Χρονικό 25. “CARTHAGO DELENDA EST!”
/ENGLISH/ Chronicle 25: “CARTHAGO DELENDA EST!”
● Μικρασία, Εύξεινος, Μεγάλη Ελλάδα ● Ταρτησσός: το Μήλον τής Έριδος
● Αντίκτυπος της Περσικής Επέκτασης στη Δύση ● Διαφορές Φοινίκης και Καρχηδόνας ● Ναυμαχίες Αλαλίας και Σαλαμίνας ● Μακεδονία και Ρώμη
του Μιχάλη Λουκοβίκα
Η ΠΡΟΣ ΔΥΣΜΑΣ ΕΠΕΚΤΑΣΗ των Ελλήνων έπρεπε να είναι σταδιακή και προσεκτική. Δεν είχαν κανένα πρόβλημα να διασχίζουν το Αιγαίο, μια και αποτελούσε ελληνικό πέλαγος. Με την Τροία κατεστραμμένη, δεν υπήρχε κανείς να τους εμποδίσει την είσοδο στη Μαύρη θάλασσα – μόνον η Φύση. Ήταν ο λόγος που ευφημιστικά την ονόμασαν Εύξεινο Πόντο, “φιλόξενη θάλασσα”, ώστε να εξευμενίσουν τον Ποσειδώνα. Έγιναν κύριοι του Πόντου, κι εξαπλώθηκαν παντού. Όμως, ήξεραν καλά πως στη Μεσόγειο ο ανταγωνισμός ήταν σφοδρός. Οι Φοίνικες, που απέφευγαν τις “κρουαζιέρες” στο Αιγαίο και τον Εύξεινο,(α) ήταν “πανταχού παρόντες” οπουδήποτε αλλού, αφού είχαν δημιουργήσει το εμπορικό τους δίκτυο σ’ εποχή που ταξίδευαν στις θάλασσες σχεδόν μόνοι τους. Κίνητρό τους ήταν το κέρδος μέσω των συναλλαγών. Μέρος των κερδών, ωστόσο, έπρεπε να καταβληθεί ως φόρος υποτέλειας στις μητροπόλεις τους, ή και στις αυτοκρατορίες, που διαδέχονταν η μια την άλλη στον ρόλο τού αφέντη τής Φοινίκης.
- (α) Δεν υπονοώ, φυσικά, πως οι Φοίνικες απέφευγαν το Αιγαίο. Ούτε και οι Έλληνες απέφευγαν την Χαναάν. Οι σχέσεις τους ήταν πανάρχαιες, και οι ανταλλαγές τους γίνονταν βάσει τής αμοιβαιότητας. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι το Αιγαίο σε καμιά περίπτωση δεν μπορούσε να γίνει Ταρτησσός: ένας Χαναναίος έμπορος που ταξίδευε στην Ελλάδα ήταν απλώς ένας έμπορος· το ίδιο πρόσωπο στην Ιβηρία ενεργούσε ως μονοπωλητής.
Οι Έλληνες είχαν περισσότερα κίνητρα: η πείνα, οι πόλεμοι και οι εμφύλιες διενέξεις οδηγούσαν πολλούς σε άλλους τόπους· ξενιτεύονταν προκειμένου ν’ αποφύγουν όλα αυτά τα δεινά. Η αύξηση του πληθυσμού και η στενότητα χώρου στην Ελλάδα, σε συνδυασμό με την επιθυμία τους να επεκτείνουν την σφαίρα οικονομικής επιρροής, παρακίνησαν τους Έλληνες να εγκατασταθούν στην Ιταλία γύρω στο 800 ΠΚΧ. Ήταν το επόμενο μέρος προς αποικισμό κι εξελληνισμό μετά από τα παράλια της Μικράς Ασίας και του Ευξείνου Πόντου. Στα επόμενα 150 χρόνια, πολλές πόλεις ίδρυσαν παράκτιες αποικίες στη νότια, την Κάτω Ιταλία και τη Σικελία, κυριαρχώντας στο στενό τής Μεσσήνης, κι ελέγχοντας τους εμπορικούς δρόμους. Αυτή η ζώνη έγινε σταδιακά γνωστή ως η Μεγάλη Ελλάδα (Magna Graecia). Οι Φοίνικες απέφευγαν, γενικά, τις στρατιωτικές αναμετρήσεις με τους Έλληνες, εκτός εάν διακυβευόταν κάποια περιοχή στρατηγικής σημασίας, όπως λ.χ. η Σικελία. Προς βορράν, οι Έλληνες είχαν ν’ αντιμετωπίσουν έναν άλλον αντίπαλο, τους Ετρούσκους, που είχαν αναβαθμιστεί ως περιφερειακή δύναμη στην ίδια περίοδο. Η εξόρυξη και η εμπορία μετάλλων συνέβαλε στον πλουτισμό και την επέκτασή τους στην Ιταλική χερσόνησο και τη δυτική Μεσόγειο. Η ελληνική παρουσία υπονόμευε όντως τα συμφέροντά τους, ιδίως από την στιγμή που οι Φωκαείς τής Ιταλίας ίδρυσαν αποικίες στις ακτές τής Κορσικής, της Γαλατίας, και της Ιβηρίας. Αυτό έκανε τους Ετρούσκους να συμμαχήσουν με τους Καρχηδονίους,(β) που τα συμφέροντά τους τούς έφερναν επίσης σε ρήξη με τους Έλληνες.
- (β) Σε αυτό το Χρονικό ειδικά, είναι απαραίτητο να διακρίνουμε σαφώς τους Χαναναίους, από τους Καρχηδονίους, έτσι ώστε ν’ αποφεύγουμε τυχόν συγχύσεις. Με τον όρο Φοίνικες αναφερόμαστε στο σύνολο αυτής της οικογένειας, σε όλη την έκταση της Μεσογείου.

Θαλασσοπόρος στη Ζάκανθα (Sagunto)
Η κατάσταση άρχισε ν’ αλλάζει δραματικά λίγο μετά από το 640 ΠΚΧ, όταν ο πρώτος Έλληνας έμπορος κατέπλευσε στην Ταρτησσό. Ήταν, μάλλον, η πρώτη άφιξη Έλληνα των ιστορικών χρόνων στην Ιβηρία, μετά από τα ταξίδια των Μυκηναίων και των θρυλικών ηρώων, σαν τον Ηρακλή, στην χερσόνησο. Ο ναυτικός αυτός ήταν ο Κωλαῖος, ένας Σάμιος εξερευνητής κι έμπορος αργύρου που, κατά τον Ηρόδοτο, έφτασε στην Ταρτησσό γύρω στο 640 ΠΚΧ. Σε μια εποχή που οι έμποροι ήταν κατά κανόνα ανώνυμοι, ο ιστορικός θεώρησε τον Κωλαίο αρκετά σημαντικό ώστε να τον κατονομάσει. Αφού κανένας άλλος Έλληνας δεν είχε κατά το παρελθόν επισκεφθεί την Ταρτησσό, ο Κωλαίος εξασφάλισε ένα μεγάλο φορτίο μετάλλου (150 κιλά ασήμι), που το μετέφερε με ασφάλεια στη Σάμο, πραγματοποιώντας ένα από τα μεγαλύτερα εμπορικά κέρδη τής εποχής. Οι Φωκαείς τής Μασσαλίας ακολούθησαν την ρότα τού Κωλαίου χρόνια αργότερα, κι έριξαν άγκυρα στην Ταρτησσό. Όπως γράφει ο Ηρόδοτος, οι Φωκαείς ήταν οι πρώτοι Έλληνες που έκαναν θαλάσσια ταξίδια μακρινών αποστάσεων, κι έτσι ανακάλυψαν τις ακτές τής Αδριατικής, της Τυρρηνίας, της Ιβηρίας και της Ταρτησσού. Ο Αργανθώνιος, ο περιώνυμος βασιλιάς τής Ταρτησσού, κατά την ηροδότειο Ιστορία, καλωσόρισε τους Έλληνες και τους προέτρεψε εις μάτην να εγκατασταθούν εκεί. Αλλά γιατί “εις μάτην”; Τελικά εγκαταστάθηκαν όντως εκεί. Και γιατί ο βασιλιάς επιθυμούσε τόσο διακαώς να τους έχει εκεί; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό βρίσκεται στις μετέπειτα ιστορικές εξελίξεις.
Μαθαίνοντας πως οι Πέρσες γίνονταν ολοένα και περισσότερο επικίνδυνη δύναμη στην περιοχή τής μητρόπολής τους, της Φώκαιας, τους έδωσε 1500 κιλά ασήμι για να οικοδομήσουν αμυντικό τείχος που να την περιβάλλει. Όμως, ακόμη και με αυτό το τείχος, η Φώκαια έπεσε το 546 ΠΚΧ. Για να μην υποταχθούν στον περσικό ζυγό, οι περισσότεροι Φωκαείς την εγκατέλειψαν. Κάποιοι κατέφυγαν στην Χίο, άλλοι στις αποικίες τους στην Κορσική και αλλού στη Μεσόγειο, πολλοί από αυτούς ίδρυσαν την Ελέα γύρω στο 540 ΠΚΧ, ενώ ορισμένοι τελικά επέστρεψαν στην πόλη τους. Ήταν η περίοδος που η Περσία καταλάμβανε τις ελληνικές πόλεις στα παράλια της Μικράς Ασίας. Κατά ιστορική ειρωνεία, οι Έλληνες δεν ήταν μόνοι τους σε αυτήν τη συμφορά. Οι Φοίνικες ίσως υπέφεραν ακόμη περισσότερο: η Τύρος καταστράφηκε από τον Βαβυλώνιο βασιλιά Ναβουχοδονόσορα το 572. Κατόπιν, ο Πέρσης βασιλιάς Κύρος ο Μέγας κατέλαβε την Χαναάν το 539 ΠΚΧ. Η Φοινίκη βυθίστηκε και άλλο στην παρακμή, και υποχρεώθηκε τότε να παραδώσει την σκυτάλη στην Καρχηδόνα. Πολλοί Χαναναίοι εγκαταστάθηκαν στην ανερχόμενη μητρόπολη και σε διάφορες άλλες αποικίες. Η εδραίωση της μεγάλης αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών θα οδηγούσε στην αναδιάταξη του χάρτη σε όλη την έκταση της Μεσογείου, όχι μόνον στην Ανατολή, αλλά και στη Δύση. Όπως αποδείχθηκε, ο 6ος αιώνας ΠΚΧ υπήρξε σημείο μεγάλης καμπής.
Η εδραίωση των Αχαιμενιδών θα οδηγούσε στην αναδιάταξη του χάρτη στη Μεσόγειο, σε Ανατολή και Δύση. Υπήρξε σημείο μεγάλης καμπής…
ΑΝ ΟΙ ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ παρουσίαζαν πορτραίτα λαών, κάλλιστα θα μπορούσαμε να παραλληλίσουμε τους Μινωίτες με τους Χαναναίους, και τους Μυκηναίους με τους Καρχηδονίους: οι τελευταίοι επέλεξαν να επεκταθούν με κατακτήσεις, σε αντίθεση με τους πρώτους, που δεν είχαν τέτοιες δυνατότητες, και σε αυτό κυρίως διέφεραν. Γενικά μιλώντας, η αρχαία αποικία διέφερε από τη σύγχρονη, κυρίως στο ότι, κατ’ αρχάς, η πρώτη ήταν μια πόλη, που την είχε ιδρύσει μια άλλη πόλη, η μητρόπολη, και όχι γη κατακτημένη από κάποιαν άλλη χώρα. Η δεύτερη και σημαντικότερη διαφορά είναι πως η αρχαία αποικία συνήθως ήταν κυρίαρχη εξ υπαρχής. Στον φοινικικό κόσμο, αντιθέτως, οι αποικίες, αν και αυτόνομες, είχαν την υποχρέωση να καταβάλλουν φόρο υποτέλειας στη μητρόπολη. Η Καρχηδόνα λ.χ. ήταν υποτελής στην Τύρο. Τούτο προέκυψε εξ ανάγκης: οι Φοίνικες δεν είχαν αρκετό πληθυσμό για να ιδρύσουν μεγάλες, αυτάρκεις αποικίες, κι έτσι οι πιο πολλές είχαν λιγότερους από χίλιους κατοίκους, με την Καρχηδόνα ν’ αποτελεί μια από τις λίγες εξαιρέσεις. Οι οικισμοί δημιουργήθηκαν στους δυο δρόμους που οδηγούσαν στον ορυκτό πλούτο τής Ιβηρίας: α) στα παράλια της Βόρειας Αφρικής, και β) στη Σικελία, τη Σαρδηνία, και τις Βαλεαρίδες.(γ) Κατέβαλλαν φόρο υποτέλειας στην Τύρο, ή στη Σιδώνα, χωρίς να βρίσκονται όντως υπό τον έλεγχό τους. Αυτός ο κανόνας άλλαξε, όταν η Καρχηδόνα ανέκτησε την ανεξαρτησία της από την Τύρο γύρω στο 650 ΠΚΧ, και τότε επέβαλε την ηγεμονία της σε άλλες φοινικικές αποικίες στη Δύση. Ενώ κάποιες από αυτές υποτάχτηκαν εθελούσια, καταβάλλοντας φόρο υποτέλειας, και παραδίδοντας στην Καρχηδόνα την ευθύνη της εξωτερικής τους πολιτικής, άλλες, στην Ιβηρία και τη Σαρδηνία, αντιστάθηκαν. Οι Καρχηδόνιοι έστειλαν στρατεύματα, διόρισαν τις τοπικές αρχές και διατήρησαν τον άμεσο έλεγχο. Ήταν μια πολιτική που εφαρμόστηκε άτεγκτα κατά τους Καρχηδονιακούς πολέμους, όταν η Καρχηδόνα ήταν πλέον ο αδιαμφισβήτητος ηγεμόνας όλων των Φοινίκων, με αποτέλεσμα αρκετές ιβηρικές πόλεις να ταχθούν στο πλευρό των Ρωμαίων. Αν αυτή ήταν η μεταχείριση που επεφύλασσαν στους δικούς τους ανθρώπους, στ’ αδέρφια τους, μπορεί εύκολα να φανταστεί κανείς τι θα συνέβαινε με όλους τους άλλους.
- (γ) Ποιος ήταν ο σκοπός των φοινικικών αποικιών στον δεύτερο δρόμο προς τον ορυκτό πλούτο τής Ιβηρίας; Ο πρώτος αποτελούσε την φυσική θαλάσσια ρότα που συνέδεε την Φοινίκη με την Ιβηρία, παραπλέοντας τα παράλια της Βόρειας Αφρικής. Ο δεύτερος αποτελούσε την φυσική θαλάσσια ρότα που συνέδεε την Ελλάδα με την Ιβηρία, ταξιδεύοντας από νησί σε νησί. Συνεπώς, οι αποικίες εδώ προφανώς δεν εξυπηρετούσαν την εμπορική δραστηριότητα των Φοινίκων. Σχεδόν αποκλειστικός τους στόχος ήταν να εμποδίσουν τους Έλληνες να ταξιδέψουν προς δυσμάς: είχαν στρατηγική σημασία.

Η Διδώ οικοδομεί την Καρχηδόνα (Η ανερχόμενη Καρχηδονιακή αυτοκρατορία), του J.M.W. Turner (1815)
Ιδρυτής τής Καρχηδόνας, σύμφωνα μ’ Έλληνες ιστορικούς, υπήρξε η Ελίσσα, που ο Βιργίλιος στην Αινειάδα του, την ονόμασε Διδώ. Η πόλη χτίστηκε σε ακρωτήρι, που επέτρεπε τον έλεγχο του θαλάσσιου εμπορίου στη Μεσόγειο. Όλα τα πλοία που διέσχιζαν την θάλασσα, έπρεπε να περάσουν ανάμεσα στην Τυνησία και τη Σικελία, εξασφαλίζοντας στην πόλη μεγάλη δύναμη κι επιρροή. Ιδρύθηκε το 814 ΠΚΧ, και αναδείχθηκε σε μια από τις μεγαλύτερες πόλεις τής ελληνιστικής περιόδου (ορισμένοι εκτιμούν ότι μόνον η Αλεξάνδρεια ήταν μεγαλύτερη). Οι Καρχηδόνιοι, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους Φοίνικες, διέθεταν αριστοκρατία γαιοκτημόνων, έχοντας υπό την κυριότητά τους την ενδοχώρα τής Βόρειας Αφρικής, και τους δρόμους τού εμπορίου μέσω της Σαχάρας. Επιπλέον, σε αντίθεση με τους Ρωμαίους, και παρά την έλλειψη εργατικού δυναμικού, η καρχηδονιακή ιθαγένεια ήταν αποκλειστικό προνόμιο. Το κύριο μέλημα της πολιτείας ήταν η προστασία τού εμπορίου. Οι πολίτες εξαιρούνταν από την φορολογία, και απασχολούνταν πρωτίστως σε αυτόν τον τομέα, ως έμποροι ή εργαζόμενοι. Υπό αυτές τις συνθήκες, η Καρχηδόνα δεν μπορούσε ν’ αντέξει τη διεξαγωγή μακροχρόνιων πολέμων, λόγω των αρνητικών επιπτώσεων στις εμπορικές δραστηριότητες.(δ)
- (δ) Αυτή η αντίφαση αποτελεί την αχίλλειο πτέρνα όλων ανεξαιρέτως των υπερδυνάμεων. Η Καρχηδόνα, ως εμπορική αυτοκρατορία, θα προτιμούσε την ειρήνη· αλλά, ως εμπορική αυτοκρατορία, έπρεπε να διεξαγάγει συνεχώς πολέμους – όπως πράγματι συνέβη, αρχικά εναντίον των Ελλήνων, και κατόπιν κατά των Ρωμαίων. Επιπλέον, η αρνητική στάση των Καρχηδονίων να παραχωρήσουν πολιτικά δικαιώματα στους γείτονές τους, ώστε να τους ενσωματώσουν στην κοινωνία τους, είχε ως αποτέλεσμα να παραμείνουν ως το τέλος μια μικρή, προνομιούχα, αλλά ευάλωτη μειονότητα, αναγκασμένη να χρησιμοποιεί ολοένα και περισσότερο μισθοφόρους στους πολέμους. Αυτό θα ήταν μοιραίο για την Καρχηδόνα…
Η πολεμική μηχανή, πάντως, ήταν άκρως αποτελεσματική. Το ναυτικό της ήταν από τα μεγαλύτερα της Μεσογείου, αφού χρησιμοποιούσε τη μαζική παραγωγή, για υψηλή αποδοτικότητα, με χαμηλό κόστος, ενώ ο στρατός της διέθετε τους εκπαιδευμένους για πόλεμο ελέφαντες της βόρειας Αφρικής, που έχουν πλέον εκλείψει. Η Καρχηδόνα στράφηκε προς δυσμάς, κι έτσι έγινε ο “μεσάζοντας” μεταξύ τής πλούσιας σε ορυκτά Ιβηρίας και της Ανατολής. Ο δρόμος τής επέκτασής της προς ανατολάς, κατά μήκος των αφρικανικών παραλίων (μέσω της Λιβύης), ήταν κλειστός εξαιτίας τής ελληνικής αποικίας τής Κυρήνης, που ιδρύθηκε το 630 ΠΚΧ. Οι πόλεμοι εναντίον των Ελλήνων οφείλονταν στην αδυναμία τής καρχηδονιακής οικονομίας ν’ ανταπεξέλθει στον ελληνικό ανταγωνισμό, δεδομένου ότι τα προϊόντα “Καρχηδονιακής κατασκευής” ήταν κατώτερα των ελληνικών. Οι Έλληνες άποικοι συνιστούσαν διπλή απειλή, για να: α) υπονομεύσουν τους Φοίνικες, με την προσφορά καλύτερων προϊόντων, και β) αναλάβουν τον έλεγχο του δικτύου διανομής.
Πόλεμοι κατά των Ελλήνων, λόγω της αδυναμίας τής καρχηδονιακής οικονομίας ν’ ανταπεξέλθει στον ελληνικό ανταγωνισμό: τα προϊόντα
της ήταν κατώτερα των ελληνικών. Οι Έλληνες απειλούσαν: α) να υπονομεύσουν τους Φοίνικες, προσφέροντας καλύτερα προϊόντα,
και β) ν’ αναλάβουν τον έλεγχο του δικτύου διανομής.
Η αυτοκρατορία εξαρτιόταν υπέρ το δέον από την Ταρτησσό, κι εν γένει την Ιβηρία, απ’ όπου προμηθευόταν τεράστιες ποσότητες αργύρου, μολύβδου, χαλκού, και κασσιτερίτη, που ήταν απαραίτητος στην παραγωγή μπρούντζου. Οι εμπορικές σχέσεις τής Καρχηδόνας με τους Ίβηρες, ιδίως τους Ταρτήσσιους, και η ναυτική ισχύς για την επιβολή τού μονοπωλίου σε αυτές τις συναλλαγές, καθώς και με την πλούσια σε κασσιτερίτη Αγγλία, της έδωσαν τη δυνατότητα να καταστεί ο κυριότερος, σχεδόν ο αποκλειστικός, προμηθευτής κασσίτερου και παραγωγός μπρούντζου. Το μονοπώλιο αυτό, μια από τις σημαντικότερες πηγές δύναμης κι ευημερίας τής Καρχηδόνας, έπρεπε να διαφυλαχθεί πάση θυσία: ένας Καρχηδόνιος καπετάνιος θα προτιμούσε να ρίξει το πλοίο του στα βράχια των ακτών τής Βρετανίας, παρά ν’ αποκαλύψει σε ανταγωνιστή πώς θα μπορούσε να την προσεγγίσει με ασφάλεια. Η Καρχηδόνα δεν ήταν απλώς ο μοναδικός σημαντικός προμηθευτής κασσίτερου: η στρατηγική της θέση στη Μεσόγειο, ελέγχοντας την θαλάσσια περιοχή μεταξύ Σικελίας και Τυνησίας, τις εσωτερικές “Ηράκλειες στήλες” τής mare nostrum, της έδινε τη δυνατότητα να ελέγχει ως και τον εφοδιασμό των χωρών τής Ανατολής με κασσίτερο. Ήταν επίσης ο μεγαλύτερος παραγωγός αργύρου, από ορυχεία τής Ιβηρίας και της Βόρειας Αφρικής και, παράλληλα με το μονοπώλιο κασσίτερου, το εμπόριο αυτό ήταν από τα πλέον κερδοφόρα. Η πορφύρα, επιπλέον, ήταν ένα από τα πιο πολύτιμα προϊόντα, με τιμή που ήταν 15-20 φορές το βάρος της σε χρυσό. Αρχαίες πηγές συμπεραίνουν ότι, μέσω του εμπορίου της, η Καρχηδόνα είχε γίνει ίσως η πλουσιότερη πόλη στον κόσμο. Ωστόσο, χωρίς το μονοπώλιο στις συναλλαγές με την Ταρτησσό, με την Ιβηρία, η Καρχηδονιακή αυτοκρατορία θα ήταν αδιανόητη. Οι ηγέτες της μάλλον το είχαν συνειδητοποιήσει αυτό, όταν αντικαθιστούσαν τους Χαναναίους ως ηγεμόνες τής Ιβηρίας περί το 575 ΠΚΧ. Δεν θα πρέπει να πέρασε πολύς καιρός και στην Ταρτησσό κατέφθασαν οι Μασσαλιώτες Φωκαείς. Η φιλία τού βασιλιά Αργανθώνιου με τους Έλληνες θα πρέπει να ενόχλησε τα μάλα την Καρχηδόνα, αφού ένιωσε ν’ απειλείται το μονοπώλιό της. Έπρεπε επειγόντως, άμεσα, ν’ αναλάβει δράση εναντίον των “παρείσακτων”, προκειμένου να εδραιωθεί ως η μεγαλύτερη οικονομική και στρατιωτική δύναμη της δυτικής Μεσογείου.
Χωρίς το μονοπώλιο στις συναλλαγές με την Ταρτησσό, την Ιβηρία,
η Καρχηδονιακή αυτοκρατορία θα ήταν αδιανόητη.

Τριήρης, ψηφιδωτό από την Καρχηδόνα
Η “δράση” αυτή έλαβε χώρα στο Τυρρηνικό πέλαγος περί το 537 ΠΚΧ: ήταν η ιστορική Ναυμαχία τής Αλαλίας. Ύστερα από την άλωση της μητρόπολης Φώκαιας από τους Πέρσες, οι περισσότεροι πολίτες της προτίμησαν να εγκατασταθούν στην κορσικανή αποικία τους, την Αλαλία (την Aléria των Ρωμαίων). Αλλ’ αυτό απετέλεσε πλήγμα για το ετρουσκικό και καρχηδονιακό εμπόριο στο νησί, και οδήγησε στη συμμαχία Καρχηδόνας και Ετρουρίας. Ο κοινός τους στόλος, καμουφλαρισμένος ως πειρατικός, αριθμούσε 120 πλοία, όμως νικήθηκε από μόλις 60 ελληνικά πλοία, τα οποία μετέφεραν αποίκους στην Αλαλία. Θ’ αποτελούσε θρίαμβο τακτικής τής ελληνικής πλευράς, που κατάφερε να καταστρέψει μια διπλάσια σε μέγεθος εχθρική δύναμη· αλλά οι Φωκαείς έχασαν σχεδόν τα δύο τρίτα τού στόλου τους. Επρόκειτο, κατά τον Ηρόδοτο, για καδμεία νίκη – αργότερα θα την χαρακτήριζαν πύρρειο νίκη.(ε)
- (ε) Καδμεία είναι η νίκη που συνοδεύεται από τη δική μας καταστροφή. Ο όρος προέρχεται από τον Κάδμο, τον θρυλικό ιδρυτή των Θηβών, που ζήτησε να του φέρουν νερό από μια πηγή, την οποία φρουρούσε ένας δράκος των υδάτων, με συνέπεια να χάσει όλους τους συντρόφους του. Ο Ηρόδοτος δεν μπορούσε να γνωρίζει τη μεταγενέστερη ανάλογη φράση, πύρρειος νίκη, που επιτυγχάνεται με τόσο καταστροφικό κόστος, ώστε αποτελεί προοίμιο της ήττας. Πήρε τ’ όνομά της από τον Πύρρο, βασιλιά τής Ηπείρου, που ο στρατός του υπέστη δυσαναπλήρωτες απώλειες, νικώντας τούς Ρωμαίους δύο φορές, το 280-279 ΠΚΧ, κατά τον Πύρρειο πόλεμο. Οι Ρωμαίοι υπέστησαν πολύ μεγαλύτερες απώλειες, αλλά είχαν περισσότερες εφεδρείες. Λένε πως ο Πύρρος τότε μονολόγησε: “Άλλη μια τέτοια νίκη και θα γυρίσω στην Ήπειρο μονάχος”.
Συνειδητοποιώντας ότι δεν θ’ άντεχαν μια νέα επίθεση, οι Έλληνες εκκένωσαν την Κορσική, αναζητώντας καταφύγιο στο Ρήγιο. Θρυλείται πως οι Ετρούσκοι λιθοβόλησαν μέχρι θανάτου τούς Έλληνες αιχμαλώτους. Αντίθετα, οι (πιο πρακτικοί) Καρχηδόνιοι τους πούλησαν στα σκλαβοπάζαρα. Η Ετρουρία πήρε την Κορσική, ενώ η Καρχηδόνα διατήρησε τη Σαρδηνία. Οι Καρχηδόνιοι διεξήγαγαν άλλες δύο σημαντικές ναυμαχίες με τους Μασσαλιώτες, έφυγαν ηττημένοι και από τις δυο, αλλά παρ’ όλα αυτά κατόρθωσαν να διασφαλίσουν την Ιβηρία και να κλείσουν τις Ηράκλειες στήλες, το στενό τού Γιβραλτάρ, για την ελληνική ναυσιπλοΐα, συγκρατώντας, με αυτόν τον τρόπο, την ελληνική επέκταση στην Ιβηρία ως το 480 ΠΚΧ. Παρά τις νίκες, οι Μασσαλιώτες δεν εξασφάλισαν καθόλου οφέλη, διατηρώντας απλώς τον έλεγχο των ιβηρικών τους αποικιών. Όλα έδειχναν πως το status quo δεν είχε διαταραχθεί. Αλλά στην πραγματικότητα, στη νότια Ιβηρία εκτυλισσόταν μια μεγάλη τραγωδία, με την κατάρρευση και τον αφανισμό τής πολιτείας και του πολιτισμού τής Ταρτησσού.
ΚΑΠΟΙΟΙ ΜΕΛΕΤΗΤΕΣ θεωρούν πως η ελληνική νίκη/ήττα στην Αλαλία, και η απουσία Ελλήνων εμπόρων στην Ταρτησσό, οδήγησαν στην κατάρρευση… Άντε πάλι! Σε όλη τη διάρκεια των αιώνων ανάπτυξης, οι εν λόγω συγγραφείς έβλεπαν μόνον Φοίνικες να συναλλάσσονται εκεί. Αίφνης, το εμπόριο με τους Έλληνες απέκτησε τόσο ζωτική σημασία για την επιβίωση των Ταρτησσίων, ώστε εξέπνευσαν, μόλις οι Καρχηδόνιοι τους έκοψαν το “οξυγόνο”! Υπάρχουν επίσης μελετητές που προσφέρουν μεν την εναλλακτική ιδέα μιας “ένοπλης σύρραξης”, αλλά σε γενικές γραμμές, αποφεύγοντας να προσδιορίσουν ποιος πολεμούσε ποιον. Σε ορισμένες εκδοχές τής ταρτήσσιας τραγωδίας, όχι μόνον οι δράστες, αλλά και ο χρόνος, αναφέρονται ρητά: “Οι Καρχηδόνιοι προκάλεσαν την κατάρρευση περί το 530 π.Χ.” Η Καρχηδόνα θα πρέπει να είχε θέσει την Ταρτησσό σε “καραντίνα”, λίγο μετά από τον θάνατο του Αργανθώνιου το 550 ΠΚΧ. Αυτός είναι μάλλον ο λόγος που δέκα χρόνια αργότερα, με Καρχηδόνιους κι Ετρούσκους να συμμαχούν κατά των Ελλήνων, οι Ταρτήσσιοι δεν ενήργησαν με “σύνεση”, ώστε να παραμείνουν ουδέτεροι: στάθηκαν στο πλευρό των Ελλήνων – και το πλήρωσαν ακριβά. Η κατάσταση δεν επέτρεπε “πολυτέλειες” ουδετερότητας…

Γάδειρα > Gadir > Gades > Cádiz: χάρτης μεταγενέστερης εποχής, όπου τα τρία αρχαία νησάκια (Ερύθεια, Κοτινούσσα, Αντίπολις) είχαν συνενωθεί.
Οι Καρχηδόνιοι, αναθαρρημένοι από την έκβαση της ναυμαχίας τής Αλαλίας, θα πρέπει να εξαπέλυσαν τέτοιο “κράτος τρόμου”, ώστε ακόμα και τ’ αδέρφια τους στα Γάδειρα στράφηκαν εναντίον τους. Οι Καρχηδόνιοι πολιόρκησαν αμέσως την χαναανική πόλη, παρά τη συγγένεια αίματος, και την κατέλαβαν. Οι Γαδιτάνοι υπέφεραν τόσο πολύ, κι επί μακρόν, ώστε κατά τον δεύτερο Καρχηδονιακό πόλεμο, το 206 ΠΚΧ, στασίασαν κατά της Καρχηδόνας, και όταν η πόλη τους έπεσε στα χέρια των Ρωμαίων, καλωσόρισαν τους νικητές. Φυσικά, οι νέοι ηγεμόνες δεν ήταν καλύτεροι: δεν πέρασε ούτε χρόνος και η ρωμαϊκή παρουσία συγκλονίστηκε από ανταρσία κι εξέγερση των Ιβήρων εναντίον τους… Οι Χαναναίοι, πάντως, αποδείχθηκαν σ’ έναν τουλάχιστον τομέα ανώτεροι των Καρχηδονίων: Λίγο μετά από την άλωση των Γαδείρων από τους τελευταίους, και συγκεκριμένα το 525 ΠΚΧ, ο βασιλιάς των Περσών, Καμβύσης, έγινε κύριος της Αιγύπτου. Τότε η Καρχηδόνα γλίτωσε μια μεγάλη πολεμική δοκιμασία απέναντι στην Περσική αυτοκρατορία, αφού οι Χαναναίοι αρνήθηκαν να δανείσουν πλοία τους στους Μήδους, για μιαν αφρικανική εκστρατεία εναντίον των αδελφών τους. Φαίνεται ότι, τουλάχιστον για τους Χαναναίους, σε αντίθεση με τους Καρχηδόνιους, οι δεσμοί αίματος συνέχιζαν να είναι σημαντικοί. Εν πάση περιπτώσει, η Καρχηδονιακή αυτοκρατορία, έστω και αν δεν υπέστη κάποιαν ήττα, ίσως να κατέβαλλε περιστασιακά φόρο υποτέλειας στον Μεγάλο Βασιλέα των Βασιλέων.
Οι Χαναναίοι αρνήθηκαν να δανείσουν πλοία στους Μήδους,
για να εκστρατεύσουν εναντίον των Καρχηδονίων αδελφών τους,
που έτσι γλίτωσαν μια μεγάλη πολεμική δοκιμασία.

Bronce Carriazo: ταρτήσσια μπρούντζινη πλάκα (περιοχή Σεβίλλης) αναπαριστά μια ντόπια θεά των βάλτων, προσομοιάζοντας τις Αστάρτη και Άθωρ
Η Καρχηδόνα προχώρησε στην καταστροφή τής Ταρτησσού, κι εκδίωξε τους Έλληνες από τη νότια Ιβηρία, υπερασπιζόμενη με άγρυπνο μάτι το εμπορικό της μονοπώλιο στη δυτική Μεσόγειο, μ’ επιθέσεις ακόμη και σ’ εμπορικά πλοία των αντιπάλων. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα ιστορικά στοιχεία, η Ταρτησσός φαίνεται να είχε περιορισμένες αμυντικές δυνατότητες, αφού η επιτυχία της ανέκαθεν βασιζόταν στο εμπόριο και τις φιλικές σχέσεις με τους γείτονές της. Όμως, κάτι τέτοιο είναι μάλλον απίθανο: το βασίλειο είχε τόσο πλούτο, ώστε ουκ ολίγες ιβηρικές φυλές θα το εποφθαλμιούσαν. Άρα, θα πρέπει να υπήρχαν αμυντικά τείχη και αποτρεπτικές δυνάμεις ξηράς και θάλασσας, ήτοι στρατός και ναυτικό. Όσον αφορά την χρονολογία τής καταστροφής, κάποια ιστορικά κείμενα την προσδιορίζουν στο 533 ΠΚΧ, είναι δηλαδή σύμφωνη μ’ εκείνη που αναφέρθηκε προηγουμένως (“περί το 530 π.Χ.”), και άλλα λίγο αργότερα, γύρω στο 500 ΠΚΧ. Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι αν αυτές οι δύο χρονολογίες αναφέρονται στο ίδιο επεισόδιο, ή αν η “ένοπλη σύρραξη” Ταρτησσίων και Καρχηδονίων διήρκεσε πάνω-κάτω τριάντα χρόνια. “Λέγεται”, διαβάζουμε σ’ ένα από τα εν λόγω κείμενα, “ότι γύρω στο 500 π.Χ., η Ταρτησσός δέχθηκε επίθεση από τους Καρχηδόνιους, που κατέστρεψαν την πρωτεύουσα και την άφησαν χωρίς προστασία από την θάλασσα”. Η πληροφορία είναι σημαντική, αν θυμηθούμε τις περιγραφές τής Ταρτησσού, ότι διέθετε εξελιγμένο σύστημα ρύθμισης της ροής των υδάτων τού ποταμού, καθώς επίσης την υποτιθέμενη ομοιότητά της με την Ατλαντίδα.
Η απότομη εξαφάνιση, και το γεγονός πως η πρωτεύουσα δεν βρέθηκε ποτέ, προκάλεσε πολλές εικασίες: όντως, πώς είναι δυνατόν να εξαφανίστηκε ένας τόσο σημαντικός πολιτισμός, χωρίς ν’ αφήσει ίχνη; Εάν η πρωτεύουσα μας διαφεύγει, υπάρχουν άλλες ταρτήσσιες πόλεις που μπορούν να μας πουν την αλήθεια. Η Tavira (Baal Saphon > Balsa), στο Algarve, καταστράφηκε βίαια στα τέλη τού 6ου αιώνα, πιθανόν μαζί με την πρωτεύουσα και άλλες πόλεις, όταν οι Καρχηδόνιοι επέβαλαν τη “σιδηρά πυγμή” τους. Λέγεται πως η Μαινάκη, η ελληνική αποικία που ιδρύθηκε κοντά στη Μάλαγα, και υπό την αιγίδα τής Ταρτησσού, καταστράφηκε επίσης στην ίδια περίοδο. Γνωρίζουμε, επιπλέον, ότι την ίδια εποχή πολλές χαναανικές αποικίες ερημώθηκαν. Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι αν αυτό συνδεόταν με την παρακμή τής Φοινίκης, ή με τις επιχειρήσεις “εθνοκάθαρσης” της Καρχηδόνας, ή μ’ εξεγέρσεις των ντόπιων. Παρ’ όλες τις ανασκαφές, δεν κατέστη δυνατό να εντοπιστούν με βεβαιότητα η Μαινάκη, ή η Άκρα Λευκή στο Alicante, ή και η ίδια η Ταρτησσός. Όποιο και αν είναι το αποτέλεσμα των συνεχιζόμενων ερευνών, δεν είναι δυνατόν ν’ αγνοήσουμε τ’ αρχαία κείμενα που μνημονεύουν τις πόλεις αυτές. Αλλιώς και οι μαρτυρίες σχετικά με την Ταρτησσό και τον όλεθρό της, θα πρέπει ν’ αντιμετωπιστούν ως ιστορίες φαντασίας…
“Η Ταρτησσός δέχθηκε επίθεση από τους Καρχηδόνιους, που την κατέστρεψαν και την άφησαν χωρίς προστασία από την θάλασσα”. (Tartesso… delenda est)
Είναι προφανής ο πειρασμός που νιώθει κανείς, ώστε να παρουσιάσει τους Χαναναίους ως “φιλήσυχους αποίκους”, ενώ αντίθετα τους Καρχηδόνιους ως “πολεμοχαρείς αποικιοκράτες”. Έχουμε, όμως, δει τους Φοίνικες να ενεργούν με τρόπο κάθε άλλο παρά ειρηνικό, όποτε ο αντίπαλος ήταν “του χεριού τους”.(ς) Σε κείμενο για την Ιστορία τής αρχαίας Onuba (Huelva), εκτός από τα πολλά ανοικτά ερωτήματα και τις ποικίλες εικασίες,(ζ) υπάρχουν και ορισμένα ενδιαφέροντα στοιχεία. Κατά τα φαινόμενα, η Ταρτησσός βυθιζόταν σταδιακά στην κρίση και την παρακμή, στη διάρκεια του 8ου ΠΚΧ αιώνα, σε μια εποχή συνύπαρξης φοινικικών κι ελληνικών αποικιών, όπως ήταν τα Γάδειρα και ο Μενεσθέως Λιμήν, ο οποίος εδώ προσδιορίζεται ως πόλη των Φωκαέων.(η) Ο συντάκτης δεν κρύβει την έκπληξή του για το πόσο κοντά στην ταρτήσσια πρωτεύουσα ήταν πράγματι ο ελληνικός οικισμός, κι επισημαίνει αυτό που παρατήρησαν οι αρχαιολόγοι στην Ουέλβα, ότι δηλαδή τα φοινικικά κεραμικά μειώνονταν, ενώ παράλληλα αυξάνονταν τα ελληνικά αγγεία που ήταν σαφώς ανώτερης ποιότητας. Η επιδείνωση της κατάστασης στον επόμενο αιώνα εκδηλώνεται με την σχεδόν πλήρη εξαφάνιση των ανοικτών οικισμών, καθώς οι πόλεις περιτειχίζονταν. Κατά τον 6ο αιώνα ΠΚΧ παρατηρούμε το ξέσπασμα άλλης μιας κρίσης, που φαίνεται από την πτώση των εξαγωγών ορυκτών. Η τραγική κορύφωσή της καταδεικνύεται με την καταστροφή τής Ταρτησσού από τους Καρχηδόνιους επειδή συμμάχησε με τους Έλληνες. Σημειωτέον πως οι κατακτητές δεν είχαν καμιά πρόθεση να εξαλείψουν απλώς τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των κατακτημένων, κάτι που δείχνει πόσο ανελέητη ήταν η αναμέτρηση, ανάλογη με αυτό που σήμερα περιγράφουμε ως “γενοκτονία”. Ο διάδοχος πολιτισμός των Turdetani (Τουρδητανών, ή Τουρδούλων) στη νότια Ανδαλουσία, σηματοδοτεί μιαν οπισθοδρόμηση στα κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά τής ύστερης ατλαντικής εποχής τού μπρούντζου, σε συνθήκες τής εποχής τού σιδήρου τού 5ου αιώνα ΠΚΧ – πρόκειται για πισωγύρισμα τουλάχιστον δυο ή τριών αιώνων.

Ο χάρτης δείχνει μόνο μια ελληνική αποικία στην Ιβηρία: το Ἐμπόριον. Όλοι οι άλλοι οικισμοί είναι ντόπιοι ή φοινικικοί. Ακόμη και η Άκρα Λευκή (τοπωνύμιο δυο ελληνικών λέξεων) προσδιορίζεται ως φοινική.
Με ποιο, λοιπόν, μαγικό ραβδί εξαπλώθηκε το γαλάζιο των ελληνικών πολιτιστικών επιρροών,
και πώς μπόρεσε να διεισδύσει ακόμη και στην φοινικική σφαίρα επιρροής;
- (ς) Η εν λόγω νοοτροπία, οπωσδήποτε, δεν αποτελεί φοινικική ιδιαιτερότητα, αλλ’ ανθρώπινο χαρακτηριστικό: όλοι σχεδόν πράττουν αναλόγως. Οι Έλληνες λ.χ. ενεργούσαν συχνά-πυκνά ως οι “τσαμπουκάδες” τής αρχαιότητας (αν και κάποιες φορές, αυτός ο “τσαμπουκάς” τούς έσωσε, όπως κατά τους Περσικούς πολέμους). Μιλώντας για τους Χαναναίους, ας πάμε πίσω στο Χρονικό 15 για τους Λαούς τής Θάλασσας. Ένας από αυτούς,
-
“οι Tjeker, φτάνοντας στην Χαναάν, κατέλαβαν την πόλη-κράτος τής Dor και τη μετέτρεψαν σε μεγάλη και καλά οχυρωμένη πρωτεύουσα του βασιλείου τους. Η Dor καταστράφηκε βίαια, στα μέσα τού 11ου αιώνα ΠΚΧ, από τους επεκτατικούς τότε Φοίνικες, που αρχικά ανακόπηκαν από τους Φιλισταίους, και στη συνέχεια από τους Εβραίους.”
![Jerez de la Frontera [Asta Regia]- casco griego](https://peripluscd.files.wordpress.com/2013/11/jerez-de-la-frontera-asta-regia-casco-griego.jpg?w=160&h=200)
Ελληνική περικεφαλαία στο Jerez, την Asta Regia, κοντά στον Μενεσθέως λιμένα
-
Φυσικά, εκτός από αυτές τις μικρές τοπικές δυνάμεις που εμπόδισαν την φοινικική επέκταση, υπήρχαν και οι υπερδυνάμεις, όπως οι Ασσύριοι, οι Βαβυλώνιοι, και οι Πέρσες. Συμπέρασμα: Είναι σίγουρο πως δεν υπήρχαν διόλου περιθώρια για επέκταση των Φοινίκων στο Λεβάντε.
- (ζ) Ο συντάκτης διακατέχεται μάλλον από προκατάληψη έναντι των Ελλήνων, παρουσιάζοντάς τους ως αποσταθεροποιητικό παράγοντα, που δήθεν τρομοκρατούσαν την ύπαιθρο, και προωθούσαν τα προϊόντα τους δια της βίας! Παραδέχεται, πάντως, ότι τα προϊόντα αυτά ήταν ανώτερης ποιότητας! Μα τότε, εκείνοι που καταφεύγουν στη βία είναι οι μονοπωλητές με τα λιγότερο ελκυστικά προϊόντα, για ν’ αποφύγουν τον ελεύθερο ανταγωνισμό. Ευτυχώς, παραδέχεται πως όλες αυτές οι εικασίες δεν στηρίζονται σε αρχαιολογικά ευρήματα.
- (η) Εν μέσω των διαφόρων εικασιών και υπονοιών, διατείνεται πως ο 8ος αιώνας ήταν “εποχή συνύπαρξης φοινικικών κι ελληνικών αποικιών, όπως τα Γάδειρα και ο Μενεσθέως Λιμήν”. Πότε, όντως, έγινε αυτή η συνύπαρξη; Ήταν ο 8ος, ή ο 6ος αιώνας ΠΚΧ; Στο Χρονικό 17, παρουσιάστηκαν και οι δυο εκδοχές:
-
… “το πιθανότερο είναι πως οι ελληνικές αποικίες στα μεσογειακά παράλια της Ιβηρίας, εμφανίστηκαν στον χάρτη μετά από την ίδρυση της Μασσαλίας, περί το 600 ΠΚΧ.”
Ωστόσο, “οι Έλληνες της ομηρικής εποχής – ή, τουλάχιστον, τα προϊόντα τους – άρχισαν να καταφθάνουν στα ιβηρικά λιμάνια κατά τον 9ο-8ο ΠΚΧ αιώνα. Ως προς το ποιοι μετέφεραν τα ελληνικά αγγεία και λοιπά αγαθά, αυτοί κάλλιστα θα μπορούσαν να είναι οι Φοίνικες… Αυτό που τα φοινικικά πλοία ήταν αδύνατο να μεταφέρουν και, συνεπώς, καθιστούσε την ελληνική παρουσία απολύτως αναγκαία στην Ιβηρία, ήταν ο πολιτισμός, η τέχνη, οι ιδέες, τ’ αρχιτεκτονικά πρότυπα, οι ταφικές συνήθειες των Ελλήνων, κοκ.”

Η ναυμαχία τής Σαλαμίνας, του Wilhelm von Kaulbach (1868)
ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΒΟΛΗ ΤΗΣ “PAX PUNICA” (“καρχηδονιακής ειρήνης”) στη νότια Ιβηρία, η Καρχηδόνα έστρεψε την προσοχή της σε μιαν άλλη περιοχή μεγάλης στρατηγικής σημασίας, που βρισκόταν κυρίως υπό τον έλεγχο των Ελλήνων: τη Σικελία. Οι Καρχηδόνιοι σχεδίασαν τη μεγαλύτερη έως τότε εκστρατεία τους σε άλλη χώρα και, μετά από προετοιμασία τριών χρόνων, αποβιβάστηκαν στη Σικελία. Ήταν το ξέσπασμα του 1ου Σικελικού πολέμου,(θ) που συνέπεσε με την εκστρατεία τού Ξέρξη κατά της Ελλάδας το 480 ΠΚΧ, γεννώντας υπόνοιες για το ενδεχόμενο μιας συμμαχίας ανάμεσα στην Καρχηδόνα και την Περσία. Όμως, ακόμη και χωρίς επίσημο σύμφωνο, η Καρχηδόνα θα φρόντισε να συμπέσει χρονικά η εκστρατεία της μ’ εκείνη των Αχαιμενιδών, ώστε ν’ αποκλείσει το ενδεχόμενο αποστολής ενισχύσεων από την Ελλάδα στη Σικελία. Το τελικό αποτέλεσμα και στις δυο εκστρατείες ήταν καταστροφικό για τους εισβολείς. Ιδίως για τους Φοίνικες, η ήττα ήταν διπλή: μια πανωλεθρία, όχι μόνον των Καρχηδονίων στη Σικελία, αλλά επίσης των Χαναναίων, που πολέμησαν στη ναυμαχία τής Σαλαμίνας υπό τις διαταγές των Μήδων. Οι επιπτώσεις τής συντριβής ήταν καταλυτικές στην Καρχηδόνα, με την προώθηση σαρωτικών αλλαγών: τότε εγκαθιδρύθηκε μια ολιγαρχική πολιτεία,(ι) που ακολούθησε πολιτική απομονωτισμού στα επόμενα 70 χρόνια, κατά τη διάρκεια των οποίων δεν προχώρησε σε καμιά ενέργεια εναντίον των Ελλήνων, ούτε καν βοήθησε κάποιον από τους αντιπάλους τους. Ως προς τον οικονομικό τομέα, το θαλάσσιο εμπόριό της με την Ανατολή είχε αποκοπεί από τους Έλληνες στην Ελλάδα, ενώ και οι πόλεις τής Μεγάλης Ελλάδας μποϋκοτάρανε τους εμπόρους τής Καρχηδόνας. Αυτό οδήγησε στην χρήση καραβανιών για τις συναλλαγές της με την Ανατολή, και στην ανάπτυξη του εμπορίου με τη Δύση, αφού επικεντρώθηκε στην εξερεύνηση κι επέκτασή της στην Αφρική και την Ευρώπη. Ο εν λόγω απομονωτισμός είναι η εξήγηση που οι δύο μεγάλες θαλάσσιες δυνάμεις τού 5ου αιώνα, η Καρχηδόνα και η Αθήνα, δεν ενεπλάκησαν σε πόλεμο. Είναι η εποχή που οι Αθηναίοι άρχισαν μαζικές εξαγωγές αγγείων στην Ιβηρία, κυρίως στα νοτιοανατολικά τής χερσονήσου. Αλλά και πάλι, όπως και στην προηγούμενη χαναανική περίοδο της Ιβηρίας, οι αρχαιολόγοι δεν γνωρίζουν ακόμη αν τα πλοία που μετέφεραν τα προϊόντα ήταν καρχηδονιακά, ή αθηναϊκά.

Το αρχαίο θέατρο στο Ταυρομένιον (Taormina) στη Σικελία
- (θ) Οι τρεις Σικελικοί πόλεμοι (Ελληνο-Καρχηδονιακοί) ήταν ουσιαστικά η θλιβερή συνέχεια της ανηλεούς “παράδοσης” του εμφύλιου σπαραγμού μεταξύ Ελλήνων, με την Καρχηδόνα μεταξύ των εμπλεκομένων, αλλάζοντας στρατόπεδα, κι εξασφαλίζοντας τη μερίδα τού λέοντος στο τέλος. Αυτοί οι πόλεμοι, οι πιο μακρόχρονοι της αρχαιότητας (600-265 ΠΚΧ), κορυφώθηκαν με τους (Ρωμαιο-)Καρχηδονιακούς πολέμους (264-146 ΠΚΧ), κι έληξαν με την ισοπέδωση της Καρχηδόνας από τους Ρωμαίους.
- (ι) Η “καθιερωμένη” μετάφραση της φράσης oligarchic Republic στα ελληνικά είναι ολιγαρχική Δημοκρατία – με αυτό το κεφαλαίο “Δ” να διευκρινίζει πως ο όρος αφορά όχι την ουσία, αλλά το σύστημα διακυβέρνησης (δηλαδή, το αντίθετο της μοναρχίας). Ωστόσο, η μεταφραστική ανεπάρκεια είναι προφανής, καθώς το αντίθετο της δημοκρατίας είναι, φυσικά, η ολιγαρχία, ή η αριστοκρατία. Σε ανάλογο παραλογισμό καταλήγει κανείς αν προσπαθήσει να μεταφράσει την φράση democratic Republic, ή αν σκεφτεί πως μια “Δημοκρατία” μπορεί κάλλιστα να είναι δικτατορία, ενώ μια μοναρχία “δημοκρατία”! Τα νέα ελληνικά στον τομέα αυτό υστερούν. Όμως, αντί να χρησιμοποιήσουμε τον ρωμαϊκό όρο (res publica: ρεπούμπλικα), ας μιμηθούμε ελληνομαθείς Ρωμαίους, όπως ο Κικέρων, που κάποιες φορές χρησιμοποιούσαν τον ελληνικό όρο πολιτεία – δηλαδή πόλη, αλλά και κράτος, και σύστημα διακυβέρνησης.
Ενώ οι Καρχηδόνιοι ήταν απασχολημένοι σ’ έναν ακόμη Σικελικό πόλεμο, οι ανερχόμενοι Μακεδόνες, με τους Φίλιππο και Αλέξανδρο επικεφαλής, νίκησαν τις πόλεις-κράτη τής Ελλάδας, κι επέφεραν την πτώση τής αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών. Όλες οι φοινικικές πόλεις στην Χαναάν υποτάχθηκαν, εκτός από την Τύρο που πολιορκήθηκε και λεηλατήθηκε το 332 ΠΚΧ. Οι ακμάζοντες Έλληνες των ελληνιστικών χρόνων εκτόπισαν τα τελευταία απομεινάρια τής πάλαι ποτέ φοινικικής κυριαρχίας στους εμπορικούς δρόμους τής ανατολικής Μεσογείου. Έτσι γράφτηκε το τέλος τής ιστορίας τής Φοινίκης. Οι Καρχηδόνιοι ήταν οι τελευταίοι των Φοινίκων. Γλίτωσαν, μάλιστα, από μιαν ακόμη μεγάλη δοκιμασία, όταν έσβησε ο Αλέξανδρος το 323 ΠΚΧ, ενώ δημιουργούσε στόλο στην Κιλικία, για να εισβάλει στην Καρχηδόνα, την Ιταλία, και την Ιβηρία…
Οι Έλληνες εκτόπισαν τα τελευταία απομεινάρια φοινικικής εμπορικής κυριαρχίας στην ανατολική Μεσόγειο. Οι Καρχηδόνιοι γλίτωσαν από
μεγάλη δοκιμασία όταν έσβησε ο Αλέξανδρος, ενώ ετοιμαζόταν
να εισβάλει στην Καρχηδόνα, την Ιταλία, την Ιβηρία…
Οι μάχες των Διαδόχων και η τριμερής διένεξη ανάμεσα στη Μακεδονία των Αντιγονιδών, την Αίγυπτο των Πτολεμαίων και τη Συρία των Σελευκιδών ήταν επίσης καλές ειδήσεις για την Καρχηδόνα που απέφευγε περιττές συγκρούσεις. Οι εμπορικές σχέσεις αποκαταστάθηκαν με την Αίγυπτο, μαζί με την θαλάσσια πρόσβαση στις ανατολικές αγορές για πρώτη φορά από το 480. Φαινόταν σαν η Καρχηδόνα να είχε κληρονομήσει την καλοτυχία των Φοινίκων, αφού δύο υπερδυνάμεις, η περσική και η μακεδονική, δεν μπόρεσαν να υλοποιήσουν τα σχέδιά τους να εκστρατεύσουν εναντίον της. Αλλά η αναμέτρηση με την Ρώμη αποδείχθηκε αναπόφευκτη. Οι τρεις Καρχηδονιακοί πόλεμοι κράτησαν κάτι παραπάνω από έναν αιώνα (264–146 ΠΚΧ). Ο πρώτος αφορούσε τον έλεγχο της Σικελίας. Η Καρχηδόνα υποχρεώθηκε να την εκκενώσει και κατέβαλε μεγάλες πολεμικές αποζημιώσεις. Το τέλος τού πολέμου βρήκε την Ρώμη με μεγάλο ναυτικό, που ήταν σε θέση ν’ αποτρέπει τις θαλάσσιες εισβολές στην Ιταλία, να ελέγχει τους θαλάσσιους δρόμους και να εισβάλλει στις ακτές άλλων χωρών. Η Σαρδηνία και η Κορσική πέρασαν επίσης στην κυριαρχία της, ενώ η Καρχηδόνα βυθιζόταν σ’ έναν ακόμη πόλεμο με τους μισθοφόρους της. Τελικά το ισχυρότερο κράτος τής δυτικής Μεσογείου ήταν η Ρώμη.

Ο άθλος τού Αννίβα να διασχίσει τις Άλπεις με ελέφαντες έγινε θρύλος:
λεπτομέρεια νωπογραφίας τού Jacopo Ripanda, περί το 1510
Η Καρχηδόνα πέρασε τα μεταπολεμικά χρόνια βελτιώνοντας τα οικονομικά της, κι επεκτείνοντας την αυτοκρατορία της στην Ιβηρία, ενώ ετοιμαζόταν για τον επόμενο πόλεμο, που έμεινε στην ιστορία λόγω της διέλευσης των Άλπεων από τον Αννίβα με τους ελέφαντές του. Παρά το γεγονός ότι συνέτριψε τους Ρωμαίους επανειλημμένα, δεν κατάφερε να προκαλέσει ρήγμα στις σχέσεις τής Ρώμης με τους συμμάχους της. Το πιο σημαντικό ήταν ότι, παρά τις συνεχείς του εκκλήσεις, δεν εξασφάλισε ποτέ επαρκείς ενισχύσεις, καθώς η Καρχηδόνα επέλεξε να στείλει νέες δυνάμεις μόνο στην πηγή τού πλουτισμού της, την Ιβηρία. Έτσι, ο Αννίβας δεν μπόρεσε να πετύχει τον στόχο του να καταλάβει την Ρώμη, κι έτσι να κερδίσει τον πόλεμο. Αυτό έδωσε αυτοπεποίθηση στους Ρωμαίους, που μάχονταν ταυτόχρονα στην Ιταλία, στη Σικελία, στην Ιβηρία, καθώς και κατά της συμμάχου τής Καρχηδόνας, της Μακεδονίας. Ο πόλεμος στην τελική φάση μεταφέρθηκε στην Αφρική, όπου η Καρχηδόνα νικήθηκε και η επικράτειά της συρρικνώθηκε στα όρια της πόλης και μόνον.
“Ceterum censeo, Carthago delenda est”. (Κάτων ο Πρεσβύτερος)
Η αναζωπύρωση των εχθροπραξιών ύστερα από πενήντα χρόνια, ενώ η Καρχηδόνα είχε ανακτήσει πλούτο και δύναμη, συνδέθηκε με αναταραχές κατά της Ρώμης στην Ιβηρία και την Ελλάδα. Ο Κάτων ο Πρεσβύτερος έδινε το σύνθημα για την εξόντωση της Καρχηδόνας, τελειώνοντας όλες ανεξαιρέτως τις ομιλίες του, ασχέτως θέματος, με την φράση: “Carthago delenda est!” – “Η Καρχηδόνα πρέπει να καταστραφεί!” Η Ρώμη πρόβαλε μια σειρά από αξιώσεις απαράδεκτες, απαιτώντας στο τέλος την κατεδάφιση της Καρχηδόνας, ώστε να κτιστεί εκ νέου, μακριά από τα παράλια, σε μεγάλο βάθος στην ενδοχώρα τής Αφρικής. Τελικά, το 146 ΠΚΧ, μετά από τριετή πολιορκία, οι Ρωμαίοι τη λεηλάτησαν συστηματικά, την έκαψαν ολοσχερώς, σπέρνοντας τα χωράφια με αλάτι, για να γίνει η γη εντελώς άγονη, και άχρηστη για τις μελλοντικές γενιές. Αρχεία τής Καρχηδόνας δεν έχουν διασωθεί, δεδομένου ότι τα βιβλία τής βιβλιοθήκης της μοιράστηκαν στις αφρικανικές φυλές, και τα ιστορικά χρονικά χάθηκαν.
Τελικά, η Ελίσσα-Διδώ στερήθηκε την υστεροφημία της – από τον Αινεία…
-
Άρη Αλεξάνδρου, Ανάβασις
-
… μείνε κει και κοίτα ως το τέλος
κοίτα τους που άλλοι με κλειδιά κι άλλοι με χειροπέδες
θα γκρεμίζουν
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .συμμαχούντες
γεφύρια στέγες φιλιατρά
κοίτα τους
καθώς θα ισοπεδώνουν την πολιτεία που ’χτισες
και θα την σπέρνουν άλας.