AMÉLIA MUGE & ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΟΥΚΟΒΙΚΑΣ
ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ / Δίαυλοι
II. ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΠΗΛΟ
● Νανουρίζοντας παιδιά,
αφυπνίζοντας μεγάλους
● Μάγισσα Θάλασσα
(Νέοι Λαοί τής Θάλασσας)
/PORTUGUÊS/ ARCHiPELAGOS • II. CANTOS DA ARGILA
/ENGLISH/ ARCHiPELAGOS • II. SONGS OF CLAY
ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ / Δίαυλοι: το νέο εγχείρημα των AMÉLIA MUGE & ΜΙΧΑΛΗ ΛΟΥΚΟΒΙΚΑ
03. Νανουρίζοντας παιδιά, αφυπνίζοντας μεγάλους
– Amélia Muge / Αρχαίος ύμνος Χουρριτών (σπάραγμα) &
José Gomes Ferreira / Fernando Lopes-Graça (απόσπασμα του Acordai!)
• Προσαρμογή: A. Muge / Ενορχήστρωση: António José Martins
Κοιμήσου, χρόνε, είσαι παιδί, πάντα νέο,
αρχαιότερο του κόσμου, που ήρθε από άλλον κόσμο,
άγνωστο πώς.Κοιμήσου, χρόνε, με αυτό το τραγούδι,
που περνά απ’ το λαρύγγι και γιγαντώνεται.
Α α α α α, πλέοντας, νανουρίζοντας.Ξυπνήστε, και η μέρα δίνει νέα ζωή σε κάθε λέξη,
που γίνεται νησί των αισθήσεων,
αυτών που ζήσαμε, αυτών που ζούμε,
κι αυτών που θά ’ρθουν,
θα μεγαλώσουν και θα πεθάνουν.“Ξυπνήστε, εσείς που κοιμάστε,
νανουρίζοντας τον πόνο ποταπών σιωπών,
εμπρός, βάλτε φωτιά σε άστρα και τραγούδια,
στα βότσαλα της θάλασσας, στον κόσμο, στην καρδιά.”Ξυπνήστε, κι ο κόσμος μεταμορφώνεται
σε σπορά και θερισμό, σε γη και θάλασσα.
Α α α α α, πλέοντας, αφυπνίζοντας.
Ξυπνήστε!
• Ελεύθερη απόδοση: Μιχάλης Λουκοβίκας
• Φωνή: A. Muge • Βιολί: Κυριάκος Γκουβέντας / Κλαρινέτο: Κοσμάς Παπαδόπουλος
Κ. μπάσο: António Quintino / Νέυ: Χάρης Λαμπράκης
●
Επιτάφιος του Σείκιλου: το τραγούδι βρέθηκε χαραγμένο σε επιτύμβια στήλη από την ελληνιστική πόλη Τράλλεις, κοντά στην Έφεσο. Η μελωδία έχει καταγραφεί στην αρχαία ελληνική σημειογραφία, πάνω από τους εξής στίχους:
Ὅσον ζῇς φαίνου
μηδὲν ὅλως σὺ λυποῦ
πρὸς ὀλίγον ἐστὶ τὸ ζῆν
τὸ τέλος ὁ χρόνος ἀπαιτεῖ
● Χρονολογημένος γύρω στο 1400 ΠΚΕ, αυτός ο ύμνος στη Νικάλ, θεά των περιβολιών, είναι τώρα το αρχαιότερο σχεδόν πλήρες έργο μουσικής σε σημειογραφία στον κόσμο (προηγείται κατά σχεδόν 1,5 χιλιετίες τού Επιτάφιου του Σείκιλου, τής αρχαιότερης σύνθεσης που σώζονται πλήρως οι στίχοι και η μουσική και χρονολογείται γύρω στο 200 ΠΚΕ – 100 ΚΕ: ακούστε το στον Περίπλου, ερμηνευμένο από την Hélia Correia). Ο ύμνος περιλαμβάνεται σε συλλογή 36 χουρριτικών τραγουδιών με σφηνοειδή σημειογραφία σε πήλινες πινακίδες που ανασύρθηκαν στην Ουγκαρίτ, στα παράλια της βόρειας Συρίας, η οποία κάηκε ολοσχερώς γύρω στο 1190 ΠΚΕ από τους Λαούς τής Θάλασσας, έναν συνασπισμό εισβολέων από τη δυτική Μικρασία και τη νότια Ευρώπη που μάλλον συνέβαλε στην κατάρρευση της εποχής τού μπρούντζου. Οι Χουρρίτες ήταν ένας λαός που ζούσε στη βόρεια Μεσοποταμία και την ανατολική Μικρασία στην ίδια εποχή. Αν και τα ονόματα κάποιων συνθετών είναι γνωστά, ο ύμνος αυτός είναι ανώνυμος και η μεταγραφή του παραμένει προβληματική: έχουν προταθεί τουλάχιστον πέντε διαφορετικές αποκρυπτογραφήσεις με κάθε μια να αποδίδει εντελώς διαφορετικό αποτέλεσμα. Στο πάνω μέρος τής πινακίδας είναι οι χουρριτικοί στίχοι, και από κάτω η ακκαδική (μεσοποτάμια) καταγραφή τού τραγουδιού συνοδεία sammûm, ενός είδους εννεάχορδης λύρας ή άρπας (άλλες πινακίδες έχουν οδηγίες για το κούρδισμα της άρπας). Οι στίχοι είναι δυσνόητοι αφού έχουμε κενά γύρω από την χουρριτική γλώσσα, ενώ ίσως να πρόκειται για ντόπια ουγκαριτική διάλεκτο που διέφερε σημαντικά από άλλες γνωστές διαλέκτους. ● Η πιο αξιόπιστη ερμηνεία τού ύμνου μοιάζει εντυπωσιακά με το εμβληματικό πορτογαλικό τραγούδι Acordai! (Ξυπνήστε!) που συνέθεσε ο Fernando Lopes-Graça πριν να βρεθεί η πινακίδα. Αν και η ακκαδική σημειογραφία αφορά επτατονική διατονική κλίμακα, έχουν υπάρξει παραλλαγές στο χρωματικό γένος. Το Νανουρίζοντας παιδιά, αφυπνίζοντας μεγάλους αναδεικνύει αυτήν την ομοιότητα με το Acordai!, ενώ η Μάγισσα Θάλασσα συνδυάζει α) το διατονικό και το χρωματικό γένος, και β) την πιο αξιόπιστη ερμηνεία τού ύμνου με μιαν αμφισβητούμενη αποκρυπτογράφησή του, που χρησιμεύει ως οργανική εισαγωγή και γέφυρα. ● Fernando Lopes-Graça (1906 – 1994): Πορτογάλος συνθέτης, μαέστρος και μουσικολόγος, που επηρεάστηκε από την ντόπια λαϊκή μουσική. Υπήρξε μέλος τού Πορτογαλικού Κομμουνιστικού Κόμματος (ΠΚΚ) και σθεναρός αντίπαλος της δικτατορίας Salazar. ● José Gomes Ferreira (1900 – 1985): Πορτογάλος ποιητής και μυθιστοριογράφος, που επίσης αγωνίστηκε κατά της δικτατορίας κι εντάχθηκε στο ΠΚΚ.
Η πήλινη πινακίδα με τον χουρριτικό ύμνο στη Νικάλ, το αρχαιότερο σωζόμενο σχεδόν πλήρες έργο μουσικής σε σημειογραφία στον κόσμο, που βρέθηκε στην Ουγκαρίτ (14ος – 13ος αιώνας ΠΚΕ)
11. Μάγισσα Θάλασσα
(Νέοι Λαοί τής Θάλασσας, σπάραγμα)
– Μιχάλης Λουκοβίκας / Αρχαίος ύμνος Χουρριτών
• Προσαρμογή / Ενορχήστρωση: Μ. Λουκοβίκας
Όποτε κοιτώ / θάλασσα,
δάκρυα δε βαστώ, / τα κύματα δε δάμασα.Οδυσσέα Αϋλάν, / η Ιθάκη ήταν το παν.
Το ταξίδι τής ζωής / τέλειωσε νωρίς.
Η μορφή σου είναι παντού / μα εσύ είσαι αλλού.
Κίνησες για την Ευρώπη, / ξέχασες την Πηνελόπη,
και τα χάδια τής μητέρας / πνίγηκαν κι αυτά.
Πάγωσε ο χρόνος πια, / εκοιμήθη στα βαθιά.
Του Πελάγιου ήταν ιδέα, / Οδυσσέα…Θάλασσα κοιτώ, / δάκρυα δε βαστώ.
Μάγισσα. / Θάλασσα κοιτώ…Όποτε κοιτώ / θάλασσα,
όλο την ρωτώ / πού είναι το μικρό
που έχασα να βρω / στον τάφο του να ιδώ;Μάγισσα Θάλασσα.
• Φωνή: Ανδρέας Καρακότας • Άρπα: Ana Dias / Βιολί, Βιόλα: Κυριάκος Γκουβέντας
Κ. μπάσο: António Quintino / Κρουστά: José Salgueiro / Νέυ, Φλογέρα: Χάρης Λαμπράκης
Ο Οδυσσέας και οι Σειρήνες, ψηφιδωτό τού 2ου αιώνα ΚΕ στην Τυνησία. Οι Σειρήνες ήταν δαίμονες με κεφάλια γυναικών και σώματα πουλιών, που σχετίζονταν με το νερό, τον έρωτα και τον θάνατο. Παρέσυραν τους ναυτικούς με τη μαγευτική μουσική και το τραγούδι τους, και ναυαγούσαν στις βραχώδεις ακτές τού νησιού τους.
●
Ο Ποσειδώνας με την τρίαινα: από κορινθιακό ναό τού θεού τής θάλασσας
