάσο: António Quintino / Κρουστά: José Salgueiro / Νέυ: Χάρης Λαμπράκης
Πιάνο: F. Raposo / Τσέλο: Catarina Anacleto

●

● Πόλις κατά λέξη σημαίνει πόλη, εννοώντας κυρίως το σύνολο των πολιτών της μάλλον παρά την έκτασή της, καθώς και τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις ενός πολίτη. Ο ελληνικός όρος που αναφέρεται στο σύνολο των αστικών κτηρίων και χώρων είναι το ἄστυ. Πριν από τη Ναυμαχία τής Σαλαμίνας λ.χ., οι Πέρσες κατάφεραν να καταλάβουν το άστυ των Αθηνών, όχι όμως και την πόλη, αφού οι πολίτες επιβιβάστηκαν στα σκάφη τού αθηναϊκού στόλου κι έφυγαν. Στη σύγχρονη ιστοριογραφία, η λέξη πόλις υποδηλώνει μια ελληνική πόλη-κράτος, παρόλο που ο όρος αυτός είναι ανεπαρκής. Οι ελληνικές πόλεις δεν ήταν σαν τις φοινικικές πόλεις-κράτη, που κυβερνιόνταν από κάποιον βασιλιά ή μια μικρή ολιγαρχία, με τους κατοίκους τους να είναι απλώς υπήκοοι. Έτσι ο όρος πόλις κατέληξε να σημαίνει κράτος: πολιτεία στα ελληνικά σημαίνει πόλη, αλλά και κράτος, ρεπούμπλικα (το αντίθετο της μοναρχίας), πολίτευμα, διοίκηση, διακυβέρνηση, κλπ. ενώ πολίτευμα σημαίνει και καθεστώς. Για να μην αναφερθούμε στην πολιτική και τον πολιτισμό…

Η Βιβλιοθήκη τής Αλεξάνδρειας στη μεγάλη της ακμή

>> ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • IX. ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ ΚΑΙ ΝΟΣΤΟΣ

<< ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • VII. ΝΗΣΙΑ ΤΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • VII. ΝΗΣΙΑ ΤΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ

Posted by michales loukovikas on 2017/11/07

Posted in: ARCHiPELAGOS. Tagged: Amélia Muge, Ana Dias, António José Martins, António Quintino, Carlos Schwabe, Catarina Anacleto, Filipe Raposo, Άρης Αλεξάνδρου, Όμηρος, Αργύρεον γένος, Γένη του Ανθρώπου, Ευρύκλεια, Ευγενή μέταλλα, Ευγονική, Η Χώρα του Ποτέ, Ηλύσια Πεδία, Θράκη, Ιωνία, Ιβηρική Ένωση, Ιθάκη, Ιλιάδα, Κυριάκος Γκουβέντας, Κάστα, Κάστες Ινδίας, Καρχηδόνα, Καρλ Πόπερ, Λούκας Κράναχ ο Πρεσβύτερος, Μάχη του Αλκάσερ Κουμπίρ, Μάνος Αχαλινωτόπουλος, Μιχάλης Λουκοβίκας, Μικρά Ασία, Ουτοπία, Οδυσσέας, Οδύσσεια, Ολιγαρχία, Ολοκληρωτικό καθεστώς, Πηνελόπη, Πλάτων, Πολιτεία του Πλάτωνα, Σεβαστιανός, Σιδήρεον γένος, Τρωικός πόλεμος, Τρωικός κύκλος, Τροία, Τόμας Μορ, Τα Παιδιά που Χάθηκαν, Τζέιμς Μάθιου Μπάρι, Τζον Γουίλιαμ Γουότερχαουζ, Τηλέμαχος, Το Κιβώτιο, Φιλόσοφοι βασιλείς, Χρύσεον γένος, Χάρης Λαμπράκης, Χάλκειον γένος, José Salgueiro, Peter Pan, Tinker Bell. Leave a comment

AMÉLIA MUGE & ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΟΥΚΟΒΙΚΑΣ

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ / Δίαυλοι

VII. ΝΗΣΙΑ ΤΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ

● Ένα νησί, η Ουτοπία
● Η Πηνελόπη τής Ιθάκης
● Τα παιδιά που χάθηκαν

/PORTUGUÊS/ ARCHiPELAGOS • VII. ILHAS IMAGINÁRIAS

/ENGLISH/ ARCHiPELAGOS • VII. IMAGINARY ISLANDS

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ / Δίαυλοι: AMÉLIA MUGE & ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΟΥΚΟΒΙΚΑΣ

14. Ένα νησί, η Ουτοπία
Αφιερωμένο στον Άρη Αλεξάνδρου

– Amélia Muge
• Ενορχήστρωση: António José Martins, Filipe Raposo

Όνομα δίχως τόπο, άραγε πού να ’ναι;
Είναι εκεί πέρα κι αλλάζει διαρκώς,
δελεαστικό μα φευγαλέο, είναι ένα νησί…

Που απελευθερώνει μα και περιορίζει
και πονά και ξελογιάζει κι ανακουφίζει,
είναι ένα νησί που το λένε Ουτοπία.

Στην πιο τρελή επιθυμιά, στην πιο μαύρη σκοτεινιά,
στο κιβώτιο που είναι άδειο, είναι ένα νησί…

Λέει για ένα σπίτι, για έναν ξένο
απ’ την πατρίδα του μακριά, μια Οδύσσεια
της ιδέας που γέννησε την ψευδαίσθηση
του νησιού που το λένε Ουτοπία.

Μακριά, πέρα απ’ τους ορίζοντες,
ομίχλη, η όραση θολή, όπου η ίδια η μυωπία
είναι ένα νησί που το λένε Ουτοπία.

• Ελεύθερη απόδοση: Μιχάλης Λουκοβίκας

• Φωνή: A. Muge / Απαγγελία: Μιχάλης Λουκοβίκας • Άρπα: Ana Dias
Κ. μπάσο: António Quintino / Νέυ: Χάρης Λαμπράκης

●

Ηλύσια Πεδία, του Carlos Schwabe (1903)

● Ουτοπία: φανταστική κοινότητα ή κοινωνία με εξαιρετικές, σχεδόν ιδανικές συνθήκες για τους πολίτες της. Τα ουτοπικά ιδεώδη προβάλλουν τις αρχές τής ισότητας, μα η μέθοδος εφαρμογής ποικίλλει ανάλογα με την εκάστοτε ιδεολογία. Ο όρος επινοήθηκε από τον Thomas More για το βιβλίο του Ουτοπία (1516), όπου περιγράφει μια φανταστική νησιωτική κοινωνία τού Ατλαντικού. Προέρχεται από τις λέξεις οὐ και τόπος. Ευτοπία, από τις λέξεις εὖ και τόπος, είναι ο σωστός όρος για να περιγράψει μια θετική ουτοπία. Ουτοπία και ευτοπία στα αγγλικά είναι ομόφωνες λέξεις – έγιναν και συνώνυμες. Το αντίθετο της ευτοπίας είναι η δυστοπία, από τις λέξεις δυσ- και τόπος, δηλαδή κακοτοπία, ή αντι-ουτοπία. ● Η πρώτη καταγεγραμμένη ουτοπική πρόταση χρονολογικά υπήρξε η Πολιτεία τού Πλάτωνα, από τα πιο σημαίνοντα έργα περί φιλοσοφίας και πολιτικής θεωρίας. Οι κοινωνικοοικονομικές τάξεις στην εν λόγω Πολιτεία είναι τέσσερις: οι χρυσή, αργυρά, χαλκείη και σιδηρά – κατηγορίες πολιτών βάσει μιας άκαμπτης ταξικής διάρθρωσης με ελάχιστη κοινωνική κινητικότητα (θυμίζοντάς μας το ινδικό σύστημα των καστών). Οι χρυσοί πολίτες υποβάλλονται σε εντατικό πεντηκονταετές εκπαιδευτικό πρόγραμμα για να καταστούν αγαθοί ολιγάρχες, φιλόσοφοι βασιλείς… Η σοφία αυτών των κληρονομικών αρχόντων θα εξαλείψει – υποτίθεται – την φτώχεια και τις στερήσεις με τη δίκαιη κατανομή των πόρων. Η αληθινή γνώση, ωστόσο, είναι αποκλειστικό προνόμιο της ελίτ, ενώ οι κατώτερες τάξεις είναι προορισμένες να εκπληρώνουν πιστά τα καθήκοντά τους προς την Πολιτεία ως το τέλος της ζωής τους. Η λογοκρισία είναι στην ημερήσια διάταξη, για την πρόληψη της ασέβειας και της ανηθικότητας που διαφθείρουν τη νεολαία. Η Πλατωνική Πολιτεία έχει λίγους νόμους, εφαρμόζει μια μορφή ευγονικής για την εξάλειψη των αναπήρων, και προσλαμβάνει σκόπιμα μισθοφόρους για τη διεξαγωγή πολέμων με την ελπίδα πως οι πιο πολεμοχαρείς κάτοικοι των γειτονικών χωρών θα εξαλειφθούν (ό,τι έκαναν και οι Καρχηδόνιοι, ώσπου τελικά η Καρχηδόνα ισοπεδώθηκε). Ποιος, αλήθεια, θα ήθελε να ζήσει σε μια τέτοια άτεγκτη, ανελεύθερη ουτοπία, αν το μέταλλό του δεν ήταν ευγενές; Ο Karl Popper, στο βιβλίο του Η Ανοικτή Κοινωνία και οι Εχθροί της (1945), χαρακτήρισε την Πλατωνική Πολιτεία ως ολοκληρωτική δυστοπία, με κυβέρνηση που απαρτίζεται μόνο από μέλη μιας ξεχωριστής κληρονομικής άρχουσας τάξης, ενώ όσοι ανήκουν στην κατώτερη εργατική τάξη δεν έχουν κανέναν ρόλο στη λήψη των αποφάσεων και αντιμετωπίζονται ως ανθρώπινα βοοειδή. Αναμφίβολα, η μεγαλύτερη ουτοπία είναι να περιμένει κανείς λύσεις από τέτοιους φιλόσοφους βασιλείς, ακόμα κι αν είναι διάσημοι διεθνώς κι έχουν επηρεάσει γενεές επί γενεών στοχαστών.

● Άρης Αλεξάνδρου (πραγματικό όνομα, Αριστοτέλης Βασιλειάδης, 1922 – 1979): Έλληνας συγγραφέας, ποιητής και μεταφραστής. Μια ζωή αριστερός αλλά και αντισυμβατικός (Ανήκω στο ανύπαρκτο κόμμα των ποιητών), έγραψε μόνον ένα μυθιστόρημα (Το Κιβώτιο), που περιλαμβάνεται πλέον στα σύγχρονα ελληνικά κλασικά έργα. Γεννήθηκε στην Πετρούπολη από Έλληνα πατέρα και Ρωσίδα μητέρα. Η οικογένεια μετακόμισε στην Ελλάδα το 1928. Κατά τη ναζιστική Κατοχή, εντάχθηκε σε κομμουνιστική νεολαιίστικη αντιστασιακή οργάνωση αλλά σύντομα διαφώνησε και αποχώρησε. Μετά από την “απελευθέρωση” όμως, οι Βρετανοί συνέλαβαν τον ίδιο και τον πατέρα του και τους εκτόπισαν σε στρατόπεδο της Λιβύης. Επιπλέον, αν και δεν συμμετείχε στον Εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε (1946-1949), συνελήφθη γιατί αρνήθηκε να αποκυρήξει τις πολιτικές του ιδέες και στάλθηκε σε ‘νησιά τής εξορίας’ και φυλακές. Αφέθηκε τελικά ελεύθερος το 1958. Το 1967, λόγω της δικτατορίας, μετακόμισε στο Παρίσι, όπου πέθανε το 1979 από καρδιακή προσβολή, λίγο μετά από την έκδοση του μυθιστορήματός του στα γαλλικά. Τα ποιήματά του (1941-1974) γράφτηκαν κυρίως στην εξορία. Λόγω όμως του αντισυμβατικού του χαρακτήρα, μόνο δυο συνθέτες μελοποίησαν την ποίησή του: ο Μιχάλης Γρηγορίου (Ανεπίδοτα Γράμματα, 1977) και ο Μιχάλης Λουκοβίκας (Το Χρυσάφι τ’ Ουρανού, 2008). Τρία από τα τραγούδια τού Χρυσαφιού περιλήφθηκαν και στην προηγούμενη δουλειά, τον Περίπλου, (2012): Παράνομο σημείωμα, Νανούρισμα, Τὰ ἔνδον ῥήματα.

Χρύσεον Γένος, του Lucas_Cranach τού Πρεσβύτερου

15. Η Πηνελόπη τής Ιθάκης

– Amélia Muge
• Ενορχήστρωση: António José Martins, Filipe Raposo

Σιωπηλή, με πονηριά, σχέδια εξυφαίνει
για να ξεφύγει χωρίς να φύγει, τον χρόνο μηδενίζοντας.

Στον αργαλειό γνέθει τις μέρες, στον ιστό των θλίψεών της,
στων αναστεναγμών της την υφή τις νύχτες αναιρεί.

Αν ο Οδυσσέας έχει χώρο, στον χρόνο η ίδια ταξιδεύει
με τιμόνι τη σαΐτα σε αυτό το σκάφος
τού περιπλανώμενου αργαλειού.

Στα νήματα του ιστού υφαίνει την ιδέα ν’ αναμένει
προχωρώντας ακίνητη μ’ έναν ιστό που όλο ξαναρχίζει.

Όμως άλλο ν’ αναμένεις τον Οδυσσέα να γυρίσει
κι άλλο να περιμένεις τον Σεβαστιανό.

• Ελεύθερη απόδοση: Μιχάλης Λουκοβίκας

• Φωνή: A. Muge • Κ. μπάσο: António Quintino / Κρουστά: José Salgueiro
Νέυ: Χάρης Λαμπράκης / Πιάνο: F. Raposo / Τσέλο: Catarina Anacleto

●

Ὅμηρος

● Ὅμηρος (τέλη 8ου – αρχές 7ου αιώνα ΠΚΕ): ο θρυλικός δημιουργός τής Ιλιάδας και της Οδύσσειας, δυο επών που αρχικά μεταδίδονταν προφορικά, αλλά βρέθηκαν στο επίκεντρο των έργων τής ελληνικής γραμματείας. Λέγεται πως ήταν κάποιος τυφλός βάρδος από την Ιωνία, στα κεντρικά παράλια της Μικρασίας. Τα ομηρικά έπη έχουν ασκήσει καταλυτική επίδραση στον δυτικό πολιτισμό, εμπνέοντας πολλά περίφημα έργα, λογοτεχνικά, μουσικά, εικαστικά. ● Η Οδύσσεια, συνέχεια εν μέρει της Ιλιάδας που αναφέρεται στον δεκαετή Τρωικό πόλεμο, έχει ως ήρωα τον Οδυσσέα (± 13ος – αρχές 12ου αιώνα ΠΚΕ, Ulysses στα λατινικά), βασιλιά τής Ιθάκης, κατά τον επεισοδιακό δεκαετή νόστο του, το ταξίδι τής επιστροφής στην πατρίδα με την πτώση τής Τροίας. Περίφημος για την ευφυΐα, πονηριά και πολυπραγμοσύνη του (πολύτροπος), έγινε γνωστός με το προσωνύμιο πολυμήχανος (μῆτις). Σημαντικός είναι ο ρόλος του και στην Ιλιάδα, όπως και σε άλλα έργα τού Τρωικού κύκλου. ● Καθώς πιστεύεται πως έχει πεθάνει, η πιστή του σύζυγος Πηνελόπη έχει ν’ αντιμετωπίσει έναν εσμό απείθαρχων μνηστήρων. Στην προσπάθειά της να κερδίσει χρόνο, υποκρίνεται πως πλέκει σάβανο για τον ηλικιωμένο πεθερό της, λέγοντας πως θα διαλέξει άνδρα μόλις τελειώσει. Κάθε βράδυ επί τρία χρόνια, ξεπλέκει μέρος τού σάβανου, ώσπου μια άπιστη υπηρέτρια ανακαλύπτει την ‘απάτη’ και την αποκαλύπτει στους μνηστήρες. Αναγκασμένη ν’ αλλάξει ρότα, ανακοινώνει πως θα παντρευτεί όποιον μπορέσει τοποθετήσει την χορδή στο άκαμπτο τόξο τού Οδυσσέα περνώντας το βέλος μέσα από τις τρύπες δώδεκα τσεκουριών. Ο μοναδικός που το μπορεί αυτό είναι ο ίδιος ο Οδυσσέας. Ακολουθούν οι σκηνές τής μνηστηροφονίας και της αναγνώρισης του ήρωα από την Πηνελόπη. ● Σεβαστιανός (1554 – 1578): βασιλιάς τής Πορτογαλίας που εξαφανίστηκε (προφανώς σκοτώθηκε) στη μάχη τού Alcazar στο Μαρόκο. Η ήττα τής Πορτογαλίας οδήγησε στην ενσωμάτωσή της στην Ιβηρική Ένωση υπό το ισπανικό στέμμα για 60 χρόνια. Ο Sebastião για πολλούς Πορτογάλους είναι συχνά ο επιθυμητός, αφού θα ήθελαν να επιστρέψει για να θέσει τέρμα στην παρακμή τής χώρας.

Η Πηνελόπη και οι Μνηστήρες, του John William Waterhouse (1912)

Ὀδυσσέως ὑπὸ Πηνελόπης ἀναγνωρισμός
Ῥαψωδία ψ (ἀποσπάσματα)

– Ὁμήρου “Ὀδύσσεια”
• Επιμέλεια: Μιχάλης Λουκοβίκας

[…] πολλὰ δέ οἱ κῆρ
ὥρμαιν᾿, ἢ ἀπάνευθε φίλον πόσιν ἐξερεείνοι,
ἦ παρστᾶσα κύσειε κάρη καὶ χεῖρε λαβοῦσα.
Ἡ δ᾿ ἐπεὶ εἰσῆλθεν […]
ἕζετ᾿ ἔπειτ᾿ Ὀδυσῆος ἐναντίη, ἐν πυρὸς αὐγῇ·
[…] ὁ δ᾿ ἄρα […]
ἧστο κάτω ὁρόων, ποτιδέγμενος εἴ τί μιν εἴποι
ἰφθίμη παράκοιτις, ἐπεὶ ἴδεν ὀφθαλμοῖσιν·
ἡ δ᾿ ἄνεω δὴν ἧστο, τάφος δέ οἱ ἦτορ ἵκανεν·
ὄψει δ᾿ ἄλλοτε μέν μιν ἐνωπαδίως ἐσίδεσκεν,
ἄλλοτε δ᾿ ἀγνώσασκε […]

Ένα δραματικό στοιχείο τού νήματος της ιστορίας τής επιστροφής τού Οδυσσέα στην Ιθάκη είναι η σταδιακή αποκάλυψη της ταυτότητάς του: καθισμένος μπροστά σε μια περίστυλη πρόσοψη που παριστά το ανάκτορό του, με την Πηνελόπη και τον γιο του, Τηλέμαχο, να στέκονται μπροστά του, καθώς η γριά παραμάνα Ευρύκλεια του πλένει τα πόδια και τον αναγνωρίζει από μια παλιά ουλή (ανάγλυφο από τερακότα, 450 ΠΚΕ)

[…] πολλά η καρδιά
στάθμιζε, από μακριά τον σύζυγό της ν’ ανακρίνει,
ή να σιμώσει, να φιλήσει χέρια και κεφάλι.
Και όταν εισήλθε […]
κάθισε αντίκρυ απ’ τον Οδυσσέα, στο φως τής φλόγας·
[…] μα τούτος […]
είχε κάτω τα μάτια, προσδοκώντας μήπως του πει κάτι
η ευπρεπής γυναίκα σαν τον είδε με τα μάτια·
μ’ αυτή σιωπηλή ήταν, θάμβος την ψυχή κατέλαβε·
όψη άλλοτε μέν που κατά πρόσωπο αντίκρυζε,
κι άλλοτ’ ήταν άγνωστη […]

• Απόδοση στα νέα ελληνικά: Μιχάλης Λουκοβίκας

16. Τα παιδιά που χάθηκαν

– Amélia Muge / Θρακιώτικο παραδοσιακό, A. Muge
• Ενορχήστρωση: António José Martins, Μιχάλης Λουκοβίκας

Ήμασταν παιδιά / που χάθηκαν, μα τώρα
μεγαλώσαμε / στην Παραδείσια Χώρα.
Μπερδεύτηκε ο χρόνος, / μάς βλέπει πιτσιρίκια
κι εμείς του λέμε, / Άει παράτα μας!

Κι αν έχουμε χαθεί, / δεν είμαστε χαμένοι,
ούτε φυσικά / αποβλακωμένοι,
με τέτοια σιγουριά / που ίσως γίνουμε όλοι
τυφλοί και κουλοί, / κουτσοί και άλαλοι.

Ποτέ δεν υπακούμε / σε όλα σας τα “πρέπει”
για ύπνο πάμε αργά
με τούμπες διώχνουμε / τον φόβο τον προπέτη.

Ποτέ ποτέ ποτέ
“ναι” μη λες ποτέ, / ούτε όμως “όχι”,
ψάξε το “γιατί”, βγες απ’ την απόχη.

Υπάρχουν κάτι φάτσες / ψηλομύτικες,
κατάματα δεν βλέπουν, / μόνον πλαγίως.
Αν ό,τι λες το βρίσκω / να ’ναι άσχετο,
μεταβολή και δρόμο, / δεν είμαι γελοίος!

• Απόδοση στα ελληνικά: Μιχάλης Λουκοβίκας

• Φωνή: A. Muge / Φωνητικά: Maria Monda, A. Muge • Ακορντεόν: Filipe Raposo
Βιολί: Κυριάκος Γκουβέντας / Κλαρίνο: Μάνος Αχαλινωτόπουλος / Κ. μπάσο: António Quintino
Κρουστά: José Salgueiro / Νέυ: Χάρης Λαμπράκης

●

● Η Χώρα τού Ποτέ: ένας κόσμος που ζωντανεύει μόνο στα έργα τού Τζέιμς Μάθιου Μπάρι, ένας φανταστικός τόπος όπου ζουν ο Peter Pan, η Tinker Bell, τα Παιδιά που Χάθηκαν και άλλα μυθικά πλάσματα (όπως εξηγεί ο Peter, υπάρχουν μόνον αγόρια που χάθηκαν επειδή τα κορίτσια παραείναι έξυπνα για να χαθούν). Ο Peter και κάποιοι άλλοι σε αυτό το μακρινό μέρος έχουν σταματήσει να μεγαλώσουν, κάτι που συχνά παραπέμπει μεταφορικά στην αιώνια παιδική ηλικία (ή παιδικότητα), την αθανασία, και την φυγή από την πραγματικότητα.

>> ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • VIII. ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΕΝΔΕΙΑΣ

<< ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • VI. Η ΤΑΒΕΡΝΑ ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ

AMÉLIA MUGE & ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΟΥΚΟΒΙΚΑΣ

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ / Δίαυλοι

V. Η ΚΟΠΩΣΗ ΤΟΥ ΕΙΝΑΙ

● Ο ύπνος τού είναι ● Οι ώρες (The Hours)

/PORTUGUÊS/ ARCHiPELAGOS • V. CANSAÇO DE SER

/ENGLISH/ ARCHiPELAGOS • V. WEARINESS OF BEING

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ / Δίαυλοι: AMÉLIA MUGE & ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΟΥΚΟΒΙΚΑΣ

09. Ο ύπνος τού είναι

– Fernando Pessoa / Amélia Muge
• Ενορχήστρωση: Filipe Raposo

Ανάλαφρες και φευγαλέες
Πλέουν οι σκέψεις τής θλίψης
Όπως, στον ύπνο τού ανέμου,
Τα φύκια, μαλλιά που αναδεύουν
Του άψυχου υδάτινου σώματος.

Πλέουν σαν άψυχα φύλλα
Σαν σε λιμνάζοντα ύδατα.
Πράγματα ντυμένα γύμνια,
Σκόνη σε δίνη στις πόρτες
Σε σπίτια εγκαταλειμμένα.

Ύπνος τού είναι, ανίατος,
Ίχνος αυτού που δεν ήταν,
Λίγη λύπη, λίγη ανία,
Δεν ξέρω αν στέκει, αν ρέει,
Δεν ξέρω αν υπάρχει ή πονάει.

• Απόδοση στα ελληνικά: Μιχάλης Λουκοβίκας

• Φωνή: A. Muge • Πιάνο: F. Raposo

Fernando Pessoa, ο… ομώνυμος. Μεταξοτυπία τού Júlio Pomar

●

● Fernando Pessoa (1888 – 1935): Πορτογάλος ποιητής, συγγραφέας, κριτικός λογοτεχνίας, μεταφραστής, εκδότης, και φιλόσοφος, μια από τις σημαντικότερες λογοτεχνικές μορφές τού 20ού αιώνα, κι ένας από τους κορυφαίους ποιητές τής πορτογαλικής γλώσσας. Άριστος γνώστης αγγλικών και γαλλικών, έγραψε σε, και μετέφρασε από, αυτές τις γλώσσες (Οι ώρες λ.χ. είναι ένα από τα Αγγλικά ποιήματά του). Υπήρξε πολυγραφότατος, κι όχι μόνο με το δικό του όνομα, καθώς επινόησε δεκάδες άλλα. Δεν τα χαρακτήριζε ως ψευδώνυμα, αφού πίστευε πως έχουν δική τους ανεξάρτητη πνευματική ζωή, κι έτσι μιλούσε περί ετερωνύμων (Álvaro de Campos, Ricardo Reis, Alberto Caeiro, Bernardo Soares). Αυτές οι φανταστικές μορφές κάποιες φορές εξέφραζαν απόψεις που δεν ήταν γενικά αποδεκτές ή θεωρούνταν ακραίες, ενώ διέφεραν πάρα πολύ ανάμεσά τους στον τρόπο σκέψης, συμπεριφοράς και γραφής. Όπως παρατήρησε ο Αμερικανός ποιητής Robert Hass, “άλλοι μοντερνιστές – Yeats, Pound, Elliot – επινόησαν μάσκες με τις οποίες ενίοτε μιλούσαν… Ο Pessoa επινόησε ολόκληρους ποιητές.”

Pessoa, ελαιογραφία τού José de Almada Negreiros

10. Οι ώρες / The Hours

– Fernando Pessoa (γράφοντας στα αγγλικά) / Μιχάλης Λουκοβίκας
• Ενορχήστρωση: Μ. Λουκοβίκας

Οι ώρες μπουχτίσαν να ’ναι ώρες.
Λεν, Κάτι άλλο να ήμαστε!
Με χρόνια φορτώνουν παιδιά, ελπίδες, άνθη,
Χείλη κρύα, γκρίζα μαλλιά.

Με αρρώστιες και θλίψη νεκρώνουν τα κάλλη.
Σαν περνούν πίσω κοιτούν,
Διαγράφοντας την εντεταλμένη πορεία
Θρήνους μόνον ακούν.

Αχ, λεν, κάτι άλλο να ήμαστε!
Για θαρρούν πως ξέρουν
Πράγματα, σκέψεις, που αφαιρούν
Σβήνουν, χάνονται.

Τυφλές και τσιγκούνες με τη λεία στο ζύγι,
Κάλπικα τιμαλφή,
Δεν ξέρουν πως όλα έχουν Έν’ Άλλο Νόημα –
Αχ, έστω κι ο Θεός.

• Απόδοση στα ελληνικά: Μιχάλης Λουκοβίκας

• Φωνή: Amélia Muge / Φωνητικά: Μ. Λουκοβίκας, Maria Monda, A. Muge
• Βιμπράφωνο: Κώστας Χανής / Βιολί, Βιόλα: Κυριάκος Γκουβέντας / Κλαρίνο: Μάνος Αχαλινωτόπουλος
Κ. μπάσο: António Quintino / Κρουστά: José Salgueiro / Μουσικό κουτί: António José Martins
Νέυ: Χάρης Λαμπράκης / Πιάνο: Filipe Raposo / Ρολόγια: Μ. Λουκοβίκας

Φόρος τιμής στον Fernando Pessoa, του Luis Badosa (1944)

>> ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • VI. Η ΤΑΒΕΡΝΑ ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ

<< ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • IV. ἜΡΟΣ, ΓΛΥΚΥΠΙΚΡΟΝ ὌΡΠΕΤΟΝ

Share this:
Click to share on Facebook (Opens in new window)
Click to share on Twitter (Opens in new window)
Click to share on Pinterest (Opens in new window)
Click to share on LinkedIn (Opens in new window)
Click to share on Reddit (Opens in new window)
Click to share on Tumblr (Opens in new window)
Click to print (Opens in new window)
Click to email a link to a friend (Opens in new window)
Like this:
Like Loading...

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • IV. ἜΡΟΣ, ΓΛΥΚΥΠΙΚΡΟΝ ὌΡΠΕΤΟΝ

Posted by michales loukovikas on 2017/11/03

Posted in: ARCHiPELAGOS. Tagged: Amélia Muge, António Quintino, Catarina Anacleto, Charles Mengin, Filipe Raposo, Hélia Correia, Άμεση δημοκρατία, Έρως, Έρωτες, Όμηρος, Αρχαϊκή εποχή, Αρχιπέλαγος, Αυτονομία, Αφροδίτη, Αιολική διάλεκτος, Ανοικτό σμήνος, Δημήτρης Μυστακίδης, Κυριάκος Γκουβέντας, Κόσμος, Κάψιμο βιβλίων, Κορνήλιος Καστοριάδης, Λυρική ποίηση, Λέσβος, Μάνος Αχαλινωτόπουλος, Μεσόγειος, Μιχάλης Λουκοβίκας, Μούσες, Νωπογραφία, Πλάτων, Πλειάδες, Πομπηία, Σαπφώ, Σαρλ Γκλαιρ, Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα, Φοίνικες, Χάρης Λαμπράκης, Χάος, José Salgueiro, Maria Monda, Nebra, Rita Maria. Leave a comment

AMÉLIA MUGE & ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΟΥΚΟΒΙΚΑΣ

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ / Δίαυλοι

IV. ἜΡΟΣ, ΓΛΥΚΥΠΙΚΡΟΝ ὌΡΠΕΤΟΝ

● Ο πειρασμός ● Δέδυκε ἀ σελάννα
(Έδυσε η σελήνη)

/PORTUGUÊS/ ARCHiPELAGOS • IV. PENAS DE AMOR O QUE SÃO?

/ENGLISH/ ARCHiPELAGOS • IV. WHAT IS TO SUFFER FROM LOVE?

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ / Δίαυλοι: AMÉLIA MUGE & ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΟΥΚΟΒΙΚΑΣ

07. Ο πειρασμός

– Hélia Correia / Amélia Muge
• Ενορχήστρωση: Filipe Raposo

Για πες μου, μανούλα, μίλα μου, / Τι είναι αυτός ο πειρασμός;
Μπορεί ένας με τόση κακία / Που κοιτάζει απ’ τη γωνία
Να μου κλέψει την καρδιά;

Τι θα πρέπει να προσέξω, / Ποιες πόρτες απαγορευμένες;
Τι να υπάρχει εκεί έξω / Και μας έχει εδώ κλεισμένες;

Τι βοτάνια είναι κρυμμένα / Κάτω από ρούχα μακριά;
Μέσα μου τι έχω εγώ / Που με κάνει έτσι να ζω
Λες κι ο χάρος θα με πάρει;

Για πες μου, μανούλα, μίλα μου, / Τι είναι του έρωτα ο πόνος;
Μπορεί πόνος μιας ποινής / Ή σαν απογειωθείς
Λες και σε άρπαξε αετός;

Σε αδιέξοδο αν βρεθώ / Πώς την είσοδο θα βρω;
Αχ, λύσε μου μια απορία / Που δεν ξέρω αν έχω φοβία
Ή δεν θέλω να κρατηθώ;

• Απόδοση στα ελληνικά: Μιχάλης Λουκοβίκας

• Φωνή: A. Muge • Κ. μπάσο: António Quintino / Πιάνο: F. Raposo

●

● Hélia Correia: βλέπε ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • VIII. ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΕΝΔΕΙΑΣ.

Hélia Correia

08. Δέδυκε ἀ σελάννα
Σπαράγματα: Δέδυκε ἀ σελάννα, Δίχα τὰ νοήματα, Ἔρος

– Σαπφώ (και πορτογαλικά: Amélia Muge) / Μιχάλης Λουκοβίκας
• Προσαρμογή/Ενορχήστρωση: Μ. Λουκοβίκας

Δέδυκε μὲν ἀ σελάννα
καὶ Πληΐαδες, μέσαι δὲ
νύκτες, πάρα δ’ ἔρχετ’ ὤρα,
ἔγω δὲ μόνα κατεύδω – ἔγω μόνα κατεύδω.

Οὐκ οἶδ’ ὄττι θέω
δίχα μοι τὰ νοήματα.

Ἔρος δηὖτέ μ’ ὀ λυσιμέλης δόνει
γλυκύπικρον ἀμάχανον ὄρπετον.
Ἔρος δ’ ἐτίναξέ μοι φρένας,
ὠς ἄνεμος κὰτ’ ὄρος δρύσιν ἐμπέτων.

Σαπφώ, νωπογραφία στην Πομπηία

Έδυσε πια η σελήνη
κι οι Πλειάδες, είναι μεσάνυχτα
πώς περνάει ο χρόνος,
κι εγώ μονάχη ξαπλώνω – εγώ μόνη ξαπλώνω.

Δεν ξέρω πια τι θέλω
νοήματα διχασμένα.

Ο έρως πάλι λυσιμελής με πάλλει
γλυκόπικρο ανίκητο ερπετό.
Ο έρως μ’ έχει αναστατώσει,
σαν άνεμος που πέφτει με ορμή στις δρύες.

• Απόδοση στα νέα ελληνικά: Μιχάλης Λουκοβίκας

• Φωνή: A. Muge / Φωνητικά: Rita Maria, Catarina Anacleto, Maria Monda, A. Muge
• Βιολί: Κυριάκος Γκουβέντας / Κιθάρα: Δημήτρης Μυστακίδης / Κλαρίνο: Μάνος Αχαλινωτόπουλος
Κ. μπάσο: António Quintino / Κρουστά: José Salgueiro / Νέυ: Χάρης Λαμπράκης
Πιάνο: Filipe Raposo / Τσέλο: C. Anacleto

●

Σαπφώ, του Charles Mengin (1877)

● Σαπφώ (ή Ψάπφα στην ντόπια αιολική διάλεκτο της Λέσβου, ±630 – ±570 ΠΚΕ): η κορυφαία λυρική ποιήτρια της αρχαϊκής Ελλάδας που συχνά αποκαλούνταν η Ποιήτρια, όπως και ο Όμηρος ήταν ο Ποιητής, ενώ για τον Πλάτωνα ήταν η δέκατη Μούσα. Αν και τα ποιήματά της ήταν πασίγνωστα και τόσο αγαπητά στην αρχαιότητα, ό,τι μας μένει είναι μάλλον σπαράγματα, πρωτίστως επειδή το ήθος της δεν ήταν της αρεσκείας των ιθυνόντων τής Χριστιανικής Εκκλησίας στον Μεσαίωνα, που είχαν τη μανία να καίνε βιβλία, κι έριχναν τις ανθολογίες της στην πυρά. Το κάψιμο βιβλίων και η καταστροφή έργων τέχνης άρχισαν προ τής κοινής χρονολογίας (ΠΚΧ), φτάνοντας στο απόγειό τους κατά την χριστιανική εποχή. ● Πλειάδες (πούλια): αστρικό αρχιπέλαγος, ένα από τα κοντινότερα στη γη αστρικά σμήνη που είναι και το πιο ευδιάκριτο με γυμνό μάτι στον νυχτερινό ουρανό. Το όνομα των επτά θείων αδελφών προέρχεται πιθανόν από το ρήμα πλέειν, λόγω του ρόλου τους στην οριοθέτηση της εποχής ναυσιπλοΐας στη Μεσόγειο. ● Έρως: ο θεός τού έρωτα, της αγάπης. Περιλαμβάνεται στους φτερωτούς συναφείς θεούς, τους Έρωτες. Κάποιοι μύθοι τον καθιστούν αρχέγονο θεό, ενώ σύμφωνα με άλλους μύθους ήταν γιος τής Αφροδίτης.

●

Κορνήλιος Καστοριάδης

Εκφραστικά μέσα τής ποιήσεως
Ανέκδοτες σημειώσεις (αποσπάσματα)

Η Σαπφώ (έτοιμη να ξαπλώσει, να… δύσει),
του Charles Gleyre

Δέδυκε, του ρήματος δύω, σημαίνει βούλιαξε, βυθίστηκε. Στην Ελλάδα των 200 κατοικημένων νησιών και των περίπου 15.000 χιλιομέτρων ακτογραμμών, ο ήλιος, η σελήνη και τ’ αστέρια δεν κατεβαίνουν: βουτούν στη θάλασσα. Σελάννα είναι βέβαια η σελήνη. Σε έναν Έλληνα όμως, η σελάννα παραπέμπει αμέσως στο σέλας, το φως. Την ώρα που μιλά η Σαπφώ, είναι μεσάνυχτα, η Σελήνη και οι Πλειάδες έχουν ήδη βυθιστεί. Αυτή η ένδειξη επαρκεί για να προσδιορίσουμε πότε γράφτηκε το ποίημα. Είναι άνοιξη – και μάλιστα στην αρχή της – γιατί τότε οι Πλειάδες δύουν πριν από τα μεσάνυχτα. Αβίαστα, βλέπουμε τον νυχτερινό ουρανό να περιστρέφεται, τη Σελήνη και τις Πλειάδες να έχουν ήδη δύσει, κι αυτήν τη γυναίκα, ενδεχομένως ερωτευμένη με κάποιον που δεν είναι εκεί, ίσως όχι ερωτευμένη αλλά πάντως γεμάτη πόθους, η οποία, στο μέσον τής νύχτας, δεν μπορεί να κοιμηθεί και λέει τον πόνο της που είναι μόνη στο κρεβάτι. Η Σαπφώ είναι ξαπλωμένη, και η ώρα περνά. Τί είναι ώρα; Ο μεταφραστής φυσικά θα αποδώσει τη λέξη ως ώρα. Στα ελληνικά όμως ώρα σημαίνει και την εποχή (ήδη στον Όμηρο), έννοια που διατηρείται διά μέσου των αλεξανδρινών και βυζαντινών χρόνων. Ώρα επίσης είναι και η στιγμή κατά την οποία ένα πράγμα είναι της ώρας, που είναι πραγματικά ωραίο, είναι συνεπώς για τους ανθρώπους ο ανθός τής νιότης. Τί λέει λοιπόν η Σαπφώ; Η Σελήνη και οι Πλειάδες έδυσαν, / είναι μεσάνυχτα, εποχή, ώρα, νιότη / παρέρχονται κι εγώ κοιμάμαι μόνη. Η κορύφωση της έντασης του ποιήματος είναι ακριβώς αυτή η λέξη, ώρα, που συνδυάζει περισσότερες της μιας σημασίες: είναι άνοιξη – η εποχή των ερώτων – οι ώρες περνούν και η νεότητα της Σαπφώς μάταια αναλώνεται, αφού δεν υπάρχει κανείς στο κρεβάτι της…

Κορνήλιος Καστοριάδης,
του Pablo Secca

Ο Καστοριάδης ήταν Έλληνας φιλόσοφος, οικονομολόγος, ψυχαναλυτής, ελληνιστής και σοβιετολόγος, συνιδρυτής της ομάδας Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα, που απέκτησε τη γαλλική υπηκοότητα. Υπήρξε ένας εξαίρετος πολυμαθής, που διέθετε εγκυκλοπαιδική παιδεία (με την αρχαία ελληνική έννοια), γράφοντας δοκίμια για τα μαθηματικά, την φυσική, τη βιολογία, την ανθρωπολογία, την ψυχανάλυση, την γλωσσολογία, την κοινωνική κριτική, τα οικονομικά, την πολιτική, την φιλοσοφία και την τέχνη. Τα γραπτά του περί αυτονομίας (λέξη ελληνική: αυτο- + νόμος) έχουν επηρεάσει ακαδημαϊκούς μα και ακτιβιστές, που τον χαρακτήρισαν “φιλόσοφο της αυτονομίας”. ● Οι αρχαίοι Έλληνες διέφεραν από άλλες κοινωνίες λόγω αυτού του ιδεώδους τής αυτονομίας. Ο κόσμος, θεώρησαν, προέρχεται από το Χάος, ενώ αντίθετα, οι Εβραίοι πίστευαν ότι προέρχεται από την θέληση μιας λογικής οντότητας, του Θεού, όπως περιγράφεται στη Γένεση. Έτσι, οι πρώτοι ανέπτυξαν ένα σύστημα άμεσης δημοκρατίας όπου οι νόμοι άλλαζαν διαρκώς σύμφωνα με τη βούληση του λαού, ενώ οι δεύτεροι ένα θεοκρατικό σύστημα σύμφωνα με το οποίο ο άνθρωπος βρίσκεται σε μιαν αιώνια προσπάθεια να κατανοήσει και να επιβάλει το θέλημα του Θεού. Αυτή η ριζοσπαστική ιδέα ενός “κόσμου προερχόμενου από το χάος”, όπως απαντάται στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία και κοσμογονία, σημαίνει ότι ο κόσμος δημιουργήθηκε από το τίποτα. Ὡς ἐκ τούτου, ο άνθρωπος μπορεί να τον διαμορφώσει κατά πώς κρίνει, χωρίς να προσπαθεί να συμμορφωθεί με κάποιον θεϊκό νόμο. Ο Καστοριάδης απέρριπτε επίσης τον όρο “πόλη-κράτος”, που χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει τις αρχαίες ελληνικές πόλεις, δεδομένου ότι αυτές ήταν αυτόνομες. Κατά τον αποικισμό λ.χ., παρατηρούμε για πρώτη φορά στην ιστορία πως οι Έλληνες, αντί να μεταφέρουν το κοινωνικό σύστημα της μητρόπολης στη νεότευκτη αποικία, θεσμοθετούσαν ἐκ βάθρων από μηδενική βάση. Αντίθετα, οι Φοίνικες, που είχαν παρόμοια επέκταση τότε στη Μεσόγειο, ήταν μοναρχικοί ως το τέλος, ενώ οι αποικίες τους κατέβαλλαν φόρο υποτέλειας στη μητρόπολη.

>> ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • V. Η ΚΟΠΩΣΗ ΤΟΥ ΕΙΝΑΙ

<< ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • III. ΜΑΚΑΡΟΝΗΣΙΑ

Μπρούντζινος ουράνιος δίσκος από τη Nebra, της Γερμανίας: από τις αρχαιότερες αναπαραστάσεις τού κόσμου (1600 ΠΚΕ). Οι Πλειάδες είναι πάνω δεξιά.

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • III. ΜΑΚΑΡΟΝΗΣΙΑ

Posted by michales loukovikas on 2017/11/02

Posted in: ARCHiPELAGOS. Tagged: Amélia Muge, António José Martins, António Quintino, Cavaquinho, Dracaena draco, Filipe Raposo, Αρχιπέλαγος, Αζόρες, Βέρβεροι, Γουάντσε, Δρακόδενδρο, Δημήτρης Μυστακίδης, Εσπερίδες, Ηράκλειες στήλες, Ησίοδος, Ηλύσια Πεδία, Ιερώνυμος Μπος, Κυριάκος Γκουβέντας, Κήπος των επίγειων απολαύσεων, Κανάρια, Μυθολογία Γουάντσε, Μόρνα, Μάνος Αχαλινωτόπουλος, Μαδέρα, Μακαρονησία, Μιχάλης Λουκοβίκας, Πράσινο Ακρωτήρι, Στράβων, Στενό του Γιβραλτάρ, Σεζάρια Έβορα, Τρίπτυχο, Τενερίφη, Χάρης Λαμπράκης, Ωκεανός, José Salgueiro, Maria Monda, Rita Maria. Leave a comment

AMÉLIA MUGE & ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΟΥΚΟΒΙΚΑΣ

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ / Δίαυλοι

III. ΜΑΚΑΡΟΝΗΣΙΑ
(Μακάρων Νῆσοι)

● Εκεί μεσοπέλαγα ● Χορός τού σταριού
● Παλλόμενο μοιρολόι

/PORTUGUÊS/ ARCHiPELAGOS • III. MACARONÉSIA

/ENGLISH/ ARCHiPELAGOS • III. MACARONESIA

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ / Δίαυλοι: AMÉLIA MUGE & ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΟΥΚΟΒΙΚΑΣ

04. Εκεί μεσοπέλαγα

– Παραδοσιακά Καναρίων & Αζορών, Amélia Muge
• Ενορχήστρωση: António José Martins, A. Muge

“Με γέννησε η θάλασσα, ο νονός μου ήταν σαργός,
κι αν μετράω θα στο πει ο νονός μου ο αρχηγός.”

Λες και ξεφύτρωσαν από το πουθενά, εκεί μεσοπέλαγα,
ζωγραφισμένα απ’ το χέρι των κυμάτων.

Μακαρονησία…

Γη πέρα απ’ τα πέρατα του κόσμου, αρχιπελάγη από λάβα,
αλλά και γη με αγάπες και καημούς.

Η Μαριάννα απ’ τη Μαδέρα έχει μάνα Αργεντινή,
πάντα φέρνει στα Κανάρια μια αλυσίδα μαροκινή.

“Τράβα κουπί μες στη βαρκούλα απ’ τις Αζόρες,
τράβα μακριά, βαρκούλα μου.”

• Ελεύθερη απόδοση: Μιχάλης Λουκοβίκας

• Φωνή: A. Muge / Φωνητικά: Maria Monda, A. Muge • Βιολί: Κυριάκος Γκουβέντας
Braguesa κιθάρα: A. Muge / Κλαρίνο: Μάνος Αχαλινωτόπουλος / Κ. μπάσο: António Quintino
Κρουστά: José Salgueiro, A. Muge / Νέυ: Χάρης Λαμπράκης / Πιάνο: Filipe Raposo

●

● Μακαρονησία: τέσσερα αρχιπελάγη τού βόρειου Ατλαντικού στ’ ανοιχτά των ακτών Αφρικής κι Ευρώπης. Πρόκειται για τις Αζόρες και τη Μαδέρα, που ανήκουν στην Πορτογαλία, τα Κανάρια, που είναι τμήμα τής Ισπανίας, και το Πράσινο Ακρωτήρι. Το όνομα Μακαρονησία προέρχεται από τον ελληνικό όρο Μακάρων Νῆσοι που χρησιμοποιούσαν οι γεωγράφοι αναφερόμενοι στα Ηλύσια νησιά δυτικά των Ηρακλείων Στηλών (Στενό Γιβραλτάρ). Κατά τον Ησίοδο, ήταν ο επίγειος παράδεισος, ο τόπος των ηρώων, τα Ηλύσια Πεδία. Τα τοποθετούσαν στο δυτικό πέρας τής γης, δίπλα στον ποταμό Ωκεανό που, κατά τους αρχαίους, έρεε πέριξ τής γης. Ο Στράβων τα ταύτιζε με τα νησιά των Εσπερίδων.

Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων, του Ιερώνυμου Μπος (τρίπτυχο)

05. Χορός τού σταριού

– Παραδοσιακό Καναρίων, Amélia Muge
• Ενορχήστρωση: António José Martins, A. Muge

“Μιαν αμμούδα έχει ο Juan, θέλει να σπείρει στάρι,
στην κορυφή το σπέρνει, στην θάλασσα θερίζει.”

Μακαρονησία…

Ένα δρακόδενδρο που χάθηκε απ’ τον χορό τού ανέμου,
πήδηξε μες στην θάλασσα ακούγοντας Cesária.

Μακάρων Νῆσοι…

• Ελεύθερη απόδοση: Μιχάλης Λουκοβίκας

• Φωνές: Rita Maria, A. Muge / Φωνητικά: Maria Monda, A. Muge, Μιχάλης Λουκοβίκας
• Βιολί: Κυριάκος Γκουβέντας / Κλαρίνο: Μάνος Αχαλινωτόπουλος / Κ. μπάσο: António Quintino
Κρουστά: José Salgueiro, A. Muge / Νέυ: Χάρης Λαμπράκης / Πιάνο: Filipe Raposo

Δρακόδενδρο (Dracaena draco)

●

● Δρακόδενδρο, ή Dracaena draco (δράκαινα δράκος): φυτό ενδημικό στα αρχιπελάγη τής Μακαρονησίας. Μπορεί να ζήσει για εκατοντάδες χρόνια και να γίνει μεγάλο δένδρο, όμως είναι ευάλωτο λόγω της καταστροφής τού φυσικού του περιβάλλοντος: το βρίσκεις σχετικά εύκολα στα Κανάρια, όμως σπανίζει στη Μαδέρα και στο μεγαλύτερο μέρος των Αζορών. Είναι σύμβολο του νησιού τής Τενερίφης. ● Cesária Évora (1941 – 2011): τραγουδίστρια από το Πράσινο Ακρωτήρι, που την φώναζαν ξυπόλυτη diva, γιατί εμφανιζόταν χωρίς παπούτσια, γνωστή και ως Βασίλισσα της Μόρνας, αφού υπήρξε η κορυφαία ερμηνεύτριά της διεθνώς. Η morna είναι ένα είδος μουσικής και χορού που στην πατρίδα της θεωρείται εθνική μουσική και συνήθως παίζεται με cavaquinho (είδος μικρής κιθάρας), κλαρίνο, ακορντεόν, βιολί, πιάνο, και κιθάρα.

Η Cesária σε χαρτονόμισμα των 2000 escudos τού Πράσινου Ακρωτηρίου

06. Παλλόμενο μοιρολόι

– Amélia Muge
• Ενορχήστρωση: Μιχάλης Λουκοβίκας, António José Martins

Πάντοτε με τη morna, ακούμε μια φωνή να τραγουδά τη γη,
την ομορφιά της, που είναι περιουσία της μοναδική.

Άδει η Cesária και βρέχει, της στέρφας γης ο πόθος,
άδει η Cesária, φυσάει, παλλόμενο μοιρολόι.

• Ελεύθερη απόδοση: Μιχάλης Λουκοβίκας

• Φωνή: A. Muge / Φωνητικά: Maria Monda, A. Muge • Βιολί: Κυριάκος Γκουβέντας
Κιθάρα: Δημήτρης Μυστακίδης / Κ. μπάσο: António Quintino / Κρουστά: José Salgueiro, A. Muge
Νέυ: Χάρης Λαμπράκης / Πιάνο: Filipe Raposo

Η σπείρα και το άστρο, σύμβολα των Γουάντσε, των αυτοχθόνων των Καναρίων που είχαν κάποια συγγένεια με τους Βέρβερους

>> ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • IV. ἜΡΟΣ, ΓΛΥΚΥΠΙΚΡΟΝ ὌΡΠΕΤΟΝ

<< ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • II. ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΠΗΛΟ

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • I. ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ

Posted by michales loukovikas on 2017/10/31

Posted in: ARCHiPELAGOS. Tagged: Amélia Muge, António José Martins, António Quintino, Catarina Anacleto, Cramol, Filipe Raposo, Άρτεμις, Έφοροι, Ίωνες, Απόλλων, Αρχιπέλαγος, Αριστοφάνης, Αυλός, Αυλίδα, Αγαμέμνων, Αθήναι, Αθηνά, Αισχύλος, Αιγέας, Αιγαίο, Αμαζόνες, Αντιστροφή, Ανδρέας Καρακότας, Βίοι Παράλληλοι, Δελφοί, Δημήτρης Μυστακίδης, Δημοκρατία, Ερινύες, Ερμούπολις, Ευριπίδης, Εκστρατεία στη Σικελία, Ελληνιστική περίοδος, Ηλέκτρα, Θόλος των Δελφών, Θησέας, Ιφιγένεια, Ιφιγένεια εν Αυλίδι, Ιφιγένεια εν Ταύροις, Ιωνία, Κριμαία, Κυριάκος Γκουβέντας, Κατολοφύρομαι, Κλυταιμνήστρα, Λυρική ποίηση, Λύρα, Λύσανδρος, Μυκήνες, Μάνος Αχαλινωτόπουλος, Μητριαρχία, Μιχάλης Λουκοβίκας, Μικρά Ασία, Μονοφωνία, Νησιά του Αιγαίου, Νικίας, Ορέστης, Ορέστης (τραγωδία), Ουιλιάμ-Αντόλφ Μπουγκερώ, Πόλις, Πανθεϊσμός, Πελοποννησιακός Πόλεμος, Πλάτων, Πλούταρχος, Πολυφωνία, Ράινερ Φερδινάνδος, Ρομαντισμός, Στροφή, Στάσιμο, Σοφοκλής, Τρωικός πόλεμος, Τραγωδία, Τροία, Φρήντριχ Χαίλντερλιν, Χάρης Λαμπράκης, Χορός, Johanna Ebertz, José Salgueiro, Maria José Muge, Maria Monda, Ricardo Parreira, Teresa Campos. Leave a comment

AMÉLIA MUGE & ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΟΥΚΟΒΙΚΑΣ

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ / Δίαυλοι

I. ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ

● Το αρχιπέλαγος
(Ανθοφορεί η Ιωνία; Πού είναι η Αθήνα;)
● Κατολοφύρομαι (Ὀρέστης)

/PORTUGUÊS/ ARCHiPELAGOS • I. REVISITANDO O ARQUIPÉLAGO

/ENGLISH/ ARCHiPELAGOS • I. THE ARCHIPELAGO REVISITED

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ / Δίαυλοι: AMÉLIA MUGE & ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΟΥΚΟΒΙΚΑΣ

01. Το αρχιπέλαγος
α. Ανθοφορεί η Ιωνία; – β. Πού είναι η Αθήνα;
(1800-1801, αποσπάσματα)

– Friedrich Hölderlin (απόδοση στα πορτογαλικά: Amélia Muge)
/ α. Παραδοσιακό Αιγαίου – β. Μιχάλης Λουκοβίκας
• Ενορχήστρωση: Μ. Λουκοβίκας, António José Martins

Ανθοφορεί η Ιωνία;

Ξανάρχονται στην πόρτα σου οι γερανοί; Αναζητούν
Πάλι τις όχθες σου τα πλοία; Άνεμοι περιπόθητοι
Φυσούν με την πνοή τους την ήσυχη παλίρροια; […]
Ανθοφορεί η Ιωνία; Ήρθε η ώρα; […]

Πού είναι η Αθήνα;

Πες, πού είναι η Αθήνα; […]
Μήπως πάνω απ’ τις τεφροδόχους των δασκάλων
Η πόλη σου η πιο αγαπημένη
[…] βυθίστηκε ολάκαιρη μέσα στις στάχτες;
Μήπως υπάρχει ακόμη κάποιο της σημάδι, ώστε ο ναυτικός
Περνώντας να τη μνημονεύει και να την θυμάται; […]

Σώπασε ο δελφικός θεός, έρημα και μοναχικά
Μένουν από καιρό τα μονοπάτια […]

• Απόδοση στα ελληνικά: Μιχάλης Λουκοβίκας

• Απαγγελία: Maria José & A. Muge / Φωνητικά: Cramol, Maria Monda, Teresa Campos
• Βιολί, Βιόλα: Κυριάκος Γκουβέντας / Κιθάρα: Δημήτρης Μυστακίδης
Κλαρίνο: Μάνος Αχαλινωτόπουλος / Κ. μπάσο: António Quintino / Νέυ: Χάρης Λαμπράκης
Πιάνο: Filipe Raposo / Πορτογαλική κιθάρα: Ricardo Parreira / Τσέλο: Catarina Anacleto

●

Friedrich Hölderlin, ο φιλέλληνας λυρικός ποιητής από την Johanna Ebertz (1979)

● Friedrich Hölderlin (1770 – 1843): σπουδαίος Γερμανός λυρικός ποιητής που συνδεόταν με το κίνημα του ρομαντισμού. Συνέθεσε το αρχαιοελληνικό πνεύμα με τον πανθεϊσμό του και μια ανορθόδοξη εκδοχή τού χριστιανισμού. Το αρχιπέλαγος, που γράφτηκε το 1800-1801, είναι το μεγαλύτερο ποίημά του (296 στίχοι). Εν μέρει επικό και λυρικό, εν μέρει ελεγειακό και υμνητικό, αναδεικνύει την πεποίθησή του πως η θεϊκή φύση και η ανθρώπινη κουλτούρα είχαν συνενωθεί αρμονικά στις ελληνικές πόλεις, ιδίως στην Αθήνα, αλλά συνεθλίβησαν στο παρόν οδυνηρά, και την κρυφή του ελπίδα ότι στο μέλλον θα ξανανθίσουν όπως παλιά. ● Αιγαίο: το πέλαγος μεταξύ της ελληνικής και μικρασιατικής χερσόνησου ήταν παλιά γνωστό ως Αρχιπέλαγος, ενώ αργότερα επεκτάθηκε ο όρος και στα Νησιά τού Αιγαίου, αφού η θάλασσα είναι κατάμεστη από νησίδες. Κάθε ανάλογη νησιωτική ομάδα χαρακτηρίζεται πλέον ως αρχιπέλαγος. Ως προς το όνομα του πελάγους, μεταξύ διαφόρων εξηγήσεων που δόθηκαν στην αρχαιότητα, έλεγαν πως πήρε το όνομα του Αθηναίου βασιλιά Αιγέα, πατέρα τού Θησέα, ή της Αμαζόνας βασίλισσας Αιγέας, αφού και οι δυο πνίγηκαν στα νερά του. Ετυμολογικά πιθανόν να προέρχεται από τη λέξη αἶγες, που μεταφορικά σήμαινε κύματα, άρα ταραγμένη θάλασσα. ● Ιωνία: περιοχή στα κεντρικά παράλια της Μικρασίας, που πήρε το όνομά της από τους Ίωνες, ένα από τα τέσσερα ελληνικά φύλα, που αποίκισαν τα παράλια και τα νησιά τού Αιγαίου από τον 11ο ως τον 9ο αιώνα ΠΚΕ. ● Αθήναι: η περιώνυμη πόλις ήταν στα κλασικά χρόνια κέντρο τεχνών, παιδείας και φιλοσοφίας. Χαρακτηρίζεται ως το λίκνο τού δυτικού πολιτισμού, και γενέθλια πόλη τής δημοκρατίας που εγκαθιδρύθηκε το 508 ΠΚΕ. ● Δελφοί: ο σπουδαιότερος χώρος λατρείας τού Απόλλωνα (του δελφικού θεού), όπου βρισκόταν και το μαντείο του που το συμβουλεύονταν οι αρχαίοι πριν πάρουν σημαντικές αποφάσεις.

Σούρουπο στα ερείπια του Θόλου των Δελφών,
ενός κυκλικού κτηρίου που κοσμούσε το ιερό τής Αθηνάς

02. Κατολοφύρομαι

– Εὐριπίδης • Τραγῳδία “Ὀρέστης” (408 ΠΚΕ, σπαράγματα)
• Προσαρμογή / Ενορχήστρωση: Μιχάλης Λουκοβίκας

Στροφή

[…] καθικετεύομαι, καθικετεύομαι,
ταναόν αἰθέρ’ ἀμπάλλεσθ’, αἳματος
τινύμεναι δίκαν, τινύμεναι φόνον,
τὸν Ἀγαμέμνονος
γόνον ἐάσατ’ ἐκλαθέσθαι λύσσας
μανιάδος φοιταλέου. Φεῦ μόχθων,
οἳων, ὦ τάλας, ὀρεχθείς ἔρρεις […]

Αντιστροφή

[…] κατολοφύρομαι,
κατολοΦÝΡΟΜΑΙ.
ΜΑΤÉΡΟΣ αἷμα σᾶς, ὅ σ’ ἀναΒΑΚΧΕÝΕΙ;
Ὁ ΜÉΓΑΣ ὄλβος οὐ μόνιμος ἘΝ ΒΡΟΤΟĨΣ.
ἈΝÁ δὲ λαῖφος ὥς
τις ἈΚÁΤΟΥ ΘΟÃΣ ΤΙΝÁξας δαίμων
ΚΑΤÉΚΛΥΣΕΝ δεινῶν πόνων ὩΣ ΠÓΝτου,
λάβροις ὀλεΘΡÍοιΣΙΝ ἘΝ κύΜΑσιν. […]

ΚΕΦΑΛΑίΑ: συλλαβές με σωζόμενες τις νότες στον πάπυρο που φέρει την αρχαία σύνθεση.

Εὐριπίδου Ορέστης: Κατολοφύρομαι, αντιστροφή
πρώτου στασίμου (Πάπυρος Βιέννης G 2315)

Στροφή

[…] ω, σας εκλιπαρώ, ναι, σας εκλιπαρώ,
εις τους αιθέρες σεις πετάτε τιμωροί
για αίμα που χύθηκε, και φόνο τρομερό,
του Αγαμέμνονος
τον γιο αφήστε να σβήσει τη λύσσα
τη μανιακή και φρενήρη. Αχ! οι μόχθοι,
πόσο, ταλαίπωρε, έχεις ξεπέσει […]

Αντιστροφή

[…] κατολοφύρομαι,
κατολοφύρομαι.
Το αίμα το μητρικό σε αποτρέλανε;
Ο μέγας πλούτος δεν είναι για τους θνητούς.
Μα σαν το άρμενο
τρεχαντηριού που ένας θεός επέτα
και βύθισε σε πελάγη δεινών πόνων,
λάβρα και ολέθρια γύρω τα κύματα. […]

• Απόδοση στα νέα ελληνικά: Μιχάλης Λουκοβίκας

• Φωνή: Μ. Λουκοβίκας / Φωνητικά: Amélia Muge, Μ. Λουκοβίκας, Ανδρέας Καρακότας,
Μάνος Αχαλινωτόπουλος • Βιολί, Βιόλα: Κυριάκος Γκουβέντας / Κλαρίνο: Μ. Αχαλινωτόπουλος
Κ. μπάσο: António Quintino / Κρουστά: José Salgueiro / Νέυ, Φλογέρα: Χάρης Λαμπράκης
Πιάνο: Filipe Raposo

●

Εὐριπίδης

● Εὐριπίδης (± 480 – ± 406 ΠΚΕ): ο νεώτερος των τριών μεγάλων τραγωδών τής Αθήνας, μετά από τους Αισχύλο και Σοφοκλή. ● Κατολοφύρομαι: σπάραγμα με σημειογραφία τής μουσικής από την τραγωδία Ορέστης (η αντιστροφή τού πρώτου στάσιμου, στίχοι 338-344), που βρέθηκε σε πάπυρο από την Ερμούπολη της Αιγύπτου στη συλλογή τού αρχιδούκα Rainer Ferdinand της Αυστρίας και δημοσιεύτηκε το 1892. Ο Πάπυρος Βιέννης G 2315 χρονολογείται στον 3ο αιώνα ΠΚΕ. Άρα το ερώτημα αν πρόκειται για την αυθεντική μουσική που συνέθεσε ο Ευριπίδης παραμένει ανοιχτό. Υπάρχουν πάντως κάποιες ενδείξεις πως η μελωδία αυτή θα πρέπει να είχε συντεθεί παλαιότερα: είναι γνωστό πως ο ποιητής υπήρξε τολμηρός νεωτεριστής και ο πάπυρος συνάδει με όσα ξέρουμε για την πολυπλοκότητα του ύφους του. Αν μουσικοί και μουσικολόγοι τής ελληνιστικής εποχής μιμούνταν και αντέγραφαν τα κλασικά έργα μουσικής όπως έκαναν βιβλιοθηκάριοι και γραμματικοί με την γραμματεία, αυτό θα ήταν ένα ακόμη επιχείρημα υπέρ τής αυθεντικότητας. ● Κατά τον Πλούταρχο (Βίοι Παράλληλοι, των Νικία και Λυσάνδρου), ήταν η μουσική τού Ευριπίδη (κι όχι εκείνη των Αισχύλου, Σοφοκλή, ή και Αριστοφάνη) που υπήρξε σωτήρια για πολλούς Αθηναίους, μα και για την ίδια την Αθήνα, κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Μετά από την καταστροφική για τους Αθηναίους εκστρατεία στη Σικελία (415 – 413 ΠΚΕ), πολλοί από αυτούς έσωσαν ως αιχμάλωτοι την ζωή τους επειδή ήξεραν να τραγουδούν Ευριπίδη – έστω και αν κάποιοι, σαν το Αριστοφάνη, θεωρούσαν τη μουσική του υπέρ το δέον avant-garde!(*) Και το 404 ΠΚΕ, μετά από την ήττα τής Αθήνας, όταν οι νικητές Σπαρτιάτες στρατηγοί συσκέφθηκαν για να καθορίσουν την τύχη τού κλεινού άστεως, αποφάσισαν να καταστραφεί η πόλη ολοσχερώς και οι πολίτες της να υποδουλωθούν. Ώσπου στους εορτασμούς τής νίκης κάποιος τραγούδησε μια ωδή από την Ηλέκτρα τού Ευριπίδη. Οι στρατηγοί συγκινήθηκαν τόσο πολύ ώστε μεταμελήθηκαν: Θεώρησαν βαρβαρότητα την καταστροφή μιας πόλης που ανέδειξε τέτοιους άνδρες… Τα επεισόδια αυτά συνηγορούν υπέρ τής αυθεντικότητας της μουσικής τού Κατολοφύρομαι: συνθέσεις με τέτοια τεράστια απήχηση ήταν επόμενο να αντιγράφονται ξανά και ξανά.

(*) Είναι, όντως, άκρως εντυπωσιακό πως εκείνην την εποχή, η πιο δημοφιλής μουσική ήταν avant-garde! Εννοείται πως το επίπεδο καλλιέργειας των πολιτών ήταν τότε πολύ υψηλό…

● Στην προσέγγισή μας επιλέξαμε να: α) επαναλάβουμε τις σωζόμενες νότες στις αντίστοιχες ελλιπείς μουσικές φράσεις, αντί να συμπληρώσουμε τα κενά με δικά μας επινοήματα· β) παρουσιάσουμε όχι μόνον την αντιστροφή, αλλά και την στροφή· και γ) ισορροπήσουμε μεταξύ μονοφωνίας και πολυφωνίας, ελπίζοντας πως θα χαμογελάσει ο Ευριπίδης και θα χειροκροτήσει με επιδοκιμασία, κι ας εξαπολύσουν μύδρους ο Αριστοφάνης, ο Πλάτων, και οι Σπαρτιάτες έφοροι. ● Αγαμέμνων: βασιλιάς των Μυκηνών, αρχηγός των Ελλήνων στον Τρωικό πόλεμο (χρονολογημένος ποικιλοτρόπως από το ± 1260 ως το ± 1180 ΠΚΕ). Επιστρέφοντας από την Τροία, δολοφονήθηκε από τη σύζυγό του, Κλυταιμνήστρα, και τον εραστή της. ● Ο γιος του, Ορέστης, είναι το θέμα διαφόρων μύθων και τραγωδιών, επειδή τρελάθηκε όταν σκότωσε τη μητέρα του για να εκδικηθεί τον πατέρα του. ● Όμως, πριν από την όποια ετυμηγορία, πρέπει να πάρουμε υπόψη τί ένιωθε η Κλυταιμνήστρα για τον Αγαμέμνονα. Το πιο σημαντικό: πριν από τον πόλεμο, ο βασιλιάς αναγκάστηκε να θυσιάσει την κόρη τους, Ιφιγένεια, για να μπορέσει ο στόλος του να ταξιδέψει με ασφάλεια στην Τροία. Ο Ορέστης τελικά βρήκε την αδελφή του στην Ταυρίδα ή Ταυρική (Κριμαία), όπου τη μετέφερε, αφού την έσωσε, η Άρτεμις. Ο Ευριπίδης έγραψε δύο σχετικές τραγωδίες: Ιφιγένεια εν Αυλίδι, όπου έγινε η θυσία, και Ιφιγένεια εν Ταύροις. ● Στάσιμον: στάσιμη ωδή με στροφές και αντιστροφές, που ερμηνεύει ο χορός στην ὀρχήστρα, τον χώρο όπου ο χορός χορεύει. Ο χορός, συμπάσχων αν και στατικός, σχολιάζει και αναλύει την δραματική κατάσταση μετά από κάθε επεισόδιο, συνοδεία λύρας ή αυλού. ● Χορός: ομάδα ερμηνευτών που, μιλώντας ή τραγουδώντας εν χορώ, και χορεύοντας, σχολιάζει τα τεκταινόμενα. ● Στο εν λόγω στάσιμο, ο χορός αρχικά εκλιπαρεί τις Ερινύες, τις θεότητες-προστάτιδες της μητριαρχίας (τύψεις), να σταματήσουν το μαρτύριο του Ορέστη, και μετά στρέφονται προς αυτόν…

Οι Τύψεις τού Ορέστη (Ο Ορέστης Καταδιωκόμενος από τις Ερινύες, 1862),
του William-Adolphe Bouguereau

>> ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • II. ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΠΗΛΟ

ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΟΥΚΟΒΙΚΑΣ – βιογραφικό

Posted by michales loukovikas on 2013/05/30

Posted in: About Us. Tagged: Amália Rodrigues, Amélia Muge, António Quintino, ARCHiPELAGOS / Passagens, Archipelagus, Armando Soares, Bulerías, Carlos Paredes, Catarina Anacleto, Catarina Moura, Centro Cultural Vila Flor, Cramol, Crónicas da Terra, Culturgest, Donn Pohren, Expresso, Festival Músicas do Mundo, Festival Tão Longe Tão Perto, Filipe Raposo, fRoots, Hélia Correia, Άρης Αλεξάνδρου, Αρχιπέλαγος, Αργοναύτες, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Αγγελιοφόρος, Αγορά, Αζόρες, Αθηναϊκή δημοκρατία, Ακτίς Αελίου, Αλγκάρβε, Ανδρέας Καρακότας, Ανδαλουσία, Βίοι Παράλληλοι, Βασίλης Τσιτσάνης, Γαλικία, Γιώργος Ανδρέου, Γιώργος Μητσάκης, Γκιμαράες, Δημήτρια, Διεθνής Μουσικολογική Συνάντηση των Δελφών, Ευρυδίκη, Ευριπίδης, ΕΡΤ3, Ελένη Τσαλιγοπούλου, Ζωναράδικος, Ζοζέ Σαραμάγκου, Ηράκλειες στήλες, Ηλύσια Πεδία, Θωμάς Κοροβίνης, Θέατρο σκιών, Θανάσης Τσιπινάκης, Θεσσαλονίκη, Ισπανική Ραδιοτηλεόραση, Ιανός, Ιθάκη, Κυριάκος Γκουβέντας, Κωστής Παλαμάς, Κωνσταντίνος Καβάφης, Κώστας Θεοδώρου, Κανάρια, Κουκλοθέατρο, Λούντβιχ βαν Μπετόβεν, Μάνος Αχαλινωτόπουλος, Μαδέρα, Μακαρονησία, Μακεδονία, Μεσόγειος, Μεσογείου παράπλους, Μιχάλης Λουκοβίκας, Νίκος Βεργίτσης, Νίκος Παραουλάκης, Ορχήστρα Νυκτών Εγχόρδων, Ορέστης, Ουτοπία, Πράσινο Ακρωτήρι, Πόλις, Πάρις Παρασχόπουλος, Πένθιμο εμβατήριο, Παν, Παναγιώτης Τούντας, Πανεπιστήμιο της Βραζιλίας, Περίπλους, Περικλής, Πηνελόπη, Ρος Ντέιλι, Ροσαλία δε Κάστρο, Σαπφώ, Σεζάρια Έβορα, Τρόπος (μουσική), Φρήντριχ Χαίλντερλιν, Φερνάντο Πεσσόα, Φλαμένκο, Χρυσάφι τ’ Ουρανού, Χώρα του Ποτέ, Χάρης Λαμπράκης, Χουρριτικοί ύμνοι, João de Deus, José Niza, José Salgueiro, Manuel Maio, Martin Codax, Música Surda, Miguel Tapadas, Mundofonias, O Ouro do Céu, Outra Voz, Periplus / deambulações luso-gregas, Periplus / Luso-Hellenic Wanderings, Ricardo Parreira, Rio de Janeiro, Rita Maria, Ross Daly, Sines, Sociedade Portuguesa de Autores, Sopa da Pedra, Teatro São Luiz, Teresa Campos, Uma Autora - 202 Canções, Violeta Parra. Leave a comment

ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΟΥΚΟΒΙΚΑΣ – βιογραφικό

/ENGLISH/ MICHALES LOUKOVIKAS – bio

photoMICHALES-light Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΟΥΚΟΒΙΚΑΣ, γόνος μουσικής οικογένειας της Ξάνθης, διδάχθηκε μουσική από τον πατέρα του, στο πλευρό τού οποίου έκανε τα πρώτα του επαγγελματικά βήματα στα 15 του ως μουσικός (ακορντεόν, κιθάρα και τραγούδι), ασχολούμενος με διάφορα είδη: ποικίλη μουσική τού κόσμου, rock, μελοποιημένη ποίηση, τραγουδοποιία, μουσική για θέατρο και κινηματογράφο, ρεμπέτικο, ιδίως σμυρναίικο, και τροπική (modal) μουσική.

Σπουδάζοντας στη Θεσσαλονίκη, διηύθυνε φοιτητικά μουσικά σχήματα, και αργότερα συμμετείχε σε ρεμπέτικα και λαϊκά συγκροτήματα. Υπήρξε μέλος τής ομάδας Ευρυδίκη, που έγραφε και ανέβαζε έργα για ποικίλα θεατρικά είδη (θέατρο, κουκλοθέατρο, θέατρο σκιών), επιμελούμενος και τη μουσική τους (σύνθεση ή επιλογή μουσικών θεμάτων). Συνέβαλε επίσης στην ηχητική υπόκρουση της ταινίας Ιστορίες μιας κερήθρας (1981), του Νίκου Βεργίτση, ως δημιουργός τού μουσικού θέματος, τραγουδιστής και μουσικός.

Πτυχιούχος Αγγλικής Φιλολογίας τού Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, εργάστηκε ως καθηγητής αγγλικών, μεταφραστής, εκδότης (εκδόσεις Έρευνα), και δημοσιογράφος (εφημερίδες Μακεδονία, Θεσσαλονίκη, και Αγγελιοφόρος, ραδιοσταθμοί ΕΡΤ3), με ειδικότητα τη διεθνή σκηνή και τον πολιτισμό (ειδησεογραφία, αναλύσεις, ιστορικά χρονικά, μουσική, τέχνη, εκπαίδευση, κύρια άρθρα). Έγραψε κείμενα περί μουσικής σε ειδικά έντυπα, και συνεργάστηκε σε ραδιοφωνικές μορφωτικές εκπομπές (κείμενα, μουσική επιμέλεια, παρουσίαση).

Θέλοντας να εμβαθύνει στις διαφορές τής μουσικής Δύσης και Ανατολής, εστίασε την προσοχή του στην τροπική παράδοση, λαϊκή ή κλασική. Κρίσιμοι σταθμοί στην έρευνά του ήταν η γνωριμία του με τον Ross Daly το 1987, και η συμμετοχή του στη Διεθνή Μουσικολογική Συνάντηση των Δελφών περί μεσογειακής μουσικής το 1988.

Μια σειρά άρθρων του για τις πολιτισμικές ανταλλαγές στη Μεσόγειο, με τίτλο Μεσογείου παράπλους (εφημερίδα Θεσσαλονίκη), μετεξελίχθηκε σε ραδιοφωνική εκπομπή μακράς διάρκειας (πάνω από δώδεκα χρόνια: 1998-2010, 9,58 fm, ΕΡΤ-3) και μεγάλης ακροαματικότητας. Είχαν προηγηθεί εκπομπές όπως Flamenco: το ρεμπέτικο της Ανδαλουσίας, προσαρμόζοντας στα ελληνικά το βιβλίο Η τέχνη τού flamenco, τού Donn Pohren, κι επισημαίνοντας τις ομοιότητες ανάμεσα στα δυο είδη. Συμμετείχε, επιπλέον, μαζί με μουσικούς παραγωγούς τού σταθμού, στον δίσκο Ραδιο…+θέσεις (2002).

Συνεργάστηκε ως μουσικός με τον συνθέτη και μουσικό παραγωγό Πάρι Παρασχόπουλο στη μουσική τού θεατρικού έργου Αλεξάνδρεια-Αθήνα (2003), για τους Βίους παραλλήλους των ποιητών Κωνσταντίνου Καβάφη και Κωστή Παλαμά, που ανέβασε το θέατρο τέχνης Ακτίς Αελίου. Επίσης συνέπραξε με τον συγγραφέα, ερευνητή και τραγουδοποιό Θωμά Κοροβίνη σε συναυλίες.

Αποτέλεσμα της έρευνάς του γύρω από την τροπική μουσική ήταν Το Χρυσάφι τ’ Ουρανού (2008), ένα ταξίδι Δύσης-Ανατολής, σε ποίηση Άρη Αλεξάνδρου, με τη συμμετοχή 35 κορυφαίων μουσικών (όπως οι Ross Daly, Γιώργος Ανδρέου, Μάνος Αχαλινωτόπουλος, Κυριάκος Γκουβέντας, Κώστας Θεοδώρου, Ανδρέας Καρακότας, Χάρης Λαμπράκης κι Ελένη Τσαλιγοπούλου). Παρουσίασε το Χρυσάφι (φωνή, πιάνο, ακορντεόν) στο Μικρό Θέατρο της Θεσσαλονίκης, παρέα με τον Κ. Θεοδώρου (κοντραμπάσο, κιθάρα, κρουστά).

Η γνωριμία του με την Amélia Muge στη “Διαδικτυακή θάλασσα” οδήγησε σε καρποφόρα συνεργασία, αρχικά με τη δική του απόδοση στ’ αγγλικά των τραγουδιών της στην έκδοση Uma Autora, 202 Canções (2009), κι έπειτα με την ερμηνεία της στα πορτογαλικά των ποιημάτων στο Χρυσάφι τ’ Ουρανού, στο δίγλωσσο βιβλίο με δίσκο, O Ouro do Céu / Ares Alexandrou por Michales Loukovikas (2011), που παρουσιάστηκε στο βιβλιοπωλείο Buchholtz τής Λισαβόνας. Η Αμέλια και ο Μιχάλης εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στον ίδιο χώρο το 2010, παίζοντας παρέα με τον πιανίστα Filipe Raposo.

Οι δυο τους, δουλεύοντας on line, συνθέτοντας μουσική ή διασκευάζοντας αρχαία και παραδοσιακά τραγούδια, πραγματοποίησαν έναν ελληνοπορτογαλικό περίπλου: Periplus / deambulações luso-gregas (Luso-Hellenic Wanderings στη διεθνή έκδοση, 2012), με προσκεκλημένους την ποιήτρια Hélia Correia, την Ε. Τσαλιγοπούλου και το φωνητικό σύνολο Outra Voz. Ο Περίπλους παρουσιάστηκε στο Γκιμαράες (Centro Cultural Vila Flor), τη Λισαβόνα (Culturgest), το Sines (Festival Músicas do Mundo), την Θεσσαλονίκη (Δημήτρια, Womex), την Αθήνα (βιβλιοπωλείο Ιανός), και το Rio de Janeiro (Festival Tão Longe, Tão Perto, για τη μουσική και την ποίηση, στο Πανεπιστήμιο της Βραζιλίας), με τέσσερις συναυλίες, οι δυο σε σύμπραξη με το σχήμα Música Surda.

Ο Μιχάλης συμμετείχε στη δουλειά τής Αμέλιας σε στίχους τής Amália Rodrigues, Amélia com versos de Amália (καλλιτεχνική συνδιεύθυνση, σύνθεση, ενορχήστρωση, και απόδοση των στίχων τής Αμάλιας στ’ αγγλικά, 2014). Πήρε επίσης μέρος σε συναυλίες τής Αμέλιας στο Alte (Αλγκάρβ), στην Αίθουσα Carlos Paredes (Μπενφίκα, Λισαβόνα), και στην Πόλη των Παραδόσεων (INATEL, Λισαβόνα).

Το τελευταίο εγχείρημα των Amélia Muge και Μιχάλη Λουκοβίκα, ARCHiPELAGOS / Passagens (ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ / Δίαυλοι) (2017), πρωτοπαίχθηκε στο θέατρο Sãο Luiz τής Λισαβόνας τον Νοέμβρη τού 2017, με εξαιρετικές κριτικές στον Τύπο. Στην Ελλάδα, παρουσιάστηκε στον Ιανό τής Αθήνας, τον Μάιο του 2018, με ανάλογη υποδοχή. Ειδικοί προσκεκλημένοι στο Αρχιπέλαγος είναι η ποιήτρια H. Correia και πάλι, ο συνθέτης Γ. Ανδρέου, οι τραγουδιστές Teresa Campos, Α. Καρακότας, Catarina Moura και Rita Maria, το γυναικείο παραδοσιακό φωνητικό σύνολο Cramol, της Εργατικής Βιβλιοθήκης τής Oeiras, και η Ορχήστρα Νυκτών Εγχόρδων Θανάσης Τσιπινάκης, του Δήμου Πατρέων.

Το ταξίδι συνεχίζεται

● Με αφετηρία το Αρχιπέλαγος (το Αιγαίο) του Friedrich Hölderlin, και συγκινημένοι από την τραγωδία Ορέστης τού Ευριπίδη (408 ΠΚΧ), ταξιδεύουμε στη Συρία για ν’ ακούσουμε έναν αρχαίο ύμνο (1400 ΠΚΧ) ως νανούρισμα… αφύπνισης, ή ως μοιρολόι για τη Μάγισσα Θάλασσα και το δράμα των προσφύγων. Διασχίζοντας τη Μεσόγειο και τις Ηράκλειες Στήλες, περιπλέουμε τη Μακαρονησία (τις Μακάρων νήσους, τα Ηλύσια: Αζόρες, Μαδέρα, Κανάρια και Πράσινο Ακρωτήρι) αναζητώντας την Cesária Évora.

Επιστροφή στην Ελλάδα, με τη Σαπφώ να τραγουδά τον έρωτα και τη μοναξιά, αλλά και στην Πορτογαλία, με την κόπωση του είναι, του Fernando Pessoa. Από την ταβέρνα τού λιμανιού, όπου οι João de Deus, Γιώργος Μητσάκης και Βασίλης Τσιτσάνης τραγουδούν για ταξίδια δίχως γυρισμό, πετούμε σε νησιά τής φαντασίας: την Ουτοπία, την Ιθάκη τής Πηνελόπης, και την Χώρα τού Ποτέ, με τα παιδιά που χάθηκαν χορεύοντας… ζωναράδικο!

Η Hélia Correia μας “προσγειώνει” στην εποχή τής ένδειας, χωρίς θεούς ή Αργοναύτες, δίχως πόλη ή Αγορά, με τον Πάνα νεκρό στα νησιά τού Αιγαίου, στον χαμό τής Ελλάδας, ή στην Αλεξάνδρεια τυλιγμένη στις φλόγες, στον αντίποδα της δημοκρατίας τού Περικλή, υπό τους ήχους τού Πένθιμου εμβατηρίου τού Ludwig van Beethoven.

Στα τραγούδια τής νοσταλγίας, ο Τσιτσάνης συναντά τους Rosalía de Castro, José Niza, Armando Soares, και Violeta Parra, καθώς σμίγουν Ελλάδα, Γαλικία, Πορτογαλία, Πράσινο Ακρωτήρι και Χιλή, για ν’ ακολουθήσουν οι χαρές και οι χοροί τού νόστου, με τον José Saramago και τον Γιώργο Ανδρέου. Άλλη μια συνάντηση, στους μύθους των κυμάτων, είναι εκείνη του μεσαιωνικού βάρδου Martín Codax με τον συνθέτη τού σμυρναίικου ρεμπέτικου Παναγιώτη Τούντα, καταλήγοντας σ’ ένα γλέντι με μιαν ιδιόμορφη ελληνοπορτογαλική και αφροανδαλουσιανή bulería: όσοι πιστοί (στην τέχνη) προσέλθετε – είστε όλοι ευπρόσδεκτοι!

●

Κάποιες συναυλίες και φεστιβάλ

● Φεβρουάριος 2012: Centro Cultural Vila Flor (Guimarães, Πορτογαλία).
● Φεβρουάριος 2012: Culturgest (Λισαβόνα).
● Ιούλιος 2012: Festival Músicas do Mundo (Sines, Πορτογαλία).
● Οκτώβριος 2012: Womex (Θεσσαλονίκη).
● Οκτώβριος 2012: Ιανός (Αθήνα, Περίπλους).
● Μάιος 2013: Festival Tão Longe, Tão Perto (Rio de Janeiro, Βραζιλία).
● Οκτώβριος 2013: Δημήτρια (Θεσσαλονίκη).
● Νοέμβριος 2017: Θέατρο Sãο Luiz (Λισαβόνα, Αρχιπέλαγος).
● Μάιος 2018: Ιανός (Αθήνα, Αρχιπέλαγος).

Διακρίσεις τού Περίπλου

● Η Ένωση Πορτογάλων Δημιουργών (SPA) τον περιέλαβε στις τρεις κορυφαίες μουσικές παραγωγές τού 2012.
● Η κριτική επιτροπή τού ιστότοπου Sopa da Pedra τον ανέδειξε ως το καλύτερο album τής χρονιάς.
● Η εφημερίδα Expresso ως τον 2ο καλύτερο δίσκο.
● Οι Crónicas da Terra τής ραδιοφωνίας Terra Pura ως το 2ο καλύτερο album folk μουσικής στην Ευρώπη.
● Οι Mundofonias τής Ισπανικής Ραδιοτηλεόρασης τον περιέλαβαν στους καλύτερους δίσκους τής χρονιάς διεθνώς.
● Προτάθηκε επίσης στο βρετανικό περιοδικό fRoots για τα δέκα κορυφαία album τού 2012.

●

Οι αρπισμοί τής Εισαγωγής
τού Νανουρίσματος
από Το Χρυσάφι τ’ Ουρανού

Δισκογραφία

● 2002: Ραδιο… +θέσεις, Μουσικοί παραγωγοί τού 9,58 fm
● 2003: Αλεξάνδρεια – Αθήνα, Πάρις Παρασχόπουλος, Ακτίς Αελίου
● 2008: Το Χρυσάφι τ’ Ουρανού, Μιχάλης Λουκοβίκας, Άρης Αλεξάνδρου
● 2009: Uma Autora, 202 Canções, Amélia Muge
● 2011: O Ouro do Céu / Ares Alexandrou por Michales Loukovikas
● 2012: Periplus / deambulações luso-gregas, Amélia Muge, Μιχάλης Λουκοβίκας
● 2012: Periplus / Luso-Hellenic Wanderings (διεθνής έκδοση)
● 2014: Amélia com Versos de Amália, Amélia Muge, Amália Rodrigues
● 2017: ARCHiPELAGOS / Passagens, Amélia Muge, Μιχάλης Λουκοβίκας

Ο Περίπλους στις Μουσικές τού Κόσμου τού Sines με τους: Catarina Anacleto (τσέλλο), Manuel Maio (βιολί, μαντολίνο), Νίκο Παραουλάκη (νέυ, φλογέρα με ράμφος), António Quintino (κοντραμπάσο), José Salgueiro (κρουστά), Miguel Tapadas (πιάνο).

>> AMÉLIA MUGE – βιογραφικό

Periplus CD

Μάνος Αχαλινωτόπουλος

All posts tagged Μάνος Αχαλινωτόπουλος

30. ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΟΥΚΟΒΙΚΑΣ – βιογραφικό

29. Β Ι Β Λ Ι Ο – Δ Ι Σ Κ Ο – Γ Ρ Α Φ Ι Α

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ | Δίαυλοι (Χρονικό)

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ | Ελληνοπορτογαλικές περιηγήσεις (Χρονικό)

Η MARIA GRACIETE BESSE για το “ARCHiPELAGOS”

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • X. ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΚΥΜΑΤΩΝ

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • VIII. ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΕΝΔΕΙΑΣ

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • VII. ΝΗΣΙΑ ΤΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • V. Η ΚΟΠΩΣΗ ΤΟΥ ΕΙΝΑΙ

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • IV. ἜΡΟΣ, ΓΛΥΚΥΠΙΚΡΟΝ ὌΡΠΕΤΟΝ

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • III. ΜΑΚΑΡΟΝΗΣΙΑ

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ • I. ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ

ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΟΥΚΟΒΙΚΑΣ – βιογραφικό

Categories

Recent Posts

Archives